Nhân vật trong truyện kỳ ảo trung đại việt nam và hàn quốc dưới góc nhìn so sánh

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

KIM KIHYUN
(Kim Kỳ Hiền)

NHÂN VẬT TRONG TRUYỆN KỲ ẢO TRUNG ĐẠI
VIỆT NAM VÀ HÀN QUỐC DƯỚI GÓC NHÌN SO SÁNH

LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN
HỌC

HÀ NỘI - 2019


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

KIM KIHYUN
(Kim Kỳ Hiền)

NHÂN VẬT TRONG TRUYỆN KỲ ẢO TRUNG ĐẠI
VIỆT NAM VÀ HÀN QUỐC DƯỚI GÓC NHÌN SO SÁNH

NGÀNH: VĂN HỌC VIỆT NAM
MÃ SỐ: 9 22 01 21

LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN
HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1) PGS. TS Lê Văn Tấn
2) PGS. TS Vũ Thanh

HÀ NỘI - 2019


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự
hướng dẫn khoa học của PGS. TS. Lê Văn Tấn và PGS. TS. Vũ Thanh. Các số
liệu, kết quả nghiên cứu trong Luận án này là trung thực và chưa được công bố
trong bất kỳ công trình nào trước đó. Bản dịch 03 tập truyện kỳ ảo trung đại của
Hàn Quốc sang tiếng Việt là do tôi tạm dịch từ bản tiếng Hàn Quốc (đính kèm ở
Phụ lục 3 của Luận án) và những tập truyện này chưa từng được dịch ở Việt
Nam. Các trích dẫn ý kiến của các nhà khoa học và nguồn tài liệu được thực hiện
nghiêm chỉnh theo đúng quy định chung. Nếu vi phạm, tôi xin hoàn toàn chịu
trách nhiệm.
Tác giả luận án

Kim KiHyun


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU.............................................................................................................. 1
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI...................9
1.1.Những nghiên cứu về thể loại truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam và Hàn
Quốc...................................................................................................................... 9
1.1.1. Những nghiên cứu về thể loại truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam..................9
1.1.2. Những nghiên cứu về thể loại truyện kỳ ảo trung đại Hàn Quốc trong

tương quan so sánh với truyện kỳ ảo Việt Nam................................................... 17
1.2.Những nghiên cứu về nhân vật trong thể loại truyện kỳ ảo trung đại Việt
Nam và Hàn Quốc............................................................................................... 20
1.2.1. Những nghiên cứu về nhân vật trong truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam.....20
1.2.2. Những nghiên cứu về nhân vật trong truyện kỳ ảo trung đại Hàn Quốc
trong tương quan so sánh với nhân vật trong truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam..23
Chương 2: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ THUYẾT LIÊN QUAN VÀ CƠ SỞ
HÌNH THÀNH THỂ LOẠI TRUYỆN KỲ ẢO TRUNG ĐẠI VIỆT
NAM VÀ HÀN QUỐC......................................................................................27
2.1.Một số vấn đề lý thuyết liên quan.................................................................. 27
2.1.1. Cơ sở lý thuyết chung................................................................................ 27
2.1.2. Quan niệm về cái kỳ ảo và thể loại truyện kỳ ảo....................................... 30
2.2.Cơ sở hình thành thể loại truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam và Hàn Quốc ...37
2.2.1. Cơ sở lịch sử, xã hội..................................................................................37
2.2.2. Cơ sở văn hóa, văn học.............................................................................. 42
Chương 3: ĐẶC ĐIỂM MỘT SỐ KIỂU NHÂN VẬT TRONG TRUYỆN
KỲ ẢO TRUNG ĐẠI VIỆT NAM VÀ HÀN QUỐC......................................59
3.1. Kiểu nhân vật kỳ ảo...................................................................................... 60
3.1.1. Kiểu nhân vật kỳ ảo có mối liên hệ ít/ nhiều với trần thế.......................... 62
3.1.2. Kiểu nhân vật kỳ ảo hầu như không liên hệ với trần thế........................... 78


3.2. Kiểu nhân vật đời thường............................................................................. 86
3.2.1. Nhân vật đời thường có tiếp xúc với thế giới kỳ ảo................................... 88
3.2.2. Nhân vật đời thường không tiếp xúc với thế giới kỳ ảo........................... 100
Chương 4: SỰ THỂ HIỆN CÁC CHIỀU CẠNH VĂN HÓA QUA HÌNH
TƯỢNG NHÂN VẬT TRONG TRUYỆN KỲ ẢO TRUNG ĐẠI VIỆT
NAM VÀ HÀN QUỐC....................................................................................106
4.1.Nhân vật và các chiều cạnh văn hóa Phật giáo............................................ 106
4.1.1. Nhân vật và quá trình du nhập Phật giáo, các tông phái và tiểu truyện các

thiền sư.............................................................................................................. 107
4.1.2. Nhân vật với những đóng góp và ảnh hướng tích cực của các thiền sư/
của Phật giáo đối với quốc gia dân tộc..............................................................111
4.2.Nhân vật và các chiều cạnh văn hóa Lão - Trang........................................ 115
4.2.1. Nhân vật và việc đề cao sự rèn luyện, dưỡng sinh, bảo tồn tâm tính,
hướng đến cuộc sống ẩn dật.............................................................................. 115
4.2.2. Nhân vật mang phép thuật, bùa chú......................................................... 120
4.3.Nhân vật và các chiều cạnh văn hóa Nho giáo............................................ 125
4.3.1. Nhân vật và sự đề cao nho sinh, sĩ khí và khoa cử.................................. 126
4.3.2. Nhân vật và việc đề cao các đấng minh quân, quan lại có công..............129
4.3.3. Nhân vật và việc đề cao các gương liệt nữ và mẫu người phụ nữ đoan
chính 135
4.4.Nhân vật và các chiều cạnh văn hóa bản địa Việt - Hàn.............................. 139
4.4.1. Nhân vật và văn hóa bản địa trong truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam......140
4.4.2. Nhân vật và văn hóa bản địa trong truyện kỳ ảo trung đại Hàn Quốc.....144
KẾT LUẬN...................................................................................................... 147
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN
ĐẾN NỘI DUNG ĐỀ TÀI LUẬN ÁN............................................................151
TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................152


DANH MỤC VIẾT TẮT TÊN CÁC TRUYỆN/ TẬP TRUYỆN
TT

Tên đầy đủ

Viết tắt

1

Kim Ngao tân thoại

KNTT

2

Lan Trì kiến văn lục

LTKVL

3

Lĩnh Nam chích quái ngữ lục

4

Tang thương ngẫu lục

TTNL

5

Thánh Tông di thảo

TTDT

6

Thiền uyển tập anh ngữ lục

7

Truyền kỳ mạn lục

TKML

8

Truyền kỳ tân phả

TKTP

9

Việt điện u linh

VĐUL

LNCQNL

TUTANL


DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1. Sự xuất hiện của loại hình nhân vật kỳ ảo trong truyện kỳ ảo trung
đại Việt Nam và Hàn Quốc.........................................................................61
Bảng 3.2. Sự xuất hiện của loại hình nhân vật đời thường trong truyện kỳ ảo
trung đại Việt Nam và Hàn Quốc................................................................87

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
1.1. Có thể khẳng định rằng, sự hình thành, phát triển cũng như thoái
trào của bất kể một nền văn học nào trên thế giới đều có sự gắn bó mật thiết với
các thể loại. Tư duy về thể loại từ lâu vốn đã trở thành điểm quen thuộc của
người sáng tác cũng như của nhà nghiên cứu, lý luận và phê bình văn học. Lịch
sử văn học trung đại của Việt Nam và Hàn Quốc (ở đây khái niệm Hàn Quốc được
chúng tôi sử dụng để bao hàm cả bán đảo Triều Tiên cũ, khi chưa có sự phân
chia thành hai miền như hiện nay) cũng không nằm ngoài quy luật ấy. Chính vì lẽ
đó, đề tài Luận án chuyên ngành Văn học Việt Nam của chúng tôi: “Nhân vật
trong truyện kỳ ảo trung đại
Việt Nam và Hàn Quốc dưới góc nhìn so sánh” (베베베 베 베베베 베베베베
베베베베 베베 베베베 베베) là một sự lựa chọn hướng tiếp cận thể loại văn học trung đại
từ một trong những vấn đề cốt lõi nhất của nó, đó là vấn đề về nhân vật.
1.2. Trong bức tranh thể loại văn học trung đại của Việt Nam và Hàn
Quốc, truyện kỳ ảo giữ một vai trò quan trọng, có nhiều phức tạp song lại dung
chứa ở đó nhiều nội dung tư tưởng cũng như những giá trị, những kinh
nghiệm nghệ thuật đặc sắc. Trong lịch sử văn học trung đại của cả hai quốc gia,
thể loại truyện kỳ ảo manh nha xuất hiện từ rất sớm trong các ghi chép lịch sử,
thần tích, thần phả và cũng rất nhanh chóng, nó phát triển thành một thể
loại quan trọng của loại hình tự sự trung đại. Cũng đồng thời, nhìn vào thể
loại truyện kỳ ảo, chúng ta có thể thấy được ở đó sự hiện diện của những tác
giả và tác phẩm đỉnh cao của cả giai đoạn cũng như của lịch sử văn học Việt Hàn. Tuy thế, cho đến hôm nay, việc tìm hiểu, nghiên cứu, duy danh định nghĩa
khái niệm thể loại đến những vấn đề liên quan vẫn còn nhiều điều có thể tiếp
tục, nhất là những nghiên cứu có yếu tố so sánh như đề tài nghiên cứu này
của chúng tôi để tìm ra những điểm tương đồng và khác biệt trong tư duy
1


thể loại, tư duy về việc xây dựng

2


nhân vật của các nhà truyền kỳ hai nước. Đây cũng là một lý do mang tính cấp
thiết khiến cho chúng tôi quyết tâm theo đuổi nghiên cứu đề tài.
1.3. Xét về mặt nguồn gốc, thể loại truyện kỳ ảo trong văn học trung đại
của hai nước Việt - Hàn đều có chung nguồn gốc ngoại lai (Trung Quốc) song khi
được truyền nhập theo các con đường khác nhau, các tác giả hai nước đã có
sự tiếp thu một cách linh hoạt và sáng tạo, đặc biệt trong đó có sự gắn bó chặt
chẽ, mật thiết với hiện thực lịch sử và các phương diện vẻ đẹp con người dân
tộc. Diện mạo và đặc điểm của thể loại truyện kỳ ảo cũng như việc xây dựng
nhân vật trong thể loại này đã luôn có những thay đổi theo chiều hướng càng
ngày càng hoàn thiện đến đỉnh cao, từ phạm vi, tính chất đến đề tài, chủ đề,
cảm hứng tư tưởng, phương thức xây dựng kết cấu, cốt truyện, tư duy nghệ
thuật, nghệ thuật sử dụng yếu tố kỳ/ ảo và yếu tố thực luôn có sự vận động,
biến đổi không ngừng, ở từng giai đoạn phát triển đến từng tập truyện, thậm
chí ở từng tác phẩm của từng tác giả. Sẽ có nhiều điểm tương đồng trong con
đường tiếp thu thể loại, tiếp thu nghệ thuật xây dựng nhân vật của các nhà
viết truyện Việt Nam và Hàn Quốc, song màu sắc dân tộc, phương thức tư duy,
vẻ đẹp của đất nước và con người hai quốc gia qua thể loại, qua sự phản ánh,
xây dựng nhân vật lại có nhiều khác biệt lý thú. Đây là điều còn bỏ ngỏ đối với
giới nghiên cứu thể loại truyện kỳ ảo, nhất là những nghiên cứu có yếu tố so
sánh. Vì vậy, thực hiện đề tài nghiên cứu về nhân vật trong truyện kỳ ảo Việt
Nam và Hàn Quốc, chúng tôi mong muốn có thêm những đánh giá, nhận định
rõ hơn, toàn diện hơn sự khác biệt trong những đóng góp của nhà văn trung
đại hai nước đối với sự phát triển thể loại.
1.4. Xét từ phương thức tư duy nghệ thuật trung đại nói chung,
phương thức tổ chức xây dựng thể loại truyện kỳ ảo nói riêng, việc xây dựng
nhân vật là một trong những vấn đề mang ý nghĩa cốt tử. Nhân vật là vấn đề

trung tâm, gắn với cái nhìn, quan niệm nghệ thuật về con người, dân tộc và
3


sự dung chứa các yếu tố văn hóa truyền thống Việt Nam, Hàn Quốc. Bởi thế,
tìm hiểu nhân vật

4


trong truyện kỳ ảo trung đại Việt - Hàn, đề tài của chúng tôi sẽ từ vấn đề
nhân vật để khảo sát, đánh giá, luận giải một cách thấu đáo các vấn đề trên đây.
1.5. Bản thân là một người Hàn Quốc, tôi rất yêu mến đất nước và
con người Việt Nam. Tôi đã có gần 10 năm sinh sống, học tập và làm việc tại
Việt Nam. Thực hiện đề tài nghiên cứu này, tôi hi vọng được đi sâu tìm hiểu
về nền văn học Việt Nam nói chung, về lịch sử văn học trung đại Việt Nam, đặc
biệt là về thể loại truyện kỳ ảo trung đại nói riêng (từ phương diện nhân vật)
trong cái nhìn so sánh với thể loại này tại Hàn Quốc. Những nghiên cứu của
chúng tôi, ở một phương diện nào đó, như một thông điệp, một chiếc cầu nối
cho tình hữu nghị bền vững giữa hai quốc gia trong lịch sử cũng như trong
thời kỳ hội nhập, toàn cầu hóa hiện nay.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Thực hiện đề tài này, chúng tôi hướng đến việc làm rõ hơn một số vấn
đề lý thuyết về nhân vật trong truyện kỳ ảo trung đại của hai nước Việt - Hàn,
từ đó có những khảo sát, thống kê, phân loại đặc điểm loại hình một số kiểu
nhân vật trong thể loại truyện kỳ ảo trung đại; mối quan hệ giữa nhân vật và
sự thể hiện các yếu tố văn hóa truyền thống Việt - Hàn.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Đề tài đặt ra các nhiệm vụ nghiên cứu sau đây:

(1) Giới thiệu tổng quan các nghiên cứu về thể loại truyện kỳ ảo nói chung
và về nhân vật trong thể loại này nói riêng trong văn học trung đại của hai nước
Việt Nam và Hàn Quốc;
(2) Khảo sát, thống kê, phân loại và mô tả một số kiểu nhân vật
trong truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam và Hàn Quốc;
(3) Phân tích và luận giải những phương diện văn hóa truyền thống Việt
5


Nam và Hàn Quốc nhìn từ các loại hình nhân vật trong truyện kỳ ảo trung đại.

6


3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án này là nhân vật trong truyện kỳ
ảo trung đại của Việt Nam và Hàn Quốc dưới góc nhìn so sánh.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Trong khuôn khổ của một đề tài luận án tiến sĩ theo quy định, trên cơ
sở giới thuyết về thể loại truyện kỳ ảo trong văn học trung đại Việt Nam và
Hàn Quốc, chúng tôi lựa chọn phạm vi nghiên cứu của luận án là:
* Truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam trong các tập truyện sau đây:
(1) Thiền uyển tập anh ngữ lục (khuyết danh), gồm 21 truyện kỳ ảo (viết
tắt là: TUTANL);
(2) Việt điện u linh tập (Lý Tế Xuyên), gồm 40 truyện kỳ ảo (viết tắt là
VĐUL);
(3) Lĩnh Nam chích quái ngữ lục (Vũ Quỳnh và Kiều Phú), gồm 36 truyện
kỳ ảo (viết tắt là LNCQNL);
(4) Thánh Tông di thảo (tương truyền của Lê Thánh Tông), gồm 15 truyện

kỳ ảo (viết tắt là: TTDT);
(5) Truyền kỳ mạn lục (Nguyễn Dữ), gồm 20 truyện kỳ ảo (viết tắt là
TKML);
(6) Lan Trì kiến văn lục (Vũ Trinh), gồm 38 truyện kỳ ảo (viết tắt là
LTKVL);
(7) Truyền kỳ tân phả (Đoàn Thị Điểm), gồm 04 truyện kỳ ảo (viết tắt là
TKTP);
(8) Tang thương ngẫu lục (Phạm Đình Hổ và Nguyễn Án), gồm 41 truyện
(viết tắt là: TTNL);
(9) Thính văn dị lục (khuyết danh), gồm 15 truyện kỳ ảo.
7


Tổ ng số: 230 truyện kỳ ảo.
* Truyện kỳ ảo trung đại Hàn Quốc trong các tập truyện sau đây:
(1) Tam quốc di sự (Nhất Nhiên), gồm 86 truyện kỳ ảo;
(2) Dung Trai tùng thoại (Thành Hiện), gồm 12 truyện kỳ ảo;
(3) Thù dị truyện (khuyết danh), gồm 27 truyện kỳ ảo;
(4) Kim Ngao tân thoại (Kim Thời Tập), gồm 05 truyện kỳ ảo (viết tắt là:
KNTT);
(5) Xí Trai ký dị (Thân Quang Hán), gồm 04 truyện kỳ ảo;
(6) Tam thuyết ký - hoa sử (khuyết danh) gồm 09 truyện kỳ ảo.
Tổ ng số : 143 truyện kỳ ảo.
Trên thực tế của bức tranh thể loại truyện kỳ ảo, ở Việt Nam còn có thể kể
đến các truyện trong Tam tổ thực lục (khuyết danh), Nam Ông mộng lục (Hồ
Nguyên Trừng), Công dư tiệp ký (Vũ Phương Đề), Vũ trung tùy bút (Phạm Đình
Hổ), Sơn cư tạp thuật (Đan Sơn biên soạn), Hát Đông thư dị (Nguyễn Thượng
Hiền), Vân nang tiểu sử (Phạm Đình Dục)… song do năng lực cũng như khuôn
khổ của một luận án, chúng tôi không đưa vào đối tượng khảo sát.
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu

Để hoàn thành nghiên cứu này, chúng tôi đã sử dụng phối hợp các
phương pháp nghiên cứu chính sau đây:
(1) Phương pháp loại hình học văn học và tiếp cận văn học theo thể loại:
Loại hình học văn học hướng tới việc xác định và chỉ ra những đặc điểm chung
mang tính loại hình trong thể loại nói chung, trong việc xây dựng nhân vật trong
thể loại truyện kỳ ảo trung đại của Việt Nam và Hàn Quốc. Tuy nhiên, để tránh
sơ lược hóa và khiên cưỡng vấn đề, trong quá trình thực hiện đề tài nghiên
cứu, chúng tôi luôn dành sự quan tâm thỏa đáng đến tính đặc thù dân tộc cũng
như sự khác biệt trong cá tính sáng tạo của từng tác giả truyện và tập truyện kỳ
8


ảo trung

9


đại của hai nước. Bên cạnh đó, chúng tôi cũng luôn tuân thủ những định
hướng mang tính phương pháp của việc nghiên cứu thể loại để có những nhìn
nhận về các vấn đề của nhân vật trong truyện kỳ ảo trung đại Việt - Hàn trong
đặc trưng, nguyên tắc tổ chức của thể loại, có sự giao thoa, tiếp nhận kinh
nghiệm nghệ thuật của các thể loại khác, nhất là những giai đoạn đầu của
quá trình hình thành và phát triển. Phương pháp này đã giúp cho chúng tôi, từ
những nghiên cứu sâu về nhân vật mà chỉ ra được những đặc trưng mang tính
lịch sử trong sự phát triển của thể loại truyện kỳ ảo trong văn học trung đại Việt
Nam và Hàn Quốc.
(2) Phương pháp tiếp cận văn học từ góc nhìn văn hóa: Văn học là một
thành tố đặc biệt của văn hóa. Phương pháp tiếp cận văn học từ góc nhìn văn
hóa giúp chúng tôi có cái nhìn mang tính liên ngành, đặt văn học trong văn hóa
dân tộc mỗi quốc gia để luận giải các nội dung nghiên cứu. Nhân vật là sự thể

hiện của con người hay mang ý nghĩa con người nói chung và vì thế, qua con
người chúng ta sẽ thấy những đặc điểm phức hợp của văn hóa. Chúng tôi cho
rằng, qua nhân vật trong truyện ngắn trung đại Việt Nam và Hàn Quốc, các nhà
văn đã thể hiện được nhiều phương diện của văn hóa truyền thống.
(3) Phương pháp so sánh văn học: Đây là một phương pháp được sử
dụng nhằm so sánh việc thể hiện các kiểu nhân vật cũng như sự thể hiện các yếu
tố văn hóa truyền thống hai quốc gia qua việc thể hiện nhân vật, cũng như sự
khác biệt trong một số phương thức nghệ thuật xây dựng nhân vật trong thể
loại truyện kỳ ảo trung đại Việt - Hàn. Phương pháp này cũng giúp cho chúng
tôi, ở một số nội dung nhất định, chỉ ra những kế thừa, cách tân trong việc thể
hiện nhân vật giữa các nhà văn theo tiến trình lịch sử phát triển thể loại ở hai
đất nước.
Ngoài ra, trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu, chúng tôi cũng
sử dụng kết hợp các thao tác khác như: Pháp phân tích tác phẩm văn học
10


Phương pháp thống kê - phân loại, Phương pháp cấu trúc - hệ thống…

11


5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
5.1. Đề xuất khái niệm truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam và Hàn Quốc với
những tiêu chí để nhận diện tác phẩm trong bức tranh thể loại văn học trung
đại của hai đất nước.
5.2. Khảo sát, thống kê danh mục 373 truyện kỳ ảo trung đại (Việt Nam:
230 truyện; Hàn Quốc: 143 truyện) từ các tập truyện của Việt Nam và Hàn
Quốc, trong đó có 03 tập truyện kỳ ảo của Hàn Quốc chưa được dịch ra
tiếng Việt và giới thiệu ở Việt Nam (tổng số truyện do chúng tôi dịch là 40

truyện, những tập truyện này do chúng tôi tạm dịch từ bản tiếng Hàn).
5.3. Luận án là công trình khoa học đầu tiên đặt ra và nghiên cứu
một cách hệ thống về nhân vật trong truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam và Hàn
Quốc dưới góc nhìn so sánh. Qua đó, các vấn đề quan niệm về thể loại, các
kiểu nhân vật cơ bản, vấn đề nhân vật và sự thể hiện các yếu tố văn hóa
truyền thống hai quốc gia trong truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam và Hàn Quốc
đã được luận giải hệ thống, toàn diện và thỏa đáng.
Ngoài ra, công trình nghiên cứu của chúng tôi hy vọng sẽ là tài liệu tham
khảo hữu ích cho giới nghiên cứu, phê bình văn học, giảng dạy và dịch thuật văn
học trung đại Việt Nam và Hàn Quốc.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
- Ý nghĩa lý luận: Luận giải một cách tương đối thỏa đáng về thể loại
truyện kỳ ảo trung đại cũng như có những khái quát khá đầy đủ về vấn đề
xây dựng nhân vật trong thể loại này, đặc biệt là mối quan hệ giữa việc thể hiện
nhân vật trong truyện kỳ ảo trung đại với việc phản ánh các chiều cạnh văn hóa
truyền thống của hai quốc gia, ít nhiều ở đó là phương thức tư duy văn học
của các tác giả tiêu biểu trong văn học trung đại Việt Nam và Hàn Quốc.
- Ý nghĩa thực tiễn: Từ quan niệm về thể loại truyện kỳ ảo, đề tài nghiên
12


cứu của luận án đã có những khảo sát, thống kê, phân tích và luận giải tương
đối

13


thấu đáo về vấn đề nhân vật, sự thể hiện các kiểu nhân vật, mối quan hệ
của nhân vật với sự biểu hiện các yếu tố văn hóa truyền thống hai nước Việt
Nam và Hàn Quốc.

7. Cấu trúc của luận án
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục công trình nghiên cứu của tác
giả có liên quan đến đề tài luận án, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, nội dung chính
của luận án được triển khai trên 4 chương sau đây:
- Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài (18 tr, từ trang 9 đến
trang 26);
- Chương 2: Một số vấn đề lý thuyết liên quan và cơ sở hình thành thể
loại truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam và Hàn Quốc (33 trang, từ trang 27 đến trang
59);
- Chương 3: Đặc điểm một số kiểu nhân vật trong truyện kỳ ảo trung đại
Việt Nam và Hàn Quốc (47 trang, từ trang 60 đến trang 106);
- Chương 4: Sự thể hiện các chiều cạnh văn hóa qua hình tượng nhân vật
trong truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam và Hàn Quốc (40 trang, từ trang 107 đến
trang 146).

14


Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
Trong phần này, chúng tôi khái thuật những nghiên cứu về thể loại truyện
kỳ ảo trung đại của Việt Nam và Hàn Quốc trên hai nội dung căn bản là những
nghiên cứu về thể loại nói chung và những nghiên cứu đi sâu về vấn đề nhân
vật nói riêng. Do những hạn chế về nguồn tư liệu nên những thành tựu nghiên
cứu sẽ được trình bày chủ yếu trên cơ sở tài liệu đã được xuất bản, dịch
thuật ở Việt Nam là chủ yếu; phía Hàn Quốc, chúng tôi chỉ điểm một số công
trình có giá trị và thực sự tiêu biểu, có những đề cập trực tiếp đến nội dung
nghiên cứu của luận án này. Vì thể loại truyện truyền kỳ là một bộ phận của
loại hình truyện kỳ ảo trung đại nên trong trình bày này, những nghiên cứu
về các phương diện của truyện truyền kỳ cũng sẽ được chúng tôi điểm đến.

1.1. Những nghiên cứu về thể loại truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam và
Hàn Quốc
1.1.1. Những nghiên cứu về thể loại truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam
Truyện kỳ ảo trung đại Việt Nam là một thể loại độc đáo, có lịch sử hình
thành, vận động và phát triển lâu dài trong lịch sử văn học dân tộc. Vì thế, ngay
từ khi xuất hiện, nó đã thu hút được sự quan tâm nhất định của các học
giả đương thời. Bằng chứng là các lời đề tựa, bạt, bình phẩm… của các nhà
nho ngay và sau khi tác phẩm xuất hiện. Tất nhiên, sự hình dung về truyện kỳ ảo
như một thể loại văn học độc lập còn chưa được quan tâm thỏa đáng như
chính sự đóng góp của nó vào bức tranh lịch sử văn học dân tộc. Một số học
giả như Vũ Quỳnh, Kiều Phú, Hà Thiện Hán, Ngô Thì Hoàng, Nguyễn Hành, Tín
Như Thị, Trần Danh Lưu, Lê Quý Đôn, Phan Huy Chú, Nguyễn Thượng Hiền…
vẫn mãi lưu lại tên tuổi của mình cùng với các tập truyện như Lĩnh Nam chích
quái lục, Thánh Tông di thảo, Truyền kỳ mạn lục, Lan Trì kiến văn lục, Nam
Ông mộng lục, Công dư tiệp ký… Các bài tựa, bạt, giới thiệu của các nhà nho
15


trên thực chất mới chỉ là những phẩm bình, những ngẫm ngợi mang tính sẻ
chia của người

16


đương thời hoặc đời sau khi thấy tác phẩm những thú vị hay những ý nghĩa
nhân sinh, xã hội nào đó mà họ tâm đắc. Dầu vậy, một số gợi dẫn của họ
cũng có những giá trị định hình đầu tiên cho nhà nghiên cứu sau này khi
tiếp cận tác phẩm. Khi khoa nghiên cứu văn học bắt đầu hình thành với tính
chất chuyên nghiệp, các nhà nghiên cứu văn học dân gian và văn học cổ trung
đại đã có sự quan tâm sâu hơn và cũng có những nghiên cứu, nhận định đánh

giá bài bản hơn về một số tập truyện kỳ ảo tiêu biểu như Thánh Tông di thảo,
Truyền kỳ mạn lục, Lan Trì kiến văn lục, Truyền kỳ tân phả… Hầu hết các công
trình như Việt Nam văn học sử yếu [77], Sơ thảo lịch sử văn học Việt Nam
[253], [254], [255], Văn học Việt Nam thế kỷ X - nửa đầu thế kỷ XVIII [123], Văn
học trung đại Việt Nam [167], [169], Tổng tập tiểu thuyết chữ Hán (4 tập)
[187], Truyện truyền kỳ Việt Nam [26], Văn xuôi tự sự Việt Nam thời trung
đại [162], Giáo trình văn học trung đại Việt Nam [279], [280], Văn học trung
đại Việt Nam những công trình nghiên cứu [343], Khảo và luận một số tác gia
tác phẩm văn học trung đại Việt Nam [248], [250]… cho đến các bài viết, các
luận văn, luận án, đề tài nghiên cứu về truyện/ văn xuôi tự sự/ truyện truyền
kỳ thì một số vấn đề về thể loại truyện kỳ ảo trên hai phương diện nội dung
và nghệ thuật đã được đề cập, tuy mức độ nông sâu có khác nhau.
Ở phạm vi xem xét những đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của một
tác phẩm và một tập truyện truyền kỳ, chúng ta có thể nhắc tới các bài viết như:
“Cấu trúc phức của thời gian trần thuật trong Truyền kỳ mạn lục” của
Nguyễn Kim Châu [18], “Tìm hiểu khuynh hướng sáng tác trong Truyền kỳ
mạn lục của Nguyễn Dữ” [106] và “Đoán định lại thân thế Nguyễn Dữ và thời
điểm sáng tác Truyền kỳ mạn lục” [109] của Nguyễn Phạm Hùng, “Những vấn đề
khác nhau liên quan đến Truyền kỳ mạn lục” của Kawamoto Kurive [119],
“Chuyện người con gái Nam Xương (Ngữ văn 9, tập 1)” của Nguyễn Đăng Na
[165], “Tìm hiểu truyện Hoa quốc kỳ duyên” [171] và “Cái bóng và những
khoảng trống trong văn chương” [176] của Nguyễn Nam, “Truyền kỳ mạn lục
17


và sự thể hiện tư tưởng ẩn dật của Nguyễn Dữ” [59] và “Thể nghiệm lối sống
ẩn dật của Nguyễn Dữ qua

18