Giáo án Ngữ văn 6 bài 5: Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ

GIÁO ÁN NGỮ VĂN 6
BÀI 5 - TIẾT 19: TIẾNG VIỆT: TỪ NHIỀU NGHĨA VÀ HIỆN
TƯỢNG CHUYỂN NGHĨA CỦA TỪ
I. Mục tiêu: Giúp HS.
1. Kiến thức: - Hiểu từ nhiều nghĩa.
- Hiện tượng chuyển nghĩa của từ.
2. Kĩ năng: - Nhận diện được từ nhiều nghĩa.
- Bước đầu biết sử dụng từ nhiều nghĩa trong hoạt động giao tiếp.
3. Thái độ: Tự hào về vốn từ Tiếng Việt thật phong phú, đa dạng.
II. Chuẩn bị:
1. GV: Từ điển tiếng việt, bảng phụ.
2. HS: - Đọc và nghiên cứu bài.
III. Tiến trình tổ chức dạy và học.
1. Kiểm tra bài cũ (5’)
Kiểm tra chấm bài tập về nhà của 4 HS.
2. Các hoạt động dạy - học (34’).
Hoạt động của thầy và trò
HĐ 1: Tìm hiểu từ nhiều nghĩa.

Nội dung kiến thức
I. TỪ NHIỀU NGHĨA (7’)

- HS đọc ví dụ.

1. Ví dụ ( SGK)

? Hãy chỉ ra nghĩa của từ “Chân”?

2. Nhận xét

- HS tra từ điển để biết các nghĩa của từ .

? Tìm một số từ khác cũng có nhiều nghĩa như từ
chân?
VD: - Ăn

cơm
Tham
ảnh

- Cương

sưng tấy
Dây da hàn...

- Chân: (1) -> Bộ phận cuối cùng của
người hoặc động vật dùng để đi lại.
(2) -> Biểu trưng cho cương vị, sự có mặt
trong TT, tổ chức nào đó “Có chân trong
Quốc hội”.
(3)-> Phần dưới cùng của một số đồ vật
dùng để đỡ hoặc bám chắc trên mặt nền.
(4)-> Một phần tư con vật 4 chân khi mổ
chia ra.


Cứng rắn trong đối xử.
? Tìm một số từ chỉ có một nghĩa?

(5)-> Từng đám ruộng riêng lẻ ví dụ từng
loại hay khác nhau.

- HS: Toán, bếp lửa, lúa...
? Nhận xét về lượng nghĩa của từ TV?
- HS dựa SGK trả lời.
- GV chốt

3. Ghi nhớ ( SGK)

- HS đọc ghi nhớ

II. HIỆN TƯỢNG CHUYỂN NGHĨA CỦA
TỪ (13’)

HĐ 2: Hiện tượng chuyển nghĩa của từ.
- HS đọc ví dụ

1. VD.
2. Nhận xét

? Theo em nghĩa gốc của từ chân là nghĩa nào?
- HS: Trả lời.
? Hãy tìm mối liên hệ giữa các nghĩa của từ
chân?

- Bộ phận cơ thể người động vật tiếp xúc
với đất -> Nghĩa gốc

- HS: Đều mang nét nghĩa cơ bản bộ phận dưới
cùng, tiếp xúc với mặt nền, là giá đỡ.
? Trong một câu cụ thể, một từ được dùng với
mấy nghĩa?

- HS: Trong một câu cụ thể một từ chỉ được dùng
với một nghĩa.
GV: Trong VH có những trường hợp đặc biệt một
từ được dùng với nhiều nghĩa.
VD: Thềm hoa một bước, lệ hoa mấy hàng.
? Qua đây em hiểu gì về nghĩa gốc và nghĩa
chuyển.
- HS dựa SGK trả lời
- GV chốt
- Nghĩa gốc: nghĩa ban đầu
? Trong bài thơ “những cái chân” từ chân được
dùng với những nghĩa nào?

- Nghĩa chuyển: hình thành trên cơ sở
nghĩa gốc.

- HS: Chân được dùng với nghĩa chuyển song vẫn - Chuyển nghĩa là sự thay đổi nghĩa của từ.


được hiểu theo nghĩa gốc nên mới có liên tưởng
thú vị như kiềng 3 chân, nhưng không đi, võng
không chân lại đi khắp nước.
- HS: Đọc ghi nhớ.
HĐ 3: Hướng dẫn làm bài tập.
- HS: Đọc và nêu yêu cầu bài tập.
? Tìm 3 từ chỉ bộ phận cơ thể người có hiện
tượng chuyển nghĩa.
3. Ghi nhớ ( SGK)
III. LUYỆN TẬP ( 15’)
- HS đọc bài tập

Bài 1.

? Các trường hợp chuyển nghĩa dùng bộ phận
cây cối được chuyển thành bộ phận chỉ người.

- Tay: tay anh chị, tay súng, tay ghế...

- HS: Đọc và nêu yêu cầu bài tập.

- Mũi: mũi kim, mũi kéo, mũi đất, mũi
tiếng công.

? Tìm một số hiện tượng chuyển nghĩa chỉ sự vật
sang chỉ hoạt động.

- Đầu: Đầu mối, đầu tầu

Bài 2.
- Lá: phổi, lách, gan.
- Quả: tim, thận

- Chuyển từ chỉ HĐ sang chỉ đơn vị.

- Búp: búp ngón tay
Bài 3:
VD: - Cưa  cưa xẻ , cưa gỗ
- Quạt  quạt cho bé ngủ
- Cuốc  Mẹ cuốc ruộng
- Gánh gánh rau đi bán  một gánh rau.

- Cuộn tranh lại  một cuộn tranh

3. Củng cố ( 3’)
- Nhận xét về lượng nghĩa của từ
- Thế nào là hiện tượng chuyển nghĩa?


- Đánh dấu vào nhận xét đúng
+ Tất cả từ Tiếng Việt chỉ có một nghĩa
+ Tất cả các từ Tiếng Việt đều có nhiều nghĩa.
+ Từ Tiếng Việt có từ một nghĩa, nhưng lại có từ nhiều nghĩa.(*)
4. Hướng dẫn học ở nhà (2’)
- Học thuộc ghi nhớ, nắm được kiến thức về từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa
của từ.
- Đặt câu có sử dụng từ nhiều nghĩa.
- Làm bài tập 4,5( 57)
- Đọc và nghiên cứu bài: Lời văn, đoạn văn tự sự.