Giáo án Ngữ văn 9 bài 15: Chiếc lược ngà (trích)

CHIẾC LƯỢC NGÀ
Nguyễn Quang Sáng
I -Mục tiêu bài học.
1-Kiến thức.
-Cảm nhận được tình cha con sâu nặng trong hoàn cảnh éo le cha con anh Sáu.
-Nắm được nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật đặc biệt là nhân vật bé Thu.Nghệ thuật xây
dựng tình huống truyện bất ngờ mà tự nhiên, lời kể chuyên ở ngôi thứ nhất dung dị, đậm chất Nam
bộ.
2-Kĩ năng:
-Rèn kĩ năng đọc, kể diễn cảm, phát hiện và phân tích những chi tiết nghệ thuật đặc sắc trong
truyện ngắn.
3-Thái độ.
-Giáo dục tình cha con sâu nặng.
II -Phương tiện thực hiện.
-Thầy:giáo án, sgk, bảng phụ.
-Trò:vở soạn, vở ghi, sgk.
III - Cách thức tiến hành.
-Đọc, phân tích, bình giảng.
-Nêu vấn đề, thảo luận nhóm.
IV-Tiến trình bài dạy.
A -Tổ chức: 9
B -Kiểm tra:
?Phân tích nhân vật anh thanh niên trong “Lặng lẽ SaPa” của Nguyễn Thành Long.
?Giới thiệu khái quát về tác giả Nguyễn Thành Long và hoàn cảnh sáng tác truyện ngắn “Lặng lẽ
SaPa”?
C -Bài mới.
1

2
I-Đọc-tìm hiểu văn bản chú thích.
1-Đọc.

?Giới thiệu vài nét về tác giả?
-Ông tham gia chống Pháp, hoạt động ở chiến
TaiLieu.VN

Page 1


trường Nam bộ.
-Sau 1954 bắt đầu viết văn.

?Truyện “Chiếc lược ngà” ra đời trong hoàn 2-Chú thích.
cảnh nào?
*Tác giả:
-Văn bản trong sgk là phần trích ở giữa truyện.
-Nguyễn Quang Sáng (1932)
-Quê:An giang.
-Sáng tác:chủ yếu về 2 cuộc kháng
chiến.
*Tác phẩm”
-Truyện viết 1966 khi tác giả ở chiến
trường Nam bộ và đưa vào tập truyện
cùng tên.
*Từ khó (sgk).
II-Tìm hiểu văn bản.
?Xác định kiểu văn bản và phương thức biểu
1-Kiểu văn bản và PTBĐ.
đạt?
-Truyện ngắn (trích phần giữa), tự sự.
- Truyện ngắn, tự sự.

?Đoạn trích chia làm mấy phần?

2-Bố cục: 3 đoạn (bảng phụ).

-Ba phần.
+Từ đầu đến không muốn bắt nó về: cuộc gặp
gỡ giữa cha con anh Sáu.
+Tiếp đến từ từ tuột xuống: cuộc chia tay giữa 2
cha con.
+Còn lại:cuộc sống của anh Sáu ở chiến trường.
?Khi nghe thấy anh Sáu gọi, bé Thu có phản ứng 3-Phân tích.
như thế nào?
a-Nhân vật Thu.
-Con bé giật minh...mặt tái đi.
*Khi gặp cha.
?Phản ứng này cho ta thấy tâm trạng gì của bé
TaiLieu.VN

-Con bé giật mình, tròn mắt nhìn, ngơ
Page 2


Thu.
-Ngạc nhiên, bất ngờ

ngác,lạ lùng, mặt bỗng tái đi, vụt chạy
kêu thét lên.

?Theo em, tâm trạng của bé Thu có hợp lí =>ngạc nhiên ,bất ngờ,sợ hãi.
không? Vì sao?

-Hợp lí.Từ ngạc nhiên, bất ngờ đến sợ hãi.Nó sợ
bị lừa, bị bắt cóc và bỏ chạy là hoàn toàn đúng.
?Khi anh Sáu muốn gần con, vỗ về nó thì bé Thu
có thái độ gì?
-Càng vỗ về thì nó càng đẩy ra.Anh mong được
*Khi được anh sáu vỗ về bé Thu:
nghe...
+Càng vỗ về con bé càng đẩy ra
“vô ăn cơm, cơm chín rồi, ...nhão bây giờ.
cơm sôi rồi chắt nước giùm cái;con kêu rồi mà +Chẳng bao giờ chịu gọi ba
người ta không nghe.
+Nói trống không “vô ăn cơm”
?Đó là tâm trạng và hành động gì?
+Căm ghét anh Sáu

+Trong bữa ăn...hất cái trứng cá,văng
cơm tung toé.

?Em có nhận xét gì về tính cách của bé Thu ở +bỏ sang nhà bà ngoại
đoạn này?
=>Sự căm ghét anh Sáu.
+Lầm lì ,bướng bỉnh,ương ngạnh...
=>Tính cách lầm lì,sẵn sàng chịu
?Tại sao bé Thu không chịu nhận anh Sáu là đựng,ương ngạnh,cứng đầu cứng cổ,cá
tính mạnh mẽ,xuất phát từ tình cảm
cha,lại căm ghét anh Sáu đến thế?
sốc nổi của trẻ thơ
+Vì anh không giống trong ảnh,mặt anh có vết
sẹo,vết thẹo của chiến tranh ác liệt...
+Bé Thu dành tình cảm của mình cho người cha

trong ảnh,trong tâm tưởng của em.
=>Bé Thu dành tình cảm của mình cho
?Theo em,những thái độ và hành động của Thu một người cha khác,người cha trong
tâm trí của em (giống hình trong ảnh)
có đáng trách không?
(Thảo luận nhóm)
+Tâm lí tự nhiên của đứa trẻ(trong sự cứng đầu
cứng cổ của bé Thu còn ẩn chứa cả sự kiêu hãnh
trẻ thơ về một tình yêu dành cho người cha
khác.Đó là sự ương ngạnh không đáng trách vì
trong hoàn cảnh xa cách,trắc trở của chiến
TaiLieu.VN

Page 3


tranh,bé Thu còn quá nhỏ không thể hiểu được
những tình thế khắc nghiệt của chiến
tranh,những éo le của đời sống (như mẹ và bà
ngoại).Vì thế lúc bé Thu căm ghét anh Sáu nhất
cũng là lúc Thu yêu ba mãnh liệt.
-Học sinh chú ý đoạn “Đến lúc chia tay...”(198)
?Chứng kiến sự chia tay giữa anh Sáu với mọi =>Đó là phản ứng tâm lí hoàn toàn tự
người,thái độ của bé Thu như thế nào?
nhiên của một đứa trẻ có cá tính mạnh
mẽ.
+Thay đổi đột ngột
“Thật lạ lùng...nó bỗng thét lên “ba...ba!”tiếng *Khi chia tay:
kêu như xé...”
-đôi mắt mênh mông bỗng xôn xao

+nói trong tiếng khóc...nó hôn lên tóc,lên cổ ba -bỗng thét lên”ba”
nó
-vừa kêu vừa chạy xô tới ,nhảy thót lên
(Bé Thu nhận ra anh Sáu chính là ba nó,người dang hai tay ôm chặt cổ ba nó.
cha mà bấy lâu nay nó vẫn tôn thờ và kính
-nói trong tiếng khóc
trọng.Tình cảm dồn nén bấy lâu nay được dồn
vào tiếng gọi ba và những hành động gấp gáp -Nó hôn ba nó cùng khắp...hôn cả vết
nhưng đầy mạnh mẽ của con bé.Đó là một tình thẹo dài trên má ba nó.
yêu thương mãnh liệt,tình yêu đó khiến mọi
người không cầm được nước mắt vì thương cảm.
?Tại sao Thu lại có sự thay đổi nhanh như vậy?
+Bà ngoại đã giải thích ,Thu hiểu ra,vết thẹo
chính là nguyên nhân khiến anh Sáu không còn
giống trong ảnh,nghe bà kể Thu nằm im,lăn lộn
rồi thở dài.Trong phút chia tay cuối cùng,tình
yêu,nỗi nhớ,niềm ân hận và hối tiếc của béThu
bị dồn nén bấy lâu nay bỗng bùng ra mạnh mẽ
và ào ạt.

=>Bé Thu nhận ra cha nó,người cha
mà nó vẫn tôn thờ và kính trọng.Một
tình yêu thương mãnh liệt được dồn
nén từ bấy lâu nay làm mọi người
thương cảm xúc đông

?Chứng kiến cảnh đó thái độ của mọi người và
đặc biệt là bác Ba như thế nào?
+Không cầm được nước mắt
?Tác giả xây dựng nhân vật bé Thu có gì đặc

biệt?
+Xây dựng thành công nhân vật trẻ thơ...

TaiLieu.VN

Page 4


?Qua phân tích,em hãy nhận xét về nhân vật bé +Mọi người không cầm được nước
Thu trong truyện?
mắt
+Ở Thu có nét cá tính cứng cỏi đến ương ngạnh +Bác Ba thấy như có ai đó bóp chặt
nhưng vẫn có sự hồn nhiên ngây thơ và chân trái tim mình
thành của đứa trẻ Nam Bộ trong hoàn cảnh chiến =>rất xúc động
tranh ác liệt.
-Nhà văn am hiểu tâm lí tình cảm tâm
hồn của trẻ thơ
=>Xây dựng thành công nhân vật bé
Thu bằng cả tấm lòng yêu mến trân
trọng tình cảm hồn nhiên bồng bột
trong trẻo của trẻ thơ
<=>Thu là cô bé có cá tính,tâm hồn
sâu sắc,mạnh mẽ ,dứt khoát,rạch
ròi,quyết liệt.Nhưng có một tình yêu
thương ba mãnh liệt.
D -Củng cố:
?Thu là một cô bé như thế nào?
-Cá tính sâu sắc.
-Có tình yêu thương cha mãnh liệt
E -Hướng dẫn học bài:

-Kể tóm tắt truyện.
-Phân tích nhân vật Thu
-Giờ sau phân tích tiếp.

TaiLieu.VN

Page 5


CHIẾC LƯỢC NGÀ
Nguyễn Quang Sáng
I -Mục tiêu bài học( như tiết 71)
II -Phương tiện thực hiện.
III -Cách thức tiến hành.
IV -Tiến trình bài dạy:
A -Tổ chức: 9
B -Kiểm tra:
?Tóm tắt “Chiếc lược ngà” và giới thiệu vài nét về tác giả?
C-Bài mới.

1

2
b-Nhân vật anh Sáu.

?Khi nhìn thấy con, anh Sáu có những hành *Khi nhìn thấy con.
động gì?
-Anh nhún chân, nhảy thót lên
-Anh nhún chân nhảy thót lên...
-Anh bước vội vàng những bước dài

?Hành động đó chứng tỏ tâm trạng gì của anh -Kêu to “Thu, con”
Sáu?
=>Mong được gặp con, rất yêu thương
-Mong gặp con...
con.
?Trước hành động bỏ chạy của con bé, anh có
thái độ gì?
-Còn anh đứng sững lại... bị gãy.

+Trước hành động bỏ chạy của Thu,
anh đứng sững lại, nỗi đau đớn khiến
mặt anh sầm lại trông đáng thương, hai
tay buông xuống như bị gãy...rất đau
khổ.

?Chứng kiến cảnh đó, tâm trạng của em như thế
nào?
-Cảm động, thương anh Sáu.
?Những ngày ở nhà, anh Sáu có những thái độ *Những ngày ở nhà:
hành động gì với con?
-Suốt ngày không đi đâu xa
TaiLieu.VN

Page 6


-Suốt ngày anh chẳng đi đâu xa....về con.

-Lúc nào cũng vỗ về con

?Đó là những hành động gì?

-Mong một tiếng gọi ba của con bé
=>Yêu thương con, mong con đón
nhận tình cảm của minh.Nhưng càng
vỗ về thì nó càng đẩy ra, xa lánh

=>đau khổ, bất lực.
?Khi bị Thu từ chối anh là ba, tâm trạng và tình
*Khi chia tay.
cảm của anh Sáu như thế nào?
-Được con nhận cha...anh vui sướng,
-Bất lực.
cảm động và hạnh phúc đến nghẹn
?Khi chia tay, trước tình cảm bất ngờ của ngào.
con,anh Sáu có tâm trạng gì?
-Thu nhận cha...=>anh vui sướng, cảm động.
?Nhưng anh phải chia tay con đúng trong giây
phút hạnh phúc bất ngờ đó.Em có nhận xét gì về
tình huống này?
-Đây là tình huống hết sức éo le.Chiến tranh đã
đặt cha con vào tình huống khó xử. Vì nhiệm vụ,
anh phải lên đường.

*Ở chiến trường:
?Ở chiến trường miền Đông, tình cảm của anh
-Ân hận vì mình đã đánh con
Sáu đối với con được thể hiện như thế nào?
-Dồn tâm trí làm chiếc lược thực hiện
-Ân hận

lời hứa với con:
-Làm chiếc lược ngà.
+Cưa từng chiếc răng thận trọng
?Anh Sáu làm chiếc lược đó như thế nào?
+Gò lưng tẩn mẩn khắc chữ “Yêu nhớ
-Kiếm được khúc ngà anh vui sướng như đứa trẻ tặng Thu con của ba”
được chia quà.
+Nhớ con mang lược ra ngắm mài lên
mái tóc cho bóng.
Chiếc lược có kiểu dáng như thế nào?
-Dài hơn một tấc.
?Em có suy nghĩ gì về chiếc lược?
-Xinh xắn..
-Kết tụ tình cảm của cha dành cho con,

TaiLieu.VN

-Cây lược: dài hơn một tấc, bề ngang
ba phân rưỡi, có một hàng răng thưa
=>Không chỉ là chiếc lược xinh xắn
quí giá mà đó là chiếc lược được kết tụ
tất cả tình cảm của một người xa con.
Cây lược nhỏ bé, thiêng liêng làm diu
nỗi ân hận, làm ánh lên niềm hi vọng
có ngày sẽ được gặp con trao quà kỉ
Page 7


niệm này.
(Thế nhưng anh Sáu đã hi sinh mà chưa chao -Trước khi trút hơi thở:

cho con được chiếc lược. Đây là một tình huống +Anh nhờ bác Ba đưa chiếc lược về
éo le).
cho bé Thu
=>Tình cha con trong anh không chết,
?Trước khi trút hơi thở cuối cùng, anh Sáu có chiếc lược-đứa con anh luôn ôm trong
hành động gì?
lòng, đó là tình cha con sâu nặng thắm
-Anh đưa tay vào túi, móc cây lược đưa cho bác thiết.
Ba
-Nhìn bác Ba một hồi lâu.
(Không đủ sức để nói lời trăng trối nhưng hành
động và ánh mắt nhìn của anh Sáu đã nói lên tất
cả.Bác Ba hoàn toàn hiểu ánh mắt ấy vì anh là
người chứng kiến tất cả. Bác đã nhận lời làm
trọng trách ấy để anh Sáu yên tâm nhắm mắt mà
đi xuôi)
=>Chính tình yêu đó đã giúp bé Thu trưởng
thành, trở thành cô giao liên gan dạ dũng cảm.

=>Chiếc lược ngà là đầu mối gắn kết
?Em có thể giải thích vì sao tác giả lại đặt tên
các nhân vật trong truyện nó thể hiện
cho truyện là “Chiếc lược ngà”?
được chủ đề của truyện
-Chiếc lược ngà không chỉ nói lên tình cha con
thắm thiết sâu nặng của cha con người chiến sĩ
mà còn gợi ra cho người đọc những đau thương
mất mát, éo le mà chiến tranh đã mang đến cho *Ghi nhớ sgk.
bao gia đình.
?Sau khi học xong tác phẩm, em rút ra ấn tượng 4-Tổng kết.

cảm xúc gì?
a-Nghệ thuật.
-Gọi học sinh đọc ghi nhớ.
-Cốt truyện chặt chẽ, có những tình
?Khái quát những nét tiêu biểu về nội dung và huống bất ngờ, hợp lí
nghệ thuật?
-Người kể chuyện là bạn thân của nhân
-Cốt truyện chặt chẽ...
vật, câu chuyện gần gũi như cuộc
sống.
-Ngôn ngữ kể giản dị, đậm đà màu sắc
Nam bộ.
b-Nội dung.
TaiLieu.VN

Page 8


?Nêu nội dung khái quát?

Nhà văn khẳng định và ngợi ca tình
cảm cha con thiêng liêng như giá trị
nhân bản sâu sắc.Tình cảm ấy càng
cao đẹp trong những hoàn cảnh khó
khăn.
III-Luyện tập: thảo luận nhóm
?Đoạn văn nào, chi tiết nào trong
truyện làm em cảm động nhất?Vì sao?

*Thảo luận nhóm.

D-Củng cố:
? Ý nghĩa của chiếc lược ngà.
?Tóm tắt truyện.
?Phân tích nhân vật ông Sáu? Bé Thu?
E -Hướng dẫn học bài.
?Ông Sáu có những đặc điểm nào nổi bật?
?Bé Thu có những đặc điểm nào nổi bật?
?Ý nghĩa của chiếc lược ngà?
?Soạn “Cố hương”:
-Tìm bố cục.
-Chủ đề.

TaiLieu.VN

Page 9