Giáo án Ngữ văn 12 tuần 33: Giá trị văn học và tiếp nhận văn học

Cao Thị Thuý

Giáo án 12

GIÁO ÁN NGỮ VĂN LỚP 12
GIÁ TRỊ VĂN HỌC VÀ TIẾP NHẬN VĂN HỌC

I.Mục tiêu bài học:
Giúp học sinh
- Hiểu được những giá trị cơ bản của văn học.
- Nắm vững những nét bản chất của hoạt động giao tiếp bằng văn học.
II. Phương tiện dạy học: SGK- SGV- Giáo án
III. Phương pháp dạy học: Nêu vấn đề, gợi tìm, thảo luận
IV. Các bước tiến hành
1. Ổn định lớp
2. Kiểm tra bài cũ
3. Giới thiệu bài mới
Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cần đạt

- GV nêu vấn đề: kể một vài câu I. Giá trị của văn học
chuyện về sức mạnh kì diệu của
văn chương.

* Khái niệm: Giá trị văn học là sản
phẩm kết tinh từ qúa trình văn học,

GV:- Thế nào là giá trị của văn đáp ứng những nhu cầu khác nhau
học?

của con người, tác động sâu sắc tới
cuộc sống của con người.

GV:- Văn học có những giá trị - Văn học có 3 giá trị cơ bản:
cơ bản nào?

Giá trị văn học và tiếp nhận văn học 1

+ Giá trị nhận thức


Giáo án 12

Cao Thị Thuý
+ Giá trị giáo dục
+ Giá trị thẩm mĩ

- GV chia nhóm: 4 nhóm
+ Phiếu học tập số1: Tìm hiểu về
giá trị nhận thức.
 Khái niệm
 Cơ sở của giá trị
 Biểu hiện
+ Phiếu học tập số 2: Tìm hiểu
về giá trị giáo dục
* Khái niệm
* Cơ sở của giá trị
* Biểu hiện
+ Phiếu học tập số 3: Tìm hiểu
về giá trị thẩm mĩ của văn học

* Khái niệm
* Cơ sở của giá trị
* Biểu hiện
+ Phiếu học tập số 4:Tiếp nhận
văn học
* Khái niệm:
- Bản chất của tiếp nhận
- Phân biệt đọc và tiếp nhận

Giá trị văn học và tiếp nhận văn học 2


Cao Thị Thuý

Giáo án 12
- Những cách tiếp nhận văn học
phổ biến
* Tính chất của tiếp nhận
* Các cấp độ tiếp nhận
- HS thực hiện công việc trong
10 phút

- GV yêu cầu nhóm 1 trình bày
nội dung đã chuẩn bị. Lấy ví dụ
minh hoạ

1. Giá trị nhận thức của văn học

- GV nhận xét bổ sung.

* Khái niệm:
- Giá trị nhận thức là khả năng của

- Thế nào là giá trị nhận thức?

văn học có thể đáp ứng được yêu
cầu của con người muốn hiểu biết rõ
hơn cuộc sống xung quanh và chính
bản thân mình, từ đó tác động vào
cuộc sống có hiệu quả hơn.
* Cơ sở xuất hiện
- Xuất phát từ nhu cầu nhận thức của
con người.

- Cơ sở xuất hiện?

- Xuất phát từ khả năng phản ánh
hiện thực và lí giải hiện thực của
sáng tác văn học.

Giá trị văn học và tiếp nhận văn học 3


Cao Thị Thuý

Giáo án 12
* Biểu hiện:

- Văn học có thể mang tới cho người
đọc những nhận thức mới mẻ và sâu

rộng về nhiều mặt của cuộc sống
trong những khoảng thời gian và
- Những biểu hiện của gí trị nhận không gian khác nhau.
thức?
- Văn học còn giúp cho người đọc
+ GV yêu cầu HS lấy ví dụ và hiểu được bản chất của con người
phân tích
nói chung.
+ GV lấy thêm ví dụ

- Đồng thời từ chính cuộc đời của
người khác, mỗi người đọc có thể
liên hệ, so sánh, đối chiếu để hiểu
chính bản thân mình. Đó chính là
quá trình tự nhận thức mà văn học
mang tới cho mỗi người.
2. Giá trị giáo dục
*Khái niệm: Giá trị giáo dục là khả
năng của văn học có thể thay đổi
hoạc nâng cao tư tưởng, tình cảm

- GV yêu cầu nhóm 2 trình bày
nội dung đã chuẩn bị. Lấy ví dụ
minh hoạ.
- GV nhận xét bổ sung và nhấn
mạnh những ý cơ bản.
- Thế nào là giá trị giáo dục?

của con người theo những chiều
hướng tích cực, tốt đẹp, tiến bộ,

đồng thời làm cho con người ngày
càng hoàn thiện về đạo đức.
* Cơ sở của giá trị:
- Xuất phát từ nhu cầu hướng thiện
của con người.

Giá trị văn học và tiếp nhận văn học 4


Cao Thị Thuý

Giáo án 12

- Xuất phát từ khả năng biểu hiện
của văn học: Khi phản ánh hiện thực
dù gián tiếp hay trực tiếp , bao giờ
nhà văn cũng bộc lộ một thái độ, tư
- Cơ sở của giá trị?

tưởng, tình cảm , sự nhận xét đánh
giá của mình.....
* Biểu hiện:
- Về tư tưởng: văn học hình thành
cho con người một lí tưởng tiến bộ,
giúp cho họ có thái độ và quan điểm
đúng đắn về cuộc sống.

- Những biểu hiện của giá trị?

- Về tình cảm: văn học giúp con

- GV yêu cầu HS lấy ví dụ và người biết yêu ghét đúng đắn, làm
phân tích
cho tâm hồn con người trở nên lành
- GV lấy thêm ví dụ chứng minh mạnh, trong sáng cao thượng hơn.
cho mỗi biểu hiện của giá trị - Về đạo đức: Văn học nâng đỡ cho
giáo dục.
nhân cách của con người phát triển,
giúp cho họ biết phân biệt phải- trái,
tốt- xấu, đúng- sai, có quan hệ tốt
đẹp và biết gắn bó cuộc sống của cá
nhân mình với cuộc sống của con
người.
3. Giá trị thẩm mĩ:
* Khái niệm: giá trị thẩm mĩ là khả
năng của văn học có thể phát hiện và
miêu tả những vẻ đẹp của cuộc sống
một cách sinh động, giúp con người
Giá trị văn học và tiếp nhận văn học 5


Cao Thị Thuý

Giáo án 12

cảm nhận được và biết rung động
một cách tinh tế, sâu sắc trước vể
- GV yêu cầu nhóm 3 trình bày

đẹp đó.

nội dung đã chuẩn bị

* Cơ sở của giá trị:

- Lấy ví dụ minh hoạ

- Con người luôn có nhu cầu cảm

- GV nhận xét. nhấn mạnh
những nét cần ghi nhớ và lấy
thêm ví dụ minh hoạ.

thụ, thưởng thức cái đẹp và trong sự
tồn tại của mình, con người không
những muốn cuộc sống tốt hơn mà
còn đẹp hơn.
- Xuất phát từ đặc trưng của văn

- Thế nào là giá trị thẩm mĩ?

học: văn học phản ánh đời sống theo
quy luật của cái đẹp.
* Biểu hiện:
- Văn học mang tới cho con người
những vẻ đẹp muôn hình muôn vẻ

- Cơ sở của giá trị?

của cuộc đời: vẻ đẹp trong thiên

nhiên, trong cảnh vật đất nước; vẻ
đẹp trong những cảnh đời cụ thể
trong cuộc sống hàng ngày; vẻ đẹp
hào hùng của chiến trận.
- Văn học đi sâu miêu tả vẻ đẹp con

- Biểu hiện của giá trị thẩm mĩ?

người từ hình thể bên ngoài đến vẻ
đẹp trong tâm hồn.
- Văn học khám phá những hình
thức nghệ thuật phong phú, độc đáo
để biểu hiện nội dung sáng tác.

Giá trị văn học và tiếp nhận văn học 6


Cao Thị Thuý

Giáo án 12

* Mối quan hệ giữa 3 giá trị của
văn học:
- Giá trị nhận thức là tiền đề cho giá
trị giáo dục, không có nhận thức
đúng thì văn học không thể giáo dục
hiệu quả. Ngược lại, giá trị giáo dục
làm sâu sắc thêm giá trị nhận thức.
- Giá trị nhận thức, giá trị giáo dục
chỉ có thể phát huy khi gắn với giá

trị thẩm mĩ.
- Ba giá trị cùng tác động tới người
đọc trên từng trang sách, từng tác
phẩm và người đọc có thể cảm nhận
- Mối quan hệ giữa 3 giá trị của trực tiếp.
văn học?

II. Tiếp nhận văn học
1. Khái niệm
- Tiếp nhận văn học chính là quá
trình người đọc hoà mình vào tác
phẩm, rung động với nó, đắm chìm
trong thế giới nghệ thuật được dựng
lên bằng ngôn từ, lắng nghe tiếng
nói của tác giả, thưởng thức cái hay,
cái đẹp, tài nghệ của người nghệ sĩ
sáng tạo. Tiếp nhận văn học là hành
động tích cực của cảm giác, tâm lí
người đọc, nhằm biến văn bản thành
thế giới nghệ thuật trong tâm trí

Giá trị văn học và tiếp nhận văn học 7


Cao Thị Thuý

Giáo án 12
mình.

- Bản chất của tiếp nhận văn học

+ Là quá trình giao tiếp giữa nhà
văn và người tiếp nhận tác phẩm
- GV yêu cầu nhóm 4 trình bày + Quá trình ấy diễn ra rất đặc biệt
phần nội dung đã chuẩn bị. Cho theo mô hình: nhà văn- tác phẩmví dụ minh hoạ

bạn đọc.

- GV nhận xét, đánh giá, bổ sung

+ Tác phảm văn học là cầu nối giữa

và nhấn mạnh những vấn đề cơ nhà văn và công chúng. Nhà văn
không trực tiếp giao tiếp với người
bản.
đọc mà thông qua tác phẩm. Vì vậy
khi viết tác phẩm, nhà văn phải thực
- khái niệm tiếp nhận?

hiện thao tác đối thoại ngầm với
người đọc.
+ Tác phẩm trở thành nơi kí thác của
nhà văn và chờ sự tri âm của người
đọc.
- Phân biệt đọc và tiếp nhận:
+ Đọc hẹp hơn tiếp nhận. Đọc gắn
với sự ra đời của chữ viết và in ấn

- Bản chất của tiếp nhận?

mà trước khi có chữ viết người ta

vẫn có thể tiếp nhận văn học qua
phương thức truyền miệng. Người
đọc không cần đọc tác phẩm mà
thông qua những phương tiện nghe,
kể: nghe kể chuyện đêm khuya,

Giá trị văn học và tiếp nhận văn học 8


Cao Thị Thuý

Giáo án 12

nghe tác giả đọc thơ.
- Những cách tiếp nhận văn học phổ
biến:
+ Tiếp nhận theo lối tri âm, trực
cảm, mang lòng ta hiểu lòng người.
+ Tiếp nhận theo lối trí tuệ, lí tính,
vận dụng những phương pháp ,
những khái niệm phê bình, lí luận để
tìm cái hay, cái đẹp của tác phẩm.
2. Tính chất của tiếp nhận
- Tiếp nhận văn học có 2 tính chất
+ Tính cá thể hoá. chủ động tích cực
của người tiếp nhận.
- Phận biệt tiếp nhận và đọc?
- HS lấy ví dụ

+ Tính đa dạng không thống nhất

trong tiếp nhận văn học.

* Tính cá thể hoá, chủ động, tích cực
-Tính cá thể hoá được biểu hiện ở
các khía cạnh sau:
+ Tuỳ theo năng lực, thị hiếu, của
người tiếp nhận: lưa tuổi, năng lực,
trình độ, kinh nghiệm sống, tâm
trạng mà kết quả tiếp nhận ở mỗi
người một khác.
- Có mấy cách tiếp nhận văn
Giá trị văn học và tiếp nhận văn học 9


Cao Thị Thuý

Giáo án 12
học?

+ Khi tiếp nhận một tác phẩm văn
học, người đọc quan sát tri giác để
làm nổi lên những nét mờ, khoảng
trống, sự liên hệ xa mà tác giả cố ý
tô đậm, để ngỏ... để tác phẩm trở
nên sinh động, hoàn chỉnh hơn. Vì
vậy sự tiếp nhận văn học không thể
thiểu tính tích cực, chủ động sáng
tạo của người đọc.
+ Tính tích cực, chủ động, sáng tạo

- Tiếp nhận có mấy tính chất? của người đọc đã làm tăng sức sống
Đó là những tính chất nào?
cho tác phẩm.
* Tính đa dạng, không thống nhất
+ Trong cùng một tác phẩm nhưng
sự đánh giá lại khác nhau
- Tính cá thể hoá được biểu hiện VD: Truyện Kiều( Nguyễn Du)
ở những mặt nào?

Có không ít những người xuất phát

- GV: Tính cá thể hoá, chủ động, từ quan niệm khắt khe của lễ giáo
tích cực của người đọc không có phong kiến, coi Truyện Kiều là
nghĩa là người đọc tuỳ tiện trong “dâm thư”, có hại cho đạo đức. Có
việc hiểu tác phẩm

người xem Truyện Kiều như triết lí
về tài mệnh; có người lại coi Truyện

- GV lấy ví dụ

Kiều là một câu chuyện về số phận
con người; có trường hợp lại coi
Truyện Kiều là tiếng nói chống áp
bức , bất công đòi quyền sống.
Hoặc đến bản thân từng nhân vật: có

Giá trị văn học và tiếp nhận văn học10

Cao Thị Thuý

Giáo án 12

- Tính chủ động tích cực của người nhìn Thuý Kiều là tấm gương
người tiếp nhận biểu hiện như hiểu thảo bán mình chuộc cha; có
thế nào?

người xem Thuý Kiều là gái lầu
xanh; có người coi Kiều là biểu
tượng của tài và tình...
+ Sự khác nhau trong cách hiểu là
bắt nguồn từ tính phong phú của nội
dung tác phẩm cũng như tính đa
nghĩa trong những đặc điểm vốn có
của hình tượng nghệ thuật
VD: Hình tượng “ Non” và “ nước”
trong bài thơ “ Thề non nước của
Tản Đà
- Như vậy, nội dung tác phẩm càng
phong phú, hình tượng nghệ thuật
càng phức tạp bao nhiêu thì sự tiếp
nhận của công chúng càng nhiều vẻ
nhiều mặt.
- Cũng có thể giữa điều tác giả nói
và điều người đọc tiếp nhận không
phải lúc nào cũng trùng hợp. Có khi
cách hiểu và những kết luận của
người đọc rút ra rộng hơn điều tác
giả định nói.

VD: “Tống biệt hành” của Thâm
Tâm
- Cũng có khi. người viết và người

Giá trị văn học và tiếp nhận văn học11


Cao Thị Thuý

Giáo án 12

đọc không gặp nhau, thậm chí khác
hẳn ý đồ của tác giả cũng như cách
nhìn chung của công chúng.

3. Các cấp độ của tiếp nhận văn
học
- Có 3 cấp độ tiếp nhận văn học
- Tại sao lại có sự khác nhau như
vậy?

*Thứ nhất: Cách cảm thụ tập trung
vào nội dung của tác phẩm. Tức là
xem tác phẩm kể truyện gì, có tình ý
gì, tình tiết diễn biến ra sao... đây là
cách tiếp nhận đơn giản nhất.
*Thứ 2: Cảm thụ qua nội dung của
tác phẩm để thấy nội dung tư tưởng
của tác phẩm.

- GV lấy ví dụ

Cách đọc này sâu hơn, đòi hỏi một
trình độ cao hơn. Song đọc theo lối
này thường có xu hướng thu hẹp nội
dung tư tưởng của tác phẩm vào một
số chủ đề nhất định. Cách cảm thụ
này có thể làm sai lệch, làm nghèo
nàn tác phẩm.

* Thứ 3: cảm thụ chú ý đến cả nội
Giá trị văn học và tiếp nhận văn học12


Cao Thị Thuý

Giáo án 12

dung và hình thức của tác phẩm,
thấy được cả giá trị tư tưởng và nghệ
thuật của nó.
- Gv yêu cầu HS lấy ví dụ

Đây là cách đọc khó nhất, người
đọc phải có khả năng rung động với
tác phẩm, với mỗi âm thanh, nhịp
điệu, hình ảnh trong từng dòng thơ,
câu văn.

 Để tiếp nhận văn học có hiệu

quả người đọc cần phải thực
hiện các yêu cầu sau:
- Có mấy cấp độ tiếp nhận văn
học?

- Nâng cao trình độ hiểu biết của
mình.
- Tích luỹ kinh nghiệm tiếp nhận
- Trân trọng sản phẩm sáng tạo của
một ý thức, tư tưởng khác.
- Chủ động làm quen với giá trị của
văn học.
- Tiếp cận tác phẩm một cách khách
quan, trọn vẹn, không được suy
diễn.
III. Tổng kết
- Văn học có ba giá trị cơ bản: nhận
thức, giáo dục, thẩm mĩ. Các giá trị

Giá trị văn học và tiếp nhận văn học13


Cao Thị Thuý

Giáo án 12

của văn học được thực hiện thông
qua quá trình tiếp nhận văn học với
các tính chất và cấp độ khác nhau.
IV. Luyện tập

- GV yêu cầu Hs lấy ví dụ
- Gv lấy thêm ví dụ và phân tích
- Như vậy để tiếp nhận văn học
có hiệu quả, người đọc phải làm
gì?
- GV yêu cầu HS đọc phần ghi
nhớ trong SGK
GV yêu cầu HS làm bài tập ở
phần luyện tập.
- GV hướng dẫn HS làm bài

4. Củng cố- dặn dò
- Em tiếp nhận tác phẩm “ Chiếc thuyền ngoài xa”- Nguyễn Minh Châu
như thế nào?
- Tự chọn một tác phẩm văn học cụ thể để làm sáng tỏ giá trị của văn
học?
- Hs về nhà đọc trước và thực hiện yêu cầu trong bài : Tổng kết phần
tiếng Việt: lich sử, đặc điểm, loại hình và các phong cách ngôn ngữ.

Giá trị văn học và tiếp nhận văn học14