Thể loại truyện nôm trong chương trình ngữ văn phổ thông

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

NGÔ THU HƯƠNG

THỂ LOẠI TRUYỆN NÔM TRONG CHƯƠNG
TRÌNH
NGỮ VĂN PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ
NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

THÁI NGUYÊN - 2019


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

NGÔ THU HƯƠNG

THỂ LOẠI TRUYỆN NÔM TRONG CHƯƠNG
TRÌNH
NGỮ VĂN PHỔ THÔNG
Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
Mã số: 8220121

LUẬN VĂN THẠC SĨ
NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Dương Thu Hằng

THÁI NGUYÊN - 2019

i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đề tài luận văn: “Thể loại truyện Nôm trong chương
trình Ngữ văn phổ thông” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,
kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất
cứ công trình nào khác.
Thái Nguyên, tháng 6 năm 2019
Tác giả luận văn

Ngô Thu Hương


ii

LỜI CẢM ƠN
Với tình cảm chân thành nhất của mình, em xin bày tỏ lòng kính trọng
và biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Dương Thu Hằng, người đã tận tình hướng
dẫn, giúp đỡ và tạo điều kiện cho em trong suốt quá trình thực hiện luận văn.
Em xin trân trọng cảm ơn các thầy cô giáo trong Ban Giám hiệu, khoa
Báo chí - Truyền thông và văn học, trường Đại học Khoa học - Đại học Thái
Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ em trong quá trình học tập và
nghiên cứu luận văn.
Xin gửi lời cảm ơn đến Ban giám hiệu trường THPT Đại Từ và các
đồng nghiệp đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu
và hoàn thành luận văn.
Xin chân thành cảm ơn bạn bè và những người thân đã động viên và
nhiệt tình giúp đỡ em trong thời gian hoàn thành luận văn.

Thái Nguyên, tháng 6 năm 2019
Tác giả luận văn

Ngô Thu Hương


3

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................... ii
MỤC LỤC ......................................................................................................... iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ...................................................................... v
MỞ ĐẦU............................................................................................................ 1

1. Lý do chọn đề tài........................................................................................... 1
2. Lịch sử vấn đề ............................................................................................... 2
3. Đối tượng và mục tiêu nghiên cứu................................................................ 6
4. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu ......................................................... 7
5. Phạm vi nghiên cứu....................................................................................... 8
6. Cấu trúc của luận văn .................................................................................... 8
7. Đóng góp của luận văn.................................................................................. 8
NỘI DUNG ...................................................................................................... 10
Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN LIÊN QUAN
ĐẾN ĐỀ TÀI ................................................................................................... 10

1.1. Một số vấn đề chung về thể loại truyện Nôm .......................................... 10
1.1.1. Khái niệm truyện Nôm.......................................................................... 10
1.1.2. Phân loại truyện Nôm............................................................................ 11
1.1.3. Đặc điểm cơ bản của truyện Nôm......................................................... 13

1.1.4. Vị trí, vai trò của thể loại truyện Nôm trong nền văn học dân tộc ....... 18
1.2. Truyện Kiều của Nguyễn Du và một số trích đoạn Truyện Kiều trong
chương trình phổ thông........................................................................... 19
1.2.1. Những đặc điểm cơ bản về tác phẩm Truyện Kiều của Nguyễn Du..... 19
1.2.2. Các trích đoạn Truyện Kiều trong chương trình Ngữ văn phổ thông
hiện hành ............................................................................................... 25
1.3. Truyện Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình Chiểu và một số trích đoạn
Truyện Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình Chiểu trong chương trình........ 26
1.3.1. Những đặc điểm cơ bản về Truyện Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình
Chiểu. 26
1.3.2. Các trích đoạn Truyện Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình Chiểu trong
chương trình Ngữ văn phổ thông hiện hành ........................................... 30


4

Chương 2. THỂ LOẠI TRUYỆN NÔM TRONG CHƯƠNG TRÌNH SÁCH
GIÁO KHOA NGỮ VĂN PHỔ THÔNG HIỆN HÀNH .................................. 33

2. 1. Những tri thức cơ bản về thể loại truyện Nôm được giảng dạy trong
chương trình SGK Ngữ văn phổ thông hiện hành .................................. 33
2.1.1. Tri thức về Truyện Kiều ........................................................................ 33
2.1.2. Tri thức về Truyện Lục Vân Tiên .......................................................... 36
2.2. Khảo sát thực trạng dạy - học thể loại truyện Nôm trong chương trình
Ngữ văn tại nhà trường phổ thông hiện nay ........................................... 39
2.2.1. Mục đích khảo sát ................................................................................. 39
2.2.2. Đối tượng và địa bàn khảo sát............................................................... 40
2.2.3. Nội dung và cách thức khảo sát ............................................................ 40
2.3. Kết quả điều tra thực trạng....................................................................... 41
2.3.1. Kết quả trắc nghiệm khách quan và kết quả khảo sát tự luận - một số

ý kiến luận giải, đề xuất tiêu biểu ......................................................... 41
2.3.2. Một số nhận xét ..................................................................................... 41
Chương 3. PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH PHẦN THỂ LOẠI TRUYỆN
NÔM TRONG CHƯƠNG TRÌNH SGK NGỮ VĂN PHỔ THÔNG MỚI ...... 52

3.1. Điều chỉnh hệ thống tri thức về truyện Nôm trong chương trình SGK
ngữ văn phổ thông................................................................................... 53
3.1.1. Tồn tại ................................................................................................... 53
3.1.2. Đề xuất .................................................................................................. 55
3.2. Dạy học thể loại truyện Nôm trong chương trình ngữ văn phổ thông
theo chủ đề .............................................................................................. 59
3.2.1. Chủ đề đạo lý ........................................................................................ 60
3.2.2. Chủ đề tình yêu ..................................................................................... 72
KẾT LUẬN ...................................................................................................... 83
DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN VĂN

87
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 88
PHỤ LỤC ...................................................................................................... 104


5

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt

Nội dung được viết tắt

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

NXB
PGS TS

Nhà xuất bản
Phó giáo sư tiến sĩ

SGK

Sách giáo khoa

THCS

Trung học cơ sở

THPT

Trung học phổ thông


1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài

Văn học trung đại Việt Nam được hình thành, phát triển trong một
thời gian dài (từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX) và đã để lại những thành tựu
rực rỡ, tự hào cho nền văn học nước nhà. Từ chỗ tếp thu và ảnh hưởng sâu
sắc văn hóa, văn học Trung Hoa, ông cha ta đã dần tạo nên diện mạo riêng
cho nền văn học dân tộc: những sáng tác văn học bằng chữ Nôm xuất hiện
từ khoảng thế kỉ XIII, đến thế kỉ XV- XVI và đã có những tác giả văn học chữ
Nôm nổi tếng như Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm; những thể loại văn học
của dân tộc xuất hiện như Ngâm khúc, Truyện Nôm, Hát nói. Trong những
thể loại văn học được viết bằng ngôn ngữ dân tộc của nền văn học trung
đại Việt Nam, truyện Nôm là một thể loại đạt được nhiều thành tựu rực rỡ
nhất, để lại dấu ấn sâu sắc nhất, được đông đảo quần chúng nhân dân yêu
thích và là đỉnh cao sự phát triển văn học trung đại Việt Nam suốt 10 thế
kỷ. Cho đến hôm nay, những tác phẩm truyện Nôm như Truyện Kiều của
Nguyễn Du, Truyện Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình Chiểu… vẫn luôn khẳng
định sức sống lâu bền và là niềm tự hào của người Việt Nam.
Trong chương trình Ngữ văn ở phổ thông, việc lựa chọn những thể loại
văn học, các tác giả, tác phẩm giảng dạy cho học sinh (HS) có rất nhiều tiêu
chí đưa ra đòi hỏi các nhà biên soạn sách phải trăn trở hướng tới để đáp
ứng
được mục têu giáo dục đạo đức, nhân cách, trí tuệ… cho các em một
cách phù hợp nhất với từng lớp học, cấp học. Và trong số những thể loại
được chọn đưa vào chương trình phổ thông môn Ngữ văn không khi nào
thiếu vắng truyện Nôm. Những đoạn trích trong Truyện Kiều của Nguyễn
Du, Truyện Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình Chiểu đã được đưa vào chương
trình môn Ngữ văn ở cả bậc trung học cơ sở (THCS) và bậc trung học


2
phổ thông (THPT). Đó là minh chứng
cho thấy, thể loại truyện Nôm có

một vị trí rất quan trọng trong chương trình giáo dục ở phổ thông.


3

Theo Nghị quyết 29 của Ban chấp hành Trung ương Đảng, một yêu cầu
mới đặt ra là phải đổi mới căn bản, toàn diện chương trình giáo dục theo
định
hướng phát triển năng lực người học. Trong môn Ngữ văn, điều cần
được quan tâm và nhìn nhận đúng đắn hơn là không chỉ chú trọng dạy cái
gì cho HS mà cần phải chú ý tới việc tổ chức các hoạt động dạy học hợp lý,
hiệu quả để phát huy tốt nhất năng lực của người học. Đối với các tác phẩm
văn học trung đại, khoảng cách về thời gian và cả về văn hóa với HS phổ
thông là khá xa, nếu chỉ chú trọng dạy cái gì từ văn bản HS sẽ luôn cảm thấy
khó hiểu, không hứng thú với bài học và hiệu quả dạy học sẽ khó đạt như
mong muốn. Phải làm sao cho văn học gần với đời sống hơn, định hướng
cho các em thấy
được mối liên hệ giữa văn học với đời sống để môn ngữ văn trở nên thực sự
cần thiết và có hiệu quả với tất cả HS phổ thông là điều quan tâm suy
nghĩ của rất nhiều người. Là giáo viên (GV) dạy môn Ngữ văn ở phổ thông,
trước những yêu cầu mới của giáo dục hiện nay, chúng tôi luôn trăn trở
suy nghĩ: dạy những gì và dạy như thế nào để tác phẩm văn học trung đại
nói chung, các đoạn trích trong những truyện thơ Nôm nổi tiếng của dân tộc
nói riêng (Truyện Kiều, Truyện Lục Vân Tiên) được HS đón nhận một cách hào
hứng trong giờ học, để có thể phát huy một cách tốt nhất năng lực của các
em và đồng thời định hướng cho HS có được những suy ngẫm, trải nghiệm
riêng sau tết học về cách sống, cách ứng xử với bản thân, với mọi người và
môi trường xung quanh một cách đúng đắn, hợp lý nhất. Vì vậy, chúng tôi
mạnh dạn đề xuất nghiên cứu đề tài: Thể loại truyện Nôm trong chương

trình ngữ văn phổ thông với mong muốn góp thêm góc nhìn mới về thể loại
truyện Nôm trong hành trình tiếp nhận và để nâng cao hơn nữa chất lượng
dạy học môn Ngữ văn ở nhà trường phổ thông hiện nay.
2. Lịch sử vấn đề


4

Với ý thức dân tộc sâu sắc, bằng tài năng sáng tạo tuyệt vời, ông cha ta
đã sáng tạo ra chữ Nôm và cùng với đó là thể loại văn học viết bằng
chữ


5

Nôm. Cho đến nay có thể tự hào khẳng định truyện thơ Nôm có sức hấp dẫn,
sức sống bền lâu trong lòng độc giả và là đỉnh cao của sự phát triển văn học
trung đại Việt Nam. Để phổ biến rộng rãi trong nhân dân, cuối thế kỉ XIX,
một số truyện Nôm đã được phiên âm ra chữ quốc ngữ như Truyện
Kiều, Phan Trần, Truyện Lục Vân Tiên. Khi nghề in ấn phát triển vào đầu
thế kỉ XX, truyện Nôm được in, xuất bản ở một số thành phố lớn như Sài
Gòn, Hải Phòng, Hà Nội. Và cho đến nay, truyện Nôm vẫn luôn thu hút được
sự quan tâm đặc biệt của công chúng. Với giá trị sâu sắc về nhiều mặt,
truyện Nôm luôn được giới nghiên cứu quan tâm, viết nên nhiều công trình
khám phá về thể loại văn học đặc biệt này. Được biết đến nhiều nhất là
những công trình nghiên cứu như: Kiều Thu Hoạch trong luận án PTS KH Ngữ
văn “Truyện Nôm bình dân của người Việt, lịch sử hình thành và bản chất thể
loại”, Đặng Thanh Lê với cuốn “Truyện Kiều và thể loại truyện Nôm”. Với sự
đam mê nghiên cứu của mình về thể loại truyện này, Kiều Thu Hoạch đã tếp
tục xuất bản cuốn “Thi pháp truyện Nôm”. Ngoài ra còn có rất nhiều các bài

viết đăng trên các báo, tạp chí văn học thể hiện sự quan tâm tìm tòi, nghiên
cứu rất sâu sắc về thể loại truyện Nôm như: “Nhân vật phụ nữ qua một số
truyện Nôm” của Đặng Thanh Lê, “Thể loại truyện Nôm và sự phát triển của
thể loại văn học trung đại Việt Nam” của Đoàn Thị Giang.
Trong những công trình nghiên cứu về truyện Nôm kể trên, các tác
giả đã đi sâu tìm hiểu về những vấn đề như nguồn gốc, nội dung, nghệ thuật,
vị trí…của thể loại này. Đặc biệt trong cuốn “Truyện Nôm nguồn gốc bản
chất và thể loại”, tác giả Kiều Thu Hoạch đã tập trung nghiên cứu chủ yếu vào
vấn đề thể loại, đi sâu tìm hiểu nguồn gốc, quá trình hình thành phát triển
thể loại, qua đó chỉ ra giá trị sâu sắc của truyện Nôm: “Xu hướng chung của
truyện Nôm là đề cao trung, hiếu, tiết nghĩa, nhưng trong đa số truyện Nôm,
nhất là truyện Nôm nguồn gốc ở truyện dân gian thì đó là thứ trung, hiếu,
tiết, nghĩa theo quan điểm dân gian” [7, tr22].


6

Những công trình nghiên cứu bề thế, có giá trị kể trên là những tài liệu
quý báu, tạo cơ sở quan trọng cho việc nghiên cứu những tác phẩm truyện
Nôm của nền văn học trung đại Việt Nam.
Trong chương trình Ngữ văn ở phổ thông, truyện thơ Nôm luôn có
một vị trí xứng đáng, được chọn dạy trong nhiều tiết học ở lớp 9, 10 và bài
đọc thêm ở lớp 11. Với giá trị đặc biệt về nội dung và nghệ thuật, truyện
Nôm thực sự có vai trò quan trọng trong việc giáo dục thế hệ trẻ từ nếp cảm,
nếp nghĩ đến đạo đức, nhân cách, lối sống, cách hành xử… trong cuộc sống
của các em. Đến với truyện Nôm, HS còn có thể biết được những hình thức
nghệ thuật đậm đà bản sắc dân tộc Việt. Hai tác giả tiêu biểu của thể loại
truyện Nôm bác học được chọn dạy trong chương trình Ngữ văn ở phổ thông
là Nguyễn Du và Nguyễn Đình Chiểu - những tác gia văn học lớn của dân
tộc. Đã có rất nhiều nhà nghiên cứu quan tâm tm hiểu và viết nên những

cuốn sách, những công trình phục vụ cho việc tm hiểu những tác phẩm
truyện Nôm trong chương trình ngữ văn nhưng chủ yếu là tìm hiểu riêng
từng tác phẩm, từng đoạn trích, hay một khía cạnh của truyện Nôm trong
chương trình như cốt truyện, nhân vật, ngôn ngữ… Vấn đề thể loại truyện
Nôm trong chương trình phổ thông chưa được nhìn nhận một cách hệ thống
và toàn diện.
Trong cuốn “Phân tích tác phẩm văn học trung đại Việt Nam từ góc
nhìn thể loại”, Lã Nhâm Thìn đã đem đến cho người đọc cách nhìn thiết thực
đối với việc nghiên cứu, giảng dạy văn học từ góc nhìn thể loại. Chương V
của cuốn sách đã đề cập đến đặc điểm và phương pháp phân tch truyện
thơ, những định hướng khi phân tích một số đoạn trích trong truyện thơ:
“Truyện
được kể bằng thơ nên đặc điểm nổi bật nhất của truyện Nôm là sự kết
hợp giữa yếu tố tự sự và yếu tố trữ tình” [25, tr238]. Hay “Truyện Nôm bác
học một mặt khẳng định lễ giáo phong kiến, mặt khác lại đề cao tình yêu tự


7

do, khát vọng giải phóng tình cảm. Có những tác phẩm đề cập tới những vấn
đề đạo đức nhân sinh và xã hội sâu sắc như Truyện Kiều của Nguyễn Du,
Truyện


8

Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình Chiểu. Truyện Nôm bác học thường rất chau
chuốt về nghệ thuật” [25, tr238].
Với kiệt tác Truyện Kiều của Nguyễn Du, bên cạnh những đặc điểm
chung của truyện thơ Nôm còn có những sáng tạo đặc biệt của tác giả. Đặng

Thanh Lê trong cuốn sách “Giảng văn Truyện Kiều” đã thể hiện những
nghiên cứu sâu sắc về việc tìm hiểu và giảng dạy Truyện Kiều. Tác giả đã
trình bày quan điểm về phân tích Truyện Kiều theo hướng tếp cận thi
pháp học và ngôn ngữ học. “Việc phân tch những đặc điểm trong thi pháp
Truyện Kiều cần được đặt trong mối quan hệ giữa ba “cấp độ” thi pháp: thi
pháp tác phẩm tự sự, thi pháp cổ điển và thi pháp Truyện Kiều. Nhìn nhận
như vậy, chúng ta có thể khám phá được những nét chung và nét riêng
truyền thống cộng đồng và cá tnh sáng tạo, đó là quy luật phát triển của văn
học cũng như một cơ sở tạo nên thiên tài Nguyễn Du và kiệt tác Truyện
Kiều” [11, tr12]. Khi phân tch ngôn ngữ Truyện Kiều, Đặng Thanh Lê cũng
lưu ý hai điều, đó là: “phải chú trọng đến hiệu quả thông tin tối ưu hơn là tối
đa” [11, tr12]. “Những đoạn thơ đã được chọn lọc trích giảng là những đoạn
thơ ưu tú… những từ ngữ, tứ thơ hay nhất thuộc hệ thống từ ngữ dân tộc
và những điển cố, thi liệu, từ ngữ Hán đã được sử dụng hết sức sáng tạo”
[11, tr13].
Tác giả cuốn sách “Bình giải 10 đoạn trích trong Truyện Kiều”, Trương
Xuân Tiếu đã đem đến những định hướng hữu ích khi tìm hiểu một số đoạn
trích trong Truyện Kiều của Nguyễn Du. Với mỗi đoạn trích cần tìm hiểu, tác
giả đều giới thiệu về đoạn trích tương ứng trong Kim Vân Kiều truyện, giải
thích những thành ngữ tếng Việt, những điển cố văn học Trung Quốc được
Nguyễn Du sử dụng trong đoạn trích ấy. Từ đó tạo cơ sở để tm hiểu vị trí, bố
cục và phân tích giá trị nội dung, nghệ thuật của đoạn trích.
Trong chương trình ngữ văn phổ thông hiện hành, Truyện Lục Vân Tiên
của Nguyễn Đình Chiểu được dạy học ở chương trình Ngữ văn lớp 9 và
chương trình Ngữ văn nâng cao lớp 11. Với Truyện Lục Vân Tiên, người dân


9

miền Nam ai cũng mến yêu, say mê thưởng thức. Tác phẩm này được các

nhà


10

nghiên cứu dày công tm hiểu thể hiện qua rất nhiều bài viết trong cuốn
sách. Giáo sư Nguyễn Đình Chú đã nhận xét: “Về thể loại truyện thơ, Lục Vân
Tiên của Đồ Chiểu đáng xếp vào hàng thứ hai sau Truyện Kiều của Nguyễn
Du, sự sáng tạo nghệ thuật ở sức sống, ở khả năng phô-cờ-lo-ri-dê (dân
gian hóa) của nó” [24, tr581]. Trong bài viết “Nguyễn Đình Chiểu, ngôi
sao sáng trong bầu trời văn nghệ dân tộc”, cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã
khẳng định: “Cho nên các nhân vật của Lục Vân Tiên: Lục Vân Tiên, Nguyệt
Nga, Tiểu đồng… là những người đáng quý, đáng yêu, trọng nghĩa, khinh tài,
trước sau một lòng, mặc dầu khổ cực, gian nguy, quyết phấn đấu vì nghĩa
lớn. Họ là những nhân vật của một thuở đã qua, điều đó không cần phải
nói. Nhưng họ là những con người có ruột gan, xương thịt. Họ sống trong
một xã hội cũng như biết bao xã hội từ xưa đến nay, có người tốt, kẻ xấu,
người ngay, kẻ gian, có nhiều đau khổ, bất công - họ đã đấu tranh không
khoan nhượng chống mọi gian dối bất công và họ đã thắng. Họ là những
tấm gương dũng cảm. Vì những lẽ đó họ gần gũi chúng ta và câu chuyện của
họ làm chúng ta xúc động và thích thú” [ 20, tr27].
Tìm hiểu lịch sử nghiên cứu thể loại truyện Nôm nói chung và những
truyện Nôm nổi tiếng như đã kể trên được đưa vào chương trình Ngữ văn
phổ thông hiện hành, chúng tôi nhận thấy các nhà nghiên cứu đã có những
kết quả tm hiểu bề thế, có ý nghĩa và ảnh hưởng sâu sắc. Tiếp thu kết quả
nghiên cứu của những bậc tiền bối, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài
Thể loại truyện Nôm trong chương trình Ngữ văn phổ thông nhằm có cái
nhìn hệ thống hơn về những truyện Nôm được đưa vào chương trình giảng
dạy, và đó cũng là cách để đưa văn học gần gũi với đời sống hơn góp phần
bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc qua những tác phẩm có giá trị

đặc biệt trong nền văn học trung đại Việt Nam.
3. Đối tượng và mục tiêu nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Thể loại truyện Nôm trong chương trình Ngữ văn phổ thông, đặc biệt
là


11

những đoạn trích trong chương trình sách giáo khoa (SGK) Ngữ văn hiện
hành.
3.2. Mục tiêu nghiên cứu
- Góp phần làm rõ thêm giá trị của thể loại truyện thơ Nôm, đặc biệt là
các đoạn trích trong chương trình SGK Ngữ văn phổ thông hiện hành.
- Góp phần phát triển chương trình SGK Ngữ văn phổ thông theo định
hướng của Chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn (ban hành
kèm theo thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26 tháng 12 của Bộ trưởng
Bộ Giáo dục và Đào tạo) đồng thời cung cấp thêm tri thức nhằm nâng cao
chất
lượng dạy học môn Ngữ văn ở phổ thông, làm cho tác phẩm văn học trung
đại trở nên gần gũi và được các em HS yêu mến, trân trọng và định hướng tốt
hơn cho sự phát triển nhân cách người học hiện nay.
4. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu
4.1. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tìm hiểu những vấn đề liên quan đến thể loại truyện Nôm, đặc biệt là
truyện Nôm của hai tác giả được dạy học trong chương trình phổ thông:
Nguyễn Du và Nguyễn Đình Chiểu.
- Thống kê các đoạn trích thuộc thể loại truyện Nôm có trong chương
trình phổ thông để từ đó tm hiểu sâu sắc giá trị nội dung, nghệ thuật và
đề xuất hướng phát triển chương trình phù hợp nhằm phát huy năng lực

người học, đưa văn học gần với đời sống hơn.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Chúng tôi vận dụng đồng bộ các phương pháp nghiên cứu sau để thực
hiện luận văn:
- Phương pháp khảo sát, thống kê: Phương pháp này được sử dụng với
mục đích thống kê các đoạn trích thuộc tác phẩm truyện thơ Nôm được
dạy và học trong chương trình Ngữ văn ở phổ thông.


12

- Phương pháp phân tích, tổng hợp: Sử dụng phương pháp này nhằm
tm hiểu những tài liệu về truyện Nôm, về việc dạy- học truyện Nôm
trong chương trình phổ thông với những thuận lợi, khó khăn, cái được,
chưa được để từ đó phân tch để thấy được những những nét đặc trưng
riêng của thể loại, nhằm đưa ra những hướng phù hợp về cách tiếp cận
những đoạn trích truyện Nôm trong chương trình, góp phần đưa văn học gần
với đời sống hơn.
- Phương pháp nghiên cứu liên ngành: Để thấy được sự hấp dẫn của thể
loại truyện Nôm trong chương trình, trong đề tài này chúng tôi có vận dụng
phương pháp nghiên cứu liên ngành, kết hợp khai thác tri thức văn học
với các tri thức thuộc các ngành khác nhau như văn hóa, lịch sử, xã hội…
5. Phạm vi nghiên cứu
- Thể loại truyện thơ Nôm;
- Các trích đoạn thuộc thể loại truyện thơ Nôm được dạy trong
chương
trình SGK Ngữ văn phổ thông hiện hành;
- Các công trình nghiên cứu có liên quan.
6. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Thư mục tham khảo, phần Nội dung đề

tài được triển khai gồm 3 chương chính:
Chương 1: Những vấn đề lí luận và thực tiễn liên quan đến đề tài
Chương 2: Thể loại truyện Nôm trong chương trình SGK Ngữ văn phổ
thông hiện hành.
Chương 3: Phát triển chương trình phần thể loại truyện Nôm trong SGK
Ngữ văn phổ thông mới.
7. Đóng góp của luận văn
- Đây là công trình đầu tên nghiên cứu về thể loại truyện Nôm trong
chương trình Ngữ văn phổ thông một cách hệ thống và toàn diện. Trên cơ sở


13

phân tch đặc điểm của thể loại truyện Nôm trong chương trình SGK Ngữ
văn


14

hiện hành và khảo sát thực trạng dạy học thể loại truyện Nôm ở nhà trường
phổ thông, đề tài đề xuất hướng phát triển chương trình phần thể loại truyện
Nôm trong chương trình SGK Ngữ văn phổ thông mới. Qua đó, góp phần làm
rõ mối quan hệ của các tác phẩm văn học trung đại trong giáo dục nhân cách
HS nói riêng và trong đời sống văn hóa xã hội hiện nay nói chung. Kết quả
nghiên cứu của đề tài sẽ góp thêm một tếng nói nhằm bảo tồn, sống lại giá
trị của thể loại truyện Nôm, giúp các em HS phổ thông thêm hứng thú tếp
nhận các tác phẩm thuộc thể loại truyện Nôm trong thời kỳ văn học trung đại
Việt Nam.
- Góp thêm một tài liệu tham khảo hữu ích cho việc học tập, nghiên cứu
về truyện Nôm, đặc biệt là truyện Nôm của hai tác giả tiêu biểu trong nền

văn học Việt Nam là Nguyễn Du và Nguyễn Đình Chiểu.


15

NỘI DUNG
Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN LIÊN
QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
1.1. Một số vấn đề chung về thể loại truyện Nôm
1.1.1. Khái niệm truyện Nôm
Truyện Nôm là một thể loại đặc sắc của nền văn học trung đại Việt Nam
thể hiện đậm nét ý thức và tài năng sáng tạo của ông cha ta. Cho đến nay
đã có rất nhiều công trình nghiên cứu khoa học về truyện Nôm. Các nhà
nghiên cứu đã đưa ra những khái niệm khác nhau về thể loại truyện Nôm
trên cơ sở căn cứ vào thể thơ, ngôn ngữ và phương pháp sáng tác. Cuốn Từ
điển thuật ngữ văn học, mục Truyện Nôm có giới thiệu ngắn gọn như sau:
“Truyện Nôm là thể loại tự sự bằng thơ dài rất tiêu biểu cho văn học cổ điển
Việt Nam, nở rộ vào cuối thế kỉ XVIII, đầu thế kỉ XIX, do viết bằng tiếng Việt,
ghi bằng chữ Nôm nên được gọi là truyện Nôm” [5, tr.372].
Tìm hiểu các truyện Nôm của nước ta hiện còn, xét về thể thơ, chúng ta
thấy có tác phẩm viết bằng thể thơ lục bát, có tác phẩm viết bằng thể thơ
Đường luật. Song têu biểu hơn cả là loại truyện Nôm viết bằng thể thơ lục
bát.
Truyện Nôm được xem xét là thể loại tự sự bằng thơ dài nhưng nó có
những đặc trưng riêng biệt để phân biệt với những thể loại văn học
khác. Trong mục Truyện thơ Nôm và Truyện Kiều, cuốn Thi pháp Truyện
Kiều, Trần Đình Sử đã chỉ rõ sự khác biệt giữa truyện thơ Nôm với sử thi, cổ
tích, tểu thuyết hiện đại. Giáo sư (GS) Trần Đình Sử cho rằng: “Cho đến
trước Truyện Kiều của Nguyễn Du, thể loại truyện Nôm đã hình thành từ nhu

cầu diễn ca, diễn Nôm để sáng tác thành một thể loại tự sự dân tộc. Truyện
Nôm là một thể loại có nội dung thế sự, đời tư, không phải thể loại sử thi


16

như diễn ca lịch sử. Khác với cổ tích, truyện Nôm là hình thức tự sự hướng
tới khắc


17

họa hình ảnh của chủ thể con người với đời sống nội tâm, ý nghĩ, lời nói, tư
tưởng. Nhưng khác với tiểu thuyết hiện đại, truyện Nôm là thể loại “truyện
vừa” trung đại, chỉ kể các sự tích và nhân vật trong quan hệ nhân quả sít sao,
chặt chẽ, có hậu. Truyện Nôm nói chung chưa biết đến các chi tiết “thừa”, nó
chưa cho ta biết về vô thức và trạng thái thế giới bao la xung quanh
con người và sự việc”[21, tr.102].
Qua sự tm hiểu, nghiên cứu sâu sắc của mình, các nhà nghiên cứu
đã đưa ra những khái niệm về thể loại truyện Nôm. Mỗi nhà nghiên cứu sẽ
có cách diễn đạt riêng, song tựu chung lại chúng tôi khái quát về thể loại này
như sau: Truyện Nôm là loại hình tự sự bằng thơ, chủ yếu sử dụng thể thơ
lục bát, dùng chữ Nôm làm văn tự. Mỗi tác phẩm truyện Nôm đều có cốt
truyện hoàn chỉnh, được tạo nên bởi các sự kiện, tình tiết, biến cố, xoay
quanh cuộc đời, số phận của nhân vật chính. Việc sử dụng thể thơ lục
bát truyền thống và ngôn ngữ dân tộc là chữ Nôm, truyện Nôm đã khẳng
định dấu ấn riêng của nền văn học nước nhà, bước đầu thoát khỏi ảnh
hưởng nặng nề của văn học Trung Quốc.
1.1.2. Phân loại truyện Nôm
Trong nền văn học trung đại Việt Nam, truyện Nôm là thể loại có số

lượng tác phẩm khá đồ sộ. Được hình thành từ khoảng thế kỉ XVI, XVII, phát
triển nở rộ vào khoảng cuối thế kỉ XVIII, đầu thế kỉ XIX, chịu sự ảnh hưởng của
những hoàn cảnh xã hội khác nhau trong một khoảng thời gian rất dài, việc
phân loại truyện Nôm không đơn giản. Bằng căn cứ có cơ sở khoa học, các
nhà nghiên cứu đã đưa ra những cách phân loại truyện Nôm khác nhau như
sau:
Dựa vào nguồn gốc và thể tài, có 3 loại truyện Nôm: Thứ nhất, loại lấy
đề tài từ các truyện cổ dân gian như truyện Tấm Cám, truyện Trương Chi,
Thạch Sanh; Thứ hai, loại lấy đề tài, cốt truyện từ văn học Trung Quốc như


18

truyện Hoa Tiên; Thứ ba, loại lấy đề tài, cốt truyện từ những sáng tác chữ
Hán hoặc những sự tch có thật ở Việt Nam như Tống Trân Cúc Hoa.