Giáo án Ngữ văn 6 bài 19: Sông nước Cà Mau

Giáo án Ngữ văn lớp 6

BÀI GIẢNG: SÔNG NƯỚC CÀ MAU
Đất rừng Phương Nam – Đoàn Giỏi
I. Mục tiêu bài dạy:
1. Kiến thức:
Giúp học sinh: Cảm nhận được sự phong phú và độc đáo của cảnh thiên
nhiên sông nước vùng Cà Mau. Nắm được nghệ thuật miêu tả cảnh sông nước
trong bài văn của tác giả.
2. Kĩ năng:
Rèn kĩ năng đọc, hiểu văn bản truyện hiện đại.
3. Thái độ:
Yêu thiên nhiên, yêu lao động.
II. Tiến trình bài dạy
1. Kiểm tra bài cũ: (5 phút)
Câu hỏi: Kể tóm tắt văn bản Bài học đường đời đầu tiên? Cho biết bài học
đường đời đầu tiên của Dế Mèn đó là gì?
2. Dạy bài mới:
* Giới thiệu bài: Đất rừng phương Nam, một truyện dài nổi tiếng của Đoàn
Giỏi đã được chuyển thể thành bộ phim dài tập, nói về lòng yêu nước của những
người dân sống trên vùng đất mũi, vùng đất trù phú và giàu đẹp của Tổ quốc. Với
nghệ thuật miêu tả, tài quan sát của tác giả sẽ giúp chúng ta thấy được vẻ đẹp của
một vùng quê giàu chất Nam Bộ qua đoạn trích của tác phẩm “Đất rừng phương
Nam”, với tựa đề: Sông nước Cà Mau (tên do nhà biên soạn đặt).

1


Giáo án Ngữ văn lớp 6
I. Đọc và tìm hiểu chung
1. Tác giả, tác phẩm:

a. Tác giả:
Đoàn Giỏi: (1925- 1989) quê Tân Hiệp – Châu Thành – Tiền Giang, viết văn
từ thời kì chống thực dân Pháp (1946 - 1954).
Tác phẩm của Đoàn Giỏi thường viết về thiên nhiên và con người Nam Bộ.
b. Tác phẩm:
Đất rừng phương Nam là tác phẩm nổi tiếng nhất của Đoàn Giỏi viết cho
thiếu nhi kể về quãng đời lưu lạc của chú bé An - nhân vật chính tại vùng đất rừng
U Minh, miền Tây Nam Bộ trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống
Pháp. Qua câu chuyện tác giả đưa người đọc đến vùng thiên nhiên hoang dã mà rất
phong phú độc đáo.
Ngay từ khi mới ra đời truyện đã có sức hấp dẫn với nhiều thế hệ bạn đọc.
Đặc biệt là bạn đọc nhỏ tuổi. Tác phẩm đã được tái bản nhiều lần, in ra nhiều thứ
tiếng và gần đây nhất đã được dựng thành phim - bộ phim Đất rừng phương Nam
mà các em đã có dịp được xem trên sóng truyền hình.
Đoạn trích: Sông nước Cà Mau mà chúng ta học hôm nay nằm ở chương
18 của truyện với nhan đề là: Rừng đước Cà Mau. Còn tên văn bản là do người
biên soạn sách giáo khoa đặt.
GV: Nêu những hiểu biết của em về tác giả Đoàn Giỏi và bài văn Sông
nước Cà Mau?
Trình bày theo yêu cầu.
 Bổ sung:
Đoàn Giỏi sinh ngày 17/05/1925, quê ở Tỉnh Tiền Giang, viết văn từ thời kì
kháng chiến chống Pháp (1946 - 1954). Tác phẩm của Đoàn Giỏi thường viết về
cuộc sống, thiên nhiên và con người Nam Bộ. Bài văn Sông nước Cà Mau trích từ
chương XVIII truyện Đất rừng phương Nam của tác giả.
2


Giáo án Ngữ văn lớp 6
Đất rừng phương Nam là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất của văn

học thiếu nhi nước ta. Từ khi ra mắt bạn đọc (1957) nó đã có sức hấp dẫn lâu bền
với nhiều thế hệ bạn đọc nhỏ tuổi cho đến tận ngày nay. Tác phẩm đã được in lại
nhiều lần, được dựng thành phim khá thành công.
2. Đọc văn bản
3. Bố cục: Chia làm 3 phần
1. Từ đầu  “lặng lẽ một màu xanh đơn điệu”: Những ấn tượng chung ban
đầu về thiên nhiên vùng đất Cà Mau.
2. Tiếp từ “Từ khi qua Trà Là, Cái Keo...”  “ẩn hiện trong sương mù và
khói sóng ban mai”: Cảnh kênh rạch, sông ngòi Cà Mau
3. Phần văn bản còn lại: Cảnh chợ Năm Căn.
Để giúp các em cảm nhận được vẻ đẹp của sông nước Cà mau qua quan
sát và nghệ thuật miêu tả của Đoàn Giỏi, chúng ta cùng tìm hiểu cụ thể trong
phần phân tích văn bản Š
II. Phân tích văn bản.
1. Ấn tượng ban đầu về toàn cảnh sông nước Cà Mau:
Một thiên nhiên còn nguyên sơ đầy hấp dẫn và bí ẩn với không gian rộng
lớn, sông ngòi chằng chịt bao trùm trong màu xanh cùng những âm thanh bất tận.
*GV: Tìm những chi tiết miêu tả cảnh quan thiên nhiên vùng Cà Mau trong ấn
tượng ban đầu của tác giả?
HS: [..] Sông ngòi, kênh rạch bủa giăng chi chít như mạng nhện. Trên thì trời
xanh, dưới thì nước xanh, chung quanh mình cũng toàn màu xanh cây lá. Tiếng rì
rào bất tận của những khu rừng xanh [...] cùng tiếng sóng rì rào từ biển Đông và
vịnh Thái Lan ngày đêm không ngớt vọng về trong hơi gió muối.
* GV: Em có nhận xét gì về cách miêu tả cảnh của tác giả qua những chi tiết trên?
HS: Cảnh được quan sát, cản nhận qua các giác quan: Thị giác, thính giác, vị giác,
đồng thời phối hợp miêu tả xen kẽ sử dụng lối liệt kê, so sánh sát hợp, dùng điệp từ
3


Giáo án Ngữ văn lớp 6

“xanh”, từ láy “rì rào, đơn điệu, triền miên, mòn mỏi, lặng lẽ” có tác dụng gợi
âm thanh, hình ảnh, trạng thái, cảm giác cụ thể.
2. Cảnh kênh rạch, sông ngòi Cà Mau:
a) Cảnh tượng các kênh rạch vùng Cà mau:
Thiên nhiên Cà Mau phong phú, đa dạng, hoang sơ gắn bó với cuộc sống lao
động của con người.
* GV: Em hình dung như thế nào về cảnh sông nước Cà Mau qua ấn tượng ban
đầu của tác giả?
HS: Rất nhiều sông ngòi, cây cối, phủ kín màu xanh. Một thiên nhiên còn nguyên
sơ đầy hấp dẫn và bí ẩn.
*GV: Những kênh rạch nào được nói đến trong đoạn văn? Vì sao lại có tên gọi như
vậy?
HS: [...] ở đây người ta gọi tên đất, tên sông[...] theo đặc điểm riêng biệt của nó
[...] chẳng hạn như gọi rạch Mái Giầm, vì hai bên bờ rạch mọc toàn những cây
mái giầm, cong tròn, xốp nhẹ [...]; gọi là kênh Bọ Mắt vì ở đó tụ tập không biết cơ
nam nào là bọ mắt đen như hạt vừng [...]; gọi kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập
trung toàn những con ba khía [...] (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc
tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon). Còn như xã Năm Căn thì nghe nói
ngày xưa trên bờ sông chỉ độc có một cái lán Năm Căn [...], cũng như Cà Mau là
nói trại đi theo chữ “tức khơ mâu”, tiếng Miên nghĩa là “nước đen”.
*GV: Em có nhận xét gì về cách đặt tên các địa danh vùng sông nước Cà mau?
Cách đặt tên đó gợi ra đặc điểm gì về thiên nhiên và cuộc sống Cà Mau?
HS: Cách đặt tên các địa danh theo lối dân gian, dân dã, mộc mạc. Qua những địa
danh đó gợi lên sự phong phú, đa dạng; hoang sơ của thiên nhiên gắn bó với cuộc
sống lao động của con người.
b) Hình ảnh dòng sông Năm Căn:
Thiên nhiên Năm Căn mang vẻ đẹp hùng vĩ, nên thơ và trù phú.

4

Giáo án Ngữ văn lớp 6
*GV: Hình ảnh dòng sông và rừng đước Năm Căn được miêu tả bằng những chi
tiết nổi bật nào?
HS:
- Dòng sông Năm Căn mênh mông nước ầm ầm đổ ra biển ngày đêm như thác, cá
nước bơi hàng đàn đen trũi nhô lên, ngụp xuống như người bơi ếch giữa những
đầu sóng trắng.
- Rừng đước dựng lên cao ngất như hai dãy trường thành vô tận. Cây đước mọc
dài theo bãi [...] ngọn bằng tăm tắp, lớp này chồng lên lớp kia ôm lấy dòng sông,
đắp từng bậc màu xanh [...]
*GV: Theo em, cách tả cảnh ở đây có gì độc đáo? Cách miêu tả đó có tác dụng gì?
HS:
- Tả trực tiếp bằng thị giác (nhìn thấy bằng quan sát), thính giác (nghe thấy âm
thanh); dùng nhiều so sánh: (nước...như thác; cá... như người bơi ếch; rừng
đước... như hai dãy trường thành). Và một loạt tính từ miêu tả.
- Với cách miêu tả đó có tác dụng khiến cho cảnh vật hiện lên cụ thể, sinh động,
người đọc, dễ hình dung được cảnh vật như thế nào. Cụ thể như khi miêu tả rừng
đước, tác giả đã
3. Cảnh sắc chợ Năm Căn:
Chợ Năm Căn trù phú, đông vui, tấp nập, độc đáo và hấp dẫn.
Cà Mau không chỉ độc đáo ở cảnh thiên nhiên sông nước mà còn hấp dẫn ở
cảnh sinh hoạt cộng đồng nơi chợ búa. Điều đó được phản ánh đầy đủ trong cảnh
sắc chợ Năm Căn. Mời các em cùng tìm hiểu trong phần cuối của văn bản. 
* GV: Quang cảnh chợ Năm Căn hiện lên qua những chi tiết điển hình nào?
Chợ Năm Căn nằm sát bên bờ sông ồn ào, đông vui, tấp nập [...] với những
túp lều lá thô sơ kiểu cổ xưa nằm bên cạnh những ngôi nhà gạch văn minh hai
tầng, những đống gỗ cao như núi chất dựa bờ, những cột đáy, thuyền chài, thuyền
lưới, thuyền buôn dập dềnh trên sóng.

5


Giáo án Ngữ văn lớp 6
Những bến vận hà nhộn nhịp dọc dài theo bờ sông, những lò than, hầm gỗ
đước[...] những ngôi nhà bè ban đêm ánh đèn chiếu rực như những khu phố
nổi[...]
Những người con gái Hoa Kiều bán hàng xởi lởi, những người Chà Châu giang
bán vải, những bà cụ già người Miên bán rượu, với đủ giọng nói líu lô, đủ kiểu ăn
mặc sặc sỡ.
*GV: Giới thiệu cảnh chợ Năm có gì khác so với việc miêu tả cảnh ở hai đoạn
trước?
HS:
Ở các đoạn trước, tác giả chú trọng đến miêu tả. Ở đoạn này, tác giả vẫn tiếp
tục miêu tả song chú trọng đến kể chuyện hơn, tác giả liệt kê hàng loạt các chi tiết
về chợ Năm Căn: Những nhà, những lều, những bến, những lò, những ngôi nhà bè,
những người con gái, những bà cụ,...
Qua đó ta thấy được cảnh chợ Năm Căn vừa quen thuộc vừa lạ lùng:
+ Quen thuộc: Giống các chợ kề biển vùng Nam bộ, lều là nằm cạnh nhà tầng; gỗ
chất thành đống, rất nhiều thuyền trên bến.
+ Lạ lùng: Nhiều bến, nhiều lò than hầm gỗ đước; nhà bè như những khu phố nổi,
như chợ nổi trên sông; bán đủ thứ, nhiều dân tộc.
*GV: Cách giới thiệu của tác giả có sức gợi cho người đọc hình dung như thế nào
về chợ Năm Căn?
HS:
- Trình bày.
- Khái quát, và chốt nội dung.
*GV: Nêu những nét nổi bật về nghệ thuật và nội dung của văn bản?
HS:
- Trình bày.

- Nhận xét, khái quát, và chốt nội dung.
6


Giáo án Ngữ văn lớp 6

III. Tổng kết ghi nhớ.
Nghệ thuật miêu tả đặc sắc, độc đáo, kết hợp nhiều biện pháp tu từ qua cảm
nhận trực tiếp kết hợp với vốn hiểu biết phong phú của nhà văn.
Nội dung: Cảnh sông nước Cà Mau có vẻ đẹp hùng vĩ, đầy sức
IV. Hướng dẫn về nhà
Về nhà đọc và tóm tắt nội dung văn bản, học thuộc nội dung ghi nhớ
(SGK,T.23); tập phân tích lại toàn bộ văn bản.
Đọc kĩ và chuẩn bị bài tiếng Việt So sánh

7