Giáo án Ngữ văn 6 bài 24: Lượm

Ngữ văn lớp 6
Tuần 26
Tiết 99

Lượm
-- Tố Hữu -A. Mục tiêu cần đạt:
- Giúp học sinh cảm nhận vẻ đẹp hồn nhiên, vui tươi, trong sáng của Lượm.
Ý nghĩa cao đẹp về sự hi sinh của Lượm.
- Rèn kĩ năng đọc hiểu, nắm được thể thơ bốn chữ, nghệ thuật tả và kể trong
bài thơ có yếu tố tự sự.
B. Chuẩn bị:
 Giáo viên: - Giáo án
- Chân dung nhà thơ Tố Hữu
- Tư liệu, hình ảnh về thiếu nhi liên lạc thời chống Pháp.
 Học sinh: - Soạn bài
- Sưu tầm tư liệu tham khảo (về nhà thơ Tố Hữu…)
C. Tiến trình dạy và học:
1. Ổn định tổ chức ( kiểm tra sĩ số)
2. Tiến trình:
Hoạt động của giáo viên
Hoạt động 1: kiểm tra
bài cũ.
 Hình tượng Bác Hồ
hiện ra qua cái nhìn
của anh đội viên và
được miêu tả từ
những phương diện
nào?

HĐ của học sinh

Nội dung cần đạt
 Trả lời:
Hình tượng Bác Hồ hiện ra qua
cái nhìn của anh đội viên và được
miêu tả từ những phương diện:
hình dáng, tư thế, vẻ mặt (ngồi
lặng yên, mặt trầm ngâm – ngồi
đinh ninh), cử chỉ, hành động (đốt
lửa sưởi ấm cho các chiến sĩ, dém
chăn, nhón chân nhẹ nhàng) và
lời nói (bộc lộ nỗi lòng, sự lo lắng
của Bác cho bộ đội và nhân dân)
 Hình tượng Bác Hồ hiện lên
giản dị, gần gũi, chân thực mà

HS trả lời

1


Ngữ văn lớp 6
hết sức lớn lao.
Hoạt động 2: dẫn vào
bài mới.
Đất nước chúng ta đã trải
qua hai cuộc kháng chiến
trường kì chống Pháp và
chống Mĩ. Cùng với các
thế hệ cha anh cũng có
biết bao các anh hùng nhỏ

tuổi hi sinh xương máu
cho cuộc sống hòa bình
ngày hôm nay.Hình ảnh
những anh hùng nhỏ tuổi
ấy đã được các nhà vănthơ ngợi ca trong các tác
phẩm của mình. Hôm nay,
cô trò ta sẽ cùng đi tìm
hiểu bài thơ “ Lượm” của
nhà thơ Tố Hữu các em
nhé!
Hoạt động 3: Hướng dẫn
đọc - tìm hiểu chung.
I. Đọc - Tìm hiểu chung:
1. Đọc
GV hướng dẫn cách đọc
bài thơ,đọc mẫu 1đoạn và
gọi một HS đọc.(chú ý
thay đổi giọng và nhịp
đọc thích hợp với từng
câu, từng đoạn. Giọng vui
tươi, sôi nổi, nhí nhảnh ở
đoạn đầu và đoạn điệp
khúc cuối cùng,giọng hơi
chùng xuống ở đoạn”Ra
thế….Lượm ơi,còn
không?”; giọng đối thoại
giữa hai chú cháu – giọng
Lượm hồn nhiên, ngây
thơ…)

Một HS đọc bài
thơ

2


Ngữ văn lớp 6

GV: Dựa vào phần chú
thích, em hãy nêu những
hiểu biết của mình về nhà
thơ Tố Hữu?

HS trình bày

GV: Có những tập thơ nào HS kể tên
của tác giả mà em biết?
GV: Em hãy nêu hoàn
cảnh sáng tác của bài thơ
này? Bài thơ được in
trong tập thơ nào?
GV: Bài thơ này viết về
ai? Về sự việc gì?

HS trả lời

HS trả lời

GV: Để viết về Lượm, nhà HS nêu nhận xét
thơ đã chọn và sử dụng

phương thức biểu đạt nào?
GV: Em chia bài này
thành mấy phần? Nội
dung của từng phần?

HS phát biểu.

Hoạt động 4: Hướng dẫn
đọc – hiểu văn bản.

2.Chú thích
a.Tác giả
-Tên khai sinh: Nguyễn Kim
Thành(1920-2002)
- Quê quán: Thừa Thiên- Huế.
- Là nhà cách mạng, là người mở
đầu cho thơ ca cách mạng Việt
Nam hiện đại.
- Các tập thơ tiêu biểu: Từ ấy,
Việt Bắc, Ra trận, Gió lộng, Máu
và hoa…
b. Tác phẩm:
 Hoàn cảnh sáng tác:
- Viết năm 1949- Trong cuộc
kháng chiến chống Pháp, in trong
tập Việt Bắc.
- Bài thơ viết về Lượm- một chú
bé liên lạc hồn nhiên, hi sinh anh
dũng khi làm nhiệm vụ.
 Thể loại và phương thức biểu

đạt:
- Thể thơ 4 tiếng
- Phương thức biểu đạt: trữ tình
kết hợp miêu tả, tự sự và biểu
cảm.
c. Bố cục: 3 phần.
- Phần 1: ( 5 khổ thơ đầu): hình
ảnh Lượm trong lần gặp gỡ tình
cờ với tác giả.
- Phần 2: ( 7 khổ tiếp): câu
chuyện Lượm làm nhiệm vụ và hi
sinh.
- Phần 3: ( 2 khổ cuối): hình ảnh
Lượm còn sống mãi.
II. Đọc- hiểu văn bản:

Gọi HS đọc 5 khổ đầu.
GV dẫn dắt: Tác giả và

1. Hình ảnh Lượm trong lần
3


Ngữ văn lớp 6
chú bé Lượm đã có cuộc
gặp gỡ tình cờ không
hẹn trước nhưng hình
ảnh Lượm đã để lại ấn
tượng sâu đậm trong
lòng tác giả.

“Chú bé loắt choắt…”

gặp gỡ tình cờ với tác giả:

GV: Hình ảnh Lượm trong
phần một được miêu tả về
dáng điệu, cử chỉ qua
những từ ngữ, hình ảnh
nào?

HS tìm những từ
ngữ, hình ảnh
miêu tả Lượm và
nêu ý kiến.

GV: Tại sao tác giả lại so
sánh Lượm như con chim
chích?

Thảo luận nhóm 2
phút.

GV: Em hiểu “đường
vàng” có nghĩa là gì?

Thảo luận nhóm 2
phút.

Chú bé Lượm không chỉ
được miêu tả qua dáng

HS trả lời.
điệu, cử chỉ mà còn được
miêu tả qua trang phục,
lời nói. Em nào cho cô
biết trang phục và lời nói
của Lượm được tác giả
miêu tả ntn?
Trang phục của Lượm gợi
cho em suy nghĩ gì về
HS trả lời
công việc của chú bé đáng
yêu này?

- Dáng điệu, cử chỉ:
+Từ ngữ: loắt choắt, thoăn thoắt,
nghênh nghênh là những từ láy
gợi hình ảnh một chú bé nhỏ
nhắn, nhanh nhẹn.
+Hình ảnh: cười híp mí, má đỏ bồ
quân, như con chim chích.
- So sánh Lượm như con chim
chích nhằm nhấn mạnh vẻ đẹp
hồn nhiên trong sáng, vui tươi, bé
bỏng non nớt mà nhanh nhẹn.Chú
bé loắt choắt đã vươn mình lớn
dậy trên con đường kháng chiến
rất gian nan, nguy hiểm.
 Con đường có nắng vàng, cát
vàng.
Con đường có lúa vàng, rơm

vàng.
Con đường tương lai tươi sáng.
- Trang phục:
Ca lô đội lệch
Cái xắc xinh xinh

 thể hiện tính chất công việc
làm liên lạc của chú bé Lượm. Và
4


Ngữ văn lớp 6
Em có liên tưởng đến hình
ảnh của ai không?
HS trả lời.
GV: Em hãy đọc lời trò
chuyện của Lượm. Qua đó
em hiểu gì hơn về chú bé HS nêu ý kiến.
Lượm?

GV chốt:
Với cách sử dụng một
loạt các từ láy gợi hình
đặc sắc, hình ảnh so
sánh độc đáo và cách
gieo vần nhịp nhàng,
Lượm hiện lên thật hồn
nhiên, ngộ nghĩnh đáng
yêu rất trẻ thơ. Lời trò
chuyện về công việc càng

giúp chúng ta cảm phục
Lượm hơn về tinh thần
say mê, tự nguyện tham
gia kháng chiến với một
niềm tự hào to lớn.
Em cảm nhận ntn về tình
cảm của tác giả thông qua
việc khắc họa chân dung
Lượm trong 5 khổ thơ
đầu?

vì Lượm còn nhỏ tuổi nên cái xắc
đeo bên mình chỉ “xinh xinh” với
chiếc mũ ca lô đội lệch rất hiên
ngang, hiếu động.
 Lượm khiến em liên tưởng đến
hình ảnh của các anh vệ quốc
quân thông minh, dũng cảm
- Lời nói:
Cháu đi liên lạc
Vui lắm chú à
Ở đồn Mang Cá
Thích hơn ở nhà.
 Lời nói của Lượm hồn nhiên,
ngây thơ, chân thật cho ta hiểu
chú bé rất yêu thích công việc
kháng chiến, tự nguyện tham
gia kháng chiến ( niềm vui
chung của cả thế hệ trẻ sau
CMT8

HS trả lời.
- Tình cảm của tác giả: Yêu mến,
trân trọng.

Ở phần 1 chúng ta đã
thấy Lượm là một chú
bé rất hồn nhiên, trong
sáng, được tác giả vô
5


Ngữ văn lớp 6
cùng quý mến. Vì sao tác
giả lại có tình cảm trân
trọng, yêu mến Lượm
như vậy, cô trò ta cùng
nhau tìm hiểu phần 2
của bài thơ.

GV cho HS đọc thầm 7
khổ thơ tiếp.
Khi nghe tin Lượm hi
sinh, thái độ của tác giả
ntn?

HS đọc thầm.
2. Câu chuyện Lượm làm
nhiệm vụ và hi sinh.

HS trả lời.

- Khi nghe tin Lượm hi sinh, tác
giả đau đớn thốt lên:
Ra thế
Lượm ơi!...
 Câu thơ bị ngắt đôi làm 2
dòng, diễn tả sự đau xót đột ngột
của nhà thơ.
- Nhà thơ hình dung ra sự hi sinh
của Lượm:
*Lượm đi đưa thư “ Thượng
khẩn”.
Vụt qua mặt trận
Đạn bay vèo vèo
Thư đề thượng khẩn
Sợ chi hiểm nghèo?
Nghệ thuật:
Sử dụng động từ mạnh “vụt qua”
và câu hỏi tu từ “Sợ chi hiểm
nghèo”.
Hành động: nhanh, dứt khoát, quả
cảm.
Thái độ: Thách thức hiểm nguy,
đặt nhiệm vụ lên trên hết.

Nhà thơ kể cho chúng ta
điều gì về Lượm trong
đoạn thơ này?
Khổ thơ nào thể hiện rõ

hình ảnh của Lượm khi
làm nhiệm vụ? Trong đó
từ ngữ nào thể hiện rõ
nhất thái độ và hành động
của Lượm với công việc?

GV: Em hãy đọc diễn cảm
đoạn thơ viết về sự hi sinh HS đọc.
của Lượm.

* Nhưng rồi:
Bỗng lòe chớp đỏ
6


Ngữ văn lớp 6
Hình ảnh Lượm nằm trên
cánh đồng lúa tay nắm
chặt bông gợi cho em liên
tưởng đến điều gì?
Những cảm nghĩ của em
về sự hi sinh của Lượm?

HS trình bày cảm
nghĩ.

GV: Tại sao nhà thơ lại
viết những câu thơ đặc
HS trả lời.
biệt : “Ra thế

Lượm ơi!...”
và :
“ Lượm ơi, còn
không?...”
thành những khổ thơ
riêng, ngang hang với
những khổ thơ 4 câu trước
và sau đó?

Thôi rồi, Lượm ơi!
 Câu thơ như tiếng nấc
nghẹn,thảng thốt bị gãy đôi khi
nhà thơ nhận thức về sự thật:
Lượm đã hi sinh.
Cháu nằm trên lúa
Tay nắm chặt bông
Lúa thơm mùi sữa
Hồn bay giữa đồng…
Cái chết cao đẹp, nhẹ nhàng
của một chú bé đã hi sinh dũng
cảm giữa tuổi thiếu niên hồn
nhiên, đầy hứa hẹn một cuộc đời
đã được chắp cánh cùng cách
mạng.
 Lượm đã ngã xuống trên chính
mảnh đất quê hương, tay chú
bé còn nắm chặt bông lúa đã
nuôi chú lớn lên từng ngày.
Mảnh đất quê hương, sản vật
quê hương dang tay đón Lượm

vào lòng trong một giấc ngủ
dài.
 Câu cảm “Ra thế
Lượm ơi!...”
và câu hỏi tu từ
“ Lượm ơi, còn không?...”
được tách riêng đã diễn tả thành
công cảm xúc của tác giả vô cùng
ngạc nhiên, bàng hoàng, đau đớn,
nghẹn ngào và cũng rất trân trọng
trước cái chết của Lượm  gây
ấn tượng và cảm xúc mạnh mẽ
cho người đọc.

GV chốt:
Tác giả hình dung cái
chết của Lượm như
thiên thần bé bỏng đi
vào giấc ngủ nhẹ nhàng
của tuổi thơ. Và quê
hương giống như người
mẹ hiền ôm ấp Lượm
vào lòng, Lượm ra đi
nhưng tay em còn níu
7


Ngữ văn lớp 6
giữ sự sống, níu giữ quê
hương, đó là cái chết

gieo mầm cho sự sống.
Linh hồn em hóa thân
vào non sông, đất nước.

GV gọi HS đọc hai khổ
thơ cuối.
Có hai ý kiến trái ngược
nhau về việc tác giả lặp lại
khổ thơ 2,3 ở cuối bài.
Một cho rằng lặp như thế
không sâu sắc; một lại cho
rằng nội dung diễn đạt trở
nên sâu sắc hơn. Em đồng
ý với ý kiến nào và tại
sao?
Em có nhận xét gì về cách
xưng hô của tác giả với
chú bé Lượm trong bài
thơ?

Em hãy kể một số tấm
gương thiếu nhi Việt Nam
anh hùng trong lịch sử?
Gv liên hệ.

HS đọc 2 khổ thơ
cuối.
HS trả lời

3. Hình ảnh Lượm còn sống

mãi:
- Điệp khúc lặp lại nguyên vẹn
toàn đoạn thơ khẳng định Lượm
vẫn còn sống mãi cùng thời gian
trong lòng tác giả và mọi người
(sự bất tử, vẹn nguyên của chú bé
anh dũng) như Tố Hữu đã từng
viết: “ Có cái chết hóa thành bất
tử”.

HS trả lời.

- Cách xưng hô của tác giả:
+ Chú bé là cách gọi của
người lớn với người em trai nhỏ,
quan hệ thân mật.
+ Cháu là cách gọi biểu lộ sự
trìu mến, tình cảm gần gũi, thân
thiết như quan hệ ruột thịt.
+ Chú đồng chí nhỏ là cách
gọi vừa thân thiết, trìu mến, vừa
trân trọng, ngang hàng giữa hai
người đồng chí.

HS trả lời.

- Trong cuộc chiến tranh giành
độc lập và thống nhất của dân tộc,
lịch sử vẻ vang của Đội và trong
mỗi thế hệ thiếu nhi Việt Nam

mãi mãi còn ghi danh những đội
thiếu niên dũng cảm, mưu trí làm
cho quân thù phải kinh sợ như:
8


Ngữ văn lớp 6

Bác Hồ đã từng nói:
Tuổi nhỏ làm việc nhỏ
Tùy theo sức của mình
Để tham gia kháng
chiến
Để gìn giữ hòa bình.
 Các em sẽ làm gì để
xứng đáng với sự hi sinh
của thế hệ cha anh?

Đội thiếu niên tình báo thành
Huế, đội thiếu nhi Hoàng Văn
Thụ, đội thiếu nhi Bát Sát ( Hà
Nội), đội thiếu nhi Đồng Tháp
Mười... và nhiều anh hùng liệt sỹ
ngã xuống vì nền độc lập của dân
tộc khi đang còn trong tuổi thiếu
nhi như Kim Đồng, Lê Văm Tám,
Dương Văn Nội, Vừ A Dính,
Nguyễn Bá Ngọc... đó là những
tấm gương của dân tộc Việt Nam
anh hùng, là những ngọn đuốc soi

sáng mãi mãi cho các thế hệ mai
sau.

HS trả lời.

Hoạt động 5: Hướng dẫn
tổng kết.
GV: Trải cùng thời gian,
bài thơ vẫn luôn quen
thuộc với tuổi thơ Việt
Nam. Vì sao vậy?

III. Tổng kết:

HS dựa vào nội
dung ghi nhớ để
trả lời
GV: Em hãy nêu giá trị
nghệ thuật của bài thơ?

1. Nội dung:
Bài thơ đã khắc họa và ca ngợi
hình ảnh chú bé liên lạc hồn
nhiên, vui tươi, hăng hái, dũng
cảm. Lượm đã hi sinh anh dũng
nhưng hình ảnh em còn sống mãi
trong lòng mọi người.
2. Nghệ thuật:
- Kết hợp miêu tả, tự sự và biểu
cảm.

- Thể thơ 4 chữ giàu âm điệu.

9


Ngữ văn lớp 6
HS đọc ghi nhớ.
Lời kết:
Chiến tranh đã lùi xa
xong cô tin âm vang của
một thời oanh liệt vẫn
còn hiện diện đầy trân
trọng và đáng tự hào
trong tâm hồn chúng ta,
bởi chúng ta đã có một
nhịp cầu bền vững nối
đôi bờ kim- cổ- Nhịp cầu
văn chương. Đó là lí do
tại sao : “Gần nửa thế kỉ
qua, kể từ khi xuất hiện,
thơ Tố Hữu đã trở thành
một bộ phận không thể
tách rời của đời sống
tâm hồn người Việt, từ
già đến trẻ người Việt
Nam hầu như chẳng có
ai là không thuộc, không
yêu ít nhiều thơ ông”.
( Trần Đình Sử). Như
“Lượm”, bài thơ nhỏ,

tình bao la, tấmgương
tuổi nhỏ xông pha, mãi
còn…!

- Nhiều từ láy gợi hình
- Cách so sánh độc đáo.
- Kết cấu đầu cuối tương xứng
3. Ghi nhớ :SGK tr 77

Hoạt động 6: Củng cố,
dặn dò.
- Đọc thuộc lòng và diễn
cảm bài thơ.
- Viết một đoạn văn phát
biểu cảm nghĩ của em về
chú bé Lượm hồn nhiên,
anh dũng, được mọi người
yêu mến.
- Soạn bài “Cô Tô”
10


Ngữ văn lớp 6

Nội dung ghi bảng
I. Đọc - Tìm hiểu chung:
1. Đọc
2.Chú thích
a.Tác giả
-Tên khai sinh: Nguyễn Kim Thành(1920-2002)

- Quê quán: Thừa Thiên- Huế.
- Là nhà cách mạng, là người mở đầu cho thơ ca cách mạng Việt Nam hiện đại.
- Các tập thơ tiêu biểu: Từ ấy, Việt Bắc, Ra trận, Gió lộng, Máu và hoa…
b. Tác phẩm:
 Hoàn cảnh sáng tác:
 Thể loại và phương thức biểu đạt
c. Bố cục:3 phần
II. Đọc- hiểu văn bản:
1. Hình ảnh Lượm trong lần gặp gỡ cuối cùng với tác giả.
2. Câu chuyện Lượm làm nhiệm vụ và hi sinh.
3. Hình ảnh Lượm còn sống mãi.
III. Tổng kết:
1.Nội dung
2.Nghệ thuật
3.Ghi nhớ :SGK tr 77

11