Giáo án Ngữ văn 6 bài 19: Sông nước Cà Mau

Giáo án Ngữ văn lớp 6

SÔNG NƯỚC CÀ MAU
Đoàn Giỏi

I. Giới thiệu tác giả, tác phẩm
1. Tác giả:
Đoàn Giỏi: (1925- 1989) quê Tân Hiệp – Châu Thành – Tiền Giang, viết văn
từ thời kì chống thực dân Pháp (1946 - 1954).
Tác phẩm của Đoàn Giỏi thường viết về thiên nhiên và con người Nam Bộ.
2. Tác phẩm:
Đất rừng phương Nam là tác phẩm nổi tiếng nhất của Đoàn Giỏi viết cho
thiếu nhi kể về quãng đời lưu lạc của chú bé An - nhân vật chính tại vùng đất rừng
U Minh, miền Tây Nam Bộ trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống
Pháp. Qua câu chuyện tác giả đưa người đọc đến vùng thiên nhiên hoang dã mà rất
phong phú độc đáo.
Ngay từ khi mới ra đời truyện đã có sức hấp dẫn với nhiều thế hệ bạn đọc.
Đặc biệt là bạn đọc nhỏ tuổi. Tác phẩm đã được tái bản nhiều lần, in ra nhiều thứ
tiếng và gần đây nhất đã được dựng thành phim - bộ phim Đất rừng phương Nam
mà các em đã có dịp được xem trên sóng truyền hình.
3. Đoạn trích:
Sông nước Cà Mau mà chúng ta học hôm nay nằm ở chương 18 của truyện
với nhan đề là: Rừng đước Cà Mau. Còn tên văn bản là do người biên soạn sách
giáo khoa đặt.
Hoạt động của Gv và Hs

Ghi bảng
I. Đọc và tìm
hiểu chung. (11
phút)

- Đọc chú thích * (SGK,T.10).
* Nêu những hiểu biết của em về tác giả Đoàn
Giỏi và bài văn Sông nước Cà Mau?
1

1. Tác giả, tác
phẩm:


Giáo án Ngữ văn lớp 6
- Trình bày theo yêu cầu.
Š Bổ sung:
- Đoàn Giỏi (1925 - 1989), quê ở Tỉnh Tiền
Giang, viết văn từ thời kì kháng chiến chống
Pháp (1946 - 1954). Tác phẩm của Đoàn Giỏi
thường viết về cuộc sống, thiên nhiên và con
người Nam Bộ. Bài văn Sông nước Cà Mau
trích từ chương XVIII truyện Đất rừng
phương Nam của tác giả.

+Đoàn
Giỏi
(1925 - 1989),
quê ở Tỉnh Tiền
Giang, viết văn
từ thời kì kháng
chiến
chống
Pháp (1946 1954). Tác phẩm
của ông thường

viết về cuộc
sống, thiên nhiên
và con người
Nam Bộ.

- Đất rừng phương Nam là một trong những
tác phẩm xuất sắc nhất của văn học thiếu nhi
nước ta. Từ khi ra mắt bạn đọc (1957) nó đã
có sức hấp dẫn lâu bền với nhiều thế hệ bạn +Bài văn Sông
nước Cà Mau
đọc nhỏ tuổi cho đến tận ngày nay.
trích từ chương
- Tác phẩm đã được in lại nhiều lần, được XVIII
truyện
dựng thành phim khá thành công.
Đất
rừng
Nam
- Hướng dẫn đọc: Đây là một bài văn miêu tả phương
cảnh quan vùng sông nước, ta cần đọc to, rõ của Đoàn Giỏi.
ràng, ngắt nghỉ đúng dấu câu, nhấn giọng ở
những từ ngữ miêu tả: Đoạn đầu tiết tấu
chậm, giọng miên man, đều đều, về sau tiết
tấu nhanh dần; tả chợ, đọc giọng vui, linh
hoạt.
- Đọc mẫu 1 đoạn, từ đầu Š “lặng lẽ một màu
xanh đơn điệu”.
- Đọc đoạn tiếp theo Š “ẩn hiện trong sương
mù và khói sóng ban mai”.
- Đọc đoạn còn lại.

- Theo dõi, uốn nắn cách cách đọc cho học
2

2. Đọc văn bản:


Giáo án Ngữ văn lớp 6
sinh
* Theo em, bài văn miêu tả cảnh gì? Theo
trình tự như thế nào?
- Tuy là văn bản trích từ một tác phẩm truyện,
nhưng bài văn này có thể xem là một bài văn
miêu tả khá hoàn hảo về cảnh quan sông nước
Cà mau - vùng cực nam của Tổ quốc.
- Trình tự miêu tả trong bài văn là đi từ những
ấn tượng chung về thiên nhiên vùng đất Cà
mau, rồi tập chung miêu tả và thuyết minh về
các kênh rạch, sông ngòi với cảnh vật hai bên
bờ, cuối cùng là tả cảnh chợ Năm Căn họp
ngay trên mặt sông.
Š Trình tự văn bản, đi từ khái quát đến cụ thể.
* Theo em, câu chuyện được kể theo ngôi thứ
mấy? Ngôi kể đó có tác dụng gì?
- Câu chuyện được kể theo ngôi thứ nhất.
Nhân vật “tôi” trực tiếp quan sát cảnh sông
nước Cà Mau từ trên con thuyền và trực tiếp
miêu tả.
- Cách quan sát và cảm thụ trực tiếp đó khiến
cảnh sông nước Cà Mau lần lượt hiện lên một
cách sinh động, Người miêu tả có thể trực tiếp

bộc lộ khả năng quan sát, so sánh, liên tưởng,
cảm xúc,...
- Ta thấy ở đây, tác giả đã vận dụng những
hiểu biết tường tận của mình về địa lí, ngôn
ngữ địa phương để đưa vào bài văn đoạn
thuyết minh, giải thích địa danh, cách đặt tên
các con sông, dòng kênh, làm phong phú
3


Giáo án Ngữ văn lớp 6
thêm hiểu biết cho người đọc (ở đây.... nghĩa
là “nước đen”).
* Dựa vào nội dung, trình tự miêu tả, xác định
bố cục của bài văn? Nội dung chính của từng
phần?
- Văn bản chia thành 3 phần:
1. Từ đầu Š “lặng lẽ một màu xanh 3. Bố cục:
đơn điệu”: Những ấn tượng chung ban đầu về
3 phần.
thiên nhiên vùng đất Cà Mau.
2. Tiếp từ “Từ khi qua Trà Là, Cái
Keo...” Š “ẩn hiện trong sương mù và khói
sóng ban mai”: Cảnh kênh rạch, sông ngòi Cà
Mau
3. Phần văn bản còn lại: Cảnh chợ Năm
Căn.
- Chuyển: Để giúp các em cảm nhận được vẻ
đẹp của sông nước Cà mau qua quan sát và
nghệ thuật miêu tả của Đoàn Giỏi, chúng ta

cùng tìm hiểu cụ thể trong phần phân tích văn
bản Š
* Đọc thầm đoạn đầu của văn bản và nhắc lại
nội dung chính của đoạn? Š
* Tìm những chi tiết miêu tả cảnh quan thiên
nhiên vùng Cà Mau trong ấn tượng ban đầu
của tác giả?
- [..] Sông ngòi, kênh rạch bủa giăng chi chít
như mạng nhện. Trên thì trời xanh, dưới thì
nước xanh, chung quanh mình cũng toàn màu
xanh cây lá. Tiếng rì rào bất tận của những
khu rừng xanh [...] cùng tiếng sóng rì rào từ
4


Giáo án Ngữ văn lớp 6
biển Đông và vịnh Thái Lan ngày đêm không
ngớt vọng về trong hơi gió muối.
* Em có nhận xét gì về cách miêu tả cảnh của
tác giả qua những chi tiết trên?
II. Phân tích
- Cảnh được quan sát, cản nhận qua các giác
văn bản.
quan: Thị giác, thính giác, vị giác, đồng thời
phối hợp miêu tả xen kẽ sử dụng lối liệt kê, so
(23 phút)
sánh sát hợp, dùng điệp từ “xanh”, từ láy “rì
rào, đơn điệu, triền miên, mòn mỏi, lặng lẽ”
có tác dụng gợi âm thanh, hình ảnh, trạng
1. Ấn tượng

thái, cảm giác cụ thể.
ban đầu về toàn
* Em hình dung như thế nào về cảnh sông cảnh sông nước
nước Cà Mau qua ấn tượng ban đầu của tác Cà Mau: Một
thiên nhiên còn
giả?
nguyên sơ đầy
- Rất nhiều sông ngòi, cây cối, phủ kín màu hấp dẫn và bí ẩn
xanh. Một thiên nhiên còn nguyên sơ đầy hấp với không gian
dẫn và bí ẩn.
rộng lớn, sông
ngòi chằng chịt
- Khái quát nội dung Š
bao trùm trong
- Đọc đoạn hai, từ “Từ khi qua Trà Là, Cái màu xanh cùng
Keo...” “ẩn hiện trong sương mù và khói những âm thanh
bất tận.
sóng ban mai”.
* Nội dung chính của đoạn này là gì? Š

2. Cảnh kênh
rạch, sông ngòi
* Những kênh rạch nào được nói đến trong
Cà Mau:
đoạn văn? Vì sao lại có tên gọi như vậy?
a) Cảnh tượng
[...] ở đây người ta gọi tên đất, tên sông[...]
các kênh rạch
theo đặc điểm riêng biệt của nó [...] chẳng
vùng Cà mau:

hạn như gọi rạch Mái Giầm, vì hai bên bờ
rạch mọc toàn những cây mái giầm, cong Thiên nhiên Cà
tròn, xốp nhẹ [...]; gọi là kênh Bọ Mắt vì ở đó Mau phong phú,
tụ tập không biết cơ nam nào là bọ mắt đen đa dạng, hoang
5


Giáo án Ngữ văn lớp 6
như hạt vừng [...]; gọi kênh Ba Khía vì ở đó
hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía
[...] (ba khía là một loại còng biển lai cua,
càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn
rất ngon). Còn như xã Năm Căn thì nghe nói
ngày xưa trên bờ sông chỉ độc có một cái lán
Năm Căn [...], cũng như Cà Mau là nói trại
đi theo chữ “tức khơ mâu”, tiếng Miên nghĩa
là “nước đen”.

sơ gắn bó với
cuộc sống lao
động của con
người.

b) Hình ảnh
dòng sông Năm
Căn: Thiên nhiên
Năm Căn mang
vẻ đẹp hùng vĩ,
* Em có nhận xét gì về cách đặt tên các địa nên thơ và trù
danh vùng sông nước Cà mau? Cách đặt tên phú.

đó gợi ra đặc điểm gì về thiên nhiên và cuộc
3. Cảnh sắc
sống Cà Mau?
chợ: Chợ Năm
- Cách đặt tên các địa danh theo lối dân gian, Căn trù phú,
dân dã, mộc mạc.
đông vui, tấp
nập, độc đáo và
- Qua những địa danh đó gợi lên sự phong
hấp dẫn.
phú, đa dạng; hoang sơ của thiên nhiên gắn
bó với cuộc sống lao động của con người.
III. Tổng kết ghi
nhớ.
- Khái quát nội dung Š
(3 phút)
- Ở đoạn sau, tác giả tập trung miêu tả con
- Nghệ thuật
sông Năm Căn và rừng đước. Mời các em
miêu tả đặc sắc,
cùng hiểu hình ảnh dòng sông Năm Căn đó Š
độc đáo, kết hợp
* Hình ảnh dòng sông và rừng đước Năm Căn
nhiều biện pháp
được miêu tả bằng những chi tiết nổi bật nào?
tu từ qua cảm
- Dòng sông Năm Căn mênh mông nước ầm nhận trực tiếp kết
ầm đổ ra biển ngày đêm như thác, cá nước hợp với vốn hiểu
bơi hàng đàn đen trũi nhô lên, ngụp xuống biết phong phú
của nhà văn.

như người bơi ếch giữa những đầu sóng
trắng.
- Nội dung: Cảnh
- Rừng đước dựng lên cao ngất như hai dãy sông nước Cà
6


Giáo án Ngữ văn lớp 6
trường thành vô tận. Cây đước mọc dài theo
bãi [...] ngọn bằng tăm tắp, lớp này chồng
lên lớp kia ôm lấy dòng sông, đắp từng bậc
màu xanh [...]
* Theo em, cách tả cảnh ở đây có gì độc đáo?
Cách miêu tả đó có tác dụng gì?

Mau có vẻ đẹp
hùng vĩ, đầy sức
sống hoang dã.
Chợ Năm Căn là
hình ảnh cuộc
sống tấp nập, trù
phú, độc đáo ở
vùng đất tận
cùng phía nam
Tổ quốc.

- Tả trực tiếp bằng thị giác (nhìn thấy bằng
quan sát), thính giác (nghe thấy âm thanh);
dùng nhiều so sánh: (nước...như thác; cá...
như người bơi ếch; rừng đước... như hai dãy

* Ghi nhớ:
trường thành). Và một loạt tính từ miêu tả.
(SGK,T.23)
- Với cách miêu tả đó có tác dụng khiến cho
cảnh vật hiện lên cụ thể, sinh động, người
đọc, dễ hình dung được cảnh vật như thế nào.
Cụ thể như khi miêu tả rừng đước, tác giả đã
vẽ lên hình ảnh rừng đước với màu sắc ở ba
mức độ khác nhau: màu xanh lá mạ; màu
xanh rêu; màu xanh chai lọ Š Ta hình dung
được các lớp cây nối tiếp nhau hai bên bờ
sông được miêu tả theo mức độ: Từ non đến
già.
* Trong câu “Thuyền chúng tôi chèo thoát
qua kênh Bọ Mắt, đổ ra con sông Cửa lớn,
xuôi về Năm Căn” có những động từ nào chỉ
cùng một hoạt động của con thuyền? Thử
thay đổi trình tự các động từ, cụm động từ đó
trong câu, từ đó em có nhận xét gì về cách
dùng từ của tác giả?
- Các động từ, cụm động từ trong câu: Thoát
ra, đổ ra, xuôi về không thể thay đổi trình tự
của chúng trong câu, vì nếu đổi sẽ làm sai
lệch nội dung, đặc biệt là sự diễn tả trạng thái
7


Giáo án Ngữ văn lớp 6
hoạt động của con thuyền trong mỗi khung
cảnh: Khi thoát ra nơi khó khăn nguy

hiểm...đổ ra... con thuyền từ con kênh nhỏ ra
dòng sông lớn, xuôi về theo dòng sông êm ả.
- Có thể nói tác giả đã sử dụng từ ngữ miêu tả
rất chính xác và có sự lựa chọn tinh tế.
* Đoạn tả dòng sông và rừng đước Năm Căn
đã tạo nên một thiên nhiên như thế nào trong
tưởng tượng của em?
- Thiên nhiên mang vẻ đẹp hùng vĩ, nên thơ,
trù phú.
- Cà Mau không chỉ độc đáo ở cảnh thiên
nhiên sông nước mà còn hấp dẫn ở cảnh sinh
hoạt cộng đồng nơi chợ búa. Điều đó được
phản ánh đầy đủ trong cảnh sắc chợ Năm
Căn. Mời các em cùng tìm hiểu trong phần
cuối của văn bản. Š
* Quang cảnh chợ Năm Căn hiện lên qua
những chi tiết điển hình nào?
- Chợ Năm Căn nằm sát bên bờ sông ồn ào,
đông vui, tấp nập [...] với những túp lều lá
thô sơ kiểu cổ xưa nằm bên cạnh những ngôi
nhà gạch văn minh hai tầng, những đống gỗ
cao như núi chất dựa bờ, những cột đáy,
thuyền chài, thuyền lưới, thuyền buôn dập
dềnh trên sóng.
- Những bến vận hà nhộn nhịp dọc dài theo
bờ sông, những lò than, hầm gỗ đước[...]
những ngôi nhà bè ban đêm ánh đèn chiếu
rực như những khu phố nổi[...]
8

Giáo án Ngữ văn lớp 6
- Những người con gái Hoa Kiều bán hàng
xởi lởi, những người Chà Châu giang bán
vải, những bà cụ già người Miên bán rượu,
với đủ giọng nói líu lô, đủ kiểu ăn mặc sặc
sỡ.
* Giới thiệu cảnh chợ Năm có gì khác so với
việc miêu tả cảnh ở hai đoạn trước?
- Ở các đoạn trước, tác giả chú trọng đến
miêu tả. Ở đoạn này, tác giả vẫn tiếp tục miêu
tả song chú trọng đến kể chuyện hơn, tác giả
liệt kê hàng loạt các chi tiết về chợ Năm Căn:
Những nhà, những lều, những bến, những lò,
những ngôi nhà bè, những người con gái,
những bà cụ,...
Š Qua đó ta thấy được cảnh chợ Năm Căn
vừa quen thuộc vừa lạ lùng:
+ Quen thuộc: Giống các chợ kề biển vùng
Nam bộ, lều là nằm cạnh nhà tầng; gỗ chất
thành đống, rất nhiều thuyền trên bến.
+ Lạ lùng: Nhiều bến, nhiều lò than hầm gỗ
đước; nhà bè như những khu phố nổi, như chợ
nổi trên sông; bán đủ thứ, nhiều dân tộc.
* Cách giới thiệu của tác giả có sức gợi cho
người đọc hình dung như thế nào về chợ Năm
Căn?
- Trình bày.
- Khái quát, và chốt nội dung.
* Nêu những nét nổi bật về nghệ thuật và nội

dung của văn bản?
9


Giáo án Ngữ văn lớp 6
- Trình bày.
- Nhận xét, khái quát, và chốt nội dung

II. Luyện tập
Câu 1: Theo em ngời kể chuyện ở vị trí quan sát nào? Em có nhận xét gì về
vị trí quan trọng ấy?
TL: Người ngồi trên thuyền len lỏi trong kênh rạch và xuôi theo dòngsông
Năm Căn.
Câu 2: Theo em trong các câu văn sau câu nào thể hiện đầy đủ nhất nét độc
đáo của chợ Năm Căn?(Chọn đáp án đúng nhất)
A.Chợ sầm uất, có nhiều hàng hoá, ngời mua bán đông vui nhộn nhịp.
B. Ánh đèn chợ rực rỡ chiếu sáng trên mặt nước như những khu phố nổi
C. Đi lại mua bán bằng thuyền, có thể trao đổi mua bán như những khu phố
nổi.
D. Chợ họp trên sông thuyền bán hàng len lỏi mọi nơi, người mua bán thuộc
nhiều dân tộc, có thể mua mọi thứ mà không cần ra khỏi thuyền. Nét sinh
hoạt độc đáo ở vùng đất mũi.
Câu 3: Trong văn bản tác giả đã sử dụng rất nhiều nghệ thuật miêu tả. Em có
nhận xét gì về nghệ thuật này?

10