Nâng cao hiệu quả giảng dạy sinh học 9

Sáng kiến kinh nghiệm Nâng cao chất lợng trong giờ dạy môn sinh học lớp 9
I. Lý do chọn đề tài
1. Cơ sở lý luận
Sinh học là môn khoa học nghiên cứu về vi sinh sinh vật, thực vật, động vật và con
ngời, sự tiến hoá của giới thực vật, động vật và con ngời. Tại sao có loài tồn tại đến ngày
nay nhng có loài lại bị tuyệt chủng. Sinh học phản ánh mọi mặt của cuộc sống xã hội góp
phần hình thành phát triển hoàn thiện nhân cách cho học sinh theo mục tiêu giáo dục. Nó
là chìa khoá để học sinh tiến vào mọi lĩnh vực khoa học, mọi hoạt động xã hội, nó có tác
dụng sâu sắc và lâu bền đến đời sống tâm hồn trí tuệ con ngời. Các bài mà học sinh học
là tiếng nói của tình cảm, là khí giới thanh cao đắc lực có tác dụng mạnh mẽ đến t tởng
tình cảm cảm xúc của con ngời. M xim G.Ki đã từng nói Sinh học giúp con ngời hiểu
đợc bản thân mình, làm nảy nở ở con ngời những khát vọng hớng tới chân lý
Trải qua những thăng trầm của lịch sử sinh học không ngừng phát triển nó đã đóng
góp một phần không nhỏ vào sự nghiệp giáo dục học sinh trong nhà trờng phổ thông trở
thành những ngời có ích tài đức, xây dựng xã hội và bảo vệ tổ quốc. Ngày nay xã hội
ngày càng đổi mới đòi hỏi con ngời cần phải tiến kịp với tiến bộ trong xã hội. Nâng cao
chất lợng dạy và học trong nhà trờng góp phần quan trọng trong việc đào tạo nhân tài cho
đất nớc. Muốn nâng cao chất lợng dạy và học đòi hỏi ngời giáo viên phải có kinh
nghiệm. Do đó kinh nghiệm là một việc làm hết sức cần thiết đòi hỏi sự sáng tạo nó giúp
cho học sinh tích cực hoá học tập, hứng thú, linh hoạt trong việc chiếm lĩnh kiến thức và
t duy. Chính vì vậy việc giảng dạy trong nhà trờng càng cần phải đổi mới cho phù hợp
với sự vận động đi lên của thời đại. Giờ dạy sinh học cần phải đạt chất lợng cao giúp các
em lĩnh hội đợc những tinh hoa của cuộc sống. Từ đó giúp các em hình thành và hoàn
thiện nhân cách của minh hơn nữa.
Nội dung học tập của môn sinh học chứa đựng cả một kho tàng kiến thức sinh
động, phong phú, hấp dẫn, dễ kích thích tính tò mò, ham hiểu biết của học sinh. Tạo điều
kiện thuận lợi cho việc hình thành động cơ, nhu cầu nhận thức cũng nh hứng thú học tập
sinh học.
Cho nên việc dạy sinh học cần đợc nâng cao chất lợng. Cần đợc giáo viên quan tâm. Vậy
muốn đáp ứng yêu cầu trên đòi hỏi ngời giáo viên cần phải có phơng cách chủ động. Vì
Giáo viên: Nguyễn Hà Trung Hiếu Trờng THCS Hải Ninh

1
Sáng kiến kinh nghiệm Nâng cao chất lợng trong giờ dạy môn sinh học lớp 9
vậy qua thực tế giảng dạy cộng với sự học hỏi kinh nghiệm của các đồng nghiệp tôi đã đã
rút ra đợc cho mình một số phơng pháp dạy học tích cực phù hợp, phát huy đợc khả năng
nhận thức của học sinh đối với bộ môn.
Cơ sở xuất phát của đề tài này là nâng cao chất lợng trong giờ dạy sinh học ở trờng
THCS. Đề tài này dựa trên cơ sở thực tiễn trong quá trình giảng dạy môn sinh học lớp 9
tại trờng THCS Hải Ninh.
2. Cơ sở thực tiễn
Hiện nay tôi đang giảng dạy môn sinh học khối 9 tại trờng THCS Hải Ninh. Đây
là trờng học đóng trên địa bàn xã thuộc diện khó khăn, các em cha có điều kiện thuận lợi
để tiếp nhận các thông tin văn hoá, tìm hiểu bộ môn nên nhiều em cha có sự yêu thích
học tập bộ môn, cha có khả năng phát huy tính độc lập suy nghĩ của bản thân, nhiều học
sinh còn ham chơi, lời học . Để nâng cao chất lợng trong giờ dạy sinh học. Tôi đã bắt đầu
áp dụng một số phơng pháp dạy học tích cực hớng cho các em cách tìm tòi, cách quan
sát, phân tích phát hiện những kiến thức mới của bài học.
II. Quá trình thực nghiệm
1. Các biện pháp tiến hành để nâng cao chất lợng môn sinh đặc biệt trong giờ sinh
học lớp 9.
- Để tạo ra hứng thú học sinh học và tạo ra niềm say mê đối với các em . Trớc hết
ngời giáo viên cần làm cho các em hiểu rõ vị trí vai trò của môn học này, đồng thời gieo
vào lòng các em những cảm xúc tốt đẹp và tâm lý thích học tập môn sinh.
Mỗi một bài học trong chơng trình đều phù hợp với tâm lý, trình độ nhận thức lứa
tuổi học sinh. Vì vậy giáo viên cần phải nắm nội dung cần trình bày trong bài học để
truyền tải cái hay, cái đẹp, cái giá trị đích thực của bài học đối với học sinh.
Học sinh luôn luôn hớng tới cái đẹp của cuộc sống con ngời vì vậy chức năng chủ
yếu của dạy sinh học là sự thẩm mỹ cái hay, cái đẹp đó. Muốn vậy chúng ta phải tuân
theo quy luật dạy học đi từ trực quan sinh động đến t duy trừu tợng.
Để nâng cao chất lợng trong một giờ dạy sinh học để kích thích đợc niềm say mê
hứng thú học tập đối với HS hình thành trong các em tâm hồn nhân cách tốt đẹp đòi

hỏi chúng ta phải tuân thủ theo đúng quy luật này mới đạt đợc hiệu quả cao.
Giáo viên: Nguyễn Hà Trung Hiếu Trờng THCS Hải Ninh
2
Sáng kiến kinh nghiệm Nâng cao chất lợng trong giờ dạy môn sinh học lớp 9
Để nắm đợc tình hình học tập của học sinh khối 9 tôi phải tiến hành kiểm tra chất
lợng đầu năm. Kết quả thu đợc nh sau:

Lớp
Số
HS
Giỏi Khá Trung bình Yếu Kém
SL % SL % SL % SL % SL %
9
1
9
2
9
3
9
4
Sau khi năm đợc kết quả chung về chất lợng của HS tôi đã tiến hành phân loại mức
độ nhận thức của HS và kỹ năng bộ môn. Từ đó đa ra một số phơng pháp giảng dạy phù
hợp nh sau:
a. Phơng pháp dạy học tích cực.
Trong phơng pháp tích cực, ngời học là đối tợng của hoạt động dạy đồng thời là
chủ thể của hoạt động học. Học sinh đợc cuốn hút vào các hoạt động học tập do giáo
viên tổ chức và chỉ đạo. Thông qua đó tự khám phá những điều mình cha rõ, cha biết chứ
không phải thụ động tiếp thu những tri thức đã đợc giáo viên sắp đặt. Đợc đặt trong tình
huống của đời sống thực tế học sinh trực tiếp quan sát, thảo luận, làm thí nghiệm, giải
quyết vấn đề đặt ra theo cách suy nghĩ của mình từ đó vừa nắm đợc kiến thức kỹ năng

mới, vừa nắm đợc phơng pháp làm ra kiến thức, kỹ năng đó, không rập theo khuân mẫu
sẵn có, đợc bộc lộ và phát huy tiềm năng sáng tạo.
Dạy học chú trọng rèn luyện phơng pháp tự học, phơng pháp tích cực xem việc rèn
luyện phơng pháp học tập cho học sinh không chỉ là một biện pháp nâng cao hiệu quả
dạy học mà còn là một mục tiêu dạy học. Trong xã hội hiện đại đang biến đổi nhanh, với
sự bùng nổ thông tin, khoa học, kỹ thuật, công nghệ phát triển nh vũ bão thì không thể
nhồi nhét vào đầu óc trẻ khối lợng kiến thức ngày càng nhiều, phải quan tâm dạy cho trẻ
phơng pháp học ngay từ bậc tiểu học và càng lên bậc cao hơn càng phải đợc chú trọng.
Trong phơng pháp học thì cốt lõi là phơng pháp tự học , khơi dậy nội lực vốn có trong
mỗi ngời, kết quả học tập sẽ đợc nhân lên gấp bội. Không chỉ tự học ở nhà sau bài học
trên lớp mà tự học cả trong tiết học có sự hớng dẫn trực tiếp của giáo viên.
Tăng cờng học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác, trong một lớp học mà
trình độ kiến thức t duy của học sinh không thể đồng đều tuyệt đối thì áp dụng phơng
Giáo viên: Nguyễn Hà Trung Hiếu Trờng THCS Hải Ninh
3
Sáng kiến kinh nghiệm Nâng cao chất lợng trong giờ dạy môn sinh học lớp 9
pháp tích cực buộc phải chấp nhận sự phân hoá về cờng độ, tiến độ hoàn thành nhiệm vụ
học tập, nhất là khi bài học đợc thiết kế thành một chuỗi công tác độc lập, áp dụng phơng
pháp tích cực ở trình độ cao thì sự phân hoá này càng lớn. Tuy nhiên trong học tập không
phải mọi tri thức, kỹ năng, thái độ đều đợc hình thành thuận lợi bằng những hoạt động
độc lập cá nhân. Lớp học là môi trờng giao tiếp thầy- trò, trò - trò tạo nên mối quan hệ
hợp tác giữa các cá nhân trên con đờng chiếm lĩnh nội dung học tập. Thông qua thảo
luận, tranh luận cụ thể, ý kiến mỗi cá nhân đợc bộc lộ, khẳng định hay bác bỏ. Qua đó
ngời học nâng mình lên một trình độ mới. Bài học vận dụng đợc vốn hiểu biết và kinh
nghiệm của mỗi học sinh và cả lớp chứ không phải chỉ dựa trên vốn hiểu biết và kinh
nghiệm sống của thầy giáo. Trong nhà trờng phơng pháp học tập tơng tác đợc tổ chức ở
nhóm 2 ngời, nhóm vài ngời, tổ, lớp hoặc trờng, đợc sử dụng phổ biến trong dạy học và
hoạt động hợp tác trong nhóm nhỏ 4 - 6 ngời . Học tập hợp tác làm tăng hiệu quả học tập
nhất là lúc phải giải quyết những vấn đề gay cấn, lúc thực sự xuất hiện nhu cầu phối hợp
giữa các cá nhân để hoàn thành nhiệm vụ chung. Trong hoạt động theo nhóm nhỏ sẽ có

thể có hiện tợng ỷ lại. Tính cách năng lực của mỗi thành viên đợc bộc lộ, uốn nắn phát
triển tình bạn, ý thức tổ chức tinh thần tơng hỗ trợ mô hình hợp tác trong xã hội đa vào
đời sống học đờng sẽ làm cho các thành viên quen dần với sự phân công hợp tác trong
lao động.
Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò. Trong dạy học việc đánh giá
học sinh không chỉ nhằm mục đích điều chỉnh hoạt động dạy mà còn đồng thời tạo điều
kiện nhận định thực trạng học và điều chỉnh hoạt động dạy của thầy. Trớc đây giáo viên
thờng giữ độc quyền đánh giá học sinh. Trong phơng pháp tích cực ngời giáo viên phải
hớng dẫn học sinh phát triển kỹ năng tự đánh giá để tự điều chỉnh cách học, giáo viên
cần tạo điều kiện thuận lợi để học sinh đợc tham gia đánh giá lẫn nhau. Tự đánh giá đúng
và điều chỉnh hoạt động kịp thời. Việc kiểm tra đánh giá không thể dừng lại ở yêu cầu tái
hiện các kiến thức lặp lại các kỹ năng đã học mà phải khuyến khích trí thông minh, óc
sáng tạo trong việc giải quyết những tình huống thực tế. Với sự trợ giúp của các thiết bị
kỹ thuật, kiểm tra đánh giá sẽ không còn là một công việc nặng nhọc đối với giáo viên
mà lại cho nhiều thông tin kịp thời hơn để linh hoạt điều chỉnh hoạt động dạy chỉ đạo
hoạt động học từ dạy và học thụ động sang dạy và học tích cực, giáo viên không đóng vai
Giáo viên: Nguyễn Hà Trung Hiếu Trờng THCS Hải Ninh
4
Sáng kiến kinh nghiệm Nâng cao chất lợng trong giờ dạy môn sinh học lớp 9
trò đơn thuần là ngời truyền đạt kiến thức mà ngời giáo viên trở thành ngời thiết kế, tổ
chức hớng dẫn các hoạt động học độc lập hoặc theo nhóm nhỏ. Trên lớp học sinh hoạt
động là chính, ngời giáo viên có vẻ nhàn nhã hơn nhng ngợc lại khi soạn giáo án giáo
viên đã phải đầu t công sức thời gian rất nhiều so với kiểu dạy và học thụ động mới có
thể thực hiện bài lên lớp với vai trò là ngời gợi mở, xúc tác, động viên, cố vấn trọng tài
trong các hoạt động tìm tòi, hào hứng tranh luận sôi nổi của học sinh, giáo viên phải có
trình độ chuyên môn sâu rộng, có trình độ s phạm lành nghề mới có thể tổ chức hớng
dẫn các hoạt động của học sinh mà nhiều khi diễn biến ngoài tầm dự kiến của GV.
b. Phơng pháp dạy học bằng hoạt động nhóm: Tổ chức hoạt động theo nhóm là
quá trình trong đó những ngời tham gia đợc hớng dẫn bởi một ngời tổ chức thông qua
một chuỗi các hoạt động học tập đợc khuyến khích để trao đổi các kinh nghiệm và tạo cơ

hội để chỉ huy và bị chỉ huy bởi các bạn cùng tuổi thông qua quá trình học tập. Đây là
cách tiếp cận để dạy học tích cực. Qua thảo luận nhóm, các thành viên của nhóm có thể
đợc nhận thêm thông tin từ bạn bè đợc biểu lộ cac quan điểm khác nhau và phát triển các
kỹ năng giao tiếp. Hoạt động nhóm nhỏ đợc tổ chức tốt sẽ làm tăng không khí học tập
gắn bó. Trong từng nhóm các ý kiến của mỗi cá nhân đợc đánh giá và chấp nhận có sự
cảm thông chia sẻ, tin cậy và ủng hộ giữa học sinh với nhau giúp các em hình thành và
phát triển khả năng làm việc hợp tác. Học theo nhóm học sinh có cơ hội thể hiện hiểu
biết những kỹ năng những quan điểm, thái độ trớc một vấn đề nêu ra. Tính cách cá nhân
đợc bộc lộ, phát triển tình bạn bè , ý thức tập thể. Dạy học theo nhóm giúp học sinh thu
nhận những kinh nghiệm, sự sáng tạo của học sinh. Dạy học theo nhóm là phơng pháp
công hiệu tạo điều kiện để học sinh tham gia vào quá trình dạy học, giúp phát triển hành
vi ứng xử xã hội và phát triển t duy. Khi tổ chức một hoạt động nhóm, ngời giáo viên
cần phải quan tâm đến số nhóm và số ngời trong nhóm số ngời trong một nhóm phải có
đủ để trao đổi giải quyết các vấn đề đợc giao nếu quá đông sẽ không sử dụng hết nguồn
lực, nếu quá ít sẽ không đủ để giải quyết nhiệm vụ, số ngời trong một nhóm và số nhóm
phụ thuộc vào bài tập và số học sinh trong lớp một nhóm trung bình từ 5 7 ngời. Mỗi
nhóm có một th ký và 1 nhóm trởng để điều khiển cuộc thảo luận. Có nhiều kiểu thành
lập nhóm, nhng có thể tập trung vào hai kiểu chủ yếu sau:
Giáo viên: Nguyễn Hà Trung Hiếu Trờng THCS Hải Ninh
5
Sáng kiến kinh nghiệm Nâng cao chất lợng trong giờ dạy môn sinh học lớp 9
Thành lập nhóm ngẫu nhiên gồm: theo đếm số thứ tự, theo biểu tợng nhóm rì rầm
2 ngời.
Thành lập nhóm có chủ định : Gồm thành lập nhóm theo chuyên môn, theo giới
tính theo địa bàn dân c, theo tổ học tập .. việc thành lập này theo ý định của giáo viên và
căn cứ vào nhiệm vụ cụ thể của bài tập.
Quy trình hớng dẫn hoạt động nhóm gồm các bớc.
Bớc 1: Giao nhiệm vụ gồm nhiều mục tiêu của hoạt động nhóm, tóm tắt khái quát
toàn bộ hoạt động nêu câu hỏi vấn đề.
Bớc 2: Thành lập nhóm gồm chia nhóm , cung cấp thông tin các điều kiện hoạt

động cho bảo quản nhóm.
Bớc 3: Làm việc theo nhóm gồm: Bắt đầu làm việc theo nhóm, theo dõi tiến độ
của nhóm, thông báo thời gian, hỗ trợ các nhóm làm báo cáo.
Bớc 4: Các nhóm báo cáo kết quả.
Bớc 5: Tổng kết rút kinh nghiệm.
Vai trò của giáo viên và học sinh trong dạy học theo nhóm: trong dạy học theo
nhóm ngời giáo viên có vai trò hết sức quan trọng. Giáo viên vừa là ngời hớng dẫn, cố
vấn, trọng tài, ngời điều khiển hết sức linh hoạt đồng thời giáo viên còn là nhà tổ chức
thiết kế các hoạt động. Trong khi học sinh thảo luận, giáo viên tạo môi trờng bình đẳng
giữa các học sinh và các nhóm. Giáo viên là ngời tạo đợc môi trờng tâm lý an toàn cho
hoạt động nhóm, tạo cơ hội cho học sinh chia sẻ kinh nghiệm suy nghĩ cùng các bạn
trong nhóm và tạo mối quan hệ hoà đồng giữa các nhóm. Vai trò của HS đã thay đổi
trong việc học theo nhóm từ cách học tiếp nhận thông tin do giáo viên cung cấp, các em
đã thay đổi cách học là ngời chủ động tìm kiếm và thu nhận thông tin. Do đó vai trò của
học sinh rất quan trọng trong phơng pháp dạy học theo nhóm. Học sinh làm việc với
nhóm theo yêu cầu của giáo viên. Tích cực đóng góp ý kiến làm theo yêu cầu của nhóm
và chia sẻ công việc với nhóm. Các thành viên trong nhóm tác động qua lại với nhau
trong khuôn khổ hợp tác thực hiện nhiệm vụ của nhóm và hợp tác với nhóm trởng. Mỗi
học sinh đều có thể giữ vai trò điều khiển nhóm khi cần thiết, luân phiên làm nhóm tr-
ởng.
Giáo viên: Nguyễn Hà Trung Hiếu Trờng THCS Hải Ninh
6