CẤU TRÚC XÃ HỘI CỦA DÂN CƯ LÀNG NGHỀ ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG HIỆN NAY (Nghiên cứu trường hợp hai làng nghề ở huyện Thường Tín, TP. Hà Nội)

H C VI N CHÍNH TR QU C GIA H

CHÍ MINH

NGUY N NG C ANH

C U TRÚC XÃ H I C A CƯ DÂN LÀNG NGH
Đ NG B NG SÔNG H NG HI N NAY

(Nghiên c u trư ng h p hai làng ngh

huy n Thư ng Tín,

thành ph Hà N i)

LU N ÁN TI N SĨ XÃ H I H C

HÀ N I - 2014


H C VI N CHÍNH TR QU C GIA H

CHÍ MINH

NGUY N NG C ANH

C U TRÚC XÃ H I C A CƯ DÂN LÀNG NGH
Đ NG B NG SÔNG H NG HI N NAY

(Nghiên c u trư ng h p hai làng ngh

huy n Thư ng Tín,

thành ph Hà N i)
Chuyên ngành: Xã h i h c
Mã s

: 62 31 30 01

LU N ÁN TI N SĨ XÃ H I H C

Ngư i hư ng d n khoa h c: GS.TS Lê Ng c Hùng

HÀ N I - 2014


L I CAM ĐOAN
Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u c a riêng tôi.
Các s li u, k t qu nêu trong lu n án là trung th c, có ngu n g c rõ
ràng và ñư c trích d n ñ y ñ theo quy ñ nh.
Tác gi lu n án

Nguy n Ng c Anh


M!C L!C
Trang
M" Đ#U

1

Chương 1: T%NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C&U
1.1. Hư ng nghiên c u v c u trúc xã h i - dân s làng ngh
1.2. Hư ng nghiên c u v c u trúc xã h i - gia ñình làng ngh
1.3. Hư ng nghiên c u v c u trúc xã h i - ngh nghi p làng ngh
1.4. Hư ng nghiên c u v c u trúc xã h i - dân s làng ngh
Chương 2: CƠ S" LÝ LU N V C U TRÚC XÃ H I C A CƯ
DÂN LÀNG NGH
2.1. Các khái ni m cơ b n
2.2. M t s lý thuy t
2.3. M t s quan ñi m c a Đ ng và chính sách c a Nhà nư c liên quan
ñ n ñ tài
Chương 3: TH(C TR)NG C U TRÚC XÃ H I C A CƯ DÂN
LÀNG NGH
3.1. M t s ñ c ñi m c a làng ngh ñ ng b ng sông H ng
3.2. Đ c ñi m kinh t - xã h i và làng ngh huy n Thư ng tín
3.3. Đ c ñi m kinh t - xã h i c a xã V n Điêm và xã Duyên Thái
3.4.Các phân h c u trúc xã h i c a làng ngh ñ g V n Đi m và làng
ngh sơn mài H Thái
3.5. Phân tích mô hình công ty ngh và mô hình gia ñình ngh c a làng
ngh g V n ñi m và làng ngh sơn mài H thái
Chương 4: CÁC Y U T TÁC Đ NG Đ N C U TRÚC XÃ H I
CƯ DÂN LÀNG NGH VÀ G*I Ý M T S GI+I PHÁP
4.1. M t s y u t tác ñ ng ñ n c u trúc xã h i cư dân làng ngh
4.2. M t s v n ñ ñ t ra và g i ý m t s gi i pháp

14
14
18
22
26

34

K T LU N
DANH M!C CÁC CÔNG TRÌNH C A TÁC GI+ ĐÃ CÔNG B
QUAN Đ N LU N ÁN
DANH M!C TÀI LI U THAM KH+O
PH! L!C

CÓ LIÊN

34
53
61
70
70
73
75
80
107
125
125
144
151
154
156


DANH M!C CÁC T, VI T T-T
THCS:

Trung h c cơ s

THPT:

Trung h c ph thông

TNHH:

Trách nhi m h u h n

UBND:

y ban nhân dân


DANH M!C CÁC B+NG
S th t.
B ng 3.1:

Tên b ng

Trang

C u trúc kinh t - ngành theo giá tr và t tr ng s n lư ng c a

77

xã V n Đi m, năm 2013
B ng 3.2:

C u trúc kinh t - ngành theo giá tr và t tr ng s n lư ng c a

79

xã Duyên Thái, năm 2013
B ng 3.3:

C u trúc xã h i - gi i tính c a cư dân làng ngh

80

B ng 3.4:

C u trúc v th - vai xã h i c a các thành viên trong gia ñình

83

làng ngh
B ng 3.5:

C u trúc xã h i - h c v n c a cư dân làng ngh

86

B ng 3.6:

C u trúc xã h i - gia ñình theo quy mô c a làng ngh

89

B ng 3.7:

C u trúc xã h i - gia ñình ngh theo s lư ng lao ñ ng ngh

91

B ng 3.8:

C u trúc xã h i - th h c a gia ñình ngh

93

B ng 3.9:

C u trúc xã h i - ngh nghi p c a các h gia ñình

98

B ng 3.10:

C u trúc xã h i - m c s ng c a làng ngh

100

B ng 3.11:

M c thu nh p trung bình m t tháng c a ch h gia ñình, ch

102

cơ s s n xu t
B ng 3.12:

M c chi tiêu trung bình m t tháng c a ch h gia ñình, ch cơ

103

s s n xu t
B ng 3.13:

Cơ c u chi tiêu hàng năm c a các h gia ñình làng ngh

104

B ng 3.14:

T l t ñánh giá m c ñ thay ñ i m t s khía c nh c a ñ i

105

s ng gia ñình so v i 5 năm trư c
B ng 3.15:

C u trúc xã h i-ngh nghi p, theo thâm niên c a gia ñình

107

ngh
B ng 3.16:

M t s ñ c trưng cơ b n c a mô hình gia ñình ngh và mô

120

hình công ty ngh
B ng 4.1:

Thu nh p bình quân hàng tháng c a ch gia ñình, ch cơ s s n xu t

125


theo gi i tính
B ng 4. 2:

Thu nh p c a h gia ñình theo ñ tu i

126

B ng 4.3:

Thu nh p h gia ñình làng ngh theo lo i ngh h gia ñình

128

B ng 4.4:

Thu nh p c a h gia ñình theo s năm làm ngh

129

B ng 4.5:

Quy mô gia ñình, theo s lao ñ ng làm ngh truy n th ng

131

B ng 4.6:

S th h trong gia ñình, theo ñ tu i c a ch h gia ñình

132

B ng 4.7:

Gi i tính c a ch h gia ñình v i lo i ngh c a h gia ñình

133

B ng 4.8:

Đ tu i c a ch h gia ñình v i lo i ngh c a h gia ñình

135

B ng 4.9:

Y u t chính tr , kinh t , văn hoá, xã h i v i thu nh p

137

theo ñ a bàn kh o sát
B ng 4.10:

Y u t chính tr , kinh t , văn hoá, xã h i v i lo i ngh c a h

139

gia ñình, theo ñ a bàn kh o sát
B ng 4.11:

Ch trương, chính sách v i thu nh p và lo i ngh
c a h gia ñình theo ñ i bàn kh o sát

142


DANH M!C CÁC BI/U
Trang
Bi u 3.1: C u trúc xã h i - ñ tu i c a ngư i dân trong làng

82

Bi u 3.2: Đ nh hư ng ngh nghi p cho con cái

87

Bi u 3.3: Cư dân làng ngh phân nhóm theo ngh nghi p c a h gia ñình

99

Bi u 3.4: Bi u ñ các ngu n l c c a công ty ngh

122


1
M" Đ#U
1. Tính c0p thi1t c2a ñ tài
1.1. Tính c p thi t v m t th c ti n
Các làng ngh

Vi t Nam có vai trò quan tr ng trong phát tri n kinh t -

xã h i ñ t nư c nói chung và ñ i v i n n kinh t - xã h i nông thôn nói riêng.
Trong Báo cáo Chính tr t i Đ i h i Đ i bi u toàn qu c l!n th XI c a Đ ng,
ñ c p: “Phát tri n m nh công nghi p, d ch v" và làng ngh g#n v i b o v
môi trư ng. Tri n khai chương trình xây d ng nông thôn m i phù h p v i ñ c
ñi m t$ng vùng theo các bư c ñi c" th , v ng ch#c trong t$ng giai ño n; gi
gìn và phát huy nh ng truy n th ng văn hoá t t ñ%p c a nông thôn Vi t Nam”
[14, tr.197].
Các làng ngh phát tri n ñã thúc ñ&y quá trình chuy n d ch cơ c u kinh
t nông nghi p - nông thôn theo hư ng “ly nông b t ly hương”. S lan t'a c a
các làng ngh ñã m r ng quy mô và ñ a bàn s n xu t, thu hút nhi u lao ñ ng,
kéo theo s phát tri n c a nhi u ngành ngh khác, góp ph!n làm tăng t( tr ng
ngành công nghi p, d ch v".
Đ ng b ng sông H ng có l ch s) phát tri n lâu ñ i, nơi di*n ra s phát
tri n m nh m+ c a văn minh lúa nư c - n n nông nghi p truy n th ng c a dân
t c Vi t Nam. Do v y, làng ngh

ñ ng b ng sông H ng có ñi u ki n khách

quan ñ hình thành và phát tri n. Các làng ngh

ñ ng b ng sông H ng t$ xa

xưa ñã có vai trò quan tr ng trong vi c s n xu t hàng hóa ph"c v" ñ i s ng
c a nhân dân. V i nh ng l i th v ñi u ki n t nhiên, kinh t , xã h i và văn
hóa, nhi u làng ngh ñ ng b ng sông H ng ñư c khôi ph"c và phát tri n khá
nhanh so v i các ñ a phương khác.
Thành ph Hà N i là vùng ñ t ñ a linh nhân ki t, có b dày văn hóa lâu
ñ i trong l ch s) dân t c. Hà N i t p trung nhi u làng ngh như: làng g m Bát
Tràng; làng l"a V n Phúc; làng g m, ngh Sơn Đ ng; làng ngh Chàng
Sơn... Hà N i tr thành ñ t “trăm ngh ” và v-n ñang trong xu th phát tri n


2
m nh, trên cơ s ch trương, ñư ng l i ñ i m i c a Đ ng và nh ng chính
sách kinh t - xã h i c a Nhà nư c.
Huy n Thư ng Tín có nhi u làng ngh truy n th ng, v i nh ng s n
ph&m n i ti ng như: Ti n g
xã Qu t Đ ng, mây tre ñan

xã Nh Khê, sơn mài

xã Ninh S , ... ngoài ra còn có m t s ngh m i

phát tri n m y ch"c năm như: làm xương s$ng
xã V n Đi m, bông len

g

xã Duyên Thái, thêu

Th"y .ng xã Hòa Bình, ñ

Trát C!u xã Ti n Phong, ... Đ n nay, huy n có

46 làng trên t ng s 126 làng có ngh ñư c UBND thành ph Hà N i công
nh n là làng ngh .
Thư ng Tín h i t" khá ñ!y ñ các ñ c ñi m c a làng ngh nông thôn
vùng ñ ng b ng sông H ng, b i vì làng ngh

ñ ng b ng sông H ng nói

chung và huy n Thư ng Tín nói riêng ñang b tác ñ ng m nh m+ b i quá
trình ñô th hóa, công nghi p hóa, hi n ñ i hóa. M t khác, huy n Thư ng Tín
m i sát nh p vào thành ph Hà N i, nên quá trình công nghi p hóa, hi n ñ i
hóa nông nghi p - nông thôn c a huy n ch u tác ñ ng m nh t$ s phát tri n
kinh t - xã h i c a th ñô Hà N i. Do v y, làng ngh

huy n Thư ng Tín

ch a ñ ng nhi u ñ c ñi m, tính ch t c a c u trúc xã h i làng ngh truy n
th ng, nhưng ñang có nh ng ñ c ñi m m i c a quá trình ñô th hóa, hi n ñ i
hóa.
1.2. Tính c p thi t v m t lý lu n
Đ duy trì và phát huy các th m nh c a các làng ngh , cũng như ñáp
ng yêu c!u trong quá trình h i nh p qu c t , ñ t hi u qu kinh t - xã h i cao
hơn và phát tri n làng ngh theo hư ng b n v ng, thì c!n có nh ng nghiên

c u xã h i h c v c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh .
C u trúc xã h i là m t n i dung cơ b n ñư c nghiên c u xuyên su t
trong l ch s) xã h i h c. T$ năm 1840 ñ n cu i nh ng năm 1880, K.Marx ñã
chú tr ng phân tích c u trúc xã h i và xem xét c u trúc xã h i trên n n t ng
c a c u trúc kinh t . Đ!u th k( XX, nhà xã h i h c ngư i Đ c là M.Weber


3
ñã ch ra vai trò c a các y u t như: ñ a v kinh t , ñ a v chính tr và uy tín
xã h i trong s phân chia xã h i thành giai t!ng trên dư i, cao th p khác
nhau. Trên th gi i, nhi u nhà xã h i h c quan tâm nghiên c u nguyên nhân
và các bi u hi n c a c u trúc xã h i. 3 Vi t Nam ñã có m t s công trình
nghiên c u có giá tr quan tr ng v lý lu n và th c ti*n v n ñ c u trúc xã
h i, phân t!ng xã h i trong b i c nh công nghi p hoá, hi n ñ i hoá ñ t nư c.
C u trúc xã h i không ch ñư c xem xét như m t c u trúc ít thành ph!n
g m hai giai c p, m t t!ng l p và dư ng như ñ ng ñ u nhau, ngang b ng
nhau ho c ch ñơn tuy n phát tri n theo hư ng ti n d!n ñ n s thu!n nh t,
ñ ng nh t xã h i như quan ni m th i kỳ trư c ñ i m i, mà ñang di*n ra m t
quá trình phân t!ng xã h i m nh m+ trên cơ s c a n n kinh t nhi u thành
ph!n.
Theo cách nhìn nh n này, c u trúc xã h i nư c ta v$a có c u trúc
"ngang", v$a có c u trúc "d c" [trích theo 77]. C u trúc “ngang”, ñó là m t
t p h p các giai c p, t!ng l p, các nhóm ngh nghi p, các t ch c trong xã
h i mà trong ñó khó có th ch rõ giai c p nào, t!ng l p nào có v th

trên

giai c p, hay t!ng l p nào. Trong ñó bao hàm các giai c p công nhân, nông
dân, ti u thương, doanh nhân, trí th c... C u trúc "d c", c u trúc phân t!ng xã
h i, t c là c u trúc t!ng b c cao th p trong xã h i, ñư c xem xét và bi u hi n

ba d u hi u cơ b n khác nhau: Đ a v kinh t (tài s n, thu nh p), ñ a v chính
tr (quy n l c), ñ a v xã h i (uy tín). Dư i hai lát c#t c u trúc "ngang" và
"d c" này ñan k t vào nhau r t ph c t p t o thành c u trúc xã h i c a c m t
h th ng xã h i, c ng ñ ng xã h i hay “giai t!ng xã h i” [trích theo, 77]. Tuy
nhiên, các nghiên c u c u trúc xã h i làng ngh chưa nhi u, nh t là nghiên
c u c u trúc xã h i v i tư cách là m t h th ng các quan h xã h i c a các
thành ph!n xã h i trong cư dân làng ngh . M t cách ti p c n n a trong nghiên
c u c u trúc xã h i là xem xét c u trúc xã h i trong t$ng lĩnh v c c a ñ i
s ng xã h i. Khi ñó c u trúc xã h i có th ñư c xem xét dư i các hình th c


4
hay các h c u trúc xã h i như c u trúc xã h i - dân s theo tu i, gi i tính, c u
trúc xã h i - ngh nghi p và các phân h c u trúc xã h i khác.
Trong b i c nh h i nh p qu c t và trư c s c ép c a t c ñ ñô th hóa,
nhi u làng ngh

ñ ng b ng sông H ng ph i ñ i m t v i nh ng thách th c

như: m t b ng s n xu t r t h n ch , các cơ s s n xu t ch y u s) d"ng ngay
nơi

làm nơi s n xu t d-n ñ n môi trư ng s ng b ô nhi*m, m t ñ dân cư

trong các làng ngh ñông, s lao ñ ng

m t s làng ngh gi m. Tuy nhiên,

m t s làng ngh v-n ñ ng v ng, là do chính các cơ s s n xu t

làng ngh

ñã bi t liên k t l i v i nhau ñ thành nh ng m ng lư i h gia ñình, nh ng
công ty, doanh nghi p s n xu t thành l p

ngay trong làng ngh . M ng lư i

xã h i làng ngh , quan h xã h i làng ngh như th nào thì c!n ph i nghiên
c u v c u trúc xã h i c a làng ngh . Nói cách khác làng ngh ho t ñ ng,
bi n ñ i và phát tri n ra sao, ph" thu c r t nhi u vào c u trúc xã h i c a nó.
Đã có nhi u nghiên c u v làng ngh t$ góc ñ kinh t h c và văn hóa
h c. Tuy nhiên, r t ít nghiên c u chuyên sâu t$ góc ñ xã h i h c v làng
ngh và nh t là c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh
V i nh ng lý do ñã nêu ra

Vi t Nam.

trên, tác gi l a ch n ñ tài C0u trúc xã

h i c2a cư dân làng ngh ñ4ng b5ng sông H4ng hi n nay (Nghiên c u
trư ng h p hai làng ngh

huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i) làm lu n

án ti n sĩ xã h i h c.
2. M6c ñích nghiên c u
T$ góc ñ xã h i h c, lu n án tìm hi u nh ng v n ñ lý lu n và ñánh
giá th c tr ng các phân h c a c u trúc xã h i cư dân làng ngh ; phân tích
nh ng y u t tác ñ ng ñ n c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh . Trên cơ s
ñó, nh n ñ nh m t s v n ñ ñ t ra và g i ý m t s gi i pháp nh m phát huy

nh ng th m nh c a c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ñ ng b ng sông
H ng trong th i kỳ ñ i m i ñ t nư c.


5
3. Nhi m v6 nghiên c u
Đ th c hi n m"c ñích nghiên c u, ñ tài t p trung vào các nhi m v"
nghiên c u như sau:
Th nh t, làm rõ cơ s lý lu n, các khái ni m nghiên c u c u trúc xã
h i c a cư dân làng ngh ñ ng b ng sông H ng hi n nay.
Th hai, kh o sát th c ñ a, phân tích th c tr ng các phân h c a c u
trúc xã h i cư dân làng ngh ñ g V n Đi m xã V n Đi m và làng ngh sơn
mài H Thái xã Duyên Thái

huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i.

Th ba, phân tích các y u t tác ñ ng ñ n các phân h c u trúc xã h i
cư dân làng ngh .
Th tư, nh n ñ nh m t s v n ñ ñ t ra và g i ý m t s gi i pháp nh m
hoàn thi n c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ñ ng b ng sông H ng.
4. Đ i tư ng, khách th7 và ph8m vi nghiên c u
4.1. Đ i tư ng nghiên c u
Các phân h c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ñ ng b ng sông
H ng hi n nay.
4.2. Khách th nghiên c u
Cư dân làng ngh ñ g và làng ngh sơn mài

huy n Thư ng Tín,

thành ph Hà N i.

4.3. Ph m vi nghiên c u
Ph m vi th i gian: T$ năm 2012 ñ n năm 2014.
Ph m vi không gian: Làng V n Đi m, xã V n Đi m (làng ngh ñ g
V n Đi m) và làng H Thái, xã Duyên Thái (làng ngh sơn mài H Thái)
huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i.
Đ tài l a ch n nghiên c u trư ng h p làng ngh ñ g V n Đi m và
làng ngh sơn mài H Thái

huy n Thư ng Tín, trong s các làng ngh

ñ ng b ng sông H ng v i nh ng tiêu chí sau:


6
V ñ a lý: Thư ng Tín là m t huy n c a thành ph Hà N i, Thư ng Tín
t p trung nhi u làng ngh tiêu bi u trong Đ ng b ng sông H ng. Tác gi l a
ch n làng ngh ñ g V n Đi m
mài H Thái

cu i huy n Thư ng Tín và làng ngh sơn

ñ!u huy n Thư ng Tín (giáp Trung tâm thành ph Hà N i).

V l ch s : Làng ngh ñ g V n Đi m xu t hi n g!n 50 năm và phát
tri n m nh trong th i kỳ ñ i m i; làng ngh sơn mài Hà Thái ñã có t$ trư c
th i kỳ ñ i m i v i l ch s) hơn 200 năm. Như v y, có th so sánh ñư c c u
trúc xã h i c a hai làng ngh này.
V kinh t - xã h i: C hai làng ngh này thu c hai xã trong cùng m t
huy n, do v y nghiên c u ñ xem xét s khác nhau v ngh nghi p có th t o
ra nh ng s khác nhau trong c u trúc xã h i; ñ ng th i có th xem xét m i

tương quan gi a các phân h c u trúc xã h i, c u trúc xã h i - ngh nghi p
c a hai làng ngh này.
5. Cơ s lý lu n, m u và phương pháp nghiên c u
5.1. Cơ s lý lu n
Nghiên c u này d a trên quan ñi m lý lu n, phương pháp lu n c a Ch
nghĩa Mác - Lênin, Tư tư ng H Chí Minh và ch trương, ñư ng l i, quan
ñi m c a Đ ng, chính sách, pháp lu t c a Nhà nư c v phát tri n làng ngh .
Là m t ñ tài thu c chuyên ngành xã h i h c, nghiên c u này v n d"ng
lý thuy t h th ng xã h i c a Talcott Parsons và lý thuy t c u trúc hóa c a
Anthony Giddens làm cơ s lý lu n cho vi c xem xét, ñánh giá th c tr ng c u
trúc xã h i c a cư dân làng ngh ñ g V n Đi m (xã V n Đi m) và làng
ngh sơn mài H Thái (xã Duyên Thái)

huy n Thư ng Tín, thành ph Hà

N i.
5.2. Phương pháp nghiên c u
- Phân tích tài li u: Thu th p, phân tích s li u, các nghiên c u ñã có v
c u trúc xã h i và c u trúc xã h i làng ngh Vi t Nam. Thu th p, phân tích
các báo cáo v tình hình phát tri n kinh t xã h i, v c u trúc xã h i làng ngh


7
ñ g V n Đi m và làng ngh sơn mài H Thái, huy n Thư ng Tín, thành
ph Hà N i.
- Phương pháp ñ nh tính:
+ Ph'ng v n sâu 36 ch h gia ñình làm ngh truy n th ng, 08 giám
ñ c công ty làm ngh trong làng ngh , 02 ch t ch UBND xã, 02 trư ng thôn,
04 ngh nhân, 02 ch t ch hi p h i làng ngh ; th o lu n nhóm t p trung v i
lãnh ñ o 02 xã.

+ Phương pháp quan sát th c ñ a t i m t s cơ s s n xu t - kinh doanh
và h gia ñình. Tác gi lu n án nhi u l!n ñ n thăm, nghiên c u, quan sát tham
d ñ i s ng c a cư dân làng ngh ñ g V n Đi m và làng ngh sơn mài H
Thái, huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i.
+ Phương pháp ñ nh lư ng: Tác gi thu th p thông tin v c u trúc xã
h i c a cư dân làng ngh qua phi u thu th p thông tin, do chính ch h gia
ñình tr l i b ng cách tr c ti p ghi, ñi n vào b ng h'i ñi u tra. Ch h gia
ñình trong nghiên c u này là ngư i ñ i di n h gia ñình, có vai trò quy t ñ nh
v kinh t c a gia ñình, ñư c các thành viên trong gia ñình th$a nh n.
+ Phương pháp phân tích s li u
S li u c a cu c ñi u tra ñư c x) lý b ng chương trình SPSS và ñư c
phân tích t!n su t, tương quan hai chi u.
Phân tích t n su t, phân tích th c tr ng các phân h c u trúc xã h i c a
cư dân làng ngh hi n nay (th ng kê mô t : t!n su t, trung bình, giá tr l n
nh t, giá tr nh' nh t).
Phân tích tương quan hai chi u, ki m nghi m m i quan h gi a t$ng
y u t xác ñ nh là bi n ñ c l p v i các phân h c u trúc xã h i c a cư dân
làng ngh thông qua công c" th ng kê Chi-Square Tests ñư c s) d"ng ñ xem
xét ý nghĩa th ng kê m i quan h gi a các bi n s ñó.


8
5.3. M u nghiên c u
-V c m u
Tác gi d a theo công th c Krejcie và Morgan [117, tr 30, 607-610] ñ
tính kích thư c m-u c!n thi t cho nghiên c u (ñ nh lư ng) c a lu n án.
Công th c:

Trong ñó:
S = cD m-u c!n thi t;

X2 = giá tr b ng chi square cho 1 m c ñ t do

m c ñ tin c y mong

mu n (3,841);
N = quy mô dân;
P = t( l dân s (gi ñ nh là 0,50);
d = m c ñ chính xác (0,05).
Căn c danh sách h gia ñình do UBND hai xã V n Đi m và Duyên
Thái cung c p năm 2012: Làng V n Đi m có 708 h gia ñình, làng H Thái
có 1.046 h gia ñình. Áp d"ng công th c trên, kích thư c m-u cho m i làng
ngh như sau: Làng ngh ñ g V n Đi m N = 708, tính ñư c S = 249. Làng
sơn mài H Thái N = 1.046, tính ñư c S = 281. Do v y, t ng c hai làng ngh
cD m-u là 530 h gia ñình.
- Phương pháp ch n m u
Phương pháp ch n m-u xác su t ng-u nhiên ñơn gi n. Trên cơ s danh
sách h gia ñình t$ng làng, ñư c l p theo danh sách s h kh&u c a UBND
xã, tác gi ti n hành ñánh s th t (có tính ñ n h gia ñình làm ngh truy n
th ng, h gia ñình không làm ngh truy n th ng) và ñư c ch n ng-u nhiên.


9

- Đ c ñi m m u ñi u tra
T$ 530 phi u ñi u tra ñư c phát ra, k t qu thu ñư c 515 phi u ñưa vào
x) lý. Trong 515 h gia ñình, g m 425 h gia ñình, cơ s s n xu t làm ngh
truy n th ng và 90 h không làm ngh truy n th ng.
Đ9c ñi7m

S lư ng

T: l %

1. Làng ngh

Đ g V n Đi m
Sơn mài H Thái

246
269

47,8
52,2

2. Gi i tính

Nam

376

73

N

139

27

191

37,1

176
148

34,2
28,7

198

38,4

317

61,6

425

82.5

61

11.8

364

70.7

90

17,5

515

100

3. Đ tu i

Dư i 40
T$ 40 ñ n 50
Trên 50

4. Trình ñ h c v n

Ti u h c và THCS
THPT tr lên

5. Lo i ngh h gia Làm ngh truy n th ng
ñình
+ Ch làm ngh truy n
th ng
+ Làm c nông nghi p và
ngh truy n th ng
Không làm ngh truy n
th ng
C; m u


10
6. Câu h

6.1. Câu h i nghiên c u
- C u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ñ ng b ng sông H ng hi n nay
bi u hi n như th nào qua các phân h c u trúc xã h i?
- Phân h c u trúc xã h i nào là n i b t nh t trong c u trúc xã h i c a
cư dân làng ngh ñ ng b ng sông H ng hi n nay?
- C u trúc xã h i v i các phân h c a nó ch u tác ñ ng như th nào t$
các y u t nào

làng ngh ñ ng b ng sông H ng?

6.2. Gi thuy t nghiên c u
Gi thuy t th nh t: C u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ñ ng b ng
sông H ng hi n nay g m các phân h cơ b n c u trúc xã h i - dân s , c u trúc
xã h i - gia ñình, c u trúc xã h i - ngh nghi p, c u trúc xã h i - m c s ng.
Gi thuy t th hai: C u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ñ ng b ng
sông H ng hi n nay n i b t nh t là phân h c u trúc xã h i - ngh nghi p theo
mô hình gia ñình ngh và mô hình công ty ngh .
Gi thuy t th ba: Các phân h c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh
ñ ng b ng sông H ng ch u tác ñ ng ch y u t$ ñ c ñi m nhân kh&u - xã h i
c a ch h gia ñình và lo i ngh c a h gia ñình.


11
6.3. Khung nghiên c u
ĐƯFNG LKI, CH TRƯƠNG C A ĐMNG, CHÍNH SÁCH,
PHÁP LUNT C A NHÀ NƯOC VP PHÁT TRIQN LÀNG NGHP

Đ c ñi m
nhân kh&u xã h i c a
ch h gia

ñình

C u trúc xã h i - dân s

C U TRÚC
XÃ H I C A
CƯ DÂN
LÀNG NGH
Đ c ñi m lo i
ngh c a h
gia ñình

C u trúc xã h i - gia ñình

C u trúc xã h i - ngh nghi p

C u trúc xã h i - m c s ng

MÔI TRƯFNG KINH TG, CHÍNH TRH, VĂN HÓA, XÃ HJI
C A LÀNG-XÃ


12

6.4. Các bi1n s
- Bi n s ñ c l p
+ Đ c ñi m nhân kh&u - xã h i c a ch h gia ñình, ch cơ s s n xu t:
tu i, gi i tính;
+ Đ c ñi m ngh c a h gia ñình: h làm ngh truy n th ng, h không
làm ngh truy n th ng, h làm nông nghi p k t h p làm ngh truy n th ng.

- Bi n s ph thu c
+ C u trúc xã h i - dân s : gi i tính, tu i, trình ñ h c v n c a cư dân
làng ngh ;
+ C u trúc xã h i - gia ñình: quy mô gia ñình, s ngư i làm ngh , s
th h làm ngh truy n th ng;
+ C u trúc xã h i - ngh nghi p: lo i hình ngh nghi p, quy mô, m ng
lư i xã h i, mô hình gia ñình ngh , mô hình công ty ngh ;
+ C u trúc xã h i - m c s ng: thu nh p, chi tiêu.
- Các y u t môi trư ng kinh t - xã h i
+ Đư ng l i, ch trương c a Đ ng, chính sách, pháp lu t c a Nhà
nư c v phát tri n làng ngh ;
+ Môi trư ng: kinh t , chính tr , văn hóa, xã h i c a làng-xã.
7. Ý nghĩa lý lu n, th.c ti n c2a lu n án
7.1. Ý nghĩa lý lu n
Nghiên c u và v n d"ng lý thuy t h th ng xã h i c a Talcott Parsons
và lý thuy t c u trúc hóa c a Anthony Giddens vào vi c tìm hi u c u trúc xã h i
cư dân hai làng ngh ñ ng b ng sông H ng, ñ làm rõ các ñ c trưng c a các
phân h c u trúc xã h i làng ngh .
Lu n án v n d"ng và góp ph!n phát tri n thêm m t s khái ni m như
c u trúc xã h i, các phân h c u trúc xã h i, c u trúc xã h i c a cư dân làng
ngh , gia ñình ngh , công ty ngh .


13

7.2. Ý nghĩa th c ti n
- Lu n án phát hi n c u trúc xã h i - ngh nghi p c a cư dân làng ngh
g m: Mô hình gia ñình ngh và mô hình công ty ngh ñang ñư c c u trúc hóa
thông qua hành ñ ng

các thành ph!n c a c u trúc xã h i cư dân làng ngh

trong quá trình ñ i m i kinh t xã h i

Vi t Nam hi n nay.

- Lu n án góp ph!n b sung thêm thông tin c!n thi t trong nghiên c u
c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ñ ng b ng sông H ng nói riêng và
nghiên c u v làng ngh nói chung

Vi t Nam.

- Lu n án g i m hư ng nghiên c u ti p theo cho ch ñ này, cung c p
s li u, c li u phong phú, ña d ng khi nghiên c u c u trúc xã h i c a cư dân
làng ngh ñ ng b ng sông H ng hi n nay.
- Lu n án có th g i ra nh ng suy nghĩ cho vi c ñ xu t nh ng gi i
pháp ñ i v i nh ng v n ñ ñ t ra, nh m góp ph!n phát tri n kinh t - xã h i.
- Lu n án có th s) d"ng làm tài li u trong nghiên c u, gi ng d y v
c u trúc xã h i.
8. K1t c0u lu n án
Ngoài ph!n m ñ!u, k t lu n và danh m"c tài li u tham kh o, n i dung
lu n án g m 4 chương, 14 ti t.


14

Chương 1
T%NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C&U
1.1. HƯ>NG NGHIÊN C&U V C U TRÚC XÃ H I - DÂN S LÀNG NGH

Nghiên c u v c u trúc gi i tính, c u trúc tu i trong lao ñ ng và t
ch c s n xu t làng ngh , tác gi Bùi Xuân Đính trong công trình Làng ngh
th công huy n Thanh Oai (Hà N i) truy n th ng và bi n ñ i ñã mô t khung
t ch c lao ñ ng trong làng ngh , v i mô hình “gia ñình”. Thành ph!n lao
ñ ng bao g m t t c các thành viên trong gia ñình t$ l n tu i nh t ñ n nh'
tu i nh t và nam gi i v-n gi v trí quan tr ng trong các công vi c ch ch t,
còn n gi i gi v trí quan tr ng trong các công vi c ñòi h'i s tinh x o, khéo
léo. Trong s n xu t ngh làm qu t “khâu ñơn gi n là x p các nan ñã ñư c chR
thành b , trR em t$ 12 tu i ñã có th làm ñư c. TrR 14 tu i ch t ñinh ñ!u
(ch t nhài), 16 tu i ph t qu t (song vi c này ph" n làm là chính, chính vì s
nh% nhàng, n u làm m nh tay, gi y s+ b rách). Các công ño n còn l i ch y u
là do nam gi i” [24, tr.176]. Trong phân công lao ñ ng theo gi i
thì ph!n l n nam gi i
t p trung

làng ngh

ñ tu i thanh niên ho c trung niên tham gia gián ti p,

công ño n: liên h mua nguyên v t li u, tìm th trư ng tiêu th" và

th c hi n các giao d ch mua bán [24, tr.175-177]. Nghiên c u này c a tác gi
là g i ý thú v cho lu n án tìm hi u nhóm xã h i theo ñ tu i, theo gi i tính
trong c u trúc xã h i - dân s làng ngh .
Báo cáo c a B Tài nguyên và môi trư ng v môi trư ng làng ngh
Vi t Nam, năm 2008 ñã ñưa ra th ng kê c" th v các bi u hi n thay ñ i s
lư ng lao ñ ng th công và các hi p h i làng ngh cho th y s thay ñ i tích
c c v s lư ng cũng như thành ph!n tham gia s n xu t, thúc ñ&y mô hình s n
xu t làng ngh v i quy mô l n hơn v nhân công. Báo cáo cho bi t làng ngh
ñã thu hút nhi u thành ph!n kinh t cùng tham gia, trong ñó kinh t t p th

chi m 18%, doanh nghi p tư nhân chi m 10% và kinh t cá th chi m 72%;


15

không ch thu hút nhi u thành ph!n tham gia mà ngành th công m, ngh còn
thu hút s lư ng lao ñ ng cũng ñã tăng lên t i 11 tri u lao ñ ng chi m 30%
lao ñ ng nông thôn. T( l th i gian làm vi c s) d"ng lao ñ ng trong ñ tu i
c a khu v c nông thôn năm 2005 chi m 80%. Các làng ngh cũng ñã d!n
xu t hi n chuyên môn hóa v i các h i như: h i ngh nghi p, hi p h i doanh
nghi p nh' và v$a ngành ngh nông thôn ho c các trung tâm giao lưu buôn
bán, c"m dân cư [trích theo 9, tr.11-12].
V trình ñ k, thu t

các làng ngh hi n nay cho th y trong c u trúc lao

ñ ng v m t chuyên môn k, thu t ph!n l n là lao ñ ng chân tay, th công. Theo
k t qu ñi u tra c a B Nông nghi p và phát tri n nông thôn “ch t lư ng lao
ñ ng và trình ñ chuyên môn k, thu t

các làng ngh nhìn chung còn th p, ch

y u là lao ñ ng ph thông, s lao ñ ng ch t t nghi p c p I, II chi m trên 60%”
[9, tr15]. Đi u này g i ý tác gi lu n án ti p t"c nghiên c u v ngu n nhân l c
c a làng ngh .
Qua c u trúc lao ñ ng v chuyên môn k, thu t như v y có th th y ph!n
l n công ngh và k, thu t áp d"ng cho s n xu t trong các làng ngh nông
thôn còn l c h u, tính c truy n chưa ñư c ch n l c và ñ!u tư khoa h c k,
thu t ñ nâng cao ch t lư ng s n ph&m còn th p, do ñó chưa ñáp ng ñư c
nhu c!u th trư ng và khó có th nâng cao s c c nh tranh.

Nghiên c u v ch t lư ng lao ñ ng làng ngh , tác gi Tr!n Minh Y n
v i nghiên c u v Làng ngh truy n th ng

nông thôn Vi t Nam ñã ñưa ra

b c tranh t ng quan v ch t lư ng lao ñ ng

làng ngh . Trong ñó s ngư i

có trình ñ h c v n cao chi m m t t tr ng th p, còn ña s lao ñ ng có trình
ñ h c v n trung h c cơ s tr xu ng. C" th nghiên c u này cho th y c!n có
s quan tâm hơn v trình ñ h c v n c a lao ñ ng làng ngh , b i tính ch t
làng ngh nên trình ñ h c v n chưa ñư c coi tr ng không ch trong ñ i tư ng
th , mà ngay c ñ i tư ng là các ch doanh nghi p thì trình ñ và ki n th c


16

qu n lý v-n còn h n ch [109]. C u trúc lao ñ ng v trình ñ h c v n là m t
trong nh ng ñi m y u có nh hư ng l n ñ n hi u qu s n xu t, ch t lư ng s n
ph&m và b o v môi trư ng trong ho t ñ ng c a các làng ngh .
V ñ c trưng các m i quan h trong làng ngh : Trong bài vi t Phong
trào khôi ph c t p quán - tín ngư ng c truy n

m t s làng xã vùng châu

th sông H ng c a Lê M nh Năm [trích theo 69, tr.60-66], và bài vi t Ngư i
nông dân ñ ng b ng sông H ng và quan h c ng ñ ng trong th i kỳ ñ i m"i
c a Nguy*n Đ c Truy n [trích theo 96, tr.45-51] ñ u cùng nh n m nh m i
quan h làng - xã ch y u d a trên truy n th ng, v n hành theo nh ng nguyên

t#c t ch c, các nhóm xã h i khác nhau, các tác gi ñã phân tích làm rõ thêm
mô hình h hàng, thôn xóm như m t ñơn v kinh t , v i các ho t ñ ng nghi l*
th cúng t tiên, các s ki n quan tr ng trong h gia ñình, s giúp ñD, tương
tr l-n nhau, tương t các v trí quan tr ng, ch ch t trong làng cũng s+ ñư c
phân chia theo dòng h nào có ñông ngư i hơn trong làng, xóm. Các nghiên
c u này giúp tác gi hình dung ra nh ng ho t ñ ng c a các nhóm xã h i trong
nông thôn ñ ng b ng sông H ng.
Tương t , nhóm tác gi Mai Văn Hai và c ng s vi t v B n s#c làng
vi t trình bày tính c ng ñ ng làng xã v i ch ñ công ñi n, công th ñã hình
thành tâm lý bám làng, t p trung qu!n t" và chia sR công vi c cho t t c m i
ngư i [31].
Cùng nghiên c u v v n ñ này, tác gi Nguy*n Th Phương Châm
trong tác ph&m Bi n ñ i văn hóa

các làng quê hi n nay v i trư ng h p làng

Đ ng KS, Trang Li t và Đình B ng thu c huy n T$ Sơn, t nh B#c Ninh ñã
ñưa ra nh ng ñ c trưng bi n ñ i văn hóa làng trong s phát tri n kinh t hi n
nay. C" th là “quan h làng xóm trong các làng v-n gi ñư c tính ch t c a
làng quê xưa: ñoàn k t, tình nghĩa. Đ c bi t, trong ñi u ki n kinh t th trư ng
phát tri n hi n nay s ñoàn k t, nghĩa tình này còn ñư c c ng c hơn trư c”


17

[12, tr.305-306]. Song “cũng không quá khó ñ nh n ra m t s nh ng mâu
thu-n ñã n y sinh trong quan h làng xóm và ñã xu t hi n nh ng c nh tranh
mang tính ch t th di n trong c ng ñ ng”. Đ c bi t nh ng làng buôn, làng
ngh ti u th công nghi p có t c ñ s n xu t và phát tri n không ng$ng nh m
ñáp ng nhu c!u tiêu th" c a th trư ng trong và ngoài nư c [12]. Công trình

này, giúp tác gi nh n di n và có ý tư ng nghiên c u s k t n i c u trúc xã
h i gi a truy n th ng và hi n ñ i

các làng ngh ñ ng b ng sông H ng hi n

nay.
Trong quá trình chuy n ñ i v c u trúc xã h i - dân s c a làng ngh t i
nông thôn ñã xu t hi n s phân t!ng xã h i trên t t c các m t, ñ c bi t phân
t!ng trong các y u t c a dân s như lao ñ ng, m c s ng, trình ñ , v.v, theo
như Talcott Parsons, s phân t!ng chính là k t qu tr c ti p c a s phân công
lao ñ ng xã h i và s phân hóa gi a các nhóm xã h i khác nhau [120, tr. 841843]. Nghiên c u v v n ñ này, tác gi Tô Duy H p khi bàn v Th c tr ng
và xu hư"ng chuy n ñ i cơ c u xã h i nông thôn ñ ng b ng B#c B hi n nay
ñã trình bày các mô hình phân t!ng trong làng - xã, như xu t hi n các t!ng gia
ñình giàu, khá gi , trung bình và nghèo. Trong ñó có s phân t!ng c a nh ng
làng ngh truy n th ng, s phân hóa rõ r t c a t$ng làng v m c thu nh p t o
ra ñ c trưng thu nh p cho các h t i t$ng làng, góp ph!n hTnh thành nên các
c u trúc xã h i ki u m i [42, tr. 20-26].
Tóm l i, các nghiên c u v c u trúc xã h i - dân s có ý nghĩa v m t
th c ti*n h t s c to l n ñ i v i quá trình công nghi p hóa, hi n ñ i hóa công
nghi p nông thôn Vi t Nam. Thông qua quá trình nghiên c u tài li u c a các
tác gi như Bùi Xuân Đính, Tr!n Minh Y n, Lê M nh Năm, Mai Văn Hai và
c ng s , Nguy*n Th Phương Châm, Tô Duy H p và báo cáo c a B Tài
nguyên và môi trư ng v Môi trư ng làng ngh Vi t Nam ñã gi i quy t ñư c
nhi u v n ñ v dân s ñang t n ñ ng t i các làng ngh c a nông thôn Vi t