Giáo án Ngữ văn 10 tuần 9: Ca dao than thân, yêu thương tình nghĩa

Tuần 9 - Tiết 26,27: CA DAO THAN THÂN, YÊU THƯƠNG,
TÌNH NGHĨA
A/ Mục tiêu bài :
Giúp học sinh hiểu được , cảm nhận được “Tiếng hát than thân và Tiếng hát yêu thương
tình nghĩa “ của người bình dân trong xã hội phong kiến xưa .
-

Đồng cảm với tâm hồn người lao động và yêu quý sáng tác của họ .

Biết cách tiếp cận và phân tích ca dao qua đặc trưng thể loại và nghệ thuật mang đậm màu
sắt dân gian của ca dao .
B/ Phương tiện dạy học :
-

Sách giáo khoa , sách giáo viên , Ngữ văn 10 tập 1

-

Tranh ảnh minh hoạ về cách hát đối đáp của nhân dân ta .

-

Thiết kế bài học .
C/ Cách thức tiến hành :

Giáo viên tổ chức tiết dạy theo các phương pháp : đọc diễn cảm , đàm thoại gợi mở , qui
nạp , diễn dịch .
-

Trọng tâm bài : + bài 3 : Trèo lên cây khế .
+ bài 4 : Khăn thương nhớ ai ? Đây là bài đặc biệt.

+ bài 5 : Ước gì sông rộng một gang .
D/ Tiến trình dạyhọc :
1/Ổn định lớp .
2/Kiểm tra bài cũ : Nêu ý nghĩa tiếng cười qua truyện : “Tam đại con gà”
3/Tìm hiểu bài mới
- Giới thiệu bài mới :

Các em đã được cảm nhận về những bài ca dao từ trung học cơ sở nhưng có lẽ nó
còn rất mờ nhạt trong tâm hồn các em ,vì ngày nay các loại âm thanh rất sôi động của các loại
nhạc tân kỳ đang lấn lướt , làm cho các em quên đi chúng ta đã từng được nuôi dưỡng từ những
câu hát ru của bà của mẹ . Vì thế hôm nay các em sẽ được học bài “Ca dao than thân tình nghĩa
“ để cảm nhận được sự êm đềm , dịu ngọt sâu lắng ấy trong tâm hồn chúng ta .


Hoạt động của Giáo Viên

Nội dung bài học

* Hoạt động 1

I/ Giới thiệu

Giáo viên cho học sinh đọc phần tiểu dẫn
trong SGK, trả ờI các yêu cầu sau :
1 / Nêu khái niệm ca dao?
1 / Khái niệm ca dao:

2 / Ca dao thường mang nội dung gì ?

Ca dao là những câu thơ , bài thơ dân gian

ngắn thường chỉ có phần lời để đọc và được
lưu truyền bằng miệng .
2 / Nội dung ca dao :
Ca dao thường diễn tả đời sống tâm hồn ,
tư tưởng ,tình cảm của ngườI bình dân.
Ca dao là những tiếng hát than thân
,những lời ca trữ tình yêu thương tình nghĩa
cất lên từ những cay đắng xót xa nhưng đằm
thắm ân tình của người bình dân
Ca dao hài hước thể hiện lạc quan của
người lao động .
3 / Nghệ thuật ca dao :

3 3/ Nêu những nét nghệ thuật tiêu biểu mà ca
dao thường dùng

- Thường dùng thể loại lục bát hoặc lục bát
biến thể
- Thường ngắn gọn ,dùng nhiều hình ảnh so
sánh , ẩn dụ , hình thức lặp lại .
II / Đọc - Hiểu :
A / Đọc:

Hoạt động 2 :

- Bài 1,2 là bài than thân nên đọc với giọng
xót xa, thông cảm .

- Bài 3,4,5,6 là những bài ca yêu thương
Giáo Viên đọc và hướng dẫn học sinhđọc

tình nghĩa nên đọc vớI giọng thiết tha , sâu
diễn cảm các bài ca dao trong SGK .Sau đó
gọi lần lượt từng học sinh đọc từng bài ca dao lắng .
một.


Giáo viên nhận xét cách đọc của từng
em .

B / Tìm hiểu bài :
1/ Bài 1,2 : Tiếng hát than thân

Hoạt động 3 :

a/ Giống và khác nhau

Giống nhau : đều mở bài bằng” thân em
Nêu những điểm giống và khác nhau giữa như “…….
hai bài ca dao 1,2 .
Khác nhau : ở hình ảnh so sánh , ẩn dụ .
+ Bài 1 : là tấm lụa đào
+ Bài 2 : là củ ấu gai
b / Chủ đề :
- 2 bài ca dao là lời than thân của người phụ
nữ, thân phận của họ là thân phận bị phụ thuộc
Hai lời than thân đều mở đầu bằng “ Thân , giá trị của họ không ai biết đến.
em như “ ….với âm điệu xót xa ngậm ngui
c / Nội dung:
.Người than thân kia là ai , và thân phận họ
- “Thân em “ : gợi dáng vẻ ,số phận , địa vị

như thế nào .
nhỏ bé , yếu ớt cần được thông cảm và chia sẻ
Hai từ “thân em “ trong bài ca dao gợi
cho em điều gì ?
Thân phận có nét chung nhưng nỗi đau
từng người lại mang những nét riêng được
diễn tả qua hình ảnh so sánh ,ẩn dụ khác
nhau.Em có cảm nhận được gì qua mỗi hình
ảnh :
+ Tấm lụa đào .
+ Phất phơ giữa chợ …
+ Củ ấu gai
.

- “Bài Tấm lụa đào “ đẹp ,mềm mại, người
con gái ý thức được vẻ đẹp , tuổi xuân của
mình .
Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai ? tấm lụa đào
trở thành vật mua bán giữa chốn “trăm người
bán vạn người mua “ .Nỗi lo thân phận của
người con gái .
-

Củ ấu gai : Xấu xí - vẻ bề ngoài

- Ruột trong thì trắng vỏ ngoài thì đen - thực
chất của nó – giá trị thật của cô gái.
- Vì vậy cô gái đã tự khẳng định qua lời mời
mọc .

+ Ruột trong thì trắng vỏ ngoài thì đen “Ai ơi nếm thử mà xem
Nếm ra mới biết rằng em ngọt bùi “
Đây chính là phẩm chất ,giá trị của họ mà
không ai biết đến .


- Hai câu kết đã khẳng định điều gì về cô
gái ?

*Qua hai bài ca dao vang lên nỗi đau , sự
ngậm ngùi chua xót của người con gái trong xã
hội cũ. Đồng thời hiện lên nét đẹp riêng mang
“ Giá trị nhân văn “ sâu sắc .
2 / Bài 3:
- “ Trèo lên ……” dùng lối đưa đẩy, gợi cảm
hứng .
-

“ Từ ai “ + từ phiếm chỉ
+ Xã hội phong kiến
+ Nỗi lòng chua xót đắng cay

“Ai làm chua xót lòng này khế ơi ! “ , cách
chơi chữ tinh tế , khế chua lòng người cũng
chua xót bộc lộ sự lỡ duyên phận của mình.
- Mặc dù bị lỡ duyên nhưng tình nghĩa vẫn
vững bền chung thủy . Điều đó được khẳng
định qua :
+ Nghệ thuật so sánh , ẩn dụ : trời trăng sao
- mượn hình ảnh thiên nhiên ,vũ trụ vĩnh hằng

để khẳng định lòng người bền vững thủy
chung theo thời gian .
Hoạt động 4:
- Em hãy nhận xét về cách mở đầu bài ca dao
này có gì khác với bài ca dao trên và ý nghĩa
biểu cảm của từ”ai “ trong bài thơ “ Ai làm
chua xót lòng này khế ơi .

Tiết 2:
-Mặc dù lỡ duyên nhưng lòng người như thế

- Tác giả sử dụng nhiều hình ảnh vũ trụ ,
thiên nhiên bởiđời sống người lao động luôn
gắn bó , gần gũi với thiên nhiên .Họ sẳn sàng
chia sẻ đờI sống tâm hồn của mình ..
- Câu cuối“ Ta như sao Vượt chờ trăng giữa
trời“ , sự chờ đợi mỏi mòn trong cô đơn và
vô vọng nhưng tình nghĩa đôi ta mãi mãi vẫn
không phai mờ như ngôi sao kia vẫn nhấp
nháy sáng giữa trời.

3 / Bài 4 : Cô gái sống trong tâm trạng nhớ
thương khôn nguôi.
- Nghệ thuật : + nhân hoá : khăn ,đèn


nào ? vì sao tác giả dân gian lại dùng đến cả
một hệ thống so sánh ẩn dụ bằng hình ảnh
thiên nhiên vũ trụ để nói lên tình người.

+ hoàn dụ : mắt
+ hình thức lặp : khăn
thương nhớ ai ….
- Khăn, đèn, mắt biểu tượng cho nổi niềm
thương nhớ của người con gái đang yêu .


6 câu đầu :

-

Hỏi : + khăn :
+ đèn :Chính là hỏi lòng mình
+ mắt:

Nỗi nhớ thương bồn chồn của cô gái.
- Phân tích vẻ đẹp của câu thơ cuối
“ Ta như sao vượt chờ trăng giữa người”

Cái khăn được hỏi đến đầu tiên và nhiều
nhất trong 6 dòng thơ đầu vì :
+ Vật trao duyên , vật kỷ niệm

Hoạt động 5:

+ Chia sẻ niềm thương nỗi nhớ của người con
gái .

Thương nhớ vốn là tình cảm khó hình
+ Một điệp khúc làm cho nỗi nhớ thêm triền

dung nhất là thương nhớ người yêu , Vậy mà
miên .
trong bài ca dao này nó được diển tả thật cụ
thể , tinh tế và gợi cảm . Đó là nhờ thủ pháp gì + 6 câu thơ hỏi khăn : 24 chữ và 16 thanh
và thủ pháp đó đã tạo được hiệu quả nghệ
bằng hoặc thanh không - nỗi nhớ thương bâng
thuật như thế nào ?
khuâng da diết nhưng cố gắng ghìm nén nỗi
lòng để không bị lộ cảm xúc một cách dễ dãi .


Câu 7,8 :
Phân tích thủ pháp nghệ thuật dùng biểu
tượng để bộc lộ tâm trạng nhân vật trữ tình để Ngọn đèn : + thước đo thời gian
làm rõ vẻ đẹp mang giá trị thẩm mỹ của các
+ nỗi nhớ
biểu tượng ,từ đó hiểu sâu sắc hơn nội dung , ý
nghĩa của lời ca .
- Đèn không tắt : sự trằn trọc thâu đêm
trong nỗi nhớ thương - Ngọn lửa tình vẫn cháy
Cái khăn được hỏi đến đầu tiên và được
trong tim người con gái.
hỏi nhiều nhất trong 6 dòng thơ đầu .Vì sao
vậy ?



Câu 9,10 :
- Đôi mắt : + cô gái
+ cửa sổ tâm hồn : đó là cô gái

trực tiếp hỏi chính mình
* Hai câu cuối :
- Cô gái lo lắng cho số phận . Vì người phụ
nữ xưa không có quyền quyết định hạnh phúc
riêng cho mình .
* Tóm lại bài ca là tiếng hát yêu thuơng của
một người con gái muốn được yêu thương và
được hạnh phúc .
Tiếp đến là ngọn đèn được cô gái hỏi
đến.
Vậy tại sao cô gái lại hỏi đến ? Em hiểu gì về
biểu tượng của ngọn đèn .

4/ Bài 5: Cái cầu - dải yếm trong ca dao tình
yêu.
- Lời ước muốn của cô gái và cũng là lời
nói thầm với người yêu .
- Thổ lộ ước muốn bằng một ý tưởng độc
đáo , táo bạo:
“ Bắc cầu - dải yếm cho chàng sang chơi.”

Cô gái lại quay sang hỏi mắt chính là hỏi
ai ?Em hiểu gì về đôi mắt .
- Hai câu cuối thể hiện được nỗi lo lắng của
cô gái .Vì sao vậy ?

- Câu 1:´” Sông rộng một gang” phi lí ,
không có thực nhưng nó lại là cái cầu tình yêu

trong ca dao .
- Câu 2 :
+ dải yếm : vật thể mềm mại, gần gũi quấn
quanh người cô gái.
+ cái cấu bằng dải yếm : chính là máu thịt ,
cuộc đời của trái tim rạo rực yêu thương của
cô gái .

Hoạt động 6:

.Tóm lại đây là bài ca dao thể hiện tình yêu
đẹp nhất của người con gái làng quê .Trong hệ
thống hình ảnh ca dao , nó là kết tinh đẹp đẽ
nhất từ tâm hồn đến cách nói trong tình yêu.

-

5/ Bài 6 :

Đây là lời của ai nói với ai và nói điều gì

- Câu 1,2 :
- Nội dung đó được biểu đạt bằng một cách
nói độc đáo như thế nào ?
-

Vì sao khi nói đến tình nghĩa của con

+ Muối gừng : gia vị, vị thuốc : hương vị
trong cuộc sống.

+ Muối mặn - gừng cay : biểu trưng cho sự


người , ca dao lại dùng hình ảnh muối gừng.?

gắn bó thủy chung của con người - hương vị
tình người .

Hoạt động 7:

- câu 3,4 : khẳng định lại một lần nữa sự
chung thủy sắt son của đôi vợ chồng dù có gặp
khó khăn vất vả .

Qua những bài ca dao được học em thấy
những biện pháp nghệ thuật thường dùng
trong ca dao ?
Những biện pháp đó có những nét riêng gì
khác so với nghệ thuật thơ của văn học viết
- Giáo viên cho học sinh đọc lại ghi nhớ.

III / Củng cố :
-Ghi nhớ SGK