Giáo án Ngữ văn 11 tuần 4: Bài ca ngất ngưởng

Giáo án Ngữ văn 11

BÀI CA NGẤT NGƯỞNG
( Nguyễn Công Trứ ).
A. Mục tiêu bài học:
1. Kiến thức:
- Con người Nguyễn Công Trứ thể hiện trong hình ảnh “ ông ngất ngưỡng”,
tiêu biểu cho mẫu người tài tử hậu kì văn học trung đại Việt Nam.
- Phong cách sống, thái độ sống của tác giả.
- Đặc điểm của thể hát nói.
2. Kĩ năng:
Phân tích thơ hát nói theo đặc trưng thể loại.
3. Thái độ:
Giáo dục phong cách sống, ý thức sống cao đẹp.
B. Chuẩn bị bài học:
1. Giáo viên:
1.1 Dự kiến bp tổ chức hs hoạt động cảm thụ tác phẩm:
- Tổ chức hs đọc diễn cảm tác phẩm.
- Định hướng hs phân tích cắt và khái quát bằng đàm thoại, gợi mở, nêu vấn
đề, thảo luận.
- Tổ chức hs tự nhận thức bộc lộ bằng liên hệ bản thân.
1.2. Phương tiện:
Sgk, giáo án, đọc tài liệu tham khảo.
2. Học sinh:
- Hs chủ tìm hiểu về tác giả, thể loại, đọc kĩ về tác phẩm để cảm nhận được tâm
hồn tự do phóng khoángcungf thái độ tự tin của tác giả.


Giáo án Ngữ văn 11

C. Hoạt động dạy và học:

1. Ổn định tổ chức:
2. Kiểm tra bài cũ: Ngôn ngữ chung và ngôn ngữ riêng có mối quan hệ như thế
nào?
3.Giới thiệu bài mới.
“ Kiếp sau xin chớ làm người.
Làm cây thông đứng giữa trời mà reo”
Nguyễn Công Trứ muốn làm cây thông để đón gió bốn phương, để ở độ cao vời
vợi, để cất tiếng hát tự do theo gió, để “ ngất ngưỡng” bốn mùa. Bài thơ sắp học
phải chăng là thái độ của cây thông đứng giữa trời mà reo. Ta cùng tìm hiểu bài
mới “ Bài ca ngất ngưỡng”.
Hoạt động của GV và HS

Nội dung cần đạt

Hoạt động : Gv hướng dẫn hs I. Tìm hiểu chung:
đọc hiểu khái quát.
1. Tác giả:
GV gọi hs đọc phần tiểu dẫn
Nguyễn Công Trứ (1778- 1858)
sgk, gv đưa ra câu hỏi hs trả lời.
Quê : Hà Tĩnh , xuất thân trong một gia đình
1. Phần tiểu dẫn sgk trình bày
nhà nho nghèo.
những nội dung nào?
Có tài, có cá tính, đỗ đạt làm quan nhưng con
2. Nêu những nét cơ bản về
đường làm quan gạp nhiều thăng trầm.
cuộc đời và sự nghiệp sáng tác
của Nguyễn Công Trứ?
Là người có công đầu với thể loại ca trù.

(hs trả lời cá nhân, gv nhận xét
chốt ý )

2. Bài thơ :
- Hoàn cảnh sáng tác:

3. Hãy xác định hoàn cảnh sáng
tác, thể loại và đề tài của bài thơ Bài thơ sáng tác trong thời gian ông cáo quan
về ở ẩn tại quê nhà.
?
- Thể loại : hát nói là thể tổng hợp giữa ca nhạc


Giáo án Ngữ văn 11

(hs trả lời cá nhân)

và thơ, có tính chất tự do thích hợp với việc thể
hiện con người cá nhân.
- Đề tài : thái độ sống của bản thân theo lối tự
thuật.
3. Bố cục : 2 phần
6 câu đầu : Quảng đời làm quan của Nguyễn
Công Trứ.
13 câu tiếp : Quảng đời khi cáo quan về hưu.

3. Hãy xác định bố cục và nêu ý II. Đọc – hiểu
nghĩa từng phần?
1. Cảm hứng chủ đạo :
Từ “ ngất ngưởng” : → thế cao chênh vênh,

không vững, nghiêng ngã.

Hoạt động 2: gv hướng dẫn hs
đọc hiểu chi tiết.

→ tư thế, thái độ cách sống ngang tàng, vượt
thế tục của con người.

GV gọi hs đọc và hướng dẫn hs Ngất ngưởng: Là phong cách sống nhất quán
của Nguyễn Công Trứ: Kể cả khi làm quan, ra
giải thích từ khó.
vào nơi triều đình, và khi đã nghỉ hưu. Tác giả
- Câu 1: Mọi việc trong trời đất có ý thức rất rõ về tài năng và bản lĩnh của
chẳng có việc nào không phải là mình.
phận sự của ta.
- Câu 7: Đô môn: Kinh đô, Giải
tổ chi niên: Năm cởi áo mũ.
Năm cáo quan về hưu.

2. Quảng đời làm quan:
“ Vũ trụ nội mạc phi phận sự”

- Điển tích: Người Tái thượng –
→ mọi việc trong tời đất đều là phận sư của
Chú thích 12.
ông.
1. Hãy giải thích nội dung ý
Nguyễn Công Trứ khẳng định vai trò, trách
nghĩa từ “ngất ngưỡng”? Từ

Giáo án Ngữ văn 11

nghĩa ấy em hãy xác định cảm nhiệm của mình với dân với nước.
hứng chủ đạo của bài thơ?
=> Tuyên ngôn về chí làm trai của nhà thơ.
(hs trả lời cá nhân, gv nhận xét Quan niệm sống là hành động.
chốt ý)
2. Em hãy cho biết ý nghĩa câu
mở đầu của bài thơ? Nhận xét
cách biểu đạt của nhà thơ?
GV giảng: Nguyễn Công Trứ
khẳng định vai trò trachf nhiệm
của mình với dân với nước. Đã
làm trai thì phải “đầu đội trời
chân đạp đất” làm việc gì có ích
cho dân cho nướcvaf điều này là
một quan niệm đạo đức của các
nhà nho mà NCT đã từng nói:
Khắp trời đất dọc ngang , ngang - Nêu những việc mình đã làm ở chốn quan
trường và tài năng của mình:
dọc.
Nợ tang bồng vay trả, trả
vay”

+ Tài học(thủ khoa).
+ Tài chính trị (tham tan, tổng đốc)

Cuộc đời NCT là cuộc đời say + Tài quân sự (thao lược) đã làm ông thành
mê hành động mà lúc nào trong “một tay” (con người nổi tiếng) về tài trí.

tâm khảm của nhà thơ cũng hiện
→ Tự hào mình là một người tài năng lỗi lạc,
ra một câu hỏi lớn:
danh vị vẻ vang văn vẻ toàn tài.
“ Đã mang tiếng ỏ trong trời đất
=> 6 câu thơ đầu là lời từ thuật chân thành của
Phải có danh gì với núi sông”. nhà thơ lúc làm quan khẳng định tài năng và lí
3.Tại sao tác giả coi việc làm tưởng trung quân, lòng tự hào về phẩm chất,
quan là “vào lồng” nhưng lại tự năng lực và thái độ sống tài tử, phóng khoáng
hào tài thao lược của mình với khác đời ngạo nghễ của một người có khả năng
xuất chúng. Hay thái độ sống của người quân
các chức quan?
tử bản lĩnh, đầy tự tin, kiên trì lí tưởng.


Giáo án Ngữ văn 11

(hs suy nghĩ trả lời)
Gv giảng: tài năng của ông đủ 3. Quảng đời khi cáo quan về hưu :
làm ông cao ngạo nhưng ông
- Cách sống theo ý chí và sở thích cá nhân:
thấy sự gò bó, sự trói buộc của
chốn quan trường vẫn là trái với + Cưỡi bò đeo đạc ngựa.
tính cách phóng đãng của ông.
+ Đi chùa có gót tiên theo sau.
+ Khi ca, khi tửu, khi cắt, khi tùng
→ giễu đời hưởng thú phiêu diêu trần tục.
- Quan niệm sống:
Không màng đến chuyệ khen chê được mất của
thế gian, sánh mình với bậc danh tướng, khẳng

định lòng trung với vua, nhấn mạnh thái độ
GV cho học sinh thảo luận
sống ngất ngưởng.
nhóm 4’ đại diện nhóm trả lời,
gv nhận xét chốt ý.
Sống ung dung yêu đời vượt thế tục nhưng một
lòng trung quân.
Nhóm 1:
- thái độ sống :
1. Quảng đời về hưu, nhà thơ đã
có cách sống và quan niệm sống + “ chẳng trái Nhạc,..”
như thế nào?
+ Nghĩa vua tôi cho trọn đạo sơ chung.
Nhóm 2 :
+ Trong triều ai ngất ngưỡng như ông.
2. Em hãy nhận xét về cách
sống và quan niệm sống của tác → khẳng định tài năng sánh ngang bậc danh
tướng.
giả?
=> Từ ngất ngưỡng khẳng định cách sống tự do
của bậc tài tử phong lưu,không ngần ngại
khẳng định cá tính của mình. Thái độ sống ngất
ngưỡng đầy thách thức trước những tôn ti phép
tắc khắc kỉ của XHPK.


Giáo án Ngữ văn 11

4. Đặc sắc nghệ thuật:
Nhóm 3.

Sự phù hợp của thể hát nói với việc bày tỏ tư
tưởng, tình cảm cảm tự do phóng túng, thoát ra
Em nhận xét về điều gì về thái
ngoài khuôn khổ của tác giả.
độ sống của tác giả ở 3 câu thơ
cuối?
III. Tổng kết:
Con người Nguyễn Công Trứ thể hiện tong
hình ảnh “ngất ngưỡng” : từng làm nên sự
nghiệp lớn, tâm hồn tự do phóng khoáng, bản
lĩnh sống mạnh, ít nhiều có sự phá cách về
quan niệm sống, vượt qua khuôn sáo khắt khe
của lễ giáo phong kiến.
Nhóm 4:
4. Từ “ ngất ngưỡng “ được tác
giả làm cảm hứng chủ đạo trong
bài khẳng định điều gì?

1. Nêu đặc sắc nghệ thuật của
bài thơ?

Hoạt động 3: gv hướng dẫn hs
tổng kết.


Giáo án Ngữ văn 11

4. củng cố:
Hệ thống hóa bài học.

5. Dặn dò:
Học bài cũ, soạn bài mới theo phân phối chương trình.