Giáo án Ngữ văn 12 tuần 11: Thực hành một số phép tu từ ngữ âm

Giáo án Ngữ văn 12

THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ NGỮ ÂM
I. MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT :
o

Củng cố và nâng cao hiểu biết về một số phép tu từ ngữ âm ( tạo nhịp
điệu và âm hưởng cho câu ; điệp âm, điệp vần, điệp thanh ).

o

Cảm nhận và phân tích được các phép tu từ ngữ âm trong văn bản,
thấy được tác dụng nghệ thuật của chúng.

II. TRỌNG TÂM KIẾN THỨC, KĨ NĂNG :
1. Kiến thức :
o Phương thức cơ bản trong một số phép tu từ ngữ âm : tạo âm hưởng và nhịp
điệu cho câu ; điệp âm, điệp vần, điệp thanh.
o Tác dụng nghệ thuật của những phép tu từ ngữ âm nói trên.
2. Kĩ năng :
o Nhận biết phép tu từ ngữ âm trong văn bản.
o Phân tích tác dụng của phép tu từ ngữ âm trong văn bản : phân tích mục đích
và hiệu quả của phép tu từ, sự phối hợp với các phép tu từ khác, ...
o Bước đầu biết sử dụng một số phép tu từ ngữ âm trong những ngữ cảnh
thích hợp.
III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC :
1. Ổn định lớp : KTSS
2. Kiểm tra bài cũ :
- Câu 1 : nhắc lại khái niệm luật thơ ?
- Câu 2 : tiếng có vai trò như thế nào đối với việc hình thành luật thơ ?
- Câu 3 : GV cho 1 ví dụ về thể ngũ ngôn tứ tuyệt ( viết trên bảng phụ ), yêu

cầu học sinh xác định luật thơ.
3. Bài mới : ( lời vào bài )

HOẠT ĐỘNG CỦA
THẦY

1

HỌAT ĐỘNG CỦA
TRÒ

NỘI DUNG CẦN ĐẠT


Giáo án Ngữ văn 12

- GV tổ chức cho HS  HS theo dõi việc I. TẠO NHỊP ĐIỆU VÀ ÂM
thảo luận nhóm ( 6 chia nhóm thảo HƯỞNG CHO CÂU :
nhóm ) < 5’ >, theo luận.
câu hỏi gợi ý của GV.
PHẦN I : TẠO
1. Bài tập 1 : ( yêu cầu ở SGKT
NHỊP ĐIỆU VÀ ÂM
HƯỞNG CHO CÂU :  HS đọc yêu cầu 129 )
bài tập 1.
Hướng dẫn trả lời :
- Nhóm 1  Bài - Hai vế đầu dài, nhịp điệu dàn
- GV gọi HS đọc yêu
tập 1.
trải, phù hợp với cuộc đấu tranh

cầu bài tập 1 :
trường kì của dân tộc.
- GV hướng dẫn HS
- Vế sau ngắn, nhịp điệu dồn dập
phân tích các câu theo
mạnh mẽ, phù hợp với sự khẳng
gợi ý trong SGKT129.
định hùng hồn về quyền độc lập, tự
* Câu hỏi định hướng
do của dân tộc.
bài tập 1 :
Về lập luận, hai vế đầu có vai trò
Sự phối hợp nhịp
như một luận cứ còn vế sau và câu
ngắn,
cuối như các kết luận.
nhịp dài ?
Sự thay đổi thanh
bằng, thanh trắc cuối
mỗi nhịp ?
Tính chất đóng hay
mở của âm tiết kết thúc
mỗi nhịp ?
- GV gọi đại diện
nhóm 1 dán bảng phụ
và trình bày. Các
nhóm còn lại nhận xét,
bổ sung cho hoàn  HS đại diện
nhóm trình bày. Các
chỉnh nội dung.

nhóm còn lại nhận
- GV nhận xét, diễn xét bổ sung nội
giảng và chốt lại nội dung cho hoàn
2

- Vế một – hai - ba của câu đầu đều
kết thúc bằng các âm tiết mang
thanh bằng (nay –
nay - do ), câu tiếp theo kết thúc
bằng âm tiết mang thanh trắc (
lập ). “Do” là âm tiết mở, “lập” là
âm tiết đóng  Kết thúc có âm
hưởng mạnh mẽ, dứt khoát, thích
hợp với lời khẳng định quyền độc
lập của dân tộc.
- Phối hợp với nhịp điệu và thanh,
đoạn văn có dùng các phép điệp từ
ngữ ( một dân tộc đã gan góc, dân
tộc đó phải được ... ) và điệp cú
pháp ( hai vế đầu dài, kết cấu cú
pháp giống nhau , vế sau và câu


Giáo án Ngữ văn 12

dung bài tập 1.
* Bài tập 2 :
- GV gọi HS đọc yêu
cầu bài tập 2 :

chỉnh.

cuối ngắn, kết cấu cú pháp giống
 HS theo dõi và nhau ).
ghi nhận nội dung
bài tập.

- GV hướng dẫn HS
2. Bài tập 2 : ( yêu cầu ở SGKT
phân tích các câu theo - Nhóm 2  Bài 129 )
gợi ý trong SGKT129. tập 2.
Hướng dẫn trả lời:
* Câu hỏi định hướng
Để tạo nên sắc thái hùng hồn,
bài tập 2 :
thiêng liêng của lời kêu gọi cứu
Tìm các hình thức
nước, đoạn văn đã có sự phối hợp
của nhiều yếu tố sau đây :
điệp được sử dụng
trong đoạn văn trên ?
- Phép điệp phối hợp với phép
đối :
Tìm các hình thức
đối được sử dụng trong
+ Điệp : ( lặp ) từ ngữ và điệp kết
đoạn văn trên ?
cấu ngữ pháp và nhịp điệu ( câu
đầu : 4/2/4/2 – 4 tiếng – 2 tiếng ).
Tìm sự phối hợp

vần, nhịp trong đoạn
+ Sự đối xứng về từ ngữ, nhịp điệu
văn trên ?
và kết cấu ngữ pháp. *Ví dụ : Ai có
súng dùng súng. Ai có gươm dùng
gươm ( nhip 3/2, 3/2 ; kết cấu ngữ
- GV gọi đại diện
pháp : C – V – P phụ ngữ ).
nhóm 2 dán bảng phụ
- Câu văn xuôi nhưng có vần ( phối
và trình bày. Các
hợp với nhịp ) ở một số vị trí.
nhóm còn lại nhận xét,
bổ sung cho hoàn
*Ví dụ : câu đầu vần giữa tiếng
chỉnh nội dung.
“bà” và tiếng “già”. Câu thứ 2 điệp
vần “ung” các tiếng súng ( Ai có
- GV nhận xét, diễn
có súng dùng súng ).
giảng và chốt lại nội

HS
đại
diện
dung bài tập 2.
- Sự phối hợp giữa nhịp ngắn ( đầu
nhóm trình bày. Các câu 1,2,3 ) với những nhịp dài dàn
nhóm còn lại nhận trải ) vế cuối câu 1, 4 tạo âm
xét bổ sung nội hưởng khi khoan thai, khi dồn dập

dung cho hoàn mạnh mẽ. Thích hợp với một lời
* Bài tập 3
chỉnh.
cứu nước thiêng liêng.
- GV gọi HS đọc yêu
 HS theo dõi và
3


Giáo án Ngữ văn 12

cầu bài tập 3 :

ghi nhận nội dung
- GV hướng dẫn HS bài tập.
phân tích theo các câu
gợi ý của GV.
* Câu hỏi định hướng
bài tập 3 :

3. Bài tập 3 : ( yêu cầu ở
SGKT130 ).

- Nhóm 3  Bài Hướng dẫn trả lời :
tập 3.
Đoạn văn dùng phép nhân hóa và
Hãy ngắt nhịp các
nhiều động từ phối hợp với các yếu
câu trong văn bản ?
tố ngữ âm sau :

Tìm các câu có sự
- Sự ngắt nhịp cần liệt kê ( dấu
ngắt nhịp giống nhau ?
phẩy ở 3 câu đầu ).
Nêu tác dụng của cách
- Câu 3 ngắt nhịp liên tiếp  kể về
ngắt nhịp đó ?
từng chiến công của tre ; nhịp
- GV gọi đại diện
trước ngắn, nhịp sau dài tạo âm
nhóm 3 dán bảng phụ
hưởng du dương của lời ca ngợi.
và trình bày. Các
- Hai câu cuối ngắt nhịp giữa C – V
nhóm còn lại nhận xét,
( không dùng từ là ) tạo âm hưởng
bổ sung cho hoàn
mạnh mẽ, dứt khoát của lời tuyên
chỉnh nội dung.
dương công trạng, khẳng định ý chí
- GV nhận xét, diễn
kiên cường và chiến thắng vẻ vang
giảng và chốt lại nội
của tre .
dung bài tập 3.
 Nhịp điệu và âm hưởng của
câu được tạo ra do nhiều yếu tố
PHẦN II : ĐIỆP
( sự ngắt nhịp, phối hợp âm thanh,
hòa phối ngữ âm ... ), cần cảm

ÂM, ĐIỆP VẦN, ĐIỆP
 HS đại diện nhận và phân tích sự phối hợp của
THANH .
nhóm trình bày. Các các yếu tố và luôn luôn nhằm mục
- GV giới thiệu vấn nhóm còn lại nhận
đích phục vụ cho nội dung biểu đạt
đề : phép điệp có thể xét bổ sung nội
( thông tin, miêu tả, sắc thái biểu
bao gồm điệp ngữ âm ( dung cho hoàn
cảm, thái độ của con người, ... ).
âm, vần, thanh ), điệp chỉnh.
từ, điệp kết cấu ngữ
pháp. Bài này chỉ giới  HS theo dõi và II. ĐIỆP ÂM, ĐIỆP VẦN, ĐIỆP
hạn ở điệp các yếu tố ghi nhận nội dung THANH
ngữ âm trong thành bài tập.
phần cấu tạo của tiếng
4


Giáo án Ngữ văn 12

( âm tiết )
- GV gợi dẫn để HS
nhớ lại kiến thức về
cấu tạo của tiếng ( âm
tiết ) với 3 bộ phận :
âm đầu vần, thanh.
 HS lắng nghe
phần giới thiệu của
GV.

* Bài tập 1 :
- GV gọi HS đọc yêu
cầu bài tập 1 :
- GV hướng dẫn HS
phân tích các câu theo
gợi ý của GV.
* Câu hỏi định hướng
bài tập 1 :
Phân tích tác dụng
tạo hình tượng của việc
điệp âm đầu trong câu
thơ bài tập 1a ?

1. Bài tập 1 : ( yêu cầu Ở SGKT
130 ).

Hướng dẫn trả lời :
Phân tích tác dụng
a. Sự lặp lại và phối hợp phụ âm
tạo hình tượng của việc
- Nhóm 4  Bài đầu “l” ( 4 lần )  Miêu tả được
điệp
trạng thái ẩn hiện trên một diện
tập 1.
rộng của hoa lựu ( Đỏ như lửa –
âm đầu trong câu thơ
lấp ló trên cành như những đóm
bài tập 1b ?
lửa lúc ẩn hiện : Lúc lóe lên – lúc
ẩn trong tán lá ).

- GV gọi đại diện
nhóm 4 dán bảng phụ
và trình bày. Các
nhóm còn lại nhận xét,
bổ sung cho hoàn
chỉnh nội dung.
- GV nhận xét, diễn
giảng và chốt lại nội
5

b. Sự lặp lại và phối hợp phụ âm
đầu “l” ( 4 lần )  trạng thái của
ánh trăng phản chiếu trên mặt nước
ao : ánh trăng như phát tán rộng
hơn, loang ra và choán lấy khắp
bề mặt không gian trên mặt ao.


Giáo án Ngữ văn 12

dung bài tập 1.
* Bài tập 2 :
- GV gọi HS đọc yêu
cầu bài tập 2 :
- GV hướng dẫn HS
phân tích các câu theo
gợi ý của SGK bài tập
2 – SGKT130.
- GV gọi đại diện
nhóm 5 dán bảng phụ

và trình bày. Các
nhóm còn lại nhận xét,
bổ sung cho hoàn
chỉnh nội dung.

 HS đại diện
nhóm trình bày. Các
nhóm còn lại nhận
xét bổ sung nội
dung cho hoàn
chỉnh.
2. Bài tập 2 : ( yêu cầu ở SGKT
- GV nhận xét, diễn  HS theo dõi và 130 ).
giảng và chốt lại nội ghi nhận nội dung
Hướng dẫn trả lời :
dung bài tập 2.
bài tập.

* Bài tập 3 :
- GV gọi HS đọc yêu
cầu bài tập 2 :
- GV hướng dẫn HS
phân tích các câu theo
gợi ý của SGK bài tập
3 – SGKT131.
- GV gọi đại diện
nhóm 6 dán bảng phụ
và trình bày. Các
nhóm còn lại nhận xét,
bổ sung cho hoàn

chỉnh nội dung.

- Vần “ang” được lặp lại nhiều lần
( vần “ang” có nguyên âm rộng “a”
- Nhóm 5  Bài và phụ âm mũi “ng” ), thể thơ 7
tiếng  âm hưởng mở rộng, tiếp
tập 2.
diễn kéo dài  phù hợp với cảm
xúc chung : mùa đông đang còn
tiếp diễn với nhiều dấu hiệu đặc
trưng , vậy mà có những lời mời
gọi của mùa xuân.

 HS đại diện
nhóm trình bày. Các
nhóm còn lại nhận
xét bổ sung nội
dung cho hoàn
- GV nhận xét, diễn chỉnh.
3. Bài tập 3 : ( yêu cầu ở
6


Giáo án Ngữ văn 12

giảng và chốt lại nội  HS theo dõi và SGKT130-131 ).
dung bài tập 3.
ghi nhận nội dung Đoạn thơ gợi ra được khung cảnh
bài tập.
hiểm trở của vùng rừng núi sự gian

lao, vất vả của cuộc hành quân,
nhờ sự đóng góp của nhiều yếu tố.
- Nhịp ¾ ở 3 câu đầu.
- Sự phối thanh T – B ( 3 câu đầu
- Nhóm 6  Bài
nhiều thanh T, câu cuối toàn B ).
tập 3.
- Các từ láy gợi hình cao : khúc
khủy/ thăm thẳm/ heo hút.
- Phép đối từ ngữ :
+ Dốc lên khúc khủy / dốc thăm
thẳm.
- GV hướng dẫn HS về
 HS đại diện
nhà làm.
nhóm trình bày. Các
nhóm còn lại nhận
xét bổ sung nội
dung cho hoàn
chỉnh.

+ Ngàn thước lên cao / ngàn thước
xuống.
- Phép điệp từ ngữ : dốc, ngàn
thước.
- Phép nhân hóa : súng ngửi trời.
- Phép lặp cú pháp : câu 1 và câu
3.

 HS theo dõi và

ghi nhận nội dung  Điệp âm, điệp vần, điệp thanh
là các phép tu từ thường được sử
bài tập.
dụng trong thơ, văn xuôi thì ít. Việc
lặp lại âm – vần – thanh ( bộ phận
của tiếng ) một các chủ ý và phối
hợp với nhau để phục vụ cho việc
biểu đạt nội dung.
III. LUYỆN TẬP :

Về nhà làm bài tập ở sách bài tập
Ngữ văn.
- Phần : tạo nhịp điệu và âm hưởng
cho câu : bài tập 3 –T65.
- Phần : điệp âm, điệp vần, điệp
7


Giáo án Ngữ văn 12

thanh : bài tập 2- T65.
 HS lắng nghe và
làm theo yêu cầu
của GV.

4. Củng cố :
GV củng cố kiến thức và kĩ năng cơ bản ở một số phép tu từ ngữ âm..
5. Dặn dò :
- Về nhà xem lại phần sửa bài tập và tiếp tục làm những bài tập còn
lại.

- Chuẩn bị “Viết bài làm văn số 3”.

8