Hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần dược danapha
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (5.35 MB, 134 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
-----------
DIỆP LỆ TRÚC XUYÊN
HOÀN THIỆN KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI
CÔNG TY CỔ PHẦN DƢỢC DANAPHA
LUẬN VĂN THẠC SĨ KẾ TOÁN
Đà Nẵng - Năm 2016
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
-----------
DIỆP LỆ TRÚC XUYÊN
HOÀN THIỆN KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI
CÔNG TY CỔ PHẦN DƢỢC DANAPHA
Chuyên ngành: Kế toán
Mã số: 60.34.03.01
LUẬN VĂN THẠC SĨ KẾ TOÁN
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Trần Đình Khôi Nguyên
Đà Nẵng - Năm 2016
LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan đề tài “Hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ
phần dược Danapha” là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được
ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả
Diệp Lệ Trúc Xuyên
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU..........................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài......................................................................1
2. Mục tiêu nghiên cứu...........................................................................2
3. Câu hỏi nghiên cứu.............................................................................2
4. Đối tƣợng, phƣơng pháp và phạm vi nghiên cứu..............................2
5. Bố cục của đề tài.................................................................................3
6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu............................................................ 3
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TRONG DOANH NGHIỆP........................................................................... 7
1.1. TỔNG QUAN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM.......................................7
1.1.1. Khái niệm, bản chất, vai trò của kế toán trách nhiệm...................7
1.1.2. Chức năng của kế toán trách nhiệm............................................10
1.1.3. Đối tƣợng sử dụng thông tin của kế toán trách nhiệm...............11
1.2. CƠ SỞ HÌNH THÀNH KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG DOANH
NGHIỆP..........................................................................................................12
1.2.1. Lý thuyết đại diện.......................................................................12
1.2.2. Sự phân cấp quản lý....................................................................14
1.3. NHỮNG NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TRONG DOANH NGHIỆP...................................... Error! Bookmark not defined.
1.3.1. Xác định các trung tâm trách nhiệm trong doanh nghiệp.....Error!
Bookmark not defined.
1.3.2. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá thành quả hoạt động của các trung tâm
trách nhiệm......................................................................................................20
1.3.3. Hệ thống báo cáo trách nhiệm của các trung tâm trách nhiệm...25
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1...............................................................................28
CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG HỆ THỐNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN DƢỢC DANAPHA........................................29
2.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CÔNG TY CỔ PHẦN DƢỢC DANAPHA 29
2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của Công ty..........................29
2.1.2. Đặc điểm tổ chức sản xuất kinh doanh của Công ty...................31
2.2. THỰC TRẠNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN
DƢỢC DANAPHA........................................................................................42
2.2.1. Hệ thống các trung tâm trách nhiệm tại Công ty cổ phần dƣợc
Danapha.......................................................................................................... 42
2.2.2. Trách nhiệm báo cáo và các chỉ tiêu đánh giá các trung tâm trách
nhiệm...............................................................................................................45
2.2.3. Tổ chức thông tin dự toán – cơ sở đánh giá thành quả các trung
tâm trách nhiệm tại Công ty cổ phần dƣợc Danapha..................................... 60
2.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG
TY CỔ PHẦN DƢỢC DANAPHA............................................................... 67
2.3.1. Những ƣu điểm của kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần dƣợc
Danapha.......................................................................................................... 67
2.3.2. Những hạn chế của kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần dƣợc
Danapha.......................................................................................................... 68
CHƢƠNG 3. HOÀN THIỆN KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG
TY CỔ PHẦN DƢỢC DANAPHA.............................................................71
3.1. CÁC QUAN ĐIỂM HOÀN THIỆN KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI
CÔNG TY CỔ PHẦN DƢỢC DANAPHA................................................... 71
3.1.1. Phù hợp với mô hình tổ chức quản lý tại Công ty......................71
3.1.2. Phù hợp với yêu cầu và năng lực quản lý ở Công ty..................72
3.1.3. Đảm bảo tính hài hòa giữa chi phí và lợi ích..............................72
3.1.4 Phù hợp với cơ chế quản lý của nền kinh tế Việt Nam và xu
hƣớng toàn cầu hóa.........................................................................................73
3.2. MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI
CÔNG TY CỔ PHẦN DƢỢC DANAPHA................................................... 73
3.2.1. Hoàn thiện việc xây dựng các trung tâm trách nhiệm................73
3.2.2. Hoàn thiện các chỉ tiêu đánh giá các trung tâm trách nhiệm......77
3.2.3. Hoàn thiện hệ thống báo cáo trách nhiệm tại công ty cổ phần
dƣợc Danapha.................................................................................................83
3.2.4. Hoàn thiện công tác lập dự toán – tạo cơ sở đánh giá chất lƣợng
cho các trung tâm trách nhiệm................................................................................................. 95
3.2.5. Triển khai phân loại chi phí tạo cơ sở cho việc đánh giá nổ lực
kiểm soát chi phí tại các trung tâm................................................................. 92
3.2.6. Hoàn thiện nhân lực và công nghệ..............................................96
KẾT LUẬN....................................................................................................97
TÀI LIỆU THAM KHẢO
QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI (bản sao)
PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
QA
: Phòng đảm bảo chất lƣợng
QC
: Phòng kiểm tra chất lƣợng
TTRD
: Trung tâm nghiên cứu và phát triển
ETC
: Kênh bán hàng gián tiếp ETC
OTC
: Kênh bán hàng trực tiếp OTC
DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu
bảng
Tên bảng
Trang
2.1
Báo cáo sản lƣợng sản xuất quý 1 năm 2015 – Nhà máy
2
48
2.2
Bảng phân tích giá thành sản xuất của Cao khô Diệp Hạ
Châu
50
2.3
Bảng Báo cáo tình hình mua nguyên vật liệu
53
2.4
Mục tiêu tăng trƣởng doanh nghiệp
63
2.5
Báo cáo dự toán sản xuất năm 2015
66
3.1
Báo cáo chi phí hoạt động TTRD năm 2015
74
3.2
Báo cáo tình hình nguyên vật liệu trả lại nhà cung cấp
84
3.3
Báo cáo chi phí hoạt động tháng 05/2016
86
3.4
Báo cáo chi phí sản xuất Tổng hợp
87
3.5
Báo cáo chi phí sản xuất theo mặt hàng
88
3.6
Chi phí sản xuất mặt hàng Danapha – Telfadin 180
88
3.7
Báo cáo kiểm soát kết quả kinh doanh theo số dƣ đảm
phí
89
3.8
Dự toán mua nguyên vật liệu
91
3.9
Bảng phân loại chi phí theo cách ứng xử
92
3.10
Bảng phân loại chi phí theo khả năng kiểm soát
95
DANH MỤC CÁC HÌNH
Số hiệu
Tên hình
Trang
hình
1.1
Trung tâm trách nhiệm
20
2.1
Phân cấp tổ chức quản lý ở công ty
35
2.2
Mạng lƣới kinh doanh trong nƣớc của Công ty
38
2.3
Sơ đồ tổ chức bộ máy Kế toán – Tài chính của Công ty
40
2.4
Sơ đồ tổ chức quản lý tại chi nhánh
54
2.5
Phân công lập dự toán tại công ty
61
2.6
Quy trình lập kế hoạch tại công ty
62
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản trị. Kế
toán trách nhiệm xuất phát từ sự phân quyền trách nhiệm của nhà quản trị. Cơ
sở của sự phân quyền phụ thuộc vào quyết định của nhà quản trị, thái độ, quy
mô, đặc điểm sản xuất kinh doanh và một số yếu tố khác. Đối với các tập
đoàn kinh tế lớn, sự phân quyền hết sức rõ ràng và triệt để song song với sự
phát triển thị trƣờng rộng rãi, thậm chí vƣợt biên giới của tập đoàn. Tuy
nhiên, sự phân quyền mạnh mẽ này đã gây ra không ít khó khăn với nhà quản
lý trong việc quản trị để đạt mục tiêu chung. Để giải quyết khó khăn đó, kế
toán trách nhiệm ra đời nhằm tổ chức và phối hợp các hoạt động của các bộ
phận trong tổ chức của mình một cách tốt nhất, sao cho các bộ phận, các
thành viên hoạt động nhịp nhàng và hiệu quả nhất để đạt mục tiêu chung của
tổ chức. Từ khi hình thành đến nay, kế toán trách nhiệm ngày càng khẳng định
đƣợc vai trò quan trọng của mình trong quản lý của các doanh nghiệp, đặc
biệt là các tập đoàn lớn.
Công ty cổ phần Dƣợc Danapha có năm chi nhánh đặt ở năm thành phố
lớn và địa bàn hoạt động rộng khắp cả nƣớc. Tuy nhiên trong quản lý, công ty
vẫn chƣa có sự rõ ràng về trách nhiệm và quyền hạn đƣợc giao cho các cấp,
vì vậy nâng cao năng lực quản lý và đánh giá đƣợc thành quả của các bộ phận
là một trong những vấn đề cấp thiết trong quản lý của công ty. Việc tổ chức hệ
thống kế toán trách nhiệm tại công ty đã bước đầu triển khai thực hiện nhưng
chưa thực sự đầy đủ, việc đánh giá kết quả hoạt động của các phòng ban
chưa được đặt ra một cách cụ thể và không hệ thống.
Qua nghiên cứu, tác giả nhận thấy đề tài nghiên cứu về hệ thống kế
toán trách nhiệm trƣớc đây chỉ mới vận dụng trên cơ sở lý thuyết để đƣa ra
2
các điểm còn thiếu sót của hệ thống kế toán trách nhiệm tại doanh nghiệp chứ
chƣa nhìn nhận xem hệ thống kế toán trách nhiệm đó đã thực sự phát huy hết
vai trò của mình chƣa, nếu chƣa thì lý do vì sao kế toán trách nhiệm lại chƣa
phát huy hết vai trò trong môi trƣờng nhƣ vậy. Xây dựng hệ thống kế toán
trách nhiệm là một vấn đề cấp bách trong xu hƣớng phát triển mạnh mẽ của
nền kinh tế, nhƣng xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm hiệu quả lại là vấn
đề tiên quyết trong sự phát triển của các doanh nghiệp ngày nay.
Xuất phát từ các yêu cầu thực tiễn tại công ty cũng nhƣ các khoảng
trống nghiên cứu về kế toán trách nhiệm trong thực tiễn, tác giả đã quyết định
chọn đề tài “Hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần Dược
Danapha” làm đề tài nghiên cứu.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Dựa trên nền tảng kiến thức về kế toán trách nhiệm, luận văn hƣớng
đến phân tích, đánh giá thực trạng kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần
dƣợc Danapha, qua đó đề xuất một số giải pháp nhằm xây dựng kế toán trách
nhiệm hữu hiệu tại Công ty cổ phần Dƣợc Danapha.
3. Câu hỏi nghiên cứu
Để giải quyết mục tiêu nghiên cứu trên, luận văn cần trả lời câu hỏi sau:
Việc tổ chức kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần Dƣợc Danapha
trong thời gian qua đã đáp ứng yêu cầu phân cấp quản lý ở mức độ nào?
Những yêu cầu quản trị nào cần đặt ra trong tƣơng lai và sự đáp ứng
hệ thống kế toán trách nhiệm tại đơn vị trong thời gian tới?
4. Đối tƣợng, phƣơng pháp và phạm vi nghiên cứu
Đối tƣợng nghiên cứu: đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là những
nội dung cơ bản về kế toán trách nhiệm và tổ chức công tác kế toán trách
nhiệm tại Công ty cổ phần Dƣợc Danapha.
Về phạm vi nghiên cứu: Công ty cổ phần dƣợc Danapha, bao gồm
3
tất cả các phòng ban tham gia vào hoạt động sản xuất kinh doanh tại Công ty
Danapha.
Phƣơng pháp nghiên cứu
- Đề tài thực hiện dựa trên phương pháp phỏng vấn trực tiếp các cán bộ
quản lý cấp cao và cấp trung của Công ty nhằm nhận diện việc triển khai hệ
thống kế toán trách nhiệm tại Công ty.
- Ngoài phương pháp phỏng vấn trực tiếp, phương pháp quan sát còn
đƣợc tiến hành để quan sát việc tổ chức quản lý, điều hành của ban lãnh đạo
Công ty, các phòng ban, quan sát việc triển khai công việc hằng ngày và cách
nhắc nhở, khen thƣởng tại các phòng ban.
- Tất cả thông tin thu thập đƣợc sẽ đƣợc tác giả phân tích, tổng hợp, hệ
thống lại để đánh giá công tác tổ chức quản lý, kết quả hoạt động tại Công ty
cổ phần dƣợc Danapha và đƣa ra một số ý kiến.
5. Bố cục của đề tài
Luận văn đƣợc trình bày thành 3 chƣơng:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp.
Danapha.
Chƣơng 2: Thực trạng về kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần Dƣợc
Chƣơng 3: Hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại Công ty cổ phần Dƣợc
Danapha.
6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu
Có thể nói kế toán quản trị nói chung và kế toán trách nhiệm nói riêng
còn khá mới mẻ đối với các doanh nghiệp Việt Nam. Tuy nhiên với xu hƣớng
phát triển hội nhập nhƣ ngày nay, nhu cầu về thông tin để hoạch định và kiểm
soát tài chính hoạt động sản xuất kinh doanh đã thúc đẩy sự hình thành kế
toán trách nhiệm. Có khá nhiều các Công ty, tập đoàn đã sử dụng kế toán
trách nhiệm nhƣ một thứ vũ khí hữu hiệu trong quản trị doanh nghiệp. Song
4
song với đó là các công trình nghiên cứu về kế toán quản trị và kế toán trách
nhiệm đƣợc nghiên cứu và trình bày bởi các chuyên gia, nhà khoa học.
Martin N. Kellogg (1962) thông qua công trình “Fundamentals of
Responsibility Accounting” đăng trên tạp chí “National Association of
Accountants” đã trình bày những nghiên cứu về sự phát triển của kế toán
trách nhiệm trong mối quan hệ giữa kế toán trách nhiệm với cơ cấu tổ chức,
kế toán trách nhiệm với kế toán chi phí, kế toán trách nhiệm với kiểm soát chi
phí. Kế toán trách nhiệm có mối quan hệ chặt chẽ với phân cấp quản lý và với
kế toán chi phí. Nguyên tắc để thiết lập một hệ thống kế toán trách nhiệm là
phải phân chia tổ chức thành các bộ phận, đơn vị theo từng chức năng cụ thể,
phân công trách nhiệm cho các bộ phận đã đƣợc phân chia, yêu cầu các bộ
phận này phải lập các báo cáo và thực hiện giám sát từng cấp quản lý.
Tác giả Joseph P. Vogel (1962) cũng đã bàn về kế toán trách nhiệm
thông qua công trình “Rudiments of Responsibility Accounting in Public
Utilities” đăng trên tạp chí “National Association of Accountants”. Kế toán
trách nhiệm trƣớc hết đƣợc sử dụng để kiểm soát chi phí. Tác giả đã đề cập
đến việc xây dựng và thiết lập hệ thống kế toán trách nhiệm trong doanh
nghiệp. Kế toán trách nhiệm đƣợc thiết kế phù hợp với cơ cấu tổ chức của
từng doanh nghiệp, tùy thuộc vào quy mô hoạt động mà phân cấp quản lý. Kế
toán trách nhiệm phải đƣợc xây dựng trên cơ sở phân cấp quản lý nhằm thu
thập thông tin cũng nhƣ kiểm soát thông tin tại các bộ phận, từ đó cung cấp
thông tin cho nhà quản trị ra quyết định một cách có hiệu quả.
Năm 2010 Tác giả Phạm Văn Dƣợc đã thực hiện đề tài nghiên cứu
khoa học “Tổ chức hệ thống báo cáo kế toán đánh giá trách nhiệm bộ phận
trong doanh nghiệp thương mại tại Việt Nam” tại Trƣờng Đại học kinh tế
Thành phố Hồ Chí Minh. Tài liệu này đã hệ thống hóa đƣợc cơ sở lý luận về
kế toán trách nhiệm, kinh nghiệm nƣớc ngoài rất cụ thể và đầy đủ. Tài liệu đã
5
trình bày đƣợc một hệ thống báo cáo đánh giá trách nhiệm quản trị đƣợc thiết
lập phù hợp với cơ cấu tổ chức trong doanh nghiệp thƣơng mại, xác lập các
trung tâm trách nhiệm nhằm cung cấp thông tin phục vụ kiểm soát, và đánh
giá trách nhiệm quản trị của các cấp quản lý khác nhau.
Hay luận án của Tiến sĩ Trần Văn Tùng (2010) “Xây dựng hệ thống báo
cáo đánh giá trách nhiệm quản trị trong công ty niêm yết ở Việt Nam” đã trình
bày những nghiên cứu về mặt lý luận của hệ thống báo cáo kế toán trách
nhiệm nói chung, đặc thù kế toán trách nhiệm trong các công ty cổ phần và
mô hình tổ chức kế toán trách nhiệm trong công ty cổ phần của một số quốc
gia phát triển trên thế giới... Các nghiên cứu trên mang tính định hƣớng, lý
luận chung không phân biệt lĩnh vực, không tính đến những đặc thù riêng của
từng ngành. Trên thực tế, cũng có nhiều tác giả đi sâu nghiên cứu về công tác
tổ chức hệ thống kế toán trách nhiệm của từng ngành, loại hình đơn vị cụ thể
nhƣ: “Hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty vận tải Quốc tế
I.T.I”- Luận văn Thạc sỹ kinh tế của Dƣơng Thị Cẩm Nhung, “ Kế toán trách
nhiệm tại công ty Cổ phần đầu tư và xây dựng Trung Nam” – luận văn thạc sỹ
quản trị kinh doanh của Nguyễn Thị Hƣơng Quế….
“Kế toán trách nhiệm tại công ty TNHH một thành viên dược TW3”Luận văn Thạc sỹ quản trị kinh doanh của Trần Thị Ngọc Hòa tại Đại học Đà
Nẵng năm 2013. Luận văn đã đi sâu tìm hiểu các đặc điểm cơ bản nhất của
ngành dƣợc phẩm, bài viết cũng khái quát đƣợc thực trạng tổ chức phân cấp
quản lý, phân cấp lập kế hoạch tại Công ty dƣợc TW3 và các chi nhánh của
Công ty. Tác giả nêu ra hệ thống báo cáo trách nhiệm của Công ty và từ đó
đƣa các ý kiến đề xuất hoàn thiện nhƣ hoàn thiện hệ thống lập dự toán, đƣa
ra các chỉ tiêu đánh giá đối với từng trung tâm trách nhiệm. Tuy nhiên các chỉ
tiêu chỉ mới dừng ở mức độ so sánh giữa thực tế thực hiện và dự toán tƣơng
ứng.
6
Luận văn thạc sỹ quản trị kinh doanh của Tôn Nữ Xuân Hƣơng “Tổ
chức công tác kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần dược Danapha” – Đại
học Đà Nẵng năm 2012. Thông qua luận văn tác giả đã nêu ra các đặc điểm
cơ bản của Kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp nhƣ phân cấp quản lý,
phân cấp lập kế hoạch và hệ thống các báo cáo nội bộ phục vụ cho công tác
đánh giá các phòng ban. Luận văn đi sâu phân tích các phần hành kế toán cụ
thể phục vụ cho công tác kế toán trách nhiệm. Tác giả cũng đã đề ra một số
giải pháp tổ chức kế toán trách nhiệm tại Công ty nhƣ xây dựng các trung tâm
trách nhiệm và các chỉ tiêu đánh giá các trung tâm trách nhiệm. Luận văn
đƣợc viết trong giai đoạn mà Công ty còn sử dụng các phần mềm riêng biệt
để quản lý công việc hàng ngày nên việc lấy số liệu và báo cáo của các phòng
ban còn trì trệ, do đó ít nhiều gây ảnh hƣởng đến công tác đánh giá chất
lƣợng hoạt động của các phòng ban. Cũng nhƣ các luận văn trƣớc đó, luận
văn chỉ mới dùng lại ở bƣớc so sánh giữa thực tế với kế hoạch làm cơ sở đánh
giá chủ yếu thành quả hoạt động cho các phòng ban.
Tuy có nhiều nghiên cứu về kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp cụ
thể, nhƣng vẫn còn một hạn chế cơ bản là các chỉ tiêu đánh giá thành quả
hoạt động của các trung tâm trách nhiệm chỉ mới dừng lại ở việc so sánh
tƣơng đối và tuyệt đối giữa kế hoạch đề ra và thực tế thực hiện tƣơng ứng.
7
CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG
DOANH NGHIỆP
1.1. TỔNG QUAN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
1.1.1. Khái niệm, bản chất, vai trò của kế toán trách nhiệm
a. Khái niệm và bản chất kế toán trách nhiệm
Trong quá trình quản lý, các cá nhân, bộ phận đƣợc giao quyền ra
quyết định và trách nhiệm để thực hiện một phần hay toàn bộ công việc đó.
Việc phân quyền trong tổ chức tạo nên cơ cấu phức tạp và đòi hỏi cấp trên
phải nắm đƣợc kết quả thực hiện của cấp dƣới, thúc đẩy và tạo động lực cho
các cấp hoàn thành nhiệm vụ vì mục tiêu chung. Vì thế, kế toán trách nhiệm
đƣợc xây dựng để theo dõi kết quả, hiệu quả sử dụng các nguồn lực của
doanh nghiệp.
Kế toán trách nhiệm là hệ thống kế toán cung cấp thông tin về kết quả,
hiệu quả hoạt động của các bộ phận, đơn vị trong một doanh nghiệp. Đó là
công cụ đo lƣờng, đánh giá hoạt động của các bộ phận liên quan đến đầu tƣ,
lợi nhuận, doanh thu, chi phí mà bộ phận đó có quyền kiểm soát và có trách
nhiệm tƣơng ứng.
Kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản trị, do
vậy quá trình hình thành và phát triển của kế toán trách nhiệm gắn liền với
quá trình hình thành và phát triển của kế toán quản trị. Kế toán trách nhiệm
đƣợc đề cập đầu tiên ở Mỹ vào năm 1950 trong tác phẩm "Basic
organizational planning to tie in with responsibility accounting" của Ailman,
H.B.1950. Từ đó đến nay, vấn đề kế toán quản trị đƣợc quan tâm nhiều với
những quan điểm khác nhau bởi những tác giả khác nhau ở nhiều quốc gia
trên thế giới. Nhóm tác giả Anthony A.Atkinson, Rajiv. D.Banker, Robert
8
S.Kaplan and S.mark Young (năm 1997) khẳng định: Kế toán trách nhiệm là
một hệ thống kế toán có chức năng thu thập, tổng hợp và báo cáo các dữ liệu
kế toán có liên quan đến trách nhiệm của từng nhà quản lý riêng biệt trong
một tổ chức, cung cấp thông tin nhằm đánh giá trách nhiệm và thành quả mỗi
nhà quản lý tạo ra các báo cáo chứa cả những đối tƣợng có thể kiểm soát và
không thể kiểm soát đối với một cấp quản lý. Nhóm tác giả Jerry J. Weygandt,
Paul D, Kimmel, Donald E. Kieso (năm 2008) cho rằng kế toán trách nhiệm là
một bộ phận của kế toán quản trị mà liên quan đến việc tích lũy, báo cáo về
thu nhập và chi phí trên cơ sở nhà quản lý có quyền đƣa ra những quyết định
trong hoạt động hằng ngày về các vấn đề đó.
Nhóm tác giả Clive Emmanuel, David Otley and Kenneth Mar-chant
(năm 1990) lại xác định kế toán trách nhiệm là sự thu thập tổng hợp và báo
cáo những thông tin tài chính về những trung tâm khác nhau trong một tổ
chức (những trung tâm trách nhiệm), cũng còn đƣợc gọi là kế toán hoạt động
hay kế toán khả năng sinh lợi. Có quan điểm kế toán trách nhiệm là một hệ
thống tạo ra những thông tin tài chính và phi tài chính có liên quan về những
hoạt động thực tế và đƣợc lập kế hoạch của những trung tâm trách nhiệm
trong một công ty - những đơn vị trong tổ chức đƣợc đứng đầu bởi những nhà
quản lý có trách nhiệm cho kết quả hoạt động của đơn vị họ quản lý. Những
bộ phận chủ yếu bao gồm: hệ thống dự toán ngân sách, các báo cáo kết quả
hoạt động, các báo cáo về sự biến động và những mức giá chuyển nhƣợng sản
phẩm, dịch vụ nội bộ giữa các bộ phận trong công ty.
Tóm lại, hiện có nhiều quan điểm khác về kế toán trách nhiệm, tuy
nhiên chúng ta thấy rằng sự khác nhau của các quan điểm trên đƣợc thể hiện
ở cách thức nhìn nhận của mỗi tác giả về đặc điểm, ý nghĩa và cơ chế tổ chức
kế toán trách nhiệm ở doanh nghiệp, sự khác nhau đó không mang tính đối
nghịch mà chúng cùng bổ sung cho nhau nhằm giúp chúng ta có cái nhìn toàn
9
diện hơn về kế toán trách nhiệm. Từ đó có thể rút ra những vấn đề thuộc bản
chất của kế toán trách nhiệm nhƣ sau:
Thứ nhất, Kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản kế toán quản trị
và là một quá trình tập hợp và báo cáo các thông tin đƣợc dùng để kiểm tra
các quá trình hoạt động và đánh giá thực hiện nhiệm vụ ở từng bộ phận trong
một tổ chức. Hệ thống kế toán trách nhiệm là một hệ thống thông tin chính
thức về mặt tài chính. Các hệ thống này sử dụng cả các thông tin tài chính và
cả thông tin phi tài chính.
Thứ hai, Kế toán trách nhiệm chỉ có thể đƣợc thực hiện trong đơn vị có
cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý phải có sự phân quyền rõ ràng. Hệ thống kế
toán trách nhiệm ở các tổ chức khác nhau là rất đa dạng, bao gồm các thủ tục
đƣợc thể chế hóa cao với cách hoạt động theo lịch trình đều đặn, có những
nhà quản lý bộ phận đƣợc giao quyền hạn quyết định, song cũng có những
nhà quản lý bộ phận hầu nhƣ không có quyền hạn về sử dụng các nguồn lực
thuộc bộ phận họ quản lý.
Thứ ba, một hệ thống kế toán trách nhiệm hữu ích phải thỏa mãn lý
thuyết phù hợp, nghĩa là có một cấu trúc tổ chức thích hợp nhất với môi
trƣờng tổ chức hoạt động, với chiến lƣợc tổng hợp của tổ chức, và với các
giá trị và sự khích lệ của quản trị cấp cao.
b. Vai trò của kế toán trách nhiệm
Kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin cho việc thực hiện chức năng tổ
chức và điều hành của doanh nghiệp. Kế toán trách nhiệm xác định các trung
tâm trách nhiệm, qua đó nhà quản lý có thể hệ thống hóa các công việc của
từng trung tâm và thiết lập các chỉ tiêu đánh giá. Kế toán trách nhiệm giúp
nhà quản trị đánh giá và điều chỉnh các bộ phận cho thích hợp.
Kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin cho việc thực hiện chức năng
kiểm soát tài chính và kiểm soát quản lý. Thông qua kế toán trách nhiệm, nhà
10
quản lý có thể phân tích đánh giá chi phí đã chi, doanh thu và lợi nhuận thực
hiện của bộ phận. Báo cáo trách nhiệm phản hồi cho ngƣời quản lý biết kế
hoạch thực hiện ra sao, nhận diện các vấn đề hạn chế để có sự điều chỉnh các
chiến lƣợc mục tiêu sao cho kết quả kinh doanh là tốt nhất. Đây là nguồn
thông tin để nhà quản lý nâng cao hiệu suất sử dụng vốn, tăng doanh thu,
giảm chi phí một cách hợp lý, tối đa hóa lợi nhuận.
Kế toán trách nhiệm khuyến khích nhà quản lý hƣớng đến mục tiêu
chung của tổ chức. Mục tiêu chiến lƣợc của doanh nghiệp đƣợc gắn với các
trung tâm trách nhiệm. Khi kế toán trách nhiệm có thể kiểm soát đƣợc tài
chính và quản lý thì nhà quản lý sẽ điều chỉnh hoạt động hƣớng đến các mục
tiêu chung. Đồng thời, bản thân các giám đốc trung tâm trách nhiệm đƣợc
khích lệ hoạt động sao cho phù hợp với các mục tiêu cơ bản của toàn Công ty.
1.1.2. Chức năng của kế toán trách nhiệm
Kế toán trách nhiệm là một phƣơng pháp phân chia cấu trúc của một tổ
chức thành những trung tâm trách nhiệm khác nhau để đo lƣờng biểu hiện của
chúng. Nói cách khác, Kế toán trách nhiệm là một "công cụ" để đo lƣờng về
kết quả hoạt động của một khu vực nào đó trong tổ chức, qua đó giúp nhà
quản trị kiểm soát và đánh giá trách nhiệm quản trị ở từng cấp quản trị khác
nhau. Chức năng của kế toán trách nhiệm đƣợc thể hiện ở những khía cạnh
sau đây:
Thứ nhất, kế toán trách nhiệm giúp xác định sự đóng góp của từng đơn
vị, bộ phận vào lợi ích của toàn bộ tổ chức.
Thứ hai, kế toán trách nhiệm cung cấp cơ sở cho việc đánh giá chất
lƣợng về kết quả hoạt động của những nhà quản lý bộ phận.
Thứ ba, kế toán trách nhiệm đƣợc sử dụng để đo lƣờng kết quả hoạt
động của các nhà quản lý và do đó, nó ảnh hƣởng đến cách thức thực hiện
hành vi của các nhà quản lý này.
11
Thứ tư, kế toán trách nhiệm thúc đẩy các nhà quản lý bộ phận điều
hành bộ phận của mình theo phƣơng cách phù hợp với những mục tiêu cơ
bản của toàn bộ tổ chức.
1.1.3. Đối tƣợng sử dụng thông tin của kế toán trách nhiệm
Thông tin kế toán trách nhiệm là một bộ phận thông tin quan trọng của
kế toán quản trị và do vậy đối tƣợng sử dụng thông tin kế toán trách nhiệm
cũng gồm các nhà quản trị cấp thấp, cấp trung và cấp cao nhằm đánh giá trách
nhiệm quản trị của từng bộ phận cấu thành từng cấp quản lý cụ thể:
Đối với nhà quản trị cấp cao: Kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin cho
việc thực hiện chức năng tổ chức và điều hành của doanh nghiệp. Kế toán trách
nhiệm xác định các trung tâm trách nhiệm, qua đó nhà quản lý có thể hệ thống hóa
các công việc của từng trung tâm mà thiết lập các chỉ tiêu đánh giá. Kế toán trách
nhiệm giúp nhà quản trị đánh giá và điều chỉnh các bộ phận cho thích hợp.
Đối với nhà quản trị cấp trung: Kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin
cho việc thực hiện chức năng kiểm soát tài chính và kiểm soát quản lý. Thông qua
kế toán trách nhiệm, nhà quản trị có thể phân tích, đánh giá chi phí, doanh thu và lợi
nhuận thực hiện của từng bộ phận. Báo cáo trách nhiệm phản hồi cho ngƣời quản lý
biết thực hiện kế hoạch của các bộ phận ra sao, nhận diện các vấn đề hạn chế để có
sự điều chỉnh các chiến lƣợc mục tiêu sao cho kết quả kinh doanh là tốt nhất. Đây
có thể xem là nguồn thông tin quan trọng để nhà quản lý nâng cao hiệu quả sử dụng
vốn, tăng doanh thu, giảm chi phí một cách hợp lý, và cuối cùng là tối đa hóa lợi
nhuận.
Đối với nhà quản trị cấp thấp: Kế toán trách nhiệm khuyến khích nhà
quản lý hƣớng đến mục tiêu chung của tổ chức. Mục tiêu chiến lƣợc doanh nghiệp
đƣợc gắn với các trung tâm trách nhiệm. Khi kế toán trách
nhiệm có thể kiểm soát đƣợc công tác tài chính và công tác quản lý sẽ điều
12
chỉnh hoạt động hƣớng đến các mục tiêu chung của doanh nghiệp. Đồng thời,
bản thân các giám đốc trung tâm trách nhiệm đƣợc khích lệ hoạt động sao
cho phù hợp với các mục tiêu cơ bản của toàn doanh nghiệp.
1.2. CƠ SỞ HÌNH THÀNH KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG
DOANH NGHIỆP
1.2.1. Lý thuyết đại diện
Lý thuyết đại diện đƣợc phát triển bởi Jensen và Meckling trong một
công bố năm 1976. Lý thuyết đại diện đề cập đến mối quan hệ hợp đồng giữa
một bên là ngƣời chủ quyết định công việc và một bên khác là ngƣời đại diện
thực hiện các công việc đó.
Lý thuyết đại diện cho rằng xung đột sẽ phát sinh khi có thông tin không
đầy đủ và bất cân xứng giữa chủ thể và đại diện trong công ty. Cả hai bên có lợi
ích khác nhau và vấn đề này đƣợc giảm thiểu bằng cách sử dụng các cơ chế
thích hợp để có thể hạn chế sự phân hóa lợi ích giữa cổ đông và ngƣời quản lý
công ty, thông qua thiết lập những cơ chế đãi ngộ thích hợp cho các nhà quản trị,
và thiết lập cơ chế giám sát hiệu quả để hạn chế những hành
vi không bình thƣờng, tƣ lợi của ngƣời quản lý công ty.
Lý thuyết đại diện giải thích vì sao phải áp dụng hệ thống kế toán trách
nhiệm trong doanh nghiệp và đối với các công ty cổ phần, công ty niêm yết hệ
thống kế toán quản trị cần cung cấp những thông tin gì để đảm bảo lợi ích cho
các nhà đầu tƣ và các cổ đông. Đặc biệt là trong điều kiện Việt Nam khi mà
chƣa có một thị trƣờng chứng khoán phát triển hoàn chỉnh thì các thông tin
kế toán quản trị doanh nghiệp cung cấp chính xác và đầy đủ thực sự có ý
nghĩa đối với các nhà đầu tƣ.
Lý thuyết đại diện cũng là cơ sở để xây dựng các báo cáo nội bộ trong
doanh nghiệp, các báo cáo đánh giá trách nhiệm phù hợp với hệ thống phân
quyền trong các doanh nghiệp Việt Nam.
13
Nội dung chính của Lý thuyết đại diện:
a. Lý thuyết người ủy quyền (ông chủ) - người đại diện
Lý thuyết đại diện nêu ra vấn đề chính là làm thế nào để ngƣời đại diện
làm việc vì lợi ích cao nhất cho ngƣời ủy quyền khi họ có lợi thế về thông tin
hơn ngƣời ủy quyền và có những lợi ích khác với lợi ích của những ông chủ
này. Lý thuyết này kết luận rằng dƣới những điều kiện thông tin không hoàn
hảo, hai vấn đề về đại diện sẽ xuất hiện là: lựa chọn bất lợi và mối nguy đạo
đức.
Lựa chọn bất lợi: là trƣờng hợp ngƣời chủ không thể biết chắc liệu
ngƣời đại diện cho mình có đủ khả năng thực hiện công việc mà họ đƣợc trả
tiền để làm hay không, hay liệu khả năng làm việc của ngƣời đại diện có
tƣơng xứng với số tiền họ trả hay không.
Mối nguy đạo đức: là trƣờng hợp ngƣời chủ không chắc chắn liệu ngƣời
đại diện có nỗ lực tối đa cho công việc đƣợc giao hay không, hay liệu họ có trục lợi
cá nhân khi họ là ngƣời biết rõ những thông tin mà không phải cổ đông – ông chủ
nào cũng biết.
b. Nguyên nhân phát sinh vấn đề đại diện
Mâu thuẫn giữa các cổ đông và ngƣời đại diện
- Ngƣời ủy quyền mong muốn tối đa hóa lợi ích, mong muốn kiểm soát
nhƣng lại không tham gia trực tiếp điều hành.
- Ngƣời đại diện có thể trục lợi cá nhân nhờ quyền hạn của mình, có
thể có những quyết định gây rủi ro, thiệt hại cho ngƣời ủy quyền.
Mâu thuẫn đại diện thứ hai: các cổ đông và chủ nợ
- Các chủ nợ chỉ nhận đƣợc phần lợi ích theo tỷ lệ phần trăm khi doanh
nghiệp làm ăn tốt nhƣng sẽ phải chia sẻ rủi ro khi doanh nghiệp phá sản.
- Các cổ đông thông qua ngƣời đại diện sẽ hƣởng tất cả lợi ích khi
công ty làm ăn tốt.
14
Mâu thuẫn xảy ra khi các cổ đông lựa chọn dự án rủi ro cao với mức
sinh lời lớn còn chủ nợ thì chọn dự án có mức rủi ro cho phép.
Sự tƣ lợi: Chính sự tƣ lợi là nguyên nhân của tình trạng những mục tiêu
cá nhân của các nhà điều hành của một công ty mâu thuẫn với mục tiêu tối đa hóa
tài sản cổ đông của các ông chủ. Khi các cổ đông uỷ quyền cho các nhà điều hành
quản trị tài sản của công ty, lợi ích cá nhân hay sự tƣ lợi sẽ khiến cho mâu thuẫn về
lợi ích luôn tồn tại giữa hai nhóm này.
c. Chi phí đại diện
Chi phí đại diện là chi phí để duy trì một mối quan hệ đại diện hiệu quả,
là loại chi phí phát sinh khi một tổ chức gặp phải vấn đề về sự thiếu đồng
thuận giữa mục đích của ngƣời quản trị và ngƣời sở hữu và vấn đề thông tin
bất cân xứng.
Chi phí giám sát: là những chi phí do ngƣời chủ trả để đo lƣờng, giám sát
và kiểm tra hoạt động của ngƣời đại diện.
Chi phí ràng buộc: Giả sử rằng ngƣời đại diện là ngƣời cuối cùng gánh
chịu chi phí giám sát, rằng họ có thể xây dựng hệ thống hoạt động vì mục tiêu lợi
nhuận tối đa cho cổ đông, hoặc họ sẽ chịu bồi thƣờng nếu họ vi phạm các điều
khoản của hợp đồng đại diện, khi đó chi phí thiết lập và giữ vững hệ thống hoạt
động này đƣợc gọi là chi phí ràng buộc.
Mất mát phụ trội: Bất chấp việc giám sát và sự ràng buộc, lợi ích của
ngƣời đại diện và cổ đông vẫn không chắc chắn hoàn toàn đồng nhất. Vì vậy, vẫn
có thiệt hại do vấn đề ngƣời đại diện phát sinh từ những mâu thuẫn lợi ích. Những
thiệt hại đó đƣợc gọi là mất mát phụ trội.
1.2.2. Sự phân cấp quản lý
Phân cấp quản lý là sự ủy nhiệm quyền đƣợc ra quyết định trong một tổ
chức bằng cách cho phép các nhà quản lý ở các cấp hoạt động khác đƣợc ra
những quyết định trong phạm vi cấp mà nh có trách nhiệm. Mục đích của sự
phân cấp quản lý là giúp các doanh nghiệp đáp ứng kịp thời, nhanh chóng,
15
phù hợp với tình hình thay đổi của môi trƣờng xung quanh. Trong đơn vị,
mức độ phân cấp quản lý cao hay thấp sẽ quyết định bộ máy kế toán đƣợc tổ
chức nhƣ thế nào: tập trung hay phân tán hay vừa tập trung vừa phân tán. Sự
phân cấp quản lý không chỉ ảnh hƣởng đến hệ thống thông tin của đơn vị mà
còn đặt ra nhu cầu cần phải kiểm tra việc thực hiện mục tiêu chung của từng
bộ phận. Theo đó, để thực hiện các chức năng quản lý của mình, ngƣời quản
lý cấp cao phải thể hiện đƣợc đúng đắn quyền lực của mình, phải gây đƣợc
ảnh hƣởng và sức thuyết phục đối với nhân viên, đồng thời phải tiến hành
phân cấp, ủy quyền cho cấp dƣới nhằm giúp cấp dƣới có thể điều hành các
công việc thƣờng xuyên tại bộ phận mà họ quản lý.
Phân cấp quản lý gắn liền với nội dung kế toán trách nhiệm. Qua phân
cấp quản lý sẽ xác định đƣợc quyền hạn và trách nhiệm ở mỗi cấp rất rõ ràng,
nên có cơ sở cho việc đánh giá kết quả hoạt động của từng bộ phận, tìm ra
nguyên nhân và hƣớng khắc phục. Phân cấp quản lý vừa là tiền đề vừa là
động lực thúc đẩy sự hình thành kế toán trách nhiệm.
Một trong những nội dung khá quan trọng của phân cấp quản lý là phân
quyền. Khi phân quyền phải xác định mối quan hệ giữa cấp trên và cấp dƣới,
quyền hạn của mỗi cấp. Về lý thuyết có hai quan điểm về phân quyền:
Phân quyền triệt để: là chủ trƣơng phân quyền có nhiều ngƣời cùng đƣợc
tham gia quản lý để có thể ra các quyết định.
- Ƣu điểm của cách phân quyền này là ngƣời quản lý cấp trên sẽ giảm
bớt việc giải quyết vấn đề phát sinh hàng ngày, họ có thể dành nhiều thời gian
cho các kế hoạch dài hạn và cho việc phối hợp các bộ phận để đạt mục tiêu
chung của đơn vị. Cách phân quyền này khuyến khích ngƣời quản lý các cấp
nổ lực quan tâm đến công việc đƣợc giao và giải quyết tốt nhất các công việc
phát sinh hàng ngày vì các nhà quản lý cấp dƣới thƣờng có điều kiện tiếp xúc
sát với công việc hàng ngày hơn.
- Tồn tại của cách phân quyền này là việc mất kiểm soát của nhà quản
16
trị cấp cao đối đối với các cấp còn lại, làm ảnh hƣởng đến việc thực hiện mục
tiêu chung của đơn vị.
Phân quyền không triệt để là chủ trƣơng phân quyền có giới hạn,
nhà quản lý tập trung phân quyền lực ở cấp dƣới kế cận mình, còn đối với các
công việc phát sinh hàng ngày sẽ do các cấp này quản lý.
- Ƣu điểm của cách phân quyền này là nhà lãnh đạo dễ dàng kiểm soát
các công việc của các cấp dƣới và công việc phát sinh hàng ngày.
- Tồn tại của cách phân quyền này dễ dẫn đến hiện tƣợng có nhiều vấn
đề có tính chất quan trọng thì nhà quản lý không có thời gian để nghiên cứu
để đƣa ra các quyết định đúng đắn.
Hai cách phân quyền trên đều có những mặt ƣu nhƣợc điểm nhất định.
Vì vậy, ngƣời quản lý cấp cao cần xem xét phạm vi hoạt động, quy mô và
năng lực của nhân viên đơn vị mà lựa chọn mô hình nào để đạt đƣợc mức độ
phân quyền là tốt nhất, vừa đảm bảo vẫn kiểm soát đƣợc mọi hoạt động của
đơn vị.
1.3. NHỮNG NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TRONG DOANH NGHIỆP
1.3.1. Xác định các trung tâm trách nhiệm trong doanh nghiệp
Trung tâm trách nhiệm là một bộ phận của tổ chức, nơi mà nhà quản trị
bộ phận chịu trách nhiệm về kết quả hoạt động của bộ phận mình. Theo đó
căn cứ vào mức độ phân cấp quản lý và cơ cấu tổ chức của doanh nghiệp mà
hệ thống các trung tâm trách nhiệm đƣợc hình thành. Cụ thể, căn cứ vào sự
khác biệt trong việc lƣợng hóa giữa yếu tố “đầu vào” và “đầu ra” của trung
tâm trách nhiệm cũng nhƣ mức độ chịu trách nhiệm của nhà quản trị trung
tâm, có thể chia thành 4 loại trung tâm trách nhiệm nhƣ sau: Trung tâm chi
phí, trung tâm doanh thu, trung tâm lợi nhuận, trung tâm đầu tƣ.
a. Trung tâm chi phí
Trung tâm chi phí là trung tâm trách nhiệm mà ngƣời quản lý chỉ chịu
