Giáo án Ngữ văn 7 bài 9: Cách lập ý của bài văn biểu cảm

Trường THCS Cát Hanh
Giáo án Ngữ Văn 7
Ngày soạn :
Tiết
: 36
Bài dạy
:

I. MỤC TIÊU :
1. Kiến thức : Giúp học sinh
- Ý và cách lập ý trong bài văn biểu cảm.
- Những cách lập ý thường gặp của bài văn biểu cảm.
2. Kỹ năng : Rèn kỹ năng vận dụng các cách lập ý hợp
lí đối với các đề văn cụ thể.
3. Thái độ : Giáo dục HS có ý thức lập ý khi làm bài
Tập làm văn.
II. CHUẨN BỊ:
1. Chuẩn bò của giáo viên:
- Đọc sách GK, sách GV, tài liệu liên quan
- Thiết kế giáo án
- Chuẩn bò bảng phụ, phiếu học tập
- Phương án tổ chức lớp học: Học tại lớp, học sinh tham gia
xây dựng bài, hoạt động cá nhân, nhóm dưới sự hướng dẫn
của giáo viên.
2. Chuẩn bò của học sinh:
- Học bài
- Đọc kó các ví dụ ở trong SGK
- Soạn bài theo hệ thống câu hỏi ở SGK
- Tìm đọc các tài liệu khác có liên quan.
III. HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC:
1. Ổn đònh tình hình lớp :(1ph)

- Só số :
7A3:
7A6:
- Học sinh vắng :
……………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
2. Kiểm tra bài cũ :(4ph)
Hỏi: Thế nào là văn biểu cảm? Đặc điểm của văn bản
biểu cảm?
Dự kiến trả lời:
- Văn biểu cảm là văn bản viết ra nhằm biểu đạt tình
cảm, cảm xúc, sự đánh giá cuả con người đối với thế giới
xung quanh và khêu gợi lòng đồng cảm nơi bạn đọc.
- Đặc điểm cuả văn bản biểu cảm:
+ Tình cảm trong sáng, chân thực, giàu giá trò nhân văn.
+ Bố cục 3 phần.
Giáo viên: Thái Thò Hạnh Ly


Trường THCS Cát Hanh
Giáo án Ngữ Văn 7
+ Có hai cách thể hiện tình cảm: trực tiếp và gián tiếp…
3. Giảng bài mới :
Giới thiệu bài : (1ph) Lập ý là cách thức tạo ý, khơi
nguồn cho cảm xúc nảy sinh. Văn biểu cảm là một thể loại
văn giúp người viết trình bày một cách hồn nhiên và chân
thật tình cảm và cách đánh giá của riêng mình. Bởi vậy sẽ
có nhiều cách lập ý khác nhau với một đề văn biểu cảm.

Giúp các em có thể mở rộng phạm vi và kó năng biểu cảm,
tiết học này sẽ thực hiện điều đó.
TIẾN TRÌNH BÀI DẠY
TG HOẠT ĐỘNG CỦA HOẠT ĐỘNG CỦA
GV
HS
20’ * HĐ1:Hướng dẫn *
HĐ1:Tìm
hiểu
tìm
hiểu
những những cách lập
cách
lập
ý ý thường gặp
thường gặp
- Đọc
- Gọi HS đọc đoạn
văn 1, sgk, trang 117,
118
- Là đoạn văn biểu
cảm
(H) Đoạn văn đó có
phải là văn biểu
cảm không?
- Quy luật đào thải
trong sự phát triển.
(H) Qua đoạn văn, ta Đây là quy luật
thấy là một người tất yếu nhưng rất
từng trải và nhạy nghiệt ngã.

cảm tác giả Thép - Dẫn chứng: … rồi
Mới đã phát hiện ra đây lớn lên sẽ
qui luật gì? Em hãy quen dần với sắt
tìm dẫn chứng cho thép và xi măng
thấy là tác giả cốt sắt … Ngày
đang nói đến quy mai … sắt thép có
luật đó?
thể nhiều hơn tre
nứa.

NỘI DUNG
I.
NHỮNG
CÁCH LẬP Ý
THƯỜNG GẶP
CỦA
BÀI
VĂN
BIỂU
CẢM:
1.
Liên
hệ
hiện tại với
tương lai:

- Tác giả Thép Mới
(H) Từ chỗ phát khẳng
đònh:
Tre

hiện ra quy luật ấy, gắn bó với con
tác giả đã bộc lộ người
trong
mọi - Hiện tại: Tre
tình cảm gì?
hoàn cảnh dù cho vẫn là bóng
trên
mọi sự có nằm mát
đường, tre mang
Giáo viên: Thái Thò Hạnh Ly


Trường THCS Cát Hanh
Giáo án Ngữ Văn 7
(H) Vậy ông đã
khẳng đònh như thế
nào?

(H) Tác giả đã bộc
lộ tình cảm bằng
cách nào và bằng
biện pháp gì?

trong quy luật phát khúc nhạc tâm
triển.
tình,
tre
làm
cổng chào, đu
- Hiện tại: Tre vẫn tre bay bổng,

là bóng mát trên sáo diều tre bay
đường,
tre
mang cao …
khúc nhạc tâm tình, - Tương lai:
tre làm cổng chào, + Tre sẽ chia bùi
đu tre bay bổng, sáo sẻ ngọt, còn
diều tre bay cao …
mãi với chúng
ta,
vui
hạnh
- Nứa tre sẽ chia phúc,
hoà
bùi sẻ ngọt của bình…
những ngày mai tươi +
Sắt
thép
hát, còn mãi với nhiều nhưng tre
chúng ta, vui hạnh vẫn gắn bó
phúc, hoà bình.
với con người.
- Trong tương lai dù
sắt thép có nhiều
nhưng tre vẫn gắn
bó với con người.

(H)
Viết
về

tre,
- Tác giả biểu cảm
người viết đã có
một cách trực tiếp
những liên tưởng,
bằng biện pháp
tưởng tượng gì?
nhân hóa và liên
tưởng, tưởng tượng

(H) Dưạ vào những
đặc điểm nào của
tre mà người viết
đã
liên
tưởng,
tưởng tượng như thế?

- Liên tưởng đến
con
người
với
những
đức
tính
nhũn nhặn, ngay
thẳng, thuỷ chung,
can đảm.
- Liên tưởng đến
con người hiền.

- Mang đức tính của
con người hiền, là
tượng trưng cao quý
của dân tộc Việt
Nam.
- Thanh tre dẻo dai,
có thể uốn cong,
đan
lát
nhũn
nhặn.

Giáo viên: Thái Thò Hạnh Ly


Trường THCS Cát Hanh
Giáo án Ngữ Văn 7
(H)
Ngoài
những
công dụng mà tác
giả đã nói ở trên,
em thử cho biết cây
tre còn giúp ích gì
khác cho con người ?

- GV kết luận: Như
vậy khi ta gợi nhắc
đến quan hệ với sự
vật thì đó cũng

chính là cách ta bày
tỏ tình cảm đối với
sự vật.
- Gọi HS đọc đoạn
văn 2
(H) Niềm say mê con
gà đất của tác giả
được bắt nguồn từ
suy nghó nào?
(H) Suy nghó ấy thể
hiện khát vọng gì?

Đốt
tre
mọc
thẳng ngay thẳng.
- Gắn bó với con
người thuỷ chung.
- Cây chông tre,
cây tầm vông theo
người ra trận diệt
quân thù  can
đảm.
 Đây là đức
tính của người
hiền (tốt).
- Giúp con người
trong các sinh hoạt
của đời sống như:
đòn

gánh
để
gánh, đan rổ, ra, rế
…(dẻo
dai),
làm
đũa, ống đũa …
(tính
chất
mọc
thẳng), ngọn ngành
để cắm giàn trầu,
dưa…
- Giúp con người
trong việc vui chơi,
nghỉ ngơi, giải trí,
che mát, làm ống
sáo, gốc thì để kê
giường, thân làm
chõng tre, nôi tre,
đu tre … (gắn bó,
thuỷ chung) v.v…

2. Hồi tưởng
về quá khứ
và suy nghó
về hiện tại:
- Quá khứ: đồ
chơi con gà đất

- Hiện tại: thấy
được tính mong
manh của đồ
chơi

- Nghe, ghi vở

(H) Từ hình ảnh con
gà đất, tác giả đã
phát hiện ra những - Đọc
điều gì về đặc điểm
của đồ chơi?
- Từ suy nghó được
(H) Đặc điểm ấy đã hoá thân thành
gây ra cho tác giả một con gà trống
Giáo viên: Thái Thò Hạnh Ly

 Liên tưởng
đến những linh
hồn của những
món đồ chơi
đã chết  Tiếc
nuối, tri ân


Trường THCS Cát Hanh
Giáo án Ngữ Văn 7
những suy nghó, liên để dõng dạc cất
tưởng gì?
lên điệu nhạc của

sớm mai.

3. Tưởng tượng
- Khát vọng trở tình
huống,
thành người nghệ hứa hẹn, mong
só thổi kèn đồng.
ước:
- Gợi lại, kể lại
- Tính mong manh kỉ niệm đối
của đồ chơi.
với cô giáo,
bày
tỏ
tình
cảm đối với
cô.
- Nhớ về những
con gà đất lần lượt
vỡ dọc theo tuổi
thơ  liên tưởng
đến những linh hồn
(H) Đoạn văn đã gợi của những món
những kỉ niệm gì đồ chơi đã chết.
về cô giáo?
- Nghe, ghi vở
- GV kết luận: Suy
nghó sâu sắc nhất
của tác giả : đồ
chơi không phải là

những sự vật vô tri
bởi chúng có linh
hồn và nhờ chúng
mà con người có
khát vọng hướng tới
cái đẹp.
- Gọi HS đọc ví dụ 3,
sgk

(H)
giáo
vinh
trong
cảm

Hình ảnh cô - Đọc
đã được tôn
như thế nào
suy nghó và tình - Cô giữa đàn em
người viết?
nhỏ, nghe tiếng cô
giảng bài, cô theo
dõi lớp học, cô
thất vọng khi một
em cầm bút sai, cô
lo cho học sinh, cô
sung sướng khi học
(H) Xuất phát từ sinh có kết quả
tình cảm thân yêu xuất sắc..
đối với cô giáo,

tác giả đã tưởng - Tác giả dùng
nhiều câu từ biểu
tượng những gì?
cảm trong bài viết:
+ Ồ! Cô giáo rất
tốt của em, …
Giáo viên: Thái Thò Hạnh Ly


Trường THCS Cát Hanh
Giáo án Ngữ Văn 7

- GV nhấn mạnh:
Nghó, nhớ về cô
giáo như một người
mẹ chính là vẻ đẹp
văn hóa trong quan
hệ giữa con người
với con người nói
chung, cô giáo với
học trò nói riêng.
Đặc biệt việc nhớ
lại những kỉ niệm
rất có tác dụng đối
với bài văn biểu
cảm.

chẳng bao giờ em
lại quên cô được.
+ Sau này, khi em

đã lớn, em vẫn sẽ
nhớ đến cô.
+ Lúc nào cô
cũng có lòng tốt
và dòu hiền như
một người mẹ.

- Tưởng tượng:
+ Sau này … em sẽ
tìm gặp cô giữa
đám học trò nhỏ.
+ Mỗi bận đi ngang
qua một trường học
và nghe tiếng một
cô giáo giảng bài,
em sẽ tưởng tượng
- Gọi HS đọc đoạn như nghe tiếng nói
văn I.3
của cô. Em sẽ
nhớ lại …
(H) Tình cảm của
tác giả đối với - Nghe
cảnh vật và đất
nước
được
khơi
nguồn từ cảm hứng
về cái gì?

Khơi

nguồn
cảm hứng về
mùa thu biên
giới.

- Thể hiện mong
ước về một
đất nước giàu
đẹp, phong phú,
khát
vọng
thống nhất đất
nước.

(H) Tình cảm ấy có
ý nghóa gì?
- Đọc
(H) Tại sao ngồi ở
núi Lũng Cú cực
Bắc, tác giả lại
luôn liên tưởng đến
Mũi Cà Mau, vùng
cực Nam của tổ
quốc?

- Khơi nguồn cảm
hứng từ mùa thu 4. Quan sát,
biên giới: “chao ôi, suy ngẫm:
mùa thu biên giới,
người

và
cảnh
thật là hết sức
trữ tình”
- Đó là tình yêu
đất nước, sự gắn
bó máu thòt với

Giáo viên: Thái Thò Hạnh Ly


Trường THCS Cát Hanh
Giáo án Ngữ Văn 7
(H) Nhớ về miền mảnh đất tột Bắc
Nam, tác giả còn của tố quốc.
có những mong ước
gì?
- Tác giả nghó về
sự giàu đẹp, phong
- GV nhấn mạnh: phú, đa dạng của
Tất cả đều chỉ để đất nước mà có
thể hiện tình yêu những liên tưởng
đất nước và khát thú vò: cá ở trong
vọng thống nhất đất ấy thành ra một
nước.
thứ chim bay ngược
lên
cành
được,
- Gọi HS đọc đoạn lòng

kênh,
thể
văn I.4
hiện
khát
vọng
thống nhất đất
(H) Sự suy ngẫm của nước.
tác giả đối với
người mẹ được khởi - Được bay trên
phát từ những quan máy bay trực thăng
sát, miêu tả trực từ mũi Cà Mau ra
tiếp hay từ tâm Lũng Cú.
tưởng?
- Nghe, ghi

- Đọc đoạn văn “U
tôi”.

(H) Tại sao tình cảm
của tác giả đối với
người mẹ lại thấp
thoáng nỗi buồn day
dứt và ân hận như
vậy?

(H) Để tô đậm tình
cảm của mình, tác

- Tình cảm khởi

phát
từ
tâm
tưởng,
suy
nghó,
liên tưởng, tưởng
tượng (Nhìn ra bốn
bên,
chỗ
nào
cũng thấy bóng u).
Bởi đây là tình
mẫu
tử
thường
trực
của
những
người con có hiếu.
Hình ảnh người mẹ
luôn luôn theo sát
tâm
tưởng
của
người con, cả lúc
vui, lúc buồn. Tình

Giáo viên: Thái Thò Hạnh Ly

- Miêu tả, khắc
hoạ hình ảnh
người mẹ và
nêu nhận xét,
suy nghó.


Trường THCS Cát Hanh
Giáo án Ngữ Văn 7
giả sử dụng các cảm được thể hiện
thủ pháp gì trong rất tha thiết, đó là
bài viết?
một thứ tình cảm
ruột thòt đặc biệt.

- GV khẳng đònh:
Như vậy khắc hoạ
hình ảnh con người
và nêu nhận xét
là cách bày tỏ tình
cảm của mình đối
với người đó.

- Sự day dứt, ân
hận vì trải qua lớp
lớp những ngày
tháng ngậm ngùi,
đói khổ trong nước
mắt và tiếng thở
dài. Người đã chòu

đựng lặng lẽ để
nuôi con, trong khi
con lại vô tình quên
mất điều đó.
- Miêu tả, khắc
hoạ hình ảnh người
mẹ và nêu nhận
xét, suy nghó.
- Đặt câu hỏi tu
từ, điệp câu (lặp
mô hình câu).
U tôi đã già đi từ
bao giờ?
U tôi đã già đi từ
lúc nào?
- Nghe

5’

* HĐ2:Hướng dẫn * HĐ2: Nêu những
chốt các đơn vò kiến thức đã tìn
kiến thức
hiểu
(H) Qua tìm hiểu, em
hãy cho biết để lập
ý cho bài văn biểu
cảm, người viết cần
phải làm gì?

- Người viết có

thể hồi tưởng kỉ
niệm quá khứ, suy
nghó về hiện tại,
mơ ước tới tương lai,
tưởng tượng những
tình huống gợi cảm,
hoặc vừa quan sát
vừa suy ngẫm vừa

Giáo viên: Thái Thò Hạnh Ly


Trường THCS Cát Hanh
Giáo án Ngữ Văn 7
thể hiện cảm xúc.
(H) Tình cảm trong
bài văn biểu cảm - Tình cảm trong bài
phải như thế nào?
văn chân thật.
(H) Sự việc được
nêu ra trong văn
biểu cảm phải ra
sao?

- Gọi HS
nhớ”, sgk
10
’

đọc

“Ghi

- Sự việc nêu ra
phải có trong kinh
nghiệm, có trong
thực tế hoặc bắt * Ghi nhớ (sgk)
nguồn từ thực tế.
Được vậy thì người
đọc mới tin và
đồng cảm.
- Đọc

* HĐ3:Hướng dẫn * HĐ3:Luyện tập
luyện tập
- Thực hiện theo
- Hướng dẫn HS làm hướng dẫn của GV
bài
- Loại văn biểu
Bước 1: Tìm hiểu cảm dựa vào từ
đề.
ngữ cảm xúc.
(H) Căn cứ vào các - Nêu cảm nghó về
từ ngữ trog đề, em một người thân
hãy xác đònh nội (người
thân
có
dung, tình cảm và thể là ông, bà,
suy nghó cần diễn cha, mẹ, anh, em,
đạt?

cô, thầy …).
- Giới thiệu người
Bước 2: Tìm ý cho thân và nêu tình
đề.
cảm ấn tượng của
(H) Người thân nào em với người thân
đã để lại cho em ấy.
những ấn tượng và
cảm xúc sâu sắc
nhất? (giới thiệu)
- Nêu những nét
tiêu
biểu
của
(H) Người ấy có người ấy và bộc
những nét gì đáng lộ suy nghó của em.
nhớ còn lưu lại sâu
đậm trg tâm trí em?
- Kể lại, nhắc lại

Giáo viên: Thái Thò Hạnh Ly

II
.
TẬP:

LUYỆN

Đề bài: Cảm
xúc về người

thân.

1.
Mở
bài:
Giới
thiệu
người thân và
nêu tình cảm
ấn tượng của
em với người
thân ấy.
2. Thân bài:
- Nêu những
nét tiêu biểu
của người ấy
và bộc lộ suy
nghó của em.
- Kể lại, nhắc
lại một vài nét


Trường THCS Cát Hanh
Giáo án Ngữ Văn 7
(H) Người ấy có
đặc điểm gì về tính
tình
phẩm
chất?
(nhắc

đến
đặc
điểm  minh hoạ
bằng cách kể lại
một
vài
mẫu
chuyện)

một vài nét về
đặc
điểm
(thói
quen), tính tình và
phẩm chất của
người ấy?

về đặc điểm
(thói quen), tính
tình và phẩm
chất của người
ấy?

- Gợi lại những kỉ
niệm giữa em và
(H) Mối qhệ của em người ấy.
với người ấy như
thế nào? (gợi lại - Nêu những suy
những kỉ niệm, suy nghó và mong muốn
của em về mối

nghó, mong muốn).
qhệ giữa em và
người thân ấy.

- Gợi lại những
kỉ niệm giữa
em và người
ấy.
- Nêu những suy
nghó và mong
muốn của em
về mối qhệ
giữa
em
và
người thân ấy.

- Nêu ấn tượng và
(H) Cuối cùng, hình cảm xúc của em
người
thân
ảnh và phẩm chất về
này.
của người ấy đã
đọng lại trong em một
ấn tượng gì? Cảm
xúc gì? (khẳng đònh
lại cảm nghó ).
2’

3. Kết bài: n
tượng và cảm
xúc của em về
người thân này.

* CỦNG CỐ:
- Gọi HS đọc lại “Ghi - Đọc
nhớ” sgk

4. Dặn dÒ học sinh chuẩn bò cho tiết học tiếp theo :
(2ph )
- Học “Ghi nhớ”, làm bài tập.
- Chuẩn bò bài: “Cảm nghó trong đêm thanh tónh (Tónh dạ
tứ)”
+ Đọc trước tác giả, tác phẩm
+ Trả lời các câu hỏi ở sgk
IV. RÚT KINH NGHIỆM, BỔ SUNG :
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................
Giáo viên: Thái Thò Hạnh Ly