Giáo án Ngữ văn 9 bài 15: Chiếc lược ngà (trích)

CHIẾC LƯỢC NGÀ
(Nguyễn Quang Sáng)
I – MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT
Hệ thống kiến thức Tập làm văn đã học ở học kì I
II – TRỌNG TÂM KIẾN THỨC, KỸ NĂNG
1. Kiến thức
- Khái niệm văn bản thuyết minh và văn bản tự sự.
- Sự kết hợp của các phương thức biểu đạt trong văn bản thuyết minh, văn bản tự sự.
- Hệ thống văn bản buộc kiểu văn bản thuyết minh và tự sự đã học.
2. Kỹ năng:
- Tạo lập văn bản thuyết minh và văn bản tự sự.
- Vận dụng kiến thức đã học để đọc – hiểu văn bản thuyết minh và văn bản tự sự.
III. CHUẨN BỊ
1.GV: chân dung nhà văn Nguyễn Quang Sáng, tập 25 truyện ngắn NQS
2. HS: Chuẩn bị bài ở nhà theo câu hỏi gợi ý sgk.
IV. TIẾN TRÌNH DẠY- HỌC
1.Ổn định
2.Kiểm tra bài cũ: - Hiểu biết của em về nhà văn NQS và tác phẩm “chiếc lược ngà”?
- Hành động và thái độ của bé Thu trước khi nhận ra cha?
3.Bài mới. Hoạt động 1. Khởi động: Trong văn học, những tác phẩm viết về tình phụ tử không
nhiều như tình mẫu tử nếu không muốn nói là ít. Nhưng người đọc không thể không nhắc tới tác
phẩm “ Chiếc lược ngà” của nhà văn Nguyễn Quang Sáng, một tác phẩm rất thành công khi viết về
đề tài tình phụ tử. Chính vì vậy mà khi khép lại trang sách người đọc vẫn không thể quên được
tình cảm sâu đậm của cha con ông Sáu trong cảnh ngộ éo le của chiến tranh. Để hiểu rõ hơn tình
cảm của cha con ông Sáu, hôm nay chúng ta tiếp tục tìm hiểu Tiết 72: “ Chiếc lược ngà” – Nguyễn
Quang Sáng.

Hoạt động của thầy và trò
Hoạt động 2: Đọc, tìm hiểu chung.
TaiLieu.VN

Nội dung bài học
II. Đọc, tìm hiểu chi tiết.
Page 1


( Tiếp tiết 71)

1. Tình cảm của bé Thu dành cho cha.
a. Trước khi nhận ra cha.
b. Khi nhận ra cha.

? Buổi sáng cuối cùng khi anh Sáu lên đường, - Thái độ: Vẻ mặt sầm lại, đôi mắt
thái độ và hành động của Thu như thế nào?
mênh mông, xôn xao.
Hãy tìm những chi tiết thể hiện điều đó.
? Em cảm nhận gì từ tiếng kêu thét lên “ba”

- Hành động: gọi thét, dang hai tay,
ôm, hôn.

Gv: Đúng lúc không ai ngờ đến thì nó bỗng
thét lên. Tiếng “ba”mà nó dồn nén bỗng vỡ ra
từ sâu thẳm lòng cô bé. Cái tiếng mà ba nó chờ
đợi trong suốt 8 năm trời xa con, chờ đợi suốt
mấy ngày trời về bên con ông đã tưởng chẳng
thể còn được nghe.Còn người đọc thì nghẹn
lại. Tiếng kêu như xé sự im lặng và xé cả ruột
gan mọi người, nghe thật xót xa.
? Em hãy so sánh phản ứng trước và sau khi
nhận ra cha của bé Thu.

- Có sự thay đổi đột ngột, đối lập về thái độ
và hành động nhưng đó là sự nhất quán trong
tình cảm của Thu dành cho ba.
? Vì sao lại có sự thay đổi đó.
Sự nghi ngờ về cha đã được giải toả. Con bé
ân hận, hối tiếc vì sự đối xử trước đó với ba.
? Hs quan sát các câu văn (máy chiếu) và nhận
xét cách dùng từ của tác giả -> tác dụng ?
- Dùng hàng loạt các động từ miêu tả hành
động…
=> Tình yêu ba bùng ra cuống quýt,
- Đặc biệt từ “ hôn” được tác giả nhắc lại mạnh mẽ, hối hả xen lẫn sự hối hận.
nhiều lần. Hôn là hành động bộc lộ tình cảm
cao đẹp của con người. Không những thế ở
đây Thu như còn muốn bù đắp những thiệt thòi
của cha và muốn chuộc lỗi với cha. Chính vì
vậy mà Thu hôn cả vết thẹo dài trên má- cái
vết thẹo mà trước đó khiến nó rất sợ, khiến nó
nhất định không nhận ông sáu là cha. ( Vết
thẹo là chi tiết rất nhỏ nhưng có tác dụng tố
TaiLieu.VN

Page 2


cáo tội ác chiến tranh rất lớn.)
? Lúc bị ba đánh Thu không khóc. Nhưng khi
nhận ra ba Thu đã khóc. Theo em vì sao lại
như vậy.
- Phải chăng lúc ấy vì Thu quá sung sướng, vì

Thu thật sự xót xa, ân hận về lỗi lầm của mình,
thật sự thấy xót thương người cha đau khổ.
? Em cảm nhận như thế nào về Thu qua các
câu nói : Ba! Không cho ba đi nữa! Ba ở nhà
với con!, “ Ba về..nghe ba”.
- Sự bồng bột ngây thơ, hồn nhiên và chứng tỏ
lòng yêu thương vô bờ của em-> ba. Tất cả
những dỗi hờn của Thu lúc này đã trở thành
lòng yêu thương ba sâu sắc.
? Từ việc phân tích trên em hiểu gì về nhân vật
bé Thu qua đoạn trích.
? Em có nhận xét như thế nào về nghệ thuật
xây dựng nhân vật của tác giả?
=> Nhà văn không chỉ rất am hiểu tâm lí trẻ
thơ mà còn thể hiện tình cảm yêu mến, trân
trọng những tình cảm hồn nhiên,bồng bột, *Thu là cô bé có tình cảm sâu sắc,
trong trẻo của các em.
mạnh mẽ, dứt khoát, rạch ròi, quyết
*Theo dõi đoạn truyện kể về những ngày liệt nhưng cũng rất hồn nhiên ngây
thơ.
thăm nhà của ông Sáu.
? Tìm những chi tiết nào miêu tả cử chỉ,hành
động của ông Sáu khi nhìn thấy con? Qua đó
cho thấy tình cảm của ông Sáu lúc này như thế
nào?
? Khi bị đứa con từ chối hình ảnh ông Sáu
được mtả ntn? Phản ánh tâm trạng gì của ông?
- Đứng sững lại nhìn theo con.
- Nỗi đau khíên mặt anh sầm lại.

2. Tình cảm của ông Sáu dành cho
-Trông đáng thương hai tay buông thõng con.
TaiLieu.VN

Page 3


xuống như bị gãy.

a. Lúc nhìn thấy con.

Gv: Hành động đó khiến anh sững sờ, bao
nhiêu yêu thương mong chờ mà anh dồn nén
bấy lâu dường như tan biến hết chỉ còn lại
trong anh nỗi khổ đau vô bờ, nỗi đau ấy dày
vò anh trong suốt 3 ngày ở nhà.

- khao khát,xúc động,ông vui và tin
đứa con sẽ đến ôm mình
- Ông đau đớn, thất vọng khi bị con
từ chối tình cảm của mình.

? Trong những ngày ở nhà ông Sáu đã làm gì.
- Anh muốn dùng lời nói, hành động để bù đắp
những mất mát cho con bé, xoa dịu đi những
nghi ngờ, xóa tan những lạnh lùng của con đối
với anh.
? Cử chỉ lắc đầu cười nói gì về tình cảm của
người cha.
- Có lẽ khổ tâm đến nỗi không khóc được->

cười vậy thôi.
- Buồn nhưng tha thứ-> Độ lượng.

b.Những ngày ông Sáu ở nhà.

? Tại sao ông Sáu lại đánh Thu khi em hất - Tìm mọi cách để gần gũi, thương
yêu con .Khao khát, mong chờ tiếng
tung cái trứng cá.
gọi “ba”
- Vì quá yêu thương con nên anh Sáu không
kìm nổi cảm xúc-> nằm ngoài mong muốn của
anh. Có lẽ cũng vì một phần anh muốn dạy
con không nên cứng đầu quá vậy.
Gv: Hành động của Thu làm cho người cha,
người bạn của cha và cả người đọc phải đau
lòng. Còn gì đau khổ bằng người cha giàu lòng
thương yêu con mà lại bị chính đứa con ấy
chối bỏ. Ông Sáu trở nên bất lực trước tình
cảm của con.
? Trước lúc lên đường anh Sáu đã có những cử
chỉ nào đối với Thu.
Gv: Hẳn rằng anh muốn ôm hôn con nhưng sợ
nó lại giẫy đạp, bỏ chạy-> Nhìn con với đôi
mắt trìu mến lẫn buồn rầu.
? Trước sự thay đổi bất ngờ của con ông Sáu
đã có những hành động gì? Hành động đó biểu
hiện cảm xúc gì?
TaiLieu.VN

Page 4

-Một tay ôm con , một tay lấy khăn lau nước
mắt
-Hôn lên má con.
? Tại sao khi buồn thì anh cười còn khi được
ôm con vào lòng thì anh Sáu lại khóc.
- Hạnh phúc đến quá bất ngờ, không kìm được
xúc động-> anh khóc. Đó là giọt nước mắt vì
bất ngờ, vì sung sướng,vì yêu thương và cả vì c.Ông Sáu trước lúc lên đường.
sự éo le của tình cảm nữa.
Gv: Sau bao năm mong chờ, đau khổ giờ được
đón nhận một niềm vui vô bờ bến-> có thể ra
đi với một yên tâm lớn rằng ở quê nhà có con
gái thân yêu luôn chờ đợi anh, từng giây, từng
phút mong anh quay về. Anh lên đường cùng
-Ông sung sướng hạnh phúc nâng niu
lời hứa tặng lược cho con.
tình phụ tử, cảm nhận tình ruột thịt từ
? Những ngày ở chiến khu tâm trạng của ông
con mình.
Sáu ông ntn? Ông đã làm gì?
- “Ba về…nghe ba” câu nói đó cứ thôi thúc
lòng anh. Kiếm cho con cây lược trở thành bổn
phận của người cha, thành tiếng gọi khẩn cầu
của tình phụ tử.Ông đã quyết định tự tay mình
làm lược để tặng con gái yêu. Vì vậy mà khi
tìm được khúc ngà voi ông “vui như trẻ con
được quà”.
? Ông Sáu đã tự mình làm lược như thế nào?

Qua đó nói lên điều gì.
- Hứa tặng lược cho con.
- Lòng yêu con đã biến người chiến sĩ trở
thành một nghệ nhân-nghệ nhân chỉ sáng tạo
ra một tác phẩm duy nhất trong đời cho nên
chiếc lược ngà đã kết tinh trong nó tình phụ tử
mộc mạc mà đằm thắm sâu xa, đơn sơ mà kì
diệu làm sao!
Gv: Chiếc lược ngà chưa chải được mái tóc
con nhưng nó gỡ rối phần nào tâm trạng ông.
Nó trở thành vật thiêng liêng an ủi nuôi dưỡng
trong ông tình cha con và sức mạnh chiến đấu. d. Khi ở chiến trường.
? Em hãy quan sát đoạn văn “ Trong giờ phút
TaiLieu.VN

Page 5


… nhìn hồi lâu” ( máy chiếu) và cho biết. Chi + Nhớ, day dứt, ân hận vì trót đánh,
tiết ấy có ý nghĩa gì?
mắng con.
Gv: không còn đủ sức trăn trối điều gì, tất cả
tàn lực cuối cùng chỉ còn cho anh làm được
một việc: “đưa tay vào túi móc cây lược”…
nhìn hồi lâu. Đó là điều trăn trối không lời, nó
rõ ràng là thiêng liêng hơn cả một lời di chúc
bởi đó là sự ủy thác, là ước nguyện cuối cùng
của người bạn thân, ước nguyện của tình phụ
tử-> Tình cha con sâu sắc, thiêng liêng và bất + Làm lược: cẩn trọng, tỉ mỉ, khắc
chữ, chải cho bóng -> bằng tình yêu

diệt muôn đời.
thương, hy vọng dành cho con.
- Chiến tranh có thể tàn phá đi tất cả nhưng
không thể hủy diệt được tình cảm của con
người đặc biệt là tình phụ tử.
? Qua đó ta thấy bé Thu đã có một người cha
ntn?

Gv: Kết thúc câu chyện Bé Thu-> Cô giao liên
thông minh, quả cảm.Thu đã được bác Ba trao
lại cây lược và nhận ông Ba là cha. Tiếp tục đi
theo con đường mà ba cô đã chọn -> trả thù
cho quê hương, cho ba, “ Đấu tranh cho một
thế giới hòa bình”. Đó là một kết thúc thể hiện
rõ tính nhân văn sâu sắc của tác phẩm.
Hoạt động 3: Tổng kết
? Những nét nghệ thuật đặc sắc về nghệ thuật
và nội dung của truyện ngắn “chiếc lược ngà”
(về cốt truyện, xây dựng nhân vật, lời kể,
giọng kể, màu sắc Nam Bộ)
( Bài tập trắc nghiệm – Máy chiếu)

TaiLieu.VN

Page 6


? Câu chuyện “ Chiếc lược ngà” không chỉ nói *Ông Sáu là một người cha
lên tình cha con thắm thiết sâu nặng của cha yêu thương con sâu sắc, người chiến
con ông Sáu mà còn gợi cho chúng ta nghĩ tới sĩ yêu nước.

điều gì nữa ?
->Một người cha để thu suốt đời yêu
- Sự tàn khốc của chiến tranh…
quí và tự hào.
Gv: Liên hệ thực tế.

Hoạt động 4: Luyện tập
Câu1: Em rút ra được bài học gì sau khi học
xong tác phẩm “ Chiếc lược ngà”.( Máy chiếu) III. Tổng kết( ghi nhớ sgk)
Câu 2: Em hãy cho biết ý nghĩa nhan đề của
1. Nghệ thuật.
truyện “ Chiếc lược ngà”? ( Máy chiếu)
- Cốt truyện chặt chẽ, tình huống bất
ngờ nhưng hợp lí.
- Lựa chọn nhân vật kể chuyện thích
hợp khiến câu chuyện trở nên đáng
tin cậy.
- Xây dựng , miêu tả tâm lí và tính
cách nhân vật tinh tế.
- Ngôn ngữ giản dị, đậm màu sắc
Nam bộ
2. Nội dung: Truyện đã diễn tả một
cách cảm động tình cha con thắm
thiết, sâu nặng của cha con ông Sáu
trong hoàn cảnh éo le của chiến tranh.
Qua đó, tác giả khẳng định và ca ngợi
tình cảm cha con thiêng liêng như
một giá trị nhân bản sâu sắc, nó càng
cao đẹp trong những cảnh ngộ khó
TaiLieu.VN

Page 7


khăn.
IV. Luyện tập
- Hs thảo luận .
- Mỗi bàn thành một nhóm -> Đại
diện trình bày .
- Nhóm khác nhận xét, bổ sung (nếu
có).
4. Củng cố
- Giáo viên củng cố nội dung tiết 72.
- Củng cố nội dung toàn bài để học sinh củng cố và khắc sâu kiến thức bài học theo hệ thống.
( Máy chiếu )
5. Hướng dẫn học bài ở nhà.
- Về nhà học bài cũ. Nắm bắt được nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm “ Chiếc
lược ngà”. Ý nghĩa nhan đề câu chuyện.
- Làm bài tập phần luyện tập trong sgk.
- Chuẩn bị bài: Ôn tập tiếng việt.

TaiLieu.VN

Page 8