Giáo án Ngữ văn 9 bài 6: Cảnh ngày xuân (trích Truyện Kiều)

CẢNH NGÀY XUÂN
(Trích Truyện Kiều)
Nguyễn Du
I – MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT
Hiểu thêm về nghệ thuật tả cảnh của Nguyễn Du qua một đoạn trích.
II – TRỌNG TÂM KIẾN THỨC, KỸ NĂNG
1. Kiến thức
- Nghệ thuật miêu tả thiên nhiên của thi hào dân tộc Nguyễn Du.
- Sự đồng cảm của Nguyễn Du với những tâm hồn trẻ tuổi.
2. Kỹ năng:
- Bổ sung kiến thức đọc – hiểu văn bản truyện thơ trung đại, phát hiện phân tích được các
chi tiết miêu tả cảnh thiên nhiên trong đoạn trích.
- Cảm nhận được tâm hồn trẻ trung của nhân vật qua cái nhìn cảnh vật trong ngày xuân.
- Vận dụng bài học để viết văn miêu tả, biểu cảm.
III. CHUẨN BỊ
Truyện Kiều ; tranh minh hoạ
IV- TIẾN TRÌNH DẠY- HỌC
1. Ổn định lớp
2. Kiểm tra bài cũ.
? Phân tích vẻ đẹp của 2 chị em Thuý Kiều để thấy rõ cảm hứng nhân đạo của tác
giả?
? Đọc thuộc lòng đoạn thơ trích "chị em Thuý Kiều". Bút pháp chủ yếu của Nguyễn
Du sử dụng để tả chân dung hai chị em Thúy Kiều là gì? Xem hai bức chân dung, người đọc có thể
đoán được số phận tương lai cuộc đời của hai người như thế nào?
3. Bài mới
Hoạt động 1: Khởi động
Người xưa thường nói: Thi trung hữu hoạ. Điều này đb đúng khi ta đọc truyện Kiều.Bằng sự
qsát, trí tưởng tượng và tài năng NT, N.Du đã tái hiện bức hoạ cảnh ngày xuân vô cùng tuyệt đẹp
mà các em sẽ được thưởng thức trong đ. trích học hôm nay .

TaiLieu.VN

Page 1


Hoạt động2: Tìm hiểu chung

I. Đọc tìm hiểu chung

-Yêu cầu đọc chậm rãi, khoan thai, tình
cảm trong sáng.

1. Đọc

? Chỉ ra bố cục đ. trích và nội dung từng
phần?

3. Bố cục:

2. Giải thích từ khó: sgk
- 4 câu đầu: Gợi tả khung cảnh ngày
xuân
- 8 câu tiếp: Gợi tả khung cảnh lễ hội
trong tiết thanh minh

- HS đọc lại 4 câu thơ đầu:

- 6 câu cuối: Cảnh chị em Kiều du
xuân trở về.

? Hai câu thơ đầu gợi tả điều gì? Hình ảnh 1. 4 câu thơ đầu: Khung cảnh mùa xuân

"con én đưa thoi" gợi cho em liên tưởng gì - Ngày xuân con én đưa thoi - ẩn dụ, nhân
về thời gian và cảm xúc?
hóa Tg trôi nhanh, không gian rộn ràng
. Dùng hình ảnh chim én bay đi bay lại
trong bầu trời xuân, rất nhanh như chiếc
thoi chạy đi chạy lại trên khung dệt vải
không chỉ giúp người đọc hình dung cảnh
mùa xuân rất đặc trưng: "rồi dặt dìu mùa
xuân chim én về" (Văn Cao) mà còn gợi ra
hình như thời gian trôi rất nhanh, ngày
xuân, ngày vui trôi rất nhanh.
- Câu thành ngữ- tục ngữ: "Thời gian
thấm thoắt thoi đưa, như ngựa chạy, như
nước chảy qua cầu"đã nhập vào hồn thơ
ND.
- Em hiểu câu thơ "thiều quang…"như
thế nào?
+ Cảm giác nuối tiếc thời gian thoáng hiện
ra ở câu thơ tiếp theo : "Thiều quang chín -Thiều quang chín chục đã ngoài sáu mươi
chục đã ngoài sáu mươi" (Thiều quang"gợi
lên cái mầu hồng của ánh xuân, cái ấm áp Cảm giác tiếc nuối ngày xuân qua mau.
của khí xuân, cái mênh mông bao la của đất
trời), làn ánh sáng đẹp của mùa xuân trở đi
trở lại đã hơn sáu mươi ngày, đã hết tháng
hai, sang tháng ba, những số từ "chín
chục", "ngoài sáu mươi" cùng với từ "đã"
nói lên điều ấy.
TaiLieu.VN

Page 2

? Khung cảnh mùa xuân còn được khắc
hoạ qua những hình ảnh nào?
- Hãy nói về vẻ đẹp của mùa xuân qua
những câu thơ này? (So sánh với câu thơ cổ
Trung Hoa : Phương thảo liên thiên bích.
Lê chi sổ điểm hoa" với câu thơ Kiều, em
nhận thấy NDu đã tiếp thu và sáng tạo tinh
hoa của người xưa như thế nào?
(GV nói thêm: ở bản dịch này, người soạn
sách đã thống nhất theo bản dịch của Đào
Duy Anh dùng từ "tận" chứ không dùng từ
"rợn" như một số bản dịch khác. Từ "tận"
sát hợp hơn so với từ "dợn" (rợn) vì "dợn"
gợi một vẻ gì u ám, sợ hãi không hợp với
cảnh chiều xuân trong sáng, lòng người
thảnh thơi…
- Em có nhận xét gì về cách dùng từ ngữ và
bút pháp nghệ thuật của ND khi gợi tả mùa
xuân?
- Hai câu thơ không hoàn toàn là sáng tạo
của Nguyễn Du. Ông đã tiếp thu và đổi mới
từ hai câu thơ cổ Trung Quốc: Phương thảo
liên thiên bích. Lê chi sổ điểm hoa". So với
hai câu thơ cổ xưa, rõ ràng hai câu thơ của
NDu đã trở thành bức hoạ tuyệt tác về cảnh
ngày xuân trong sáng. Đường nét thanh tú,
màu sắc hài hoà, trong trẻo.

+ Cỏ non xanh tận chân trời => Thảm cỏ
non xanh mơn mởn, ngọt ngào trải rộng
tới chân trời là gam màu nền cho bức tranh
xuân. Bức tranh không gian rộng lớn như
mở ra đến vô cùng vô tận. Quả là một hình
ảnh đầy sức sống và có sức gợi tả đặc biệt.
+ Cành lê trắng điểm một vài bông hoa:
Trên nền cỏ xanh non ấy điểm xuyết một
vài bông hoa lê trắng như những trang sức
quý giá để tô điểm cho vẻ đẹp của mùa
xuân. Hai chữ "trắng điểm"là nhãn tự,
cách chấm phá điểm xuyết của thi pháp cổ
gợi lên vẻ đẹp thanh xuân trinh trắng của
thiên nhiên cỏ hoa. Màu sắc có sự hài hoà
tới mức tuyệt diệu là do bút pháp nghệ
thuật phối sắc tài tình.

=> Bút pháp tả cảnh bằng những nét chấm
phá của thi nhân khắc hoạ nên một bức
tranh mùa xuân với vẻ đẹp riêng: mới mẻ,
tinh khôi, giàu sức sống (cỏ non), khoáng
đạt, trong trẻo (xanh tận chân trời), nhẹ
- GV nói thêm: Có lẽ mùa xuân ngây nhàng, thanh khiết (trắng điểm một vài
ngất có sức quyến rũ và làm đắm say lòng bông hoa). Chữ "điểm"làm cho cảnh vật
người trên là quãng thời gian êm đềm, ngắn trở nên sinh động, có hồn chứ không tĩnh
tại. Thi nhân đã thả hồn vào cảnh vật khiến
ngủi của cuộc đời Kiều.
cảnh rất sống động, có hồn.
*Tám câu thơ tiếp gợi lên khung cảnh
lễ hội trong tiết Thanh minh.

- điệp ngữ "lễ là, hội là"gợi lên những
cảnh lễ hội dân gian cứ liên tiếp diễn ra đã
bao đời nay: "tháng giêng là tháng ăn chơiTháng hai cờ bạc, tháng ba hội hè".(Ca
TaiLieu.VN

Page 3


dao)
2. 8 câu thơ tiếp: Khung cảnh lễ hội trong
? Thống kê những từ ghép là tính từ, danh tiết thanh minh.
từ, động từ. Những từ ấy gợi lên không khí
- Hai câu đầu, nhà thơ nói về Lễ hội
và hoạt động của lễ hội như thế nào?
Thanh minh diễn ra vào tháng ba. Tác giả
- Một loạt từ hai âm tiết (trong đó có cả đã tách hai từ "lễ hội"thật tài tình khiến ta
từ ghép và từ láy) là tính từ, danh từ, động thấy rõ trong ngày Thanh minh, có hai
từ được thi hào sử dụng chọn lọc tinh tế : hoạt động diễn ra cùng một lúc:
gần xa, yến anh, chị em, tài tử, giai nhân,
nô nức, sắm sửa, dập dìu… làm sống lại cái
không khí náo nức, rộn ràng của lễ hội mùa
xuân, một nét đẹp của nền văn hoá lâu đời
của phương Đông của Trung Hoa, của
VNPT chúng ta, và nếp sống "phong
lưu"của chị em Kiều.

- Lễ tảo mộ hội đạp thanh
- Yến anh, chị em, tài từ, giai nhân :danh
từ => sự đông vui, nhiều người cùng đến
hội

- Sắm sửa, dập dìu: động từ => sự rộn ràng
náo nhiệt của ngày hội

- Ngoài ra tác giả còn sử dụng những - Gần xa, nô nức: tính từ => tâm trạng của
hình ảnh nghệ thuật nào để gợi tả không khí người đi hội.
của lễ hội?
Câu thơ "chị em sắm sửa bộ hành chơi
xuân"mới đọc qua tưởng như chỉ là một
thông báo. Nhưng sâu xa hơn, nó ẩn chứa
bao nỗi niềm chờ trông, mong đợi, ngày lễ
tảo mộ, ngày hội đạp thanh đến để du xuân
trong những bộ quần áo đẹp đã chuẩn bị, đã
"sắm sửa"… Có biết bao "bóng hồng"xuất
hiện trong đám tài tử, giai nhân ấy?
?Qua buổi du xuân của chị em TK, tác giả
khắc họa hình ảnh một lễ hội truyền thống
xa xưa. Em hãy đọc kĩ các chú thích, kết
hợp với đoạn thơ để nêu những cảm nhận
về lễ hội truyền thống ấy?
3. 6 câu thơ cuối ghi lại cảnh chị em
Kiều đi tảo mộ đang dần bước trở về nhà

- Hình ảnh ẩn dụ "nô nức yến anh"gợi
lên cảnh từng đoàn người nhộn nhịp đi
chơi xuân như chim én, chim hoàng anh
đang ríu rít… Từ láy, so sánh => không
khí náo nức, rộn ràng của lễ hội mùa xuân,
một nét đẹp của nền văn hoá lâu đời của
phương Đông

- Cảnh vật, không khí mùa xuân trong 6
câu thơ cuối có gì khác với bốn câu thơ
đầu? Vì sao?

TaiLieu.VN

Page 4


3.Sáu câu thơ cuối: Khung cảnh chị
- Những từ ngữ "tà tà, thanh thanh, nao em TK du xuân trở về.
nao"chỉ có tác dụng miêu tả sắc thái cảnh
- Cảnh vẫn mang cái cái nét thanh tao,
vật hay còn bộc lộ tâm trạng con người ? Vì trong trẻo, dịu dàng, êm dịu của mùa xuân:
sao?
nắng nhạt, khe nước nhỏ, một nhịp cầu
- Nêu những cảm nhận của em về nhỏ bắc ngang.Mọi chuyển động đều nhẹ
khung cảnh thiên nhiên và tâm trạng con nhàng: mặt trời từ từ ngả bóng về tây,
bước chân người thơ thẩn, dòng nước uốn
người trong 6 câu thơ cuối.
quanh. Một bức tranh thật đẹp, thật thanh
khiết
- Cảnh đã có sự thay đổi về thời gian
và không gian. Không còn cái không khí
nhộn nhịp, rộn ràng của lễ hội, tất cả đang
nhạt dần, lặng dần.
- Cảnh được cảm nhận qua tâm trạng.
Những từ láy "tà tà", "thanh thanh", "nao
nao"không chỉ biểu đạt sắc thái cảnh vật
mà còn bộc lộ tâm trạng con người. Đặc

biệt, hai chữ "nao nao"đã nhuốm màu tâm
Hoạt động 4: Tổng kết
trạng lên cảnh vật. Cảm giác bâng khuâng,
? Những đặc sắc về ND và NT của đ. trích xao xuyến về một ngày vui xuân đang còn
mà sự linh cảm về điều sắp xẩy ra đã xuất
này?
hiện. Dòng nước uốn quanh "nao nao"như
- Gọi hs đọc phần ghi nhớ - sgk
báo trước ngay sau lúc này thôi Kiều sẽ
gặp nấm mồ Đạm Tiên, sẽ gặp chàng thư
sinh "phong tư tài mạo tót vời"Kim Trọng.
Hoạt động 5:
IV. Tổng kết:
? Phân tích những thành công về nghệ thuật
miêu tả thiên nhiên của Nguyễn Du trong - ND:bức tranh thiên nhiên, lễ hội mùa
xuân tươi đẹp, trong sáng.
đoạn trích “Cảnh ngày xuân"
- NT: từ ngữ chọn lọc, bút pháp miêu tả
giàu chất tạo hình của Nguyễn Du
TaiLieu.VN

Page 5


V.Luyện tập.
1. Củng cố:
? Làm BT 1- sgk/87
2. Hướng dẫn học bài
- Tìm những câu thơ tả 4 mùa rất đặc sắc trong T.Kiều.
- HTL đ.trích, ghi nhớ.

- Soạn: MGS mua Kiều.

TaiLieu.VN

Page 6