Giáo án Ngữ văn 6 bài 5: Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ

Tiết 19 :

TỪ NHIỀU NGHĨA VÀ HIỆN TƯỢNG CHUYỂN
NGHĨA CỦA TỪ.
A. MỤC TIÊU BÀI HỌC:
- Giúp học sinh nắm được từ nhiều nghĩa.
- Hiện tượng chuyển nghĩa của từ. Nguồn gốc và nghĩa chuyển của từ
B. CHUẨN BỊ:

- GV: Đọc sách - Tư liệu - Giáo án
- HS: Đọc SGK - Trả lời câu hỏi.

C. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY:
HĐ1: Khởi động
I. Tổ chức:

Sĩ số 6A..............
6B……
6C…..

II. Kiểm tra: - Bài cũ: Nghĩa của từ là gì? Có mấy cách giải nghĩa từ?
-Giải nghĩa từ: Trung niên, trung bình
- Sự chuẩn bị: SGK, vở ghi, vở soạn
III. Bài mới:
Giới thiệu bài:Khi mới x.hiện thường từ chỉ được dùng với 1 nghĩa nhất
định.Xã hội phát triển ,nhận thức của con người p.triển .....nảy sinh nhiều k.niệm
mới. Do vậy mà có h.tượng một từ nay mang thêm nghĩa mới, một từ có nhiều
nghĩa.Vậy thế nào là từ nhiều nghĩa và h.tượng c.nghĩa của từ?
HĐ2: Bài mới

TaiLieu.VN

Page 1


I/Từ nhiều nghĩa:

a. NL1: Đọc bài thơ “Những cái
chân.....”

1/ Ngữ liệu. Đọc bài thơ” Những cái
chân”-T55
2/ Nhận xét

?Từ “chân” trong bài thơ nghĩa có a/+Chân1: Bộ phận dưới cùng của cơ thể
giống nhau không? Hãy giải người hay đồ vật dùng để đi, đứng: Chân
nghĩa?
người, chân bò…
+Chân2: Bộ phận dưới cùng của 1 số đồ vật
có tác dụng đỡ cho các bộ phận khác: Chân
bàn, chân kiềng
+Chân 3: Bộ phận dưới cùng của 1 số đồ vật
tiếp giáp và bám chặt vào nền: Chân núi,
chân răng.
VD: Mắt:
1, Cơ quan để nhìn của người hay vật: Mắt cô
ấy rất đen.

?Nghĩa chung của các từ “mắt”
trong các VD trên?
2, Bộ phận giống hình con mắt ở 1 số quả:

mắt dứa, mắt na.(Quả na đã bắt đầu mở mắt.)

3, Chỗ lồi lõm giống hình con mắt mang chồi
ở cây:mắt sắn, mắt khoai.( Gốc bàng có
những mắt to hơn cái gáo dừa)
4, Lỗ hở đều đặn ở các đồ đan: Mắt võng,mắt
lưới, mắt sàng.
*Nghĩa chung: BP của cơ thể (quả, cây chỗ
lồi lõm hình tròn hoặc hình thoi)
3/ Kết luận.* Từ nhiều nghĩa: Từ có thể có 1
TaiLieu.VN

Page 2


nghĩa hay nhiều nghĩa.

II, Hiện tượng chuyển nghĩa của từ:
1/ Nhận xét
a/-Chuyển nghĩa: Là hiện tượng thay đổi
nghĩa của từ tạo ra những từ nhiều nghĩa (VD
từ chân trong bài thơ có 3 nghĩa)
-Nghĩa chung (gọi là nghĩa gốc hay nghĩa
chính): Nơi tiếp xúc với đất

?Cách giải nghĩa từ “Chân” ở VD
trên dựa vào đâu? (Kniệm) Từ -Nghĩa khác: Dùng đỡ bàn ;Com pa quay->
VD trên ta rút ra KL gì? VD?
(nghĩa chuyển)
?Hãy tìm những VD từ chỉ có 1

nghĩa? Bút, bàn là, rau cải, rau
muống.....
-Từ có nhiều nghĩa là nhờ có kq
của hiện tượng chuyển nghĩa
Chuyển nghĩa là gì?
?Nhìn vào ngữ liệu hãy tìm ra
mqh giữa các nghĩa của từ
“Chân”?

- Ba từ “chân” cùng chung nét
nghĩa là bp dưới cùng (Nghĩa
chung đó là nghĩa thông thường
nhất xuất hiện từ đầu làm cơ sở *Nghĩa gốc: Là nghĩa xuất hiện từ đầu làm
cơ sở hình thành các nghĩa khác
hình thành nghĩa khác)
?Thế nào là nghĩa gốc, nghĩa *Nghĩa chuyển: Là nghĩa được hình thành
trên cơ sở nghĩa gốc.
chuyển?

TaiLieu.VN

Page 3


?Tìm VD rồi xđ nghĩa gốc, nghĩa
chuyển?
-VD: Em bé reo lên: Kêu lên tỏ sự
vui mừng, phấn khởi
- Cây dừa reo trước gió:
?Từ VD trên em thấy trong 1 câu

từ thường được dùng với mấy
b/ Thông thường trong câu từ chỉ có 1 nghĩa
nghĩa?
nhất định:
c/Trong 1 số trường hợp từ có thể được thể
?Từ “chân” trong bài thơ hiểu theo cả nghĩa gốc lẫn nghĩa chuyển
“Những cái chân” hiểu theo
-Nghĩa chuyển - nhưng hiểu theo nghĩa gốc
nghĩa nào?
nên có sự liên tưởng thú vị: “Cái kiềng có 3
(Hiểu theo 2 nghĩa: gốc và chân nhưng chẳng bao giờ đi.
chuyển)
-Cái võng không có chân “đi khắp nước”
*Bài tập nhanh.

* Chú ý: Phân biệt Từ nhiều nghĩa - Từ đồng
âm

- Răng lợi: Phần thịt bao xung - Từ nhiều nghĩa: Hiện tượng chuyển nghĩa
có thể tìm ra 1 cơ sở ngữ nghĩa chung (từ ngữ
quanh chân răng
gốc)
- Hám lợi: Lợi ích con người thu
được nhiều hơn những gì phải bỏ
ra
- Từ đồng âm: Giống nhau về mặt âm - nghĩa
?Có tìm được cơ sở nghĩa chung không có mqh nào (không tìm được cơ sở
nào trong VD trên (từ Lợi) chung)
không? (Không tìm được)
2/ Kết luận:

*Ghi nhớ: SGK (56)

TaiLieu.VN

Page 4


III. Luyện tập:

-Tìm từ chỉ bp cơ thể người, chỉ 1. Bài tập 1(56):
ra hiện tượng chuyển nghĩa?
Tai: tai ấm, tai chén.
Đầu: Đầu làng, đầu dây,đầu nhà.
Lưỡi: Lưỡi dao, lưỡi kéo,lưỡi liềm.
-Kể ra trường hợp c.nghĩa bộ
2. Bài tập 2(56):
phận cây cối dùng chỉ người?
+ Lá: (Bộ phận của cây-> Bộ phận của ng):
Lá phổi, lá gan.
+ Quả: Tim, thận
3. Bài tập 3(57):
Tìm VD minh họa?

a. Chỉ s.vật chuyển thành chỉ h.động:
Cái cuốc-> cuốc đất.Cái bừa -> bừa ruộng.....
b. Chỉ h.động chuyển thành chỉ đ.vị:
Đang bó lúa-> gánh 3 bó lúa
Cuộn bức tranh-> 3 cuộn tranh
Đang nắm cơm-> 3 nắm cơm.
4. Bài tập 4 (57):

T/g nêu mấy nghĩa của từ bụng?

a, Tác giả nêu 2 nghĩa của từ bụng:
- Bộ phận cơ thể người hoặc ĐV chứa

TaiLieu.VN

Page 5


dạ dày.
- Ý nghĩa sâu kín không bộc lộ ra

Giải nghĩa từ bụng trong các
trường hợp sau?

- Thiếu 1 nghĩa: Phần phình to ở giữa
của 1 số sự vật: bụng chân
b, Ấm bụng: Nghĩa 1 (bp cơ thể.....)
-Tốt bụng: Nghĩa 2 (biểu tượng ý nghĩa sâu
kín.....)
-Bụng chân: Nghĩa 3 (phần phình to.....)

HĐ3: V/ Củng cố. Hướng dẫn về nhà:
IV. Củng cố:

- Khắc sâu ND bài
- Đọc ghi nhớ

V. HD về nhà:

- Học bài + BT5 SBTNV (trang 23)
- Đọc: Chữa lỗi dùng từ

TaiLieu.VN

Page 6