Giáo án Ngữ văn 9 bài 15: Chiếc lược ngà (trích)

CHIẾC LƯỢC NGÀ
(Trích)

- Nguyễn Quang Sáng -

I. Mục tiêu
- Cảm nhận được giá trị nội dung và nghệ thuật của truyện Chiếc lược ngà
*Trọng tâm kiến thức kĩ năng
1. Kiến thức
- Biết nhân vật, sự kiện, cốt truyện trong một đoạn truyện Chiếc lược ngà
- Hiểu nhân vật, sự kiện, cốt truyện trong một đoạn truyện Chiếc lược ngà
- Phân tích nhân vật, sự kiện, cốt truyện trong một đoạn truyện Chiếc lược ngà
2. Kĩ năng
- Biết đọc – kể diễn cảm truyện, phát hiện những chi tiết NT đặc sắc của truyện ngắn.
- Rèn luyện kĩ năng đọc – kể diễn cảm truyện, phát hiện những chi tiết NT đặc sắc của truyện
ngắn.
- Rèn luyện kĩ năng đọc – kể diễn cảm truyện, phát hiện và phân tích những chi tiết . NT đặc sắc
của truyện ngắn.
II. Các kĩ năng sống được giáo dục trong bài
III. Đồ dùng dạy học
1. GV: Chân dung tác giả Nguyễn Quang Sáng, soạn kĩ bài.
2. HS : Chuẩn bị kĩ các câu hỏi trong phần đọc – hiểu văn bản
IV. Phương pháp
- Động não, TLN, cặp đôi.
V. Các bước lên lớp
1. Ổn định. 1’
2. Kiểm tra bài cũ : 5’
H. Tóm tắt văn bản “Lặng lẽ Sa Pa” của Nguyễn Thành Long và hãy phân tích nhân vật anh thanh
niên ?
TL: Một hoạ sĩ già trong chuyến đi thực tế ở Tây Bắc gặp cô kĩ sư trẻ mới ra trường và họ trở
thành người bạn đồng hành trên một chuyến xe. Họ được bác lái xe kể cho nghe về anh thanh niên

làm việc một mình trên đỉnh Yên Sơn và sau đó là cuộc gặp gỡ giữa hoạ sĩ, cô gái và anh thanh
niên. Cuộc gặp gỡ tuy ngắn ngủi nhưng đã để lại nhiều ấn tượng, cảm xúc tốt đẹp cho cô gái và
hoạ sĩ về những người làm việc thầm lặng rất có ý nghĩa cho cuộc đơì.
TaiLieu.VN

Page 1


3. Tiến trình tổ chức các hoạt động dạy học
HĐ của thầy và trò
HĐ1. Khởi động.

T.g

Nội dung chính

1’

Trong c/s có rất nhiều tình huống éo
le xảy ra, nhất là trong hoàn cảnh chiến
tranh ác liệt, để thể hiện và thử thách
tình cảm con người. Chiếc lược ngà của
nhà văn Nam Bộ Nguyễn Quang Sáng
được xây dựng trên cơ sở những tình
huống thật ngặt nghèo trong những năm
k/c chống Mĩ gian lao ở Miền Nam. Qua
đó, khắc sâu tình cảm cha con sâu nặng
của một người cán bộ, chiến sĩ.
HĐ2.HDHS đọc và TLCT
- Mục tiêu: HS đọc lưu loát, diễn cảm

văn bản, hiểu tác giả, tác phẩm và hiểu
22’
được các chú thích khó trong bài
- GVHD: Đọc bằng giọng kể xen đối
thoại, thể hiện thái độ ngờ vực, lảng
tránh ban đầu, tình cảm thắm thiết sau
đó, tình cảm yêu thương con của ông
Sáu.

I. Đọc và thảo luận chú thích

1. Đọc văn bản

- Gọi đọc một số đoạn, tóm tắt những
đoạn không đọc.
- Gọi HS tóm tắt, nhận xét.
- GV Tóm tắt 1 lần đoạn truyện
Ông Sáu xa nhà đi kháng chiến.
Mãi đến khi con gái lên 8 tuổi ông mới
có dịp về thăm nhà. Bé Thu không nhận
ông là cha, đối xử với ông như người xa
lạ. Điều ấy làm cho ông Sáu rất buồn.
Đến lúc Thu nhận cha, tình cha con thức
dậy mãnh liệt, ở chiến khu người cha
dành hết tình cảm yêu, nhớ, thương con
vào việc làm chiếc lược ngà. Trong một
trận càn ông hi sinh nhưng trước lúc
TaiLieu.VN

Page 2

nhắm mắt còn kịp trao lại cây lược cho
người bạn.

H. Nêu những hiểu biết của em về nhà
văn NQS và văn bản Chiếc lược ngà ?

2. Thảo luận chú thích :
a. Tác giả
H. Nêu tình huống truyện?

- Nguyễn Quang Sáng 1932.
- Quê: An Giang
- Trong k/c chống Pháp ông tham
gia bộ đội hoạt động ở chiến trường
Miền Nam. Từ sau 1954 tập kết ra
Bắc và bắt đầu viết văn.
b. Tác phẩm:
- Được viết 1966, đoạn trích nằm
giữa tác phẩm.

H. Em hãy giải thích “Hoà bình vừa lập
lại”
H. Thế nào là “chơi nhà chòi” ?
- GV: Giải thích “thẹo” ?
HĐ3. HDHS tìm hiểu văn bản

- Tình huống truyện: Sau 8 năm về
thăm nhà, đứa con gái mà ông Sáu

ngày đêm thương nhớ đã không
nhận ông là cha. Đến lúc em nhận
cha và biểu lộ tình cảm thắm thiết
thì là lúc ông Sáu phải ra đi.
c. Chú thích khác :

- Mục tiêu: Cảm nhận được giá trị nội
dung và nghệ thuật của truyện Chiếc
lược ngà
H.Theo em, văn bản này sử dụng
phương thức biểu đạt nào ?

1,3,6,7,10

- Phương thức biểu đạt chính : Tự sự
TaiLieu.VN

Page 3


- Có sự tham gia của miêu tả và lập luận.

II. Tìm hiểu văn bản

H. Ai là nhân vật chính trong truyện ?
- Ông Sáu và bé Thu (cả 2 đều là nhân 13’
vật chính). Vì câu chuyện về tình cảm
cha con xoay quanh 2 nhân vật này từ
đầu đến cuối truyện.
H. Vậy tình cảm của 2 cha con được thể

hiện theo trình tự nào ?
- Theo trình tự thời gian:
+ Anh Sáu về thăm nhà
+ Ngày anh Sáu ra đi
+ Những ngày anh Sáu ở chiến khu và
trước lúc hy sinh.

- GV yêu cầu 1 em đọc: Thu ! con ...như
bị gãy.
H. Phản ứng của bé Thu khi nghe anh
Sáu gọi mình là con và xưng ba?

1. Nhân vật bé Thu
H. Những cử chỉ và tiếng kêu ấy biểu
hiện cảm xúc gì của bé Thu trong lúc
này?
- Bé Thu chạy vụt và kêu thét lên: Má!
Má! đó là những cử chỉ Nhanh, mạnh
biểu lộ thái độ cầu cứu.
- Sự khát khao của anh Sáu là muốn ôm
đứa con vào lòng. H/ả đầu tiên khi anh
nhìn thấy con bé: “Đứa bé độ 8 tuổi, cắt
tóc ngang vai, mặc quần đen, áo bông đỏ
đang chơi nhà chòi ...” Anh ngỡ là con
TaiLieu.VN

a. Thái độ và hành động của Thu
Trước khi nhận ông Sáu là cha

+ Nghe gọi con bé giật mình, tròn

mắt nhìn. Nó ngơ ngác lạ lùng.
+ Con bé thấy lạ quá ... mặt nó bỗng
tái đi. Rồi vụt chạy và kêu thét lên :
“Má ! Má !”

Page 4


bé sẽ chạy đến, nhưng thật trớ trêu, đáp
lại nỗi vui mừng, sự vồ vập của người
cha, bé Thu tỏ ra ngờ vực, lảng tránh.
Khi người đàn ông mặt thẹo đến gần lặp
đi lặp lại : Ba đây con ! thì nó lạ quá mặt
nó tái đi ...

- Những cử chỉ và tiếng kêu biểu lộ
sự ngạc nhiên, ngờ vực, lo lắng, sợ
hãi.

4. Củng cố. 2’
- GV gọi 1 em tóm tắt lại đoạn trích.
- Nhấn mạnh đơn vị kiến thức của tiết 1.
5. HD học bài. 1’
- Đọc. Tóm tắt đoạn trích, học thuộc ND tiết1.
- Hoàn thiện các câu hỏi phần đọc hiểu văn bản.

CHIẾC LƯỢC NGÀ (Tiếp theo)
(Trích)

- Nguyễn Quang Sáng -

I. Mục tiêu
TaiLieu.VN

Page 5


- Đã tìm hiểu trong tiết 73
*Trọng tâm kiến thức kĩ năng
1. Kiến thức.
- Trình bày nhân vật, sự kiện, cốt truyện trong một đoạn truyện Chiếc lược ngà
- Hiểu tình cảm cha con sâu nặng trong hoàn cảnh éo le của chiến tranh
- Phân tích sự sáng tạo trong nghệ thuật xây dựng tình huống truyện và tâm lí nhân vật
2. Kĩ năng
- Rèn luyện kĩ năng đọc – kể diễn cảm truyện,
- Rèn luyện kĩ năng đọc – kể diễn cảm truyện, phát hiện những chi tiết NT đặc sắc
- Phát hiện và phân tích những chi tiết NT đặc sắc của truyện ngắn.
II. Các kĩ năng sống được giáo dục trong bài
III. Đồ dùng dạy học
1. GV: Chân dung tác giả Nguyễn Quang Sáng, soạn kĩ bài.
2. HS : Chuẩn bị kĩ các câu hỏi trong phần đọc – hiểu văn bản
IV. Phương pháp
- Động não, TLN, cặp đôi.
- KT khăn trải bàn
V. Các bước lên lớp
1. Ổn định. 1’
2. Kiểm tra bài cũ. 3’
H. Tóm tắt phần trích “Chiếc lược ngà” của Nguyễn Quang Sáng.
TL: Ông Sáu xa nhà đi kháng chiến. Mãi đến khi con gái lên 8 tuổi ông mới có dịp về thăm nhà.
Bé Thu không nhận ông là cha, đối xử với ông như người xa lạ. Điều ấy làm cho ông Sáu rất buồn.

Đến lúc Thu nhận cha, tình cha con thức dậy mãnh liệt, ở chiến khu người cha dành hết tình cảm
yêu, nhớ, thương con vào việc làm chiếc lược ngà. Trong một trận càn ông hi sinh nhưng trước lúc
nhắm mắt còn kịp trao lại cây lược cho người bạn.
3. Tiến trình tổ chức các hoạt động dạy học

HĐ của thầy và trò
HĐ1. Khởi động

T.g

Nội dung chính

1’

Tiết trước chúng ta đã tìm hiểu vì
TaiLieu.VN

Page 6


sao mà bé Thu lại sợ hãi khi có người gọi
mình là con xưng ba. Để hoàn thiện cho
nhân vật bé Thu và anh Sáu. Chúng ta
cùng tìm hiểu tiếp bài hôm nay
HĐ2. HD HS tìm hiểu văn bản.
- Mục tiêu: Tình cảm cha con sâu nặng 31’
trong hoàn cảnh éo le của chiến tranh, Sự
sáng tạo trong nghệ thuật xây dựng tình
huống truyện và tâm lí nhân vật
- GV: Trong suốt 3 ngày ở nhà ông Sáu

chẳng đi đâu xa, lúc nào cũng vỗ về con ...

III. Tìm hiểu văn bản

1. Nhân vật bé Thu :

H. Khi phải mời ông Sáu ăn cơm, bé Thu
có phản ứng như thế nào?
H. Bình thường đó là cách nói được dùng
trong quan hệ nào ? Bằng cách nói ấy, bé
Thu muốn tỏ thái độ ntn?

+ Khi phải mời ông Sáu ăn cơm, bé
chỉ gọi trống không mà không chịu
gọi ba – “Vô ăn cơm! Cơm chín rồi”

- Sử dụng câu thiếu thành phần thể hiện
trong quan hệ ngang bằng, suồng sã.
H. Thái độ ấy còn được thể hiện như thế
nào khi bé Thu phải ở nhà trông nồi cơm
cho má cũng như trong bữa ăn?
+ Khi Thu phải trông cơm cho mẹ: Cơm
sôi, nước nhiều, phải chắt nước, bé thu
hàm ý muốn nhờ anh Sáu chắt nước giùm
nhưng Thu không gọi ba để nhờ, mà chỉ
nói trống không với anh sáu “chắt nuớc
giùm cái, cơm nhão bây giờ” - Chú ý:
tiếng cơm sôi như thúc giục ....
+ Trong bữa cơm, Thu hất cái trứng cá mà
ông Sáu gắp cho. anh Sáu gắp 1 cái trứng

cá to vàng để vào chén nó, nó liền lấy đũa
xoi vào chén, để đó rồi bất thần hất cái
trứng ra, cơn văng tung toé cả mâm.
+ Ông Sáu tức giận vung tay đánh vào
mông nó một cái. Nó nhảy xuống xuồng ...
TaiLieu.VN

- Bé Thu tỏ thái độ không chấp nhận
ông Sáu là ba.
+ Không nhờ chắt nước nồi cơm
đang sôi.

+ Trong bữa, Thu hất cái trứng cá
Page 7


sang qua nhà ngoại, mét với ngoại và khóc
ở bên ấy. Khi xuống xuồng còn cố ý khua
dây cột xuồng kêu rổn rang thật to.

mà ông Sáu gắp cho.

H. Tất cả những phản ứng đó cho thấy bé
Thu có thái độ ntn với ông Sáu?
- Người đọc cảm thấy vô cùng đau lòng,
khi khao khát của người cha không được
đền đáp. Nhưng chính thái độ ương ngạnh
đó lại làm cho ta thấy cảm thương vì khi
anh Sáu đi bộ đội bé Thu còn rất nhỏ, nó
chỉ thấy người cha chụp ảnh với má nó

trên mặt không có thẹo.

+ Khi bị ông Sáu tức giận đánh một
cái thì bé Thu bỏ về nhà ngoại...

H*. Nhận xét gì về nghệ thuật miêu tả tâm
lí nhân vật?
- Diễn biến tâm lí được bộc lộ qua hành
động, cử chỉ, thái độ, lời nói.
+ Lúc đầu bé lo lắng, sợ hãi, lạ lùng.
+ Sau đó lảng tránh, xa lạ, không chấp
nhận ông Sáu là cha.
+ Cuối cùng bé cự tuyệt một cách quyết
liệt trước tình cảm của ông Sáu, kiên quyết
không nhận ông là cha.
H*. Vì sao em không nhận ông Sáu là cha?
Em đánh giá bé Thu là một em bé như thế
nào? Hành động từ chối ấy theo em có
đáng trách không, vì sao?

- Diễn biến tâm lí được bộc lộ qua
hành động, cử chỉ, thái độ, lời nói.

- TLN – KT KTB – 6’
- HS trình bày
– GV chốt
- Thu là một cô bé có cá tính, gan lì, ương
bướng. Nhưng sự ương ngạnh ấy không hề
đáng trách. Thu không thể chấp nhận một
người khác với cha mình trong tấm ảnh,

em chưa hiểu nguyên do vết sẹo dài dữ
dằn trên mặt ông Sáu.

TaiLieu.VN

Page 8


- HS chú ý SGK “Sáng hôm sau ... tuột
xuống”
H. Diễn biến tâm lí của bé Thu vào buổi
sáng trước lúc ông Sáu lên đường được thể
hiện qua những chi tiết nào?

- Bé Thu không nhận ông Sáu là cha
chỉ vì trên mặt ông có vết sẹo, Phản
ứng tâm lí của bé Thu là hoàn toàn
tự nhiên, nó còn chứng tỏ bé Thu có
cá tính mạnh mẽ, tình cảm của em
sâu sắc, chân thật em chỉ yêu ba khi
tin chắc đó đúng là ba của mình.
b. Thái độ và hành động của bé
Thu khi nhận ra người cha

+ Lặng lẽ đứng ở góc nhà, đôi mắt
buồn.

H*. Nhận xét gì về nghệ thuật miêu tả tâm
lí nhân vật? Qua cách miêu tả như thế em
đọc được tình cảm gì của bé Thu lúc này?

H*. Tại sao tác giả lại chọn thời điểm phút
cuối của cuộc chia tay bé Thu mới biểu lộ
tình cảm sâu sắc, nồng cháy với ba mà
không chọn thời điểm khác?
- Chủ đề không mới lạ nhưng thành công
của NQS chính là đã khai thác biểu hiện
của tình cha con trong tình huống, cảnh
ngộ thật éo le. Cơ hội để Thu biểu lộ và
đón nhận tình cảm thiêng liêng thật quá
ngắn ngủi...

+ Cái nhìn không ngơ ngác, không
lạ lùng, nhìn với vẻ nghĩ ngợi sâu
xa.
+ Kêu thét "ba", tiếng kêu như tiếng
xé, xé sự im lặng, xé tâm can mọi
người.
+ Nhảy thót, dang hai tay ôm chặt
cổ, nói trong tiếng khóc, hôn ...lên
cả vết sẹo, ôm chầm, mếu máo "Ba
về , ba mua cho con cây lược nghe
ba"
- Miêu tả hành động, dáng vẻ, lời
nói

H. Em cảm nhận của em như thế nào về
nhân vật bé Thu ?
- Tiếng ba vỡ ra bằng tất cả t/y và sự
TaiLieu.VN

Page 9


ngưỡng mộ (Khi Thu đã hiểu nguyên nhân
của vết thẹo). Đó là điều mà anh Sáu chờ
đợi từ lâu ... nhưng chính lúc anh phải ra đi
... bé Thu không sợ vết theo của ba nữa mà
từ vết thẹo ấy Thu đã thể hiện được tình
cảm của mình, nó xoa dịu nỗi đau, bù đắp
lại tình cảm trước đó cho ba nó ... nó khóc
thét lên vì sợ ba nó đi ...
H. Theo em điều mà ông Sáu mong đợi
nhất trong chuyến về thăm nhà sau 8 năm
xa cách là gì?
- Mong được gặp con. Vì từ 8 năm nay,
anh Sáu chưa 1 lần gặp mặt đứa con gái
đầu lòng mà anh vô cùng thương nhớ vì
chiến tranh ngăn cách, ông Sáu phải đi làm
nhiệm vụ bảo vệ tổ quốc

- Thể hiện tình yêu vô cùng mãnh
liệt của bé Thu với cha mà bé hằng
kính yêu tôn thờ, người cha mà
không ai có thể thay thế được, tình
yêu, nỗi nhớ mong cha bị dồn nén,
giờ bùng lên thật mạnh mẽ, sâu sắc.

H. Tìm những chi tiết thể hiện những diễn
biến tâm lí của ông Sáu khi về thăm nhà ?
+ "Đứng sững, mặt sầm lại, 2 tay như bị

gãy"
+ "Nhìn con, khe khẽ lắc đầu", "Vung tay
đánh, hét lên.."

H. Kể lại việc ông Sáu thực hiện niềm
mong ước của con gái trong giờ phút chia
tay?

2. Nhân ông Sáu
+ Gọi con, vừa bước, vừa khom
người đưa tay chờ đón con.
+ Ông khao khát, háo hức mong
được gặp con, vui và tin con sẽ đến

TaiLieu.VN

Page 10


với mình.

H. Em bình luận thế nào về chiếc lược ngà
mà ông Sáu vừa hoàn thành?
- HS nêu ý kiến
H*. Hình ảnh cuối cùng của ông Sáu trước
lúc hi sinh là gì? Hình ảnh ấy có sức ám
ảnh lớn với em không vì sao?
- Anh đưa tay vào túi móc cây lược đưa
cho tôi và nhìn tôi hồi lâu.

- GV: Khi về thăm nhà anh Sáu đã trải qua
1 nỗi đau ... Khi cảm nhận được t/y thương
của con mình thì cũng là lúc anh phải ra đi.
Khi ra chiến trường anh mang theo mong
ước của đứa con gái rất giản dị (làm chiếc
lược). ở rừng rất khó mua nhưng hơn hết
anh muốn tự tay làm bằng ngà voi (là 1
nguyên liệu quí) anh cẩn thận, tỉ mỉ làm và
chiếc lược như gỡ rối cho lòng anh. Mỗi
lần được nghỉ giải lao trong chiến đấu anh
lại mang ra làm cho nó sáng lên tình phụ
tử của anh, anh như một nghệ nhân - làm
ra thành phẩm NT làm cầu nối, kết nối tình
phụ tử.
- Trước khi qua đời anh đã kịp trao lại cho
người đồng đội để troa lại cho bé Thu.

+ Ông đã vô cùng buồn bã, thất
vọng khi bé Thu từ chối, không chấp
nhận mình là cha.
+ Trong phút chia tay: ông ôm con,
lau nước mắt, hôn con-giọt nước mắt
của tình yêu và niềm hạnh phúc.
+ Ông vui mừng, sung sướng khi tìm
được một khúc ngà voi.
+ Ông cưa từng chiếc răng lược, cẩn
thận, tỉ mỉ, cố công... gò lưng tẩn
mẩn khắc từng nét... , ngắm nghía,
mài bóng.
- Ông Sáu đã dồn hết tình cảm

thương, yêu con vào việc làm chiếc
lược ngà. Chiếc lược của tình phụ tử
thiêng liêng.

- Lúc sắp qua đời người cha vẫn nhớ
tới mong ước của con, cái nhìn nhắn
gửi đồng đội thay mình thực hiện
mong ước của con. Tình cảm của
người cha ấy dành cho con thật sâu
nặng, tình cảm ấy bất diệt trước sự
huỷ diệt tàn khốc của chiến tranh.

- Anh Sáu là 1 vẻ đẹp của người lính,
người con yêu quê hương đất nước, đặc
biệt là tình phụ tử.
H*. Nêu nhận xét về nghệ thuật viết của
tác giả? Qua đó tác giả nhằm làm nổi bật
nhân vật ông Sáu là một người cha như thế
TaiLieu.VN

Page 11


nào?

HĐ4. HD HS tổng kết rút ra ghi nhớ.
- Mục tiêu: HS rút ra được ND, NT chinha
của truyện
H. Rút ra kết luận chung từ việc tìm hiểu
văn bản ?

- HS đọc ghi nhớ.
- GV nhận xét
HĐ5. HD HS luyện tập
- Mục tiêu: Vận dụng kiến thức làm được
các bài tập
- Yêu cầu HS tóm tắt lại toàn bộ đoạn
trích.

- Với sự kết hợp tự sự, miêu tả, miêu
tả nội tâm nhân vật
- Là người cha chịu nhiều thiệt thòi
nhưng vô cùng độ lượng và tận tuỵ
vì tình yêu thương con, người cha để
bé Thu suốt đời yêu quí và tự hào.

- GV nhận xét, bổ xung
IV. Ghi nhớ
SGK/
- ND
- NT

V. Luyện tập

Bài tập
Tóm tắt toàn phần trích
TaiLieu.VN

Page 12

2’

5’
4. Củng cố. 1’
H. Em nhận xét về chiếc lược ngà mà ông Sáu vừa hoàn thành, qua đó em nhận thấy tình
cảm của ông Sáu đối với con như thế nào?
5. HD HS học bài ở nhà. 1’
- Tóm tắt lại toàn bộ đoạn trích, học ND, ghi nhớ.
- Soạn bài: Cố hương

TaiLieu.VN

Page 13