Phát triển bền vững sản xuất cam trên địa bàn tỉnh nghệ an

H C VI N NÔNG NGHI P VI T NAM
¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

LÊ HOÀNG NG C

PHÁT TRI N B N V NG S N XU T CAM
TRÊN

A BÀN T NH NGH AN

LU NăỄNăTI NăS

NHÀ XU T B N

I H C NÔNG NGHI P - 2019


H C VI N NÔNG NGHI P VI T NAM

¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

LểăHOẨNGăNG C

PHÁT TRI N B N V NG S N XU T CAM
TRÊN Đ A BÀN T NH NGH AN

Chuyên ngành:

KINH T PHÁT TRI N

Mã s

9.31.01.05

Ng

ih

ng d n khoa h c 1. PGS.TS. NGUY N TH D
TS NGUY N QU C OÁNH

HẨăN I,ă2019

NG NGA


L IăCAMă OAN
Tôiăxinăcamăđoanăđâyălàăcôngătrìnhănghiênăc uăc aăriêngătôi,ăcácăk
tăqu

ă

nghiênăc

uăđ

cătrìnhăbàyătrongălu

năánălàătrungăth

c,ăkháchăquanăvàăch aăt ngă dùngăđ ăb oăv ăl yăb tăk ăh căv ănào.

Tôiăxinăcamăđoanăr ngăm iăs ăgiúpăđ ăchoăvi căth căhi nălu năánăđưăđ

că

cámă n,ăcácăthôngătinătríchăd nătrongălu năánănàyăđ uăđ căch ărõăngu năg c.

Hà N i, ngày… tháng… n m 2019

Tácăgi ălu năán

LêăHoƠngăNg c

i


L IăC Mă N
Trong su t th i gian h c t p, nghiên c u và hoàn thành lu năán,ătôiăđưănh n
đ c s h ng d n, ch b o t n tình c a các th y cô giáo, s giúpăđ ,ăđ ng viên
c a b năbè,ăđ ng nghi păvàăgiaăđình.
Nhân d p hoàn thành lu năán,ăchoăphépătôiăđ c bày t lòng kính tr ng và
bi tă năsâuăs c PGS.TS. Nguy n Th D
ngăNga và TS. Nguy n Qu c Oánh,
ng i đưăt nătìnhăh ng d n, dành nhi u công s c, th i gian và t oăđi u ki n cho
tôi trong su t quá trình h c t p và th c hi năđ tài.
Tôi xin bày t lòng bi tă năchânăthànhăt i BanăGiámăđ c, Ban Qu nălỦăđàoă
t o, B môn Phânătíchăđ nhăl ng, Khoa Kinh t và Phát tri n nông thôn - H
vi n Nông nghi p Vi tăNamăđưăt nătìnhăgiúpăđ tôi trong quá trình h c t p, th
hi năđ tài và hoàn thành lu n án.
Tôi xin chân thành c
t nh Ngh An đưăgiúpăđ

mă năt p th lã nhăđ o, cán b vàăng iădânătrênăđ a bàn
và t oăđi u ki n cho tôi trong su t quá trình th c hi năđ

tài lu n án.
Xin chân thành c mă năgiaăđình,ăng i thân, b năbè,ăđ ng nghi păđưăt o
m i đi u ki n thu n l iăvàăgiúpăđ tôi v m i m t,ăđ ng viên khuyn khích tôi hoàn
thành lu n án./.
Hà N

i, ngày ... tháng ... n m
2019
Nghiên c u sinh

Lê Hoàng Ng c

ii

c
c


M CăL
L iăcamăđoan
L ic
M cl

C

.....................................................................................................................

i

mă n ........................................................................................................................

ii

c ............................................................................................................................

Danh m c ch

iii
vi t t t ......................................................................................................

vi

Danh m c b ng ...............................................................................................................

vii

th ................................................................................................................

x

Danh m căđ

Danh m căs ăđ ...............................................................................................................

xi

Danh m c h p ..................................................................................................................

xi

Danh m c hình .................................................................................................................

xi

Trích y u lu n án ............................................................................................................

xii

.................................................................................................................

xiv

Thesis abtract

Ph n 1. M đ u ...............................................................................................................

1

1.1.

Tính c p thi t c aăđ tài

1.2.

Câu h i nghiên c u ...............................................................................................

1.3.

1.3.2. M

1
2

.............................................................................................

M c tiêu nghiên cu

1.3.1. M c tiêu chung

........................................................................................

3

.....................................................................................................

3

c tiêu c th .....................................................................................................

3

1.4.

iăt ng và ph m vi nghiên c u ........................................................................

1.4.1.

iăt

1.4.2.

ng nghiên c u ...........................................................................................

3

Ph m vi nghiên c u ..............................................................................................

3
tài ............................................................................

1.5.

Nh ng đóngăgópăm i c aăđ

1.6.

ụăngh aăkhoaăh c và th c ti n c aăđ tài ..............................................................

Ph nă2.ăC ăs lý lu n và th
2.1.

C ăs lý lu

c ti n v

2.1.2. Phát trin b n v

4
4

phát trin b n v ng s n xu t cam .................. 5

n .........................................................................................................

2.1.1. Các khái nimăc

3

5

ăb n ............................................................................................

5

ng s n xu t nông nghi p ............................................................

9

căđi m kinh t - k thu t c a s n xu t cam ....................................................

14

2.1.4. N i dung nghiên c u phát trin b n v ng s n xu t cam .....................................

15

2.1.5. Các yu t

21

2.1.3.

2.2.

C ăs

nhăh

ng t i phát trin b n v ng s n xu t cam ..............................

th c ti n ....................................................................................................

2.2.1. Th c tr ng phát trin b n v

27
ng s n xu t cam trên th gi i ................................

iii

27


2.2.2. Th c tr ng phát tri n b n v ng s n xu t cam t i m t s

đ aăph ngăt i

Vi t Nam..............................................................................................................29
2.2.3. Bài h c kinh nghi m cho phát tri n b n v ng s n xu t cam t i t nh
Ngh An...............................................................................................................33
2.2.4. T ng quan m t s

công trình nghiên c u liên quan và kho ng tr ng

nghiên c u............................................................................................................ 34
Tóm t t ph n 2................................................................................................................. 42
Ph nă3.ăPh ngăphápănghiênăc u.................................................................................44
3.1.

Ph

ngăphápăti p c n...........................................................................................44

3.2.

Ph

ngăpháp ch năđi m nghiên c u......................................................................45

3.2.1. Gi i thi u khái quátnht Ngh
3.2.2. Ph

An...................................................................... 45

ngăphápăch năđi m nghiên c u....................................................................50

3.3.

Khung phân tích..................................................................................................51

3.4.

Thu th p, x

lý, phân tích D li u....................................................................... 52

3.4.1. Thu th p d

li u................................................................................................... 52

3.4.2. X lý và phân tích d li u....................................................................................54
3.5.

H th ng ch tiêu nghiên cu.................................................................................58

3.5.1. Nhóm ch tiêu th hi n phát trin b n v ng v

khía c nh kinh t..........................58

3.5.2. Nhóm ch tiêu th hi n phát trin b n v ng v

khía c nh xã h i........................59

3.5.3. Nhóm ch tiêu th hi n phát trin b n v ng v

khía c nhămôiătr ng................60

3.5.4. Nhóm ch tiêu th hi n các yu t

nhăh ng t i phát tri n b n v ng s n

xu t cam...............................................................................................................60
Tóm t t ph n 3................................................................................................................. 60
Ph n 4. K t qu
4.1.

nghiên cu và th

o lu n......................................................................62

Th c tr ng phát trin b n v ng s n xu tăcamătrênăđ a bàn t nh ngh an.............62

4.1.1. T ngătr ng v quy mô s n xu t cam...................................................................62
4.1.2. Thayăđ i các hình th c t ch c s n xu t và liên k t.................................................64
4.1.3. C i thi năn ngăsu t, ch tăl
4.1.4. Phát trin th tr
4.1.5.

ng cam....................................................................69

ng tiêu th s n ph m................................................................... 77

m b o tính kh thi v kinh t............................................................................ 80

4.2.

ánhăgiáătínhăb n v ng trong phát trin s n xu t cam t i t nh Ngh An..............87

4.2.1.

ánhăgiáătínhăb n v ng trong s n xu t cam v khía c nh kinh t.........................87

iv


4.2.2.

ánhăgiáătínhăb n v ng trong s n xu t cam v khía c nh xã h i........................99

4.2.3.

ánhăgiáătínhăb n v ng trong s n xu t cam v khía c nhămôiătrng..............104

4.3.

Các yu t

nhăh ng t i phát trin b n v ng s n xu tăcamătrênăđ a bàn

t nh ngh an....................................................................................................... 108
4.3.1. Quy ho ch s n xu t và chính sách phát trin s n xu t cam.................................... 108
4.3.2. C nh tranh trên th tr
4.3.3.

i u ki n t

ng qu............................................................................ 113

nhiên, khí h u.................................................................................115

4.3.4. Ngu n l c s n xu t n i t i c a nông dân........................................................... 117
4.3.5. H t ng, các dch v

và ho tăđ ng h tr c a khu v c công............................ 121

4.3.6. D ch h i trong s n xu t........................................................................................ 127
4.3.7. S phát trin và áp d ng khoa h c công ngh

và k thu t trong s n xu t,

ch bi n.............................................................................................................. 129
4.4.

nhăh ng và gi i pháp phát trin b n v ng s n xu tăcamătrênăđ a bàn
t nh ngh an....................................................................................................... 130

4.4.1.

i m m nh,ăđi m y u,ăc ăh i, thách th căvàăđ nhăh

ng phát tri n b n

v ng s n xu tăcamătrênăđ a bàn t nh Ngh.......................................................An
130
4.4.2. Các gi i pháp nhm phát trin b n v ng s n xu tăcamătrênăđ a bàn t nh
Ngh An.............................................................................................................134
Tóm t t ph n 4............................................................................................................... 147

Ph n 5. K t lu n và ki

n ngh........................................................................................148

5.1.

K t lu n...............................................................................................................148

5.2.

Ki n ngh............................................................................................................. 149

Danh m c các công trình khoa h c công b

liênăquanăđ năđ tài lu n án..................151

Tài li u tham kh o..........................................................................................................152
Ph l c...........................................................................................................................163

v


DANHăM CăCH ăVI TăT T
Ngh aăti ngăVi t

T ăvi tăt t
ATTP

Anătoànăth căph m

BQ

Bình quân

BVTV

B oăv ăth căv t

VT

năv ătính

H ND

H iăđ ngănhânădân

HTX

H pătácăxư

KD

Kinh doanh

KHCN

Khoaăh căcôngăngh

L ă

Laoăđ ngă

MTV

M tăthànhăviên

NN&PTNT

Nôngănghi păvàăPhátătri nănôngăthôn

PTNT

Phátătri n nông thôn

QML

Quyămôăl n

QMN

Quyămôănh

QMV

Quyămôăv a

STT

S ăth ăt

SX

S năxu tă

SXKD

S năxu tăkinhădoanhă

T PTBQ

T căđ ăphátătri năbìnhăquân

TNHH

Tráchănhi măh uăh n

Tr.đ ng

Tri uăđ ng

TT

Th ăt

UBND

yăbanănhânădân

vi

DANHăM CăB NG
TT
2.1.

Tênb ng
S l

Trang

ngăcácăđ năv s n xu tătrongăl nhăv cănôngălâmăng ănghi p c n c

giaiăđo n 2011 - 2016..........................................................................................18
2.2.

Di n tích tr ng cam c aă10ăn c l n nh t và c a Vi tăNamăn mă2016............28

2.3.

Di n tích cam l n nh t c aă10ăn c khu v căChâuăÁăn mă2016.................28

3.1.
2015

Di nătíchăđ tăđaiătheoăc păđ
47

3.2.

Tình hình s d ngăđ t t nh Ngh An n mă2013ăđ n 2017............................... 48

3.3.

Tình hình dân s vàălaoăđ ng c a t nh Ngh An 2013 - 2017...........................49

3.4.

Giá tr vàăc ăc u giá tr s n xu t c a t nh Ngh An t n mă2013ă- 2017..............49

3.5.

Di n tích s n xu t cam t i các huynătrênăđ a bàn t nh Ngh
An,ăn mă2015
50

3.6.

Cácăxưăđi u tra....................................................................................................51

3.7.

Phân ph i m u theo các vùng sinh thái.................................................................52

3.8.

Thu th p d li uăs ăc p......................................................................................54

4.1.

Di n tích, s năl

4.2.

Di nătíchăvàăc ăc u di nătíchăcamătheoăvùngăgiaiăđo n 2013-2017.........63

4.3.

Di nătíchăvàăc ăc u di n tích cam c a 10 huy n s n xu t l n nh t t nh

d c c a t nh Ngh..................An

ng cam t nh Ngh An,ăgiaiăđo n 2013-2017........................62

Ngh An,ăgiaiăđo n 2013-2017..........................................................................64
4.4.

S l

ngăcácăđ năv s n xu tăcamăquaă5ăn mătheoăvùng...........................65

4.5.

Di nătíchăđ t tr ng cam c a các h và trang tr

i t i Ngh

an, theo vùng

sinh thái...............................................................................................................65
4.6.

Xu h ngăthayăđ i di n tích tr ng cam c a h trongăgiaiăđo n 2012-2017...66

4.7.

Tham gia các nhóm trong s n xu t c a các h đi u tra.........................................68

4.8.

H păđ ng mua bán ca các h s n xu t................................................................. 68

4.9.

Bi năđ ngăc ăc u di n tích theo gi ng cam t i t nh Ngh

4.10.

N ngăsu t cam t nh Ngh An,ătheoăvùng,ăgiaiăđo n 2013-2017....................74

4.11.

T l kh iăl ng tiêu th cho các tác nhân theo vùng sinh thái...............................79

4.12.

Thôngătinăc ăb n v h s n xu t cam...................................................................80

4.13.

Di nătíchăđ t tr ng cam c a các h và trang tr iăđi u tra, theo vùng sinh thái......81

4.14.

uăt ăv t ch t cho th i k ki n thi tăc ăb n, theo vùng sinh thái........................81

vii

An...........................71


4.15.

uăt ăv t ch t cho s n xu t cam th i k

kinh doanh, theo vùng sinh thái,

niên v 2017 .....................................................................................................

82

4.16.

S côngălaoăđ ng s n xu t cho 1 ha cam, phân theo vùng sinh thái .................

83

4.17.

Chi phí trung gian s n xu t cam theo vùng sinh thái niên v2017 ..................

84

4.18.

N ngăsu t cam c a nông h phân theo quy mô, vùng sinh thái, và gi ng ..............

84

4.19.

K t qu và hi

u qu s n xu t cam c a h niên v 2017

phân theo vùng

sinh thái .............................................................................................................

4.20.
4.21.
4.22.

85

Thu nh p t s n xu t cam c a h s n xu tăcamăchoă1ăn măphânătheoăvùngă
sinh thái .............................................................................................................

86

Phân tích chi phí l i ích cho s n xu t cam t i t nh Ngh An ............................

87

óngă góp c a s n xu t cam vào kinh t c a t nh Ngh

An,ăgiaiă đo n

2013-2017 .........................................................................................................

4.23.

88

T ngă tr ngă hàngă n mă trongă n ngă su t cam t i các vùng c a t nh
Ngh An, 2013-2017 ........................................................................................

4.24.

Bi năđ

89

ngăn ngăsu t cam trong các h đi u tra niên v 2017, phân theo

vùng sinh thái ....................................................................................................

4.25.

Bi năđ

91

ngăn ngăsu t cam trong các h đi u tra niên v 2017, phân theo

quy mô s n xu t ................................................................................................

4.26.

Bi năđ ng giá tr giaăt

91
ngăt o ra trong s n xu t cam c a các h s n xu t,

niên v 2017, theo vùng sinh thái (tính cho 1 ha) ............................................
4.27.

92

Bi năđ ng thu nh p trong s n xu t cam c a các h s n xu t, niên v 2017,
theo vùng sinh thái (tính cho 1ha) ....................................................................

93

4.28.

S h và m

93

4.29.

Bi năđ ng thu nh p t

căđ b thua l trong v cam 2016-2017 .......................................
s n xu t cam c a các h nông dân trong vòng 5

n mă(2012-2017) ..............................................................................................

4.30.

K t qu

căl ng h

94
p lý t iăđaăhàmăs n xu t c c biên trong sn xu t

cam c a các h nông dân t nh Ngh An ...........................................................
4.31.

Hi u qu k

thu t trong s n xu t cam c a các h trong niên v 2017, phân

theo vùng sinh thái ............................................................................................

4.32.

96

M căđ t ch trong ngu

97
n l c s n xu t cam c a h , niên v 2017, theo

vùng s n xu t ....................................................................................................

98

viii


4.33.

M căđ t ch trong ngu n l c s n xu t cam c a h , niên v 2017, theo
quy mô s n xu t................................................................................................. 98

4.34.

S laoăđ ngăvàăngàyăcôngălaoăđ ng t o ra trong s n xu t cam qua các
n m,ăgiaiăđo n 2010-2017..................................................................................99

4.35.

T l h nghèo c a các huynăđi u tra..............................................................100

4.36.

óngăgópăc a cam trong t ng thu nh p c a h theo vùng sinh thái....................100

4.37.

S d ng thu nh p t cam c a h theo vùng sinh thái....................................... 103

4.38.

Tình hình t p hu n s n xu t cam c a t nh Ngh

4.39.

Thamăgiaăvàăđánhăgiáăn i dung t p hu n c a các h đi u tra........................104

4.40.

Di n bi n m t s

An....................................... 103

tính ch tă đ tă đ Bazan t i huy nă Ngh aă àn,ă t nh

Ngh An.......................................................................................................... 105
4.41.

C m nh n c aăng i s n xu t v ch tăl ngăđ t,ăkhôngăkhí,ăn

c t i vùng

s n xu t cam..................................................................................................... 106
4.42.

Di nătíchăđ t tr ng cam và s m nhăđ t c a các h đi u tra..............................109

4.43.

C ăc u v năđ uăt ăchoăngànhănôngălâmănghi p và th y s n toàn t nh Ngh

An,ăgiaiăđo n 2010 - 2017...............................................................................110
4.44.
tra

Cácăchínhăsáchăđ
112

căh

ng c a h..................................................đi u

4.45.

Di nătích,ăn ngăsu t, s năl ng cam 10 t nh

4.46.

Nh p kh u cam chính ng ch vào th

4.47.

Khóăkh nătrongătiêuăth c a h đi u tra........................................................115

4.48.

Khóăkh năv khí h u, th i ti t............................................................................116

4.49.

M căđ áp d ng khoa h c k

4.50.

Nh n th c c a h

Vi tăNamăn mă2017............113

tr ng Vi t Nam (2016-2018) (t n).......114

thu t vào s n xu t cam.....................................118

v s d ng phân bón và thu c b o v th c v tăđ i v i

s n xu tăvàămôiătr ng....................................................................................119
4.51.

M c bón phân cho cam th c t so v iăđ nh m c chu n VietGAP..................119

4.52.

Hi u bi t c a h

4.53.

Khóăkh năv gi ng, phân bón, thuc b o v th c v t.......................................122

4.54.

Phân tích SWOT.............................................................................................133

v th tr ng cam................................................................. 120

ix


DANHăM Că
TT
4.1.

TH

Tênăđ ăth

Trang

Bi năđ ng di n tích s n xu t cam theo gi ng cam t nh Ngh An,ăgiaiăđo n
2013-2017 ...........................................................................................................

71

4.2.

S hàiălòngăng

4.3.

S hài lòng v

4.4.

Bi năđ ng giá cam trong v n mă2016-2017 c a các h đi u tra .......................

4.5.

Bi năđ ng t s giáăđ uăraăđ i v iăđ u vào trong s
giaiăđo

i tiêu dùng v đ c tính ngoài c a cam Vinh ............................
đ c tính bên trong cam Vinh .......................................................

75
76
90

n xu t cam t i Ngh An,

n 2013-2018............................................................................................

92

ng c a h ................................................................

4.6.

Ho tăđ ng kinh t quan tr

4.7.

T l các h đánhăgiáăngh tr ngăcamăđ i v i h v laoăđ ng .........................

101

4.8.

T l các h đánhăgiáăngh tr ngăcamăđ i v i h .............................................

102

4.9.

Khóăkh năv đ tăđaiăc a các h s n xu t cam (% s

107

4.10.

Ngu năn căt i cam c a h

............................................................................

122

4.11.

S s năcóăn căt i cam c a h .......................................................................

122

x

101

h ) ..................................


DANHăM CăS ă
TT

Tênăs ăđ

Trang

3.1. Khung phân tích phát tri n b n v ng s n xu t cam.................................................... 51
4.1. Các kênh tiêu thcam t i t nh Ngh

An...................................................................78

DANHăM CăH P
TT

Tênăh p

Trang

4.1. Tr ng cam chín mu n thu l iăcaoăh n..................................................................72
4.2. Ph i nghiên c u ch

đ dinhăd ng cho t ng lo iăđ t tr ng cam.......................109

4.3. Ch tăl ng gi ngăcamăđangăgi m xu ng..........................................................124
4.4. C n qu n lý t tăh năth ngăhi u cam Vinh...........................................................126
4.5. Ý ki n c a ch doanh nghi p v th ngăhi u cam Vinh......................................127

DANHăM CăHỊNH
TT

Tên hình

Trang

2.1. T ngătr ng và s d ch chuy n hàm gi i h n kh n ngăs n xu t..............................6
2.2. Ba tr c tăc ăb n c a phát trin b n v ng................................................................11
3.1. B năđ t nh Ngh An............................................................................................. 46
3.2. Hi u qu k thu tătrongăkhôngăgianăđ u vào- đ uăvàoăvàăđ u vào- đ u ra.....56
3.3. Xácăđ nh hi u qu k thu t.........................................................................................57

xi


TRệCHăY UăLU NăỄN
Tênătácăgi :ăLêăHoàngăNg c
Tênălu năán:ăPhátătri n b năv ngăs năxu tăcamătrênăđ aăbànăt nhăNgh ăAn
Chuyên ngành:Kinhăt ăphátătri năăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăMưăs 9.31.01.05

C ăs ăđƠoăt o:ăH căvi năNôngănghi păVi
tăNam M cătiêuănghiênăc u
ătàiăđánhăgiáăth cătr ngăphátătri năb năv ngăs năxu tăcam,ăphânătíchăcácăy uăt ă

nhăh ngăt iăphátătri năb năv ngătrongăs năxu tăcamăvàăđ ăxu tăcácăgi iăphápănh
măphátă tri năb năv ngăs năxu tăcamătrênăđ aăbànăt nhăNgh ăAnătrongăth iăgianăt i
S ăli uăs ăd ngăch ăy uălàăs ăli uăđi uătraă349ăh ăvàătrangătr iăs năxu tăcamăt iă7ă huy
năc aăt nhăNgh ăAn,ă120ăh ătiêuădùngă ăthànhăph ăVinh,ăph ngăv năsâuăcácătácănhână trong
chu iăgiáătr ăcam,ăcácăcánăb ăS ăNôngănghi păvàăPTNTăt nhăNgh ăAn,ăcácăphòngă nôngănghi
păhuy

n,ăchínhăquy

năxư.ăPh

ngăphápăphânătíchăbaoăg

măth

ngăkêămôăt

,ăsoă

sánh,ăphânătíchăvàăh chătoánăk tăqu ăvàăhi uăqu ăs năxu tătrongănôngăh ,ăphânătíchăchiă phí,ăl
iăích,ăph ngăphápăh iăquyăvàăphânătíchăSWOT.

ătàiăđưălu năgi iăvàălàmărõăh năn iădungăc aăphátătri năb năv ngăápăd ngătrongă s năxu
tănôngănghi pănóiăchungăvàăs năxu tăcamănóiăriêng.ăD aătrênăcácăs ăli u,ăthôngătină

đi uătra,ăk tăqu nghiênăc uăchoăth yăs năxu tăcamăt iăt nhăNgh ăAnăđưăcóănh ngăt ngă

tr ngăv tăb cătrongăth iăgianăquaăv iăs ăgiaăt ngă năt ngăv quyămôăs năxu t, cùng
v iăcácăchuy năđ iătíchăc cătrongăc ăc uăgi ngăcam,ăcácălo iăhìnhăt ăch căs năxu t,ăvàăápă
d ngăcácăcôngăngh ăk ăthu tăti năb ăvàoătrongăs năxu t,ăth ătr ngătiêuăth ăđ

căm ăr ng.

S năxu tăcamăđ tăn ngăsu tăkhá mangăl iăthuănh păbìnhăquânălà h n 171 tri uăđ ng/haăvà
đemăl iănhi uăl iăíchăv ăm tăxưăh iănh ăt oăraăcôngă năvi călàmăchoănhi uălaoăđ ngănôngă

thô n,ăc iăthi năch tăl ngănhânăl c,ăgiúpănhi uăh ăgiaăđìnhăđưăthoátănghèo,ăcóăthêmăthuă
nh păđ c iăthi năch tăl ngăcu căs ng.ă
M cădùăv y,ăphátătri năs năxu tăcamăt iăt nhăNgh ăAnăcònăđangăb căl ăcácăv năđ ă

c aăphátătri năkhôngăb năv ng.ă óălàăt ngătr

ngănóng v di nătích,ăđ uăt

ăthâmăcanhăđưă
cóătácăđ ngăch ngăl iăvàoăn ngăsu t,ăm căđ ăđ tăhi uăqu ăk ăthu tătrungăbìnhătrongăs nă

xu tăcamăkhông cao (64%). M căđ ăt ăch ăc aăh ăđ iăv i cácăđ uăvàoăc aăs năxu
tăth p.ă tr ngăcamătr ălênăkémăch tăl ngăvàăthoáiăhóaănhi uăh n,ă nhăh ngătr
căti păt iă t


xii


n ngăsu t,ăch tăl ngăvàăhi uăqu ătr ngăcamăc aăcácănôngăh ăhi năt iăvàătrongăt ngălai,ă
n uăcácăh ăkhôngăápăd ngăcanhătácăb năv ng.

M tăs ăy uăt ăc ăb nă nhăh

ngăt iăs ăkhôngăb năv ngătrongăphátătri năs năxu tă

camăt iăt nhăNgh ăAnăđưăđ căxácăđ nhăvàăphânătích,ăđóălàăv năđ ăquyăho chăs năxu tă
vàăth căhi năquyăho chăs năxu t;ăc nhătranhătrênăth ătr

ngătráiăcây;ă i uăăki năt ănhiên,ă

khíăh u;ăăngu năl căs năxu tăn iăt iăc aănôngăh ;ăH ăt ng,ăcácăd chăv ăh ătr ăvàăho tă
đ ngăh ătr ăc aăkhuăv căcông;ăD chăh i trongăs năxu tăvàăs ăphátătri năc aăkhoaăh căk ă
thu t.ăTrênăc ăs ăphânătíchăth cătr ngăvàăcácăy uăt ă nhăh ng,ănghiênăc uăđưăđ ăxu tă
6ănhómăgi iăphápănh măphátătri năb năv ngăs năxu tăcamătrênăđ aăbànăt nhăNgh ăAnă
trongăth iăgianăt i,ăbaoăg m:ăRàăsoátăquyăho chăvàăth căhi năt tăquyăho chăphátătri nă

camătrênăđ aăbànătoànăt nh;ăT ngăc ngăápăd ngăcôngăngh ,ăk ăthu tăth căhànhăt tătrongă
s năxu tăcam;ăC iăthi năh ăt ngăs năxu tăvàăcácăd chăv ăh ătr ;ăT ngăc ngăh ătr ăki mă
soátd chăh i vàănângăcaoăn ngăl căchoănôngădân; T ăch căs năxu tătheoăchu iăliênăk tă
vàăthuăhútădoanhănghi păđ uăt ătrênăđ aăbàn;ăvàăh ătr ătiêuăth ăvàăphátătri năth ătr ngă
tiêuăth ăs năph măcam.

xiii


THESIS ABTRACT
PhD Candidate: Le Hoang Ngoc
Thesis Title: Sustainable Development of orange production in Nghe an Province
Major: Development Economics

Code: 9.31.01.05

Educational organization: Vietnam National University of Agriculture (VNUA)
Research Objectives
The study aims to evaluate the current situation of orange production and
sustainability of the production, analyze factors affecting sustainability of orange
production development, and propose key recommendation to develop sustainably
orange production in Nghe An province in the future.
Materials and Methods
Data is collected mainly from surveys with 349 orange producers in 7 districts in
Nghe an and 120 orange consumers in Vinh city, Nghe An. Key informant interviews are
done with other actors in orange value chain, and staffs working in the Department of
Agriculture and Rural Development in Nghe An province and at districts, and local
government. Analysis tools are descriptive and comparative statistics, accounting at farm

level, Cost – Benefit analysis, regression, and SWOT.
Main findings and conclusions
The study has shed light on the theoretical and practical literature of sustainable
development in agriculture generally and in orange production specifically. Results
show that Nghe An province experience an impressive expansion of orange production
areas in the past 5 years, with positive structural changes in orange varieties, types of
production organization, and adoption of good practices in orange production, and
expansion of markets. At farm level, orange productivity was good, brought about 171
million VND/ha income for farm household/year. Orange production development also
bring social benefits such as generating employments in rural areas, improve human
quality at rural areas, help the poor farmers to escape from the poverty, and had more
income to improve life quality.
However, orange production development in Nghe An province has revealed
problems of sustainability. Too fast expansion of production area in a short time, slow down
in productivity increase, technical efficiency level is medium at about 64%. The autonomy
of farmers in production inputs is low. Soil in orange production areas exhibits

xiv


symptoms of degrading, affecting the productivity and quality and performance of orange
production at farm level for now and future, if no sustainable practices are adopted.

Several factors affecting the sustainable development of orange in Nghe An are
identified: (i) master planning of orange production and the implementation; (ii)
Competition in fruits market in Vietnam; (iii) Natural conditions; (iv) Production
resources at farm level; (v) Infrastructure and supporting services; (vi) Pest and services,
and (vii) Research and Development. Based on the analysis of the current situation of
orange production development and factors affecting orange sustainable development in
Nghe An, several recommendations are propose to develop sustainable orange
production in Nghe An in future, including (i) Review and implement the master
planning of orange production in effective and efficient manner; (ii) Enhancing the
adoption of technology and best practices in orange production; (iii) Improve
infrastructure and supporting services in production areas; (iv) Enhancing plant
protection and improve capacity of labor in orange production; (v) Organize production
and marketing into effective and efficient chains and attract private sector (enterprises to
invest in orange production, processing, and marketing); and (vi) Supporting in
marketing and promotion of orange production.

xv


PH Nă1.ăM ă
1.1. TệNHăC PăTHI TăC Aă

U

TÀI

Phátătri năb năv ngălàăm iăquanătâmăc aăb tăk ăqu căgia,ălưnhăth ,ăngànhă s
năxu tănàoăvàăt iăm iăth iăđ i.ăTrongăkhiălỦălu năv ăphátătri năb năv ngăc păđ ăă v
ămôănh ăqu căgia,ătoànăc uăho căđ aăph ng/vùngăđ căđ ăc păkháăr ngărưiănh ă
trong United Nations (1972), Network UNSDN (2013), Dixon and Fallon (1989),
vàăWCEDă(1987),ălỦălu năv ăphátătri năb năv ngăm tăngànhăs năxu tănôngănghi pă

c ăthăkháăthi uăv ng.ăPhátătri năb năv ngătrongăs năxu tănôngănghi păth ngăđ că
đ ăc păt iăcácăti păc năphátătri năb năv ngătrongăs năxu tăvàăchúătr ngăv ăk ăthu tă
nh ăđ ăc păb iăVerhagenăet al. (2017),ăr tăítăcóănh ngănghiênăc uălỦălu năv ăti pă
c năphátătri năb năv ngăchoăs năxu tăm tăngànhăs năxu tănôngănghi păc
ăth ătrongă khungăti păc năchungăv ătínhăb năv ng.
Ngh ăAnălàăt nhămi năTrungăcóăl chăs ăphátătri năcâyăcóămúiăt ălâuăđ i,ăđ că
bi tălàăcam,ădoăl iăth ăcóăhnă13.000ăhaăđ tăđ ăBazan.ă âyălàălo iăđ tăquíăhi măđ ă
phátătri năcácălo iăcâyăcôngănghi pădàiăngàyăvàăcâyă năqu .ăCamăđ cătr ngăhàngă
hóaăt iăt nhăNgh ăAnăt ăcu i nh ngăn mă80ăvàăth ngăhi uă“CamăVinh” n iăti ngă
làăbi uăt ngăchoănôngănghi păc aăt nh.ăCamăs năxu tăt iăNgh ăAnăcóănh ngăgi ngă
th măngonăn iăti ngănh ăcamăXưă oài,ăcóătênătrongă50ăđ căs nătráiăcâyăVi tăNamă
đ

căTrungătâmăsáchăk ăl căVi tăNamăbìnhăch năn mă2013.ăS năxu tăcamăđưăvàă

đangămangăl iăngu năthuănh păđángăk ăchoăcácăh ănôngădână(trênă200ătri uăđ ng/haă
hàngăn m)ăvàăgópăph năt oăsinhăk ăchoăcácăh ănôngădân,ăđ căbi tălàăcácăh ăs ngă ă

khuăv cămi nănúiă(LêăHoàngăNg căvàăNguy năTh ăD ngăNga, 2016;ăVi t Hùng,
2016).ăDoăđó,ăcamăc ngăđưăđ căxácăđ nhălàăm tătrongănh ngăcâyătr ngăch ăl că
vàăđ căt nhăNgh ăAnăchúătr ngăđ uăt ,ăđ căbi tăt ănmă2006ăv iăđ ăánă“Phátătri nă

vùngăcamăt pătrung”ăvàăđ ăánă“phátătri năvùngănguyênăli uăcamăQu ăH
pătheoă h ngăs năxu t hàngăhóaăgiaiăđo nă2015ă- 2020”.ăVàoăn mă2007,ăC
căS ăh uătríă tu ăđưăc păch ngănh năb oăh ăvàăch ăd năđ aălỦăth ngăhi
uăcamăVinh,ăđâyălàăm tă thànhăcôngăr tăcóăỦăngh aăchoăphátătri
năvàănângăcaoăgiáătr ăcamăc aăNgh ăAn trên th ătr ng.ăă
Nh ăcóăcácăchínhăsáchăkhuy năkhíchăs năxu tăc ngănh ăgiaăt ngăv ănhuăc uă
th ătr ngăv ăs năph măcam,ădi nătíchăs năxu tăcamăt iăt nhăNgh ăAnăđưăgiaăt ngă
nhanhăchóng.ăVàoăn mă2013,ădi nătíchăcamătoànăt nhă cătínhă2.894ăha,ăđưăt ngă
lênăg năg păhaiăl n,ăđ tăkho ngă4.757ăhaăvàoăn mă2016.ăNgoàiăQu ăH p,ăNgh aă

1


àn,ănhi uăhuy năđưăch ătr ngăkhaiăthácăth ăm nhăđ aăph ngăchuy năđ iăho că
khôiă ph că l iă s nă xu tă camă nh ă Thanh Ch ng,ă Conă Cuông,ă Yênă Thànhă
(Baonghean,ă2016).ăNhi uăt ăphúăcamăđưăxu tăhi nătrênăđ aăbànăhuy năQu ăH pă
(Quangă i,ă2017).ăM cădùăv y,ăs ăphátătri năquáănhanhătrongăs năxu tăcamăt iă
Ngh ăAnăđưăvàăđangăb căl ăm tăs ăv năđ ăthi uă năđ nhăvàăb năv ng,ăc năcóăs ă

xemăxétăvàăđi uăch nhăm tăcáchăthíchăh p.ăTrongănh ngăn măg năđây,ăsâuăb nhă
h iăcamăđưăxu tăhi năngàyăcàngănhi uăvàălàăm tătrongăcácănhânăt ăchínhă nhăh ngă
n ngăn ăt iăn ngăsu t,ăch tăl ngăvàăthuănh păc aăcácăh ătr ngăcamă(LêăHoàngă
Ng căvàăNguy năTh ăD ngăNga,ă2016).ăTrongăv ăcamă2016,ăsâuăb nhăh iătrênă
camăb tăđ uălanăr ng,ăch ăy uăcácăb nhănh ăb nhăvàng lá,ăvàngăng n,ăcâyăkhôngă
raăqu ăbóiăr iăch tăl iăd n,ăcamă“gh ”,ăđưă nhăh ngăr tăl năt iăthuănh păc aăng iă
tr ngăcamăt iăhuy năQu ăH pă(AnăNhiên,ă2017).ăB nhăr ngăqu ăsauăm aăl ăn mă

2017ăđưăkhi năchoănhi uăh ătr ngăcamăt iăQu ăH păthi tăh iăt iă30%ăs năl ngă
camă(V năThanh, 2017;ăDuyăC ng, 2017).ăB nhăvàngăláăth iăr ăvàăvàngăláăgână
xanhăn mă2017ăđưălàmăgi măsútănghiêmătr ngăn ngăsu tăvàăch tăl ngăcamăkhi nă

giáăcamăt iăm tăs ăn iăgi măch ăcònă3.000đ/kgăth măchíăkhôngăcóăng iămuaă(Ki uă
Trang, 2017). Thoáiăhóaăđ tăđaiăvàăs ăd ngăcácălo iăphânăbónăvàăthu căBVTVă khôngăđ
căki măđ nhăđangălàăm tăv năđ ăhi năh uătrongăcácăvùngăthâmăcanhăcamă caoănh ăQu
ăH p,ăđâyăc ngăchínhălàăm tătrongănh ngănguyênănhânăd năt iăsâuă b nhăcamămàăng
iănôngădânăkhôngăth ăgi iăquy tă(XuânăHoàngăvàăQuangăAn,ă

2018).ăBênăc nhăđó,ăs ăm ăr ngăs năxu tăcamă ănhi uăđ aăph ngătrongăc ăn că nh
ăHòaăBình,ăH ngăYên,ăB căGiangăv iă uăth ăđ aăph ngătrongănh ngăn măg nă
đâyăđưăvàăđangăt oăraăs căc nhătranhăđángăk ăđ iăv iăcamăs năxu tăt iăNgh ăAn.
Giáăcamăt iăNgh ăAnădaoăđ ngăth tăth ng,ăgi măm nhăvàoă2012,ăh iăph căđôiă chútăn
mă2013ăsongăl iăgi măvàoăn mă2014ăvàă2016ăgâyăraătâmălỦăng iăđ uăt ăc aă


cácăh ănôngădânăvàătrangătr iă(LêăHoàngăNg căvàăNguy năTh ăD
ngăNga,ă2016).
S ăb tă năđ nh,ăđ căbi tălàăv ăkhíaăc nhăkinhăt ,ătrongăphátătri năs năxu tă
camăt iăNgh ăAnăđangăđ tăraăcâuăh iăl n:ăLàmăth ănàoăđ ăphátătri năs năxu tăcamă
trênăđ aăbànăt nhănh măkhaiăthácăt iăđaăl iăth ăđ aăph ngăsongăđ măb oăs ăb nă v
ngăchoăsinhăk ,ăxưăh i,ămôiătr ngăchoăth ăh ăhi năt iăvàămaiăsau.ăChoăđ năth iă

đi măhi năt iăcácănghiênăc uăv ăth cătr ngăs năxu tăcamăt iăNgh ăAnăr tăh
năch ,ă vàăch aăcóănghiênăc uănàoăquanătâmăt iăkhíaăc nhăphátătri năb
năv ngăs năxu tă camăt iăt nhăNgh ăAn.
1.2. CÂU H I NGHIÊN C U
1) Pháttri năb năv ngăs năxu tănôngănghi pănóiăchungăvàăphátătri năb nă

v ngăs năxu tăcamănóiăriêngăbaoăg mănh ngăn iădungăgì?

2

2) Hi nătr ngăphátătri năs năxu tăcamătrênăđ aăbànăt nhăNgh
ăAnătrongăth iă gianăquaănh ăth ănàoăvàăcóăđ măb oătínhăb năv ngăkhông?
3) Cácy uăt ănàoă

ngăđ năs ăphátătri năb năv ngăs năxu tăcamătrênă

nhăh đ aăbànăt nhăNgh ăAn?
4) C năcóăgi iăphápăgìănh măphátătri năb năv ngăs năxu

tăcamătrênăđ aăbànă t nhăNgh ăAnătrongăth iăgianăt i?
1.3. M C TIÊU NGHIÊN C

U

1.3.1. M cătiêuăchung

Trênăc ăs ăđánhăgiáăth cătr ngăphátătri năb năv ngăs năxu tăcamăt
iăt nhă Ngh ăAn,ăđ ăxu tăcácăgi iăphápănh măđ yăm nhăphátătri năb năv
ngăs năxu tăcamă trênăđ aăbànăt nhăNgh ăAnătrongăth iăgianăt i.
1.3.2. M cătiêuăc ăth
(1)ăLu năgi i,ălàmărõăh năc ăs ălý lu năvàăth c ti năv ăphátătri năb năv ngă

s năxu tănôngănghi pănóiăchungăvàăphátătri năb năv ngăs năxu tăcamănóiăriêng;
(2)ă ánhăgiáăth cătr ngăvàăphânătíchăcácăy uăt ă nhăh ngăđ năphátătri nă
b năv ngăs năxu tăcamătrênăđ aăbànăt nhăNgh ăAn;
(3)ă ăxu tăgi iăphápănh măphátătri năb năv ngăs năxu tăcamătrênăđ aăbànă
t nhăNgh ăAnătrongăth iăgianăt i.
1.4.
IăT

NG VẨăPH MăVIăNGHIÊN C U
1.4.1.

iăt

ngănghiênăc u

iăt

ng nghiênăc uăc aăđ ătàiălàănh ngăv năđ ălỦălu năvàăth căti năv ă

phátătri năb năv ngăs năxu tăcam, cácăy uăt ă nhăh ngăđ năs ăphátătri năs năxută
camătrênăđ aăbànăt nhăNgh ăAn.
iăt ngăthuăth păthôngătin ch ăy uăc aăđ ătàiălàăcácălo iăhìnhăt ăch căsnă
xu tăcam t iăt nhăNgh ăAn,ăcácătácănhânătrongăchu iăgiáătr ăcamăt iăt nhăNgh ăAnă
baoăg m doanhănghi p, trangătr i, h ăs năxu t,ăth ngălái,ăng iăbánăl ăvàăng iă
tiêu dùngcam choăt tăc ăcácălo iăgi ngăcamăph ăbi nătrênăđ aăbànăt nhăNgh ăAn
1.4.2. Ph m vi nghiên cu
Ph m vi không gian: Lu năánăđ căti năhànhănghiênăc uătrênăđ aăbànăt nhă
Ngh ăAn.
Ph m vi th i gian:ăTh iăgianăth căhi nănghiênăc uăt ăthángă6ăn mă2016
đ năn mă2019. Thôngătinăth ăc păs ăđ căkh oăsátătrongăgiaiăđo nă5ăn măg năđâyă
(2013 - 2017). Thôngătinăs ăc păs ăđ căkh oăsátătrongăniênăv ăcam 2017 và 2018 .

3


Cácăgi iăphápăđ ăxu tănh măphátătri năb năv ngăs năxu tăcamăchoăt
nhăNgh ăAnă trongăgiaiăđo nă2020 - 2030.
Ph m vi n i dung: T pătrungăphânătích,ăđánhăgiáăs ăphátătri năb năv ngăSX

camătrênăđ aăbànăt nhăNgh ăAn,ătrongăđóăt pătrungăch ăy uăvàoăkhíaăc nhăkinh t ăvàă
xưăhi.ăKhíaăc nhăb năv ngăv ămôiătr ngăcònăh năch ădoăthi uăv ngăcácăs ăli uăth ă
c păc ngănh ăcácăph ngăpháp,ăk ăthu tăđ nhăl ngăliênăquanăt iăch tăl ngămôiă
tr ngăn măngoàiăph măviăc aălu năán.ăV ăth ătr ngăcam,ănghiênăc uănàyăc ngăch ă
gi iăh nătiăth ătr ngătrongăt nh.ăS năph mănghiênăc uălàăcamăqu ă(t i).
1.5. NH NGă ịNGăGịPăM I C Aă TÀI
V ălỦălu n,ăđ ătàiăđưăđ aăraăkháiăni măriêngăv ăphátătri năb năv ngăs năxu tă
cam,ăn iăhàmăc ăth ătrongăphátătri năb năv ngăs năxu tăcamăth ăhi nă3ătr căchính
c aăphátătri năb năv ng,ăc ngănh ăcácăch ătiêuăđánhăgiáăphátătri năb năv ngăs nă
xu tăcam.ă ătàiălu năánăc ngăđóngăgópăkhungănghiênăc uăchoăphátătri năb năv ngă
s năxu tădùngătrongăm tăti uăngànhăs năxu tănôngănghi p.
V ăth căti n,ăđ ătàiăđưăcungăc păm tăt ăli uăm i,ăchiăti tăv ăhi nătr ngăs nă
xu tăcamăvàăđánhăgiáătínhăb năv ngăc aăs năxu tăcamătrênăđ aăbànăt nhăNgh ăAn,ă
ch ăraăr ngăs năxu tăcamăt iăt nhăNgh ăAnăđangăth ăhi năs ăkhôngăb năv ngătrênă
cácăgiácăđ ăkinhăt ,ăxưăh iăvàămôiătr ng,ăvàăc năcóănhi uăgi iăphápăc păbáchăgi iă
quy tăcácăv năđ ătrênăc ăph ngădi năvùng,ăđ aăph ng,ăh ăs năxu t.
1.6. ụăNGH AăKHOAăH CăVẨăTH CăTI NăC Aă ăTẨI
Phátătri năb năv ngăluônălàăv năđ ăth iăs ăc ăv ălỦălu năvàăth căti n,ănghiênă
c uănàyăgópăph nălàmăphongăphúăvàăhoànăthi năh năc ăs ălỦălu năv ăphátătri năb nă
v ngăs năxu tănôngănghi pănóiăchungăvàăphátătri năb năv ngăs năxu tăc aăm tăti uă
ngànhăc ăth .ă tàiăápăd ngălỦăthuy tăc a phátătri năb năv ngăvàoănghiênăc uăth că ti
năngànhăs năxu tăcamăt iăNgh ăAn,ăphátăhi năvàătìmăraănguyênănhânăc aăs ă

khôngăb năv ngătrongăs năxu t.ăCácăti păc n,ăcácăph ngăphápănghiênăc uătrongă
phátătri năb năv ngăđ căv năd ngănh ăti păc năh ăth ng,ăti păc năchu i,ăcácă
ph ngăphápăphânătíchăđ nhăl ngăvàăđ nhătínhăkh ngăđ nhăthêmăn năt ngăti păc nă
vàănghiênăc uăv ăphátătri năb năv ngăchoăm tăngànhăs năxu tăc ăth .
V ăth căti n,ăđ ătàiăđưăcungăc păcácăb ngăch ng,ăphânătíchărõănétăv ăs ăb nă
v ngătrongăphátătri năs năxu tăcamăt iăt nhăNgh ăAn,ăcácăgi iăphápăkhuy năngh ă ăcácă
c păđ ăđ aăph ngăvàăc păh ăs năxu tănh măh ngăt iăphátătri năb năv ngăs năxu tă

camătrongăth iăgianăt i.ă âyălàăcácăđóngăgópăcóăgiáătr ăth căti năđ iăv iăt nhăNgh ăAnă
nóiăriêng,ăB ăNôngănghi păvàăPTNTăvàăcácăt nhăkhácăđangăphátătri năs năxu tăcam.

4


PH Nă2.ăC ăS ăLụăLU NăVẨăTH CăTI NăV ăPHỄTăTRI Nă
B NăV NGăS NăXU TăCAM
2.1. C

S LÝ LU

N

2.1.1. Cácăkháiăni măc ăb n
a. S n xu t, t ng
ng, và phát tri n kinh t
tr
S n xu t là m
t quá trình tp h păcácăđ u vào nguyên li u và phi nguyên
li u (các k ho ch, công ngh )ăđ làm ra v t d ngănàoăđóăchoătiêuădùng.ăS n xu t
nông nghi p bao g m vi c t p h p và chuy năđ i c a 4 y u t s n xu t:ăđ tăđai,ă
v n, lao đ ng, và các k n ngăqu n lý thành các s n ph m h uăíchănh ăth c ph m,
bông s i, thu căláă(Reenen,ă1989).ăTrongăquáătrìnhănày,ănôngădân/ng i s n xu t
c n ra quy tăđ nh 3 v năđ : S n xu t cái gì, sn xu tănh ăth nào và s
n xu t bao
nhiêu. c thù c a s n xu t nông nghi p là s d ngăt ăli u s n xu tăđ tăđai,ăh u
nh ăítăcóăkh n ngăthayăth . S n xu t nông nghi păth ng ch u nhăh ng m nh
m c aăđi u ki n t nhiên nên tính ir ro trong s n xu tăcaoăh
n.ăNgoàiăraăđ i

t ng trong s n xu t nông nghi pălàăc ăth s
ng tuân theo các quy lu t sinh h c
nh tăđ nh và ch u nhăh ng l n t môiătr ng bên ngoài.
T ngătr ng là m t khái ni măđ căđ c p khá s m trong nghiên c u v
các t ch cătrongăc ăth s ng, liên quan t i s thayăđ
i v m t v t ch t (Physical
changes) trong các t ch c s ng màătrongăđóăt n t iănh ălàăcácă“t bào t nhiên”ă
(Ronald,ă1961).ăTheoăđó,ăcácăt ăch căs ng/sinhăv tăs ngăcó th đ c phân lo i
thành ít hay nhi u các nhóm d aătrênăcácăđ căđi măt ngăđ ng.ă i v i các ph n
t c a b t k nhóm nào thì xuăh ngăthayăđ i v m t v t ch tăđiăkèmăv i quá trình
t ngătr ng, trong khi s khác bi t v cácăđi
u ki n bên trong và bên ngoài to ra
môiătr ng thu n l i hay không cho s t ngătr ng này. Ronald (1961) đưănh n
m nh r ng s l p điăl p l i c a các xu h ngăthayăđ i này cho phép chúng ta mô
t m t cách tóm t t l ch s vòngăđ i c a các sinh v tăvàăxuăh ngăt ngătr ng.
i uănàyăc ngăchoăphépăphânătíchăquáătrìnhăt ngătr ng thành nhi uăgiaiăđo n c a
phát trinăvàătr ng thành ( maturity). S t ngătr
ng trong m t t ch c s ng, do
đó,ăg n li n v i s phát trin thành m t s hình thái c a s “tr ng thành”. Nh ă
th , khái ni mă“t ngătr ng”ănhìnăchungăđ
c hi u d a trên s m r ng v quy
mô,ăkíchăth c, m tăcáchăđ nhăl ng khái ni mă“phátătri n”ăc ngăđưăđ c đ c p
t iătrongăRonaldă(1961)ăvàănhìnăchungăđ c s d ng t th k 19 trong m t s

5


chuyên ngành bao g m khoa h c t nhiên, khoa h c xã h i, và v t lý (Patrik et al.,
2011). Trong khoa h c t nhiên,ăAristotleăđưăgi i thích b n ch t c a t t c các s
v t phát trin, ho c Charles Darwin trong thuy t ti n hóa (Cliche, 2005).

Khái ni măt ngătr ng và phát tri n c ngăđ c hi u m tăcáchăđ nhăl ng
trongăl nhăv c kinh t . Kuznets (1955) cho r ngăt ngătr ng kinh t th c ch t là
m t khái ni măđ nhăl ngăvàădoăđóăn u chúng ta t oăraăđ c s ti n b
đángăk
trong phân tích kinh t th c ch ng và th c nghi m v hi năt ngăt ngătr ng, thì
chúng ta ph i xem xét t i khía c nhăđ nhăl
ngănh ălàăn n t ngăc ăb n (Ronald,
1961). Trong s n xu t,ăt ngătr ngăđ c hi uănh ălàăs d ch chuy n c a hàm gi i
h n kh n ngăs n xu t ra bên ngoài(Hình 2.1).ăAlinaă(2012)ăđ nhăngh aăt ngătr ng
kinh t , theo m tăngh aăh p, là s t ngălênăc a thu nh p qu cădân/ng i và bao
g m s phân tích quá trình này,ăđ c bi t v khía c nhăđ nhăl ng v i tr ng tâm là
các m i liên h v
m t ch căn ngăgi a các bi n n iăsinh.ăTheoăngh aăr ngăh n,ă
t ngătr ng kinh t bao g m s t ngălênăc a GDP, GNP và thu nh p ròng (NI).
B i v y, s th nhăv ng c a qu c gia, bao g măn ngăl c s n xu t,ăđ c th hi n
trên c quyămôăt ngăđ i và tuy tăđ i, các ch tiêuătínhăbìnhăquânătrênăđ uăng i,
và bao g m c th ch c a n n kinh t .ăDoăđó,ăchúngătaăcóăth nói r ngăt ngătr ng
kinh t làăquáătrìnhăt ngăquyămôăc a n n kinh t qu c gia, các ch s kinh t v ămô,ă
đ c bi tălàăGDP/đ uăng i, v iăcácătácăđ ng tích c căđ năcácăl nhăv c kinh t - xã
h i.ăAlinaă(2012)ăc ngăchoăr ngăt ngătr ng kinh t là hi năt
ng ph c t p và
trong dài h n, ch u ràng bu c c a m t s y u t nh ăs giaăt ngăquáăm c c a dân
s , ngu n l c gi i h n, h t ngăkhôngăđ m b o, s d ng ngu n l c không hi u qu ,
s can thi p quá m c c a chính ph .
Hàng hóa tiêu dùng

Ngu năl căs năxu t

Hình 2.1. T ngătr

ng và s d ch chuy n hàm gi i h n kh n ngăs n xu t
Ngu n:ăRonald (1961)

6