Giáo án Ngữ văn 10 tuần 9: Ca dao than thân, yêu thương tình nghĩa

Giáo án Ngữ văn 10
CA DAO THAN THÂN, YÊU THƯƠNG TÌNH NGHĨA
I. MỤC TIÊU
1. Về kiến thức :
- Nỗi niềm xót xa, đắng cay và tình cảm yêu thương thủy chung, đằm thắm
ân tình của người bình dân trong xh cũ.
- Những đặc sắc của nghệ thuật dân gian trong việc thể hiện tâm hồn người
lao động.
2. Về kĩ năng : đọc –hiểu văn bản theo đặc trưng thể loại.
3. Về thái độ : Trân trọng, yêu mến vẻ đẹp tâm hồn của người bình dân
trong xh cũ.
II. CHUẨN BỊ CỦA GV VÀ HS:
- Quyển Tục ngữ, ca dao VN (Vũ Ngọc Phan)
- Sưu tầm những câu ca dao có công thức mở đầu: Thân em, Trèo lên, Ước
gì…; Những câu ca dao thể hiện nỗi nhớ trong tình yêu đôi lứa.
III. TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY:
1. Ổn định:
2. Kiểm tra bài cũ:
3. Giới thiệu bài mới: Ca dao là tiếng nói của tình cảm gđ, tình yêu
quê hương đất nước và cũng là tình yêu đôi lứa và nhiều mối
quan hệ khác. Chúng ta tìm hiểu qua các bài ca dao than thân,
yêu thương, tình nghĩa.
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS

NỘI DUNG CẦN ĐẠT

CA DAO THAN THÂN, YÊU THƯƠNG TÌNH NGHĨA

Page 1

Giáo án Ngữ văn 10
Hoạt động 1: đọc –hiểu tiểu dẫn

I. Giới thiệu vài nét về ca dao:

Có thể cho HS ghi SGK phần I

- Nội dung: ca dao diễn tả đời sống

? Giới thiệu sơ nét về ND & NT của ca dao?

tâm hồn, tư tưởng, tình cảm của

[ GV có thể cho HS nêu một số bài ca dao minh

nhân dân trong các quan hệ lứa đôi,

họa cho các phần này ]

gia đình, quê hương, đất nước…
Gồm:
+ Ca dao trữ tình: là những tiếng
hát than thân, những lời ca yêu
thương tình nghĩa.
+ Ca dao hài hước: thể hiện tinh
thần lạc quan.
- Nghệ thuật: lời ca dao thường
ngắn, phần lớn theo thể lục bát và
lục bát biến thể, ngôn ngữ gần gũi
với lời nói hàng ngày, giàu hình

ảnh so sánh, ẩn dụ và đặc biệt là lối
diễn đạt bằng một số công thức
mang đậm sắc thái dân gian.

Hoạt động 2: Đọc –hiểu văn bản

II. Đọc hiểu văn bản:
1. Ca dao than thân (Bài số 1 &

? Cả hai đều bắt đầu bằng “ Thân em như…”

2)

Cho HS nêu vài bài có cùng mở đầu
Vậy người than thân là ai? Thân phận họ ra
sao?

- Nét chung: đều bắt đầu bằng “
Thân em như…”: lời than thân xót

CA DAO THAN THÂN, YÊU THƯƠNG TÌNH NGHĨA

Page 2


Giáo án Ngữ văn 10
? Từng bài đã sử dụng các hình ảnh so sánh, ẩn

xa, ngậm ngùi của người phụ nữ.

dụ gì để nói về thân phận đó?

- Nét riêng ở các hình ảnh so sánh,

- ý nghĩa của “ tấm lụa đào ”, tình cảnh mà nó

ẩn dụ:

phải chịu…

+ Bài 1: “ tấm lụa đào ”: người

- bên ngoài và trong của củ ấu gai gợi cho ta

phụ nữ ý thức được sắc đẹp, tuổi

điều gì…

xuân và giá trị của mình  “ Phất
phơ giữa chợ ”: họ như món hàng
bán ở chợ  không quyết định được

? ND của 2 bài ca dao?

số phận của mình.
+ Bài 2: Củ ấu gai với “ ruột –
trắng, vỏ – đen”: hình dáng bên
ngoài thiếu chút thẩm mĩ nhưng
phẩm chất bên trong thì tuyệt vời 
nhưng chua xót là không ai biết

đến.
 Hai bài ca dao trên không chỉ là
lời than thân mà còn là tiếng nói
khẳng định giá trị, phẩm chất của

Mở đầu của bài 3 khác 2 bài trước, nhưng vẫn
là quen thuộc trong ca dao, cho HS nêu vài bài
có cùng mở đầu
? Các em hiểu từ “ Ai ” trong câu 2 ntn? [ có
thể là nhiều người…]

người phụ nữ.
2. Những bài ca dao yêu thương
tình nghĩa (Bài ca số 3,4,5,6)
2.1. Bài số 3
- Từ “ Ai ”( đại từ phiếm chỉ ): gợi
ra sự trách móc, oán giận những thế

CA DAO THAN THÂN, YÊU THƯƠNG TÌNH NGHĨA

Page 3


Giáo án Ngữ văn 10
? Tác giả dân gian đã dùng gì để khẳng định

lực đã gây cản trở, làm lỡ duyên

tình nghĩa của con người? [ Tuy chúng cách xa

đôi lứa.

nhưng

-

đôi ta vẫn xứng với nhau…Bởi Mặt

trăng, mặt trời tuy xa cách nhau nhưng mặt
trăng sáng được là nhờ ánh sáng của mặt trời;
sao Hôm và sao Mai tuy khác nhau nhưng cùng
là một ngôi sao ]

Mặt trăng sánh với mặt trời

Sao Hôm sánh với sao Mai chằng
chằng
 dùng hình ảnh so sánh ẩn dụ “
trời, trăng, sao” to lớn, vĩnh
hằng( nhưng gần gũi với nhân dân )

? Câu thơ cuối cùng được hiểu ntn?

để khẳng định sự bền vững, thủy

- yêu thương đặt trong thử thách, là tình yêu

chung của lòng người.

đích thực, mạnh mẽ.

-

Ta như sao Vượt chờ trăng

? Nỗi thương nhớ được thể hiện bằng các nghệ

giữa trời

thuật gì? [ nhân hóa, hoán dụ]

 sự chờ đợi mỏi mòn trong cô đơn

? Tại sao cái khăn được hỏi nhiều nhất?[ vật

và vô vọng tuy duyên không thành

trao duyên, gần gũi với cô gái ]  nỗi nhớ có

nhưng nghĩa thì còn mãi.

không gian.
Cho HS nêu vài bài ca dao thể hiện nỗi nhớ

-

Nhớ ai em những khóc thầm

Hai hàng nước mắt đầm đầm như mưa.
- đo theo thời gian.
- không yên một bề: người phụ nữ trong XH

2.2. Bài ca dao số 4:
Nỗi thương nhớ được thể hiện qua

CA DAO THAN THÂN, YÊU THƯƠNG TÌNH NGHĨA

Page 4


Giáo án Ngữ văn 10
xưa thì…

các hình ảnh:

Thương anh cũng muốn nói ra

- “ Khăn ”( nhân hóa ) được láy lại

Sợ me bằng đất, sợ cha bằng trời.

6 lần kết hợp với các vận động trái
chiều( rơi xuống đất, vắt lên vai,
chùi nước mắt ): nỗi nhớ da diết
làm cho cô gái ra ngẩn, vào ngơ.

- “ Đèn – không tắt ”( nhân hóa ):
con người đang trằn trọc thâu đêm
trong nỗi nhớ đằng đẵng.
- “ Mắt – ngủ không yên ”( hoán dụ
): hỏi chính mình với nỗi thương

nhớ trào dâng.
-

Đêm qua em những lo

phiền
Lo vì một nỗi không yên một
bề…
? Kết cấu và hình ảnh trong bài ca dao 5 có gì

 Lo lắng cho số phận và tình

quen thuộc không? Cho HS nêu vài bài có

duyên đôi lứa.

cùng mở đầu

2.3. Bài ca dao số 5:
- Sông rộng một gang.

- Hai ta cách một con sông/ Muốn sang anh ngả

- Cầu dải yếm: thật gần gũi và thân

cành hồng cho sang.

thiết với người phụ nữ.

CA DAO THAN THÂN, YÊU THƯƠNG TÌNH NGHĨA

Page 5


Giáo án Ngữ văn 10
Gần đây mà chẳng sang chơi,
Để em ngắt ngọn mồng tơi bắc cầu…

 Là những việc không có thực
nhưng thể hiện ước mơ thật táo
bạo chủ động trong tình yêu của cô
gái.

? Hình ảnh trong bài ca dao 6 có thực tế không?
? Vì sao khi nói đến tình nghĩa của con người,
ca dao lại dùng hình ảnh muối và gừng? Ý nghĩa
của chúng?
Tay nâng chén muối đĩa gừng - Gừng cay
muối mặn xin đừng quên nhau.
? Độ mặn, cay của muối và gừng còn có thời
hạn hay không? [ có ] Tình nghĩa con người có
thời hạn hay không? [ có, nhưng phải 100 năm]

2.4. Bài ca dao số 6:
- Ý nghĩa của hình ảnh muối và
gừng:
+ Là những gia vị.
+ Là thuốc chữa bệnh cho nhân
dân lao động.
+ Muối mặn( tình nghĩa mặn mà ).

Gừng cay (cuộc đời cay đắng ).
 Tình người có trải qua cay đắng,
ngọt bùi mới sâu nặng, bền vững.
- Độ mặn, cay của muối và gừng
còn có hạn  nhưng tình nghĩa đôi
ta dẫu có xa nhau cũng tới trăm

Hoạt động 3: Tổng kết

năm (không bao giờ xa nhau cả ).
III. TỔNG KẾT
1. Nghệ thuật:

CA DAO THAN THÂN, YÊU THƯƠNG TÌNH NGHĨA

Page 6


Giáo án Ngữ văn 10
- Công thức mở đầu : có một hế
thống những bài mở đầu bằng
“thân em…”
- Hình ảnh có tính biểu tượng
- Cách so sánh , ẩn dụ, thể thơ lục
bát, song thất lục bát.
2. Ý nghĩa văn bản :
Ngợi ca và khẳng định vẻ đẹp đời
sống tâm hồn, tư tưởng, tình cảm
của người bình dân VN xưa trong
ca dao –dân ca.

4. Củng cố:
- Bài ca dao số 1 & 2 đã sử dụng các hình ảnh so sánh, ẩn dụ gì để nói về thân
phận của người phụ nữ?
- Ở bài ca dao số 3, tác giả dân gian đã dùng gì để khẳng định tình nghĩa của con
người?
- Tìm một số câu ca dao tương tự như bài số 5?
5. Dặn dò:
- Về nhà học bài này và cả những câu ca dao sưu tầm được.
- Soạn bài “ĐẶC ĐIỂM CỦA NGÔN NGỮ NÓI VÀ NGÔN NGỮ VIẾT”.

IV. RÚT KINH NGHIỆM:

CA DAO THAN THÂN, YÊU THƯƠNG TÌNH NGHĨA

Page 7


Giáo án Ngữ văn 10
………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………

CA DAO THAN THÂN, YÊU THƯƠNG TÌNH NGHĨA

Page 8