Rèn luyện kỹ năng sử dụng atlat địa lý việt nam trong dạy học địa lý 12 trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
KHOA ĐỊA LÝ

ĐÀO LÊ QUẾ THÚY

RÈN LUYỆN KỸ NĂNG SỬ DỤNG ATLAT
ĐỊA LÝ VIỆT NAM TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ 12 TRUNG
HỌC PHỔ THÔNG THEO ĐỊNH HƯỚNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
NGÀNH: CỬ NHÂN SƯ PHẠM ĐỊA LÝ

Đà Nẵng, tháng 04 năm 2018


ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
KHOA ĐỊA LÝ

RÈN LUYỆN KỸ NĂNG SỬ DỤNG ATLAT
ĐỊA LÝ VIỆT NAM TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ 12 TRUNG
HỌC PHỔ THÔNG THEO ĐỊNH HƯỚNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
NGÀNH: CỬ NHÂN SƯ PHẠM ĐỊA LÝ

Người hướng dẫn: ThS. Hồ Phong
Người thực hiện:
Đào lê Quế Thúy

Đà Nẵng, tháng 04 năm 2018


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đề tài là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và
kết quả nghiên cứu là trung thực, được các đồng tác giả cho phép sử dụng để làm
cơ sở đề tài. Những kết quả nghiên cứu thực tiễn chưa từng được công bố trong bất
kì một công trình nào khác.


LỜI CẢM ƠN
Để có thể hoàn thành luận văn này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến
Thầy giáo – người hướng dẫn : ThS. Hồ Phong đã tận tình giúp đỡ và hướng dẫn tôi
trong suốt quá trình thực hiện đề tài.
Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong tổ, nhóm bộ môn Địa lí
trường THPT Hoàng Hoa Thám, quận Sơn Trà, Thành phố Đà Nẵng và trường
THPT Lê Hồng Phong, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam cùng các thầy cô giáo
Khoa Địa lí Trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng đã góp nhiều ý kiến quý
báu trong quá trình thực hiện đề tài.
Xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, thầy cô đã động viên giúp đỡ tôi
trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu đề tài.
Mặc dù rất cố gắng song bản luận văn không tránh khỏi những thiếu sót và
hạn chế. Rất mong được sự chỉ dẫn, đóng góp ý kiến của các thầy cô giáo và những
người quan tâm đến đề tài luận văn được hoàn thiện và có giá trị thực tiễn hơn.
Xin chân thành cảm ơn
Đà Nẵng, tháng 4 năm 2018

Tác giả
Đào Lê Quế Thúy


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
DANH MỤC CÁC BẢNG
LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1
1. Lí do chọn đề tài. ............................................................................................. 12
2. Mục tiêu nghiên cứu......................................................................................... 13
3. Nhiệm vụ đề tài................................................................................................ 13
4. Đối tượng nghiên cứu....................................................................................... 14
5. Phạm vi nghiên cứu.......................................................................................... 14
6. Lịch sử nghiên cứu........................................................................................... 14
7. Điểm mới của đề tài ......................................................................................... 16
8. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................. 16
9. Cấu trúc của luận án .......................................................................................... 17
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC RÈN LUYỆN KĨ
NĂNG SỬ DỤNG ATLAT ĐỊA LÍ VIỆT NAM TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ
12 THPT THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ......................... 18
1.1. Kĩ năng Địa lí ................................................................................................. 18
1.1.1. Khái niệm kĩ năng........................................................................................ 18
1.1.2. Khái niệm kĩ năng địa lí............................................................................... 19
1.1.3. Vai trò, vị trí của kĩ năng trong dạy học địa lí .............................................. 19
1.1.4. Phân loại các kĩ năng địa lí .......................................................................... 19
1.1.5. Đặc điểm kĩ năng địa lí ................................................................................ 20
1.1.6. Mối quan hệ giữa các kĩ năng địa lí với kiến thức địa lí ............................... 21

1.1.7. Kĩ năng sử dụng Atlat .................................................................................. 21
1.1.7.1. Khái niệm Atlat Địa lí .............................................................................. 21
1.1.7.2. Khái niệm kĩ năng sử dụng Atlat.............................................................. 22


1.1.7.3. Vai trò kĩ năng sử dụng Atlat ................................................................... 22
1.1.7.4. Phân loại kĩ năng sử dụng Atlat................................................................ 23
1.2. Atlat Địa lí Việt Nam...................................................................................... 24
1.2.1. Cấu trúc của Atlat Địa lí Việt Nam .............................................................. 24
1.2.2. Đặc điểm của Atlat Địa lí Việt Nam............................................................. 24
1.2.3. Vai trò của Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lí................................. 26
1.2.3.1. Đối với giáo viên...................................................................................... 26
1.2.3.2. Đối với học sinh....................................................................................... 27
1.3. Phát triển năng lực học sinh trong dạy học Địa lí ............................................ 28
1.3.1. Khái niệm năng lực...................................................................................... 28
1.3.2. Khái niệm năng lực học sinh........................................................................ 28
1.3.3. Đặc điểm của năng lực................................................................................. 29
1.3.4. Các loại năng lực ......................................................................................... 29
1.3.5. Các năng lực chuyên biệt của môn Địa lí ..................................................... 29
1.3.6. So sánh dạy học theo nội dung và theo định hướng năng lực........................ 33
1.4. Đặc điểm chương trình, sách giáo khoa Địa lí 12 THPT ................................. 35
1.4.1. Đặc điểm chương trình Địa lí 12 THPT ....................................................... 35
1.4.1.1. Mục tiêu chương trình Địa lí 12 ............................................................... 35
1.4.1.2. Cấu trúc chương trình Địa lí 12 Cơ bản (chương trình chuẩn) .................. 36
1.4.2. Đặc điểm sách giáo khoa Địa lí 12 THPT .................................................... 37
1.5. Đặc điểm tâm sinh lý và trình độ nhận thức của học sinh lớp 12 ..................... 38
1.6. Tình hình rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lí
12 THPT Thành phố Đà Nẵng và tỉnh Quảng Nam................................................ 39
1.6.1. Phân tích thực trạng rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong
dạy học Địa lí 12 THPT......................................................................................... 39

1.6.1.1. Quan niệm của giáo viên về rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat ................... 39
1.6.1.2. Thực trạng về việc rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat cho HS lớp 12 của GV40
1.6.1.3. Thực trạng rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat của HS lớp 12 ....................... 42
1.6.3. Kết luận về kết quả điều tra.......................................................................... 44
1.6.4. Nguyên nhân của thực trạng......................................................................... 44


1.6.4.1. Nguyên nhân khách quan .......................................................................... 44
1.6.4.2. Nguyên nhân chủ quan.............................................................................. 44
CHƯƠNG 2. PHƯƠNG PHÁP RÈN LUYỆN KĨ NĂNG SỬ DỤNG ATLAT
ĐỊA LÍ VIỆT NAM TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12 THPT THEO ĐỊNH
HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ................................................................ 46
2.1. Khả năng của chương trình Địa lí 12 với việc sử dụng Atlat ........................... 46
2.2. Xác định các bài học Địa lí 12 THPT có sử dụng Atlat để rèn luyện các kĩ năng
sử dụng Atlat ......................................................................................................... 47
2.3. Nguyên tắc sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam...................................................... 58
2.3.1. Sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam phù hợp với nội dung dạy học. .................... 58
2.3.2. Sử dụng Atlat để phát huy tính tích cực của học sinh. .................................. 59
2.4. Các kĩ năng sử dụng Atlat............................................................................... 59
2.5. Phương pháp rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat theo định hướng phát triển năng
lực.

................................................................................................................. 61

2.5.1. Phương pháp chung rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat theo định hướng phát
triển năng lực......................................................................................................... 61
2.5.2. Phương pháp cụ thể rèn luyện kĩ năng Atlat theo định hướng phát triển năng
lực

................................................................................................................. 62

2.5.2.1. Phương pháp rèn luyện kĩ năng nhận sử dụng bản đồ trong Atlat Địa lí Việt
Nam theo định hướng phát triển năng lực .............................................................. 62
2.5.2.1.1. Rèn luyện kĩ năng nhận biết, chỉ và đọc tên các đối tượng địa lí trên bản
đồ Atlat Địa lí Việt Nam........................................................................................ 62
2.5.2.1.2. Rèn luyện kĩ năng xác định phương hướng, kinh độ, vĩ độ trên bản đồ
Atlat Địa lí Việt Nam ............................................................................................ 63
2.5.2.1.3. Rèn luyện kĩ năng xác định mối quan hệ không gian các đối tượng trên
bản đồ Atlat Địa lí Việt Nam ................................................................................. 64
2.5.2.1.4. Rèn luyện kĩ năng xác mô tả tổng hợp khu vực trên bản đồ Atlat ........... 65
2.5.2.1.5. Rèn luyện kĩ năng sử dụng từng trang bản đồ trong Atlat Địa lí Việt Nam67
2.5.2.2. Rèn luyện kĩ năng đọc lát cắt địa hình từ Atlat Địa lí Việt Nam theo định
hướng phát triển năng lực. ..................................................................................... 74


2.5.2.3. Rèn luyện kĩ năng đọc và phân tích bản đồ từ Atlat Địa lí Việt Nam theo
định hướng phát triển năng lực. ............................................................................. 76
CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ....................................................... 79
3.1. Mục tiêu thực nghiệm ..................................................................................... 79
3.2. Nguyên tắc thực nghiệm ................................................................................. 79
3.3. Nhiệm vụ thực nghiệm ................................................................................... 79
3.4. Phương pháp thực nghiệm .............................................................................. 80
3.5. Tổ chức thực nghiệm ...................................................................................... 81
3.5.1. Địa bàn thực nghiệm.................................................................................... 81
3.5.2. Thời gian thực hiện...................................................................................... 81
3.5.3. Đối tượng thực nghiệm ................................................................................ 81
3.6. Nội dung......................................................................................................... 81
3.7. Quy trình thực nghiệm .................................................................................... 81
3.8. Kết quả thực nghiệm....................................................................................... 82
3.8.1. Kết quả kiểm tra các bài thực nghiệm .......................................................... 82

3.8.2. Tổng hợp kết quả các bài thực nghiệm......................................................... 82
3.8.3. Nhận xét kết quả thực nghiệm...................................................................... 84
3.8.3.1. Nhận xét về mặt định lượng ...................................................................... 84
3.8.3.2. Nhận xét về mặt định tính ......................................................................... 85
KẾT LUẬN.......................................................................................................... 86
1. Kết quả đạt được của đề tài................................................................................ 86
2. Một số kiến nghị, đề xuất................................................................................... 87
3. Hướng mở rộng của đề tài ................................................................................. 87
TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................... 88
PHỤ LỤC............................................................................................................. 89


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
ANQP

An ninh quốc phòng

BTB

Bắc Trung Bộ

CN

Công nghiệp

DHNTB

Duyên hải Nam Trung Bộ

ĐBSH

Đồng bằng sông Hồng

ĐBSCL

Đồng bằng sông Cửu Long

ĐC
GTVT

Đối chứng
Giao thông vận tải

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

KT

Kinh tế

KT-XH

Kinh tế - Xã hội

NN

Nông nghiệp

NXB

Nhà xuất bản

SGK

Sách giáo khoa

TDMNBB

Trung du miền núi Bắc Bộ

TN

Tự nhiên

TN

Tây Nguyên

TNG

Thực nghiệm

THCS

Trung học cơ sở

THPT

Trung học phổ thông

TTLL

Thông tin liên lạc


DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Biểu đồ thống kê điểm số .......................................................................... 72
Biểu đồ 3.2. Biểu đồ phân phối tần suất điểm ................................................................ 72
Biểu đồ 3.3. Biểu đồ phân loại học lực hai nhóm........................................................... 73


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Các năng lực chuyên biệt của môn địa lí......................................................18
Bảng 1.2. Một số đặc trưng cơ bản của dạy học theo định hướng nội dung và theo
định hướng năng lực....................................................................................................23
Bảng 1.3. Các kĩ năng sử dụng Atlat cần rèn luyện cho học sinh .................................29
Bảng 1.4. Các mức rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat ....................................................30
Bảng 1.5. Các tiết học có rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat của giáo viên .....................31
Bảng 1.6. Mức độ sử dụng Atlat của học sinh..............................................................32
Bảng 1.7. Các mức độ kĩ năng sử dụng Atlat học sinh rèn luyện được.........................32
Bảng 2.1. Nội dung các bài học Địa lí 12 có sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam và các kĩ
năng Atlat được rèn luyện............................................................................................36
Bảng 3.1. Tần suất điểm bài kiểm tra lần 1 ..................................................................71
Bảng 3.2. Tần suất điểm bài kiểm tra lần 2 ..................................................................71
Bảng 3.3. Tần suất điểm 2 bài kiểm tra........................................................................71

Bảng 3.4. Bảng phân phối tần suất...............................................................................72
Bảng 3.5. Bảng phân loại trình độ qua các lần kiểm tra ...............................................73


LỜI MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Giáo dục phổ thông nước ta đang từng bước chuyển từ chương trình giáo dục
tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học. Nghị quyết Hội nghị
Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện Giáo dục và Đào tạo chỉ rõ
“Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại phát huy
tính tích cực, chủ động sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của người học…
Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học tạo cơ sở để người học tự
cập nhật, và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực….” trong chiến lược
Phát triển Giáo dục 2015 – 2020 (Ban hành kèm theo quyết định số 711/QĐ –
TTg ngày 13 tháng 6 năm 2020 của Thủ tướng Chính phủ) chỉ rõ: “Thực hiện đổi
mới chương trình và sách giáo khoa từ năm 2015 theo định hướng phát triển năng
lực học sinh, vừa đảm bảo tính thống nhất trong toàn quốc, vừa phù hợp với đặc
thù mỗi địa phương ”.
Như vậy có thể thấy, xu hướng dạy học hiện nay, việc dạy và học không chỉ
nhằm trang bị cho học sinh những kiến thức mà còn rèn luyện cho học sinh những
kĩ năng cơ bản đặc trưng của môn học, đồng thời phát triển các năng lực cho
người học. Trong dạy học Địa lí, các kĩ năng là một phần không thể thiếu vì đó là
phần của hệ thống tri thức Địa lí trong Trường phổ thông. Thông qua rèn luyện các
kĩ năng sẽ góp phần phát triển được các năng lực của người học.
Đối với chương trình Địa lí lớp 12, có nhiều nội dung kiến thức và kĩ năng
Địa lí được thể hiện chủ yếu qua Atlat, các bài tập liên quan đến Atlat chiếm một
tỉ lệ khá lớn. Atlat trở thành một công cụ rất quan trọng trong dạy và học môn Địa
lí của giáo viên và học sinh. Atlat được xem như cuốn sách giáo khoa thứ hai giúp
cho người học đào sâu những tri thức địa lí và đồng thời giúp cho giáo viên thuận
lợi trong việc giảng dạy môn Địa lí.

Một trong những vai trò quan trọng của giáo viên Địa lí phổ thông hiện nay
là rèn luyện cho học sinh kĩ năng sử dụng Atlat để các em tự khai thác thông tin
tìm tòi khám phá kiến thức mới. Việc rèn luyện các kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí


Việt Nam một cách thuần thục sẽ tạo cho học sinh không phải ghi nhớ kiến thức
Địa lí 12 một cách máy móc. Giúp các em phát triển được các năng lực cá nhân.
Bên cạnh đó, rèn luyện kĩ năng này còn giúp các em đạt được các kết quả cao hơn
trong các kì kiểm tra, thi THPT Quốc gia. Thông qua việc rèn luyện kĩ năng sử
dụng Atlat trong dạy học Địa lí còn góp phần phát triển các năng lực Địa lí cho
học sinh như năng lực tư duy lãnh thổ, tư duy liên hệ tổng hợp, sử dụng bản đồ
Atlat, sử dụng biểu đồ….
Tuy nhiên việc rèn luyện các kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí 12
theo định hướng phát triển năng lực còn gặp nhiều khó khăn. Bởi vậy vì đây là
một vấn đề mới, trong khi chương trình Địa lí 12 không có tiết riêng rèn luyện kĩ
năng Atlat, nhiều giáo viên khi dạy chỉ tập trung truyền thụ kiến thức ở sách giáo
khoa chứ chưa chú ý đúng mức đến việc rèn luyện kĩ năng cho học sinh….
Xuất phát từ những lí do trên, bản thân tôi quyết định chọn vấn đề “Rèn
luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lí 12 THPT theo
định hướng phát triển năng lực” làm đề tài nghiên cứu của mình, nhằm hoàn thiện
thêm về phương pháp dạy học Địa lí để chuẩn bị cho công tác sau này.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Nghiên cứu để xây dựng phương pháp rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa
Lí Việt Nam theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong dạy học lớp 12,
góp phần nâng cao chất lượng dạy và học Địa lí ở trường THPT, thực hiện đổi mới
Giáo dục ở nước ta trong giai đoạn hiện nay.
3. Nhiệm vụ đề tài
- Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt
Nam theo định hướng phát triển năng lực trong dạy học Địa lí 12.
- Tìm hiểu hiện trạng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam ở các trường THPT.

- Nghiên cứu các phương pháp rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt
Nam theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh.
- Thực nghiệm sư phạm.


4. Đối tượng nghiên cứu
- Giáo viên Địa lí và học sinh lớp 12 ở Trường THPT
5. Phạm vi nghiên cứu
 Phạm vi nội dung:
- Kĩ năng sử dụng Atlat: Kĩ năng sử dụng bản đồ Atlat, kĩ năng sửu dụng lát
cắt địa hình, kĩ năng khai thác biểu đồ trong Atlat.
- Atlat Địa lí Việt Nam nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam.
 Phạm vi không gian:
- Trường THPT Hoàng Hoa Thám, Sơn Trà, Thành phố Đà Nẵng.
- Trường THPT Lê Hồng Phong, Duy Xuyên, Quảng Nam.
 Phạm vi về thời gian:
- Đề tài thực hiện từ tháng 11/2017 đến tháng 04/2018
6. Lịch sử nghiên cứu
Vấn đề hướng dẫn học sinh khai thác, sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong
dạy học Địa lí 12 nói riêng và dạy học Địa lí nói chung từ lâu đã có nhiều nhà giáo
dục ở nước ta nghiên cứu và trực tiếp giảng dạy. Tuy nhiên các đề tài nghiên cứu
trước đây thường chú trọng nghiên cứu vấn đề sử dụng Atlat cho dạy học theo định
hướng nội dung hoặc tập trung hướng dẫn khai thác các kiến thức Địa lí.
- Võ Hồng Tuyến An (2010), Xây dựng hệ thống bài tập với Atlat Địa lí Việt
Nam trong dạy học phần Địa lí lớp 12 Trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ giáo
dục học, Đại học Sư phạm Huế. Tác giả trình bày cơ sở lí luận và xây dựng hệ
thống bài tập với Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học phần Địa lí tự nhiên 12.
- Lâm Quang Dốc, Đỗ Ngọc Tiến, Nguyễn Việt Tiến, Lã Thị Loan (2008),
Hướng dẫn sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam theo hướng tích cực, NXB Đại học Sư
phạm. Phần đầu tác giả trình bày một số kiến thức cơ bản về các bản đồ trong

Atlat Địa lí Việt Nam. Phần tiếp theo là phương pháp sử dụng Atlat bao gồm
phương pháp sử dụng chung và phương pháp sử dụng từng trang Atlat. Trong
phần sử dụng từng trang Atlat có trình bày một số câu hỏi gắn với trang Atlat đó.


Các câu hỏi này không gắn với một khối lớp, bài học cụ thể nào ở SGK mà phục
vụ cho nhiều đối tượng, lớp học khác nhau có liên quan đến trang Atlat.
- Mai Xuân San (1998), Rèn luyện kĩ năng Địa lí cho học sinh, NXB Giáo dục
đã giới thiệu sơ lược về cấu trúc Atlat Địa lí Việt Nam gồm các phần, các chương,
các loại bản đồ, các nội dung biểu hiện qua các bản đồ.
- Nguyễn Trọng Phúc (2001), Phương tiện và thiết bị kĩ thuật trong dạy học
Địa lí, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. Tác giả đã đề cập đến khái niệm Atlat,
phân loại Atlat, các đặc tính của Atlat.
- GS.TS Lê Thông (Chủ biên) (2010), Hướng dẫn học và khai thác Địa lí Việt
Nam, NXB Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh. Tác giả này đã trình bày
khái quát một số vấn đề chung về kiến thức, kĩ năng khai thác Atlat thông qua hệ
thống câu hỏi và câu trả lời : Đưa ra các câu hỏi liên quan đến Atlat Địa lí Việt
Nam theo các chủ đề, chủ điểm, các câu hỏi bài tập gắn với một hoặc nhiều trang
Atlat. Tuy nhiên các câu hỏi, bài tập đặt ra ở đây không giành riêng cho bài học
hoặc lớp học cụ thể nào.
- PGS.TS Nguyễn Đức Vũ (2007), Hướng dẫn tự học Địa lí, NXB Đại học
Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh. Tác giả đưa ra cách thức và kĩ thuật sử dụng
các phương tiện học tập chủ yếu trong môn Địa lí như bản đồ, Atlat Địa lí Việt
Nam, bảng kiến thức, bảng số liệu thống kê.. qua đó người học sẽ tự rèn luyện
được cách tự học với các phương tiện này.
- PGS.TS Nguyễn Đức Vũ (2015), Phân tích bảng số liệu, vẽ biểu đồ, lược đồ
Việt Nam, Đọc Atlat, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. Tác giả đã đề cập đến quan
niệm chung về Atlat Địa lí Việt Nam, phương pháp chung sử dụng Atlat Địa lí
Việt Nam, phương pháp đọc từng trang và phương pháp làm việc với nhiều trang
Atlat.

Tóm lại đã có rất nhiều tài liệu nghiên cứu đề cập đến vấn đề sử dụng Atlat
Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lí có tính chất luận, ở những dạng báo cáo,
trình bày các kinh nghiệm, trình bày về những nội dung có thể khai thác được trên
các trang Atlat. Tuy nhiên chưa có công trình nghiên cứu nào về rèn luyện sử dụng


Atlat Địa lí Việt Nam theo định hướng phát triển năng lực trong dạy học Địa lí 12
THPT được công bố.
7. Điểm mới của đề tài
- Đánh giá thực trạng rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam theo
định hướng phát triển năng lực ở trường THPT tại địa bàn tỉnh Quảng Nam và
Thành phố Đà Nẵng.
- Xây dựng một số cách thức, phương pháp rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat
Địa lí Việt Nam theo định hướng phát triển năng lực trong dạy học Địa lí lớp 12.
8. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp tổng quan tài liệu
Trong nghiên cứu lí thuyết phải phân tích và phải tổng hợp tài liệu. Vấn đề
nghiên cứu được bắt đầu từ phân tích các tài liệu để tìm ra cấu trúc, các xu hướng
phát triển lí thuyết của đề tài.
Trong quá trình nghiên cứu, phải sắp xếp phân loại lí thuyết thành một hệ
thống logic chặt chẽ để tiến tới tạo thành cơ sở lí luận về rèn luyện kĩ năng sử dụng
Atlat Địa lí Việt Nam theo định hướng phát triển năng lực.
- Phương pháp phỏng vấn
Hỏi ý kiến các GV Địa lí và HS ở các trường trên địa bàn nghiên cứu để nắm
bắt tình hình rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lí
12 THPT.
- Phương pháp điều tra bằng phiếu
Điều tra thực tế dạy và học của GV và HS để biết thực trạng việc rèn luyện
kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lí 12 qua phiếu điều tra.
- Phương pháp quan sát

Tiến hành dự giờ thăm lớp các GV Địa lí tại một số trường THPT. Quan sát
trực tiếp các hoạt động của GV và HS trong giờ dạy học sử dụng Atlat Địa lí Việt
Nam, từ đó kiểm chứng các giả thuyết, lí thuyết đã có để xác minh tính đúng đắn


của giả thuyết khoa học. Đồng thời đối chiếu kết quả nghiên cứu lí thuyết với thực
tiễn để tìm sự sai lệch của kết quả nghiên cứu nhằm tìm cách hoàn thiện.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Tổ chức thực nghiệm sư phạm ở trường THPT nhằm đánh giá tính khả thi
của đề tài.
- Phương pháp toán học thống kê
Sử dụng công thức thống kê toán học để xử lí các số liệu đã thu thập được từ
phiếu điều tra, thực nghiệm sư phạm.
9. Cấu trúc của đề tài
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Kiến nghị - Đề xuất, Hệ thống các bảng biểu,
Tài liệu tham khảo, Phụ lục… luận văn được trình bày theo 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc rèn luyện kĩ năng sử dụng
Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học Địa lí 12 THPT theo định hướng phát triển
năng lực.
Chương 2: Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học
Địa lí 12 THPT theo định hướng phát triển năng lực.
Chương 3 : Thực nghiệm sư phạm.


CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC RÈN LUYỆN KĨ
NĂNG SỬ DỤNG ATLAT ĐỊA LÍ VIỆT NAM TRONG DẠY HỌC ĐỊA
LÍ 12 THPT THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
1.1. Kĩ năng Địa lí
1.1.1. Khái niệm kĩ năng

Kĩ năng là một khái niệm được nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới và Việt
Nam đề cập đến.
Theo N.D.Lêvitôp, kĩ năng là sự thực hiện có kết quả một động tác nào đó
hay hoạt động phức tạp hơn bằng cách áp dụng hay lựa chọn những cách thức đúng
đắn có chiếu cố đến những điều kiện nhất định.
Theo V.V. T sêbuasêva là khả năng thực hiện một hoạt động nào đó dựa trên
cơ sở những tri thức kĩ xão và được hoàn thiện lên cùng với chúng.
Ở Việt Nam, có một số tác giả nghiên cứu về khái niệm kĩ năng:
Theo Hoàng Hữu Bội cho rằng kĩ năng là khái niệm biểu thị năng lực sử
dụng hệ thống những tri thức, những dữ kiện, những khái niệm đã có để phát hiện
những thuộc tính của sự vật để giải quyết thành công các nhiệm vụ lí luận hay thực
tiễn nhất định.
Theo Từ điển Tiếng Việt đưa ra khái niệm: Kĩ năng là những vận dụng
những kiến thức thu nhận được trong một lĩnh vực nào đó vào thực tế.
Như vậy có thể thấy tùy vào góc nhìn chuyên môn và quan niệm cá nhân của
người viết sẽ có khái niệm về kĩ năng khác nhau. Tuy nhiên hầu hết thừa nhận kĩ
năng được hình thành khi chúng ta áp dụng kiến thức vào thực tiễn. Kĩ năng học
được do quá trình lặp đi lặp lại một hoặc một nhóm hành động nhất định nào đó. Kĩ
năng có chủ đích và định hướng rõ ràng.


1.1.2. Khái niệm kĩ năng địa lí
Có nhiều khái niệm kĩ năng địa lí được đưa ra như sau:
- Kĩ năng địa lí là cách thực hiện các hành động thực tiễn trên cơ sở các kiến
thức địa lí.
- Kĩ năng địa lí là sự vận dụng các kiến thức địa lí vào cuộc sống để giải quyết
các vân đề thực hiện.
Như vậy, các khái niệm kĩ năng địa lí được đưa ra khái niệm đồng nhất về
quan điểm là muốn có các kĩ năng địa lí thì phải có các kiến thức địa lí và biết cách
vận dụng chúng vào thực tiễn.

1.1.3. Vai trò, vị trí của kĩ năng trong dạy học địa lí
Kĩ năng địa lí là một phần của hệ thống tri thức địa lí ở trường phổ thông. Vì
vậy, trong dạy học địa lí việc rèn luyện các kĩ năng được tiến hành song song với
việc trang bị các kiến thức cho học sinh.
Kĩ năng địa lí giúp học sinh nâng cao mức độ nhận thức các tri thức môn địa
lí. Đồng thời nó cũng soi sáng giúp các em nắm vững được kiến thức địa lí đã học.
Xã hội ngày nay đòi hỏi những người lao động có kiến thức nhưng phải biết
vận dụng kiến thức vào các hoạt động thực tiễn. Vì vậy rèn luyện kĩ năng địa lí
ngay ở trường phổ thông góp phần đào tạo nguồn nhân lực cho một nền sản xuất
hiện đại để thực hiện sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Hình thành, rèn luyện các kĩ năng địa lí nhằm đào tạo nên những con người
có năng lực để tự chiếm lĩnh tri thức và tự giải quyết các vấn đề trong thực tiễn.
1.1.4. Phân loại các kĩ năng địa lí
Về phân loại các kĩ năng địa lí có rất nhiều tiêu chí khác nhau và mỗi tiêu chí
sẽ có các loại khác nhau.
Trong những năm gần đây các nhà tâm lí học và lí luận dạy học chia kĩ năng
chung làm hai loại là : kĩ năng ban đầu là năng lực vận dụng kiến thức vào hành
động một cách đơn giản và kĩ năng hoàn thiện là loại kĩ năng đã có tính phức tạp và
cao hơn kĩ năng ban đầu vì khó hơn và đòi hỏi ở HS kinh nghiệm và một số sáng
tạo nhất định trong hành động.


 Dựa vào nội dung kiến thức địa lí, các kĩ năng được chia thành các loại :
- Kĩ năng làm việc với bản đồ, khai thác kiến thức địa lí tàng trữ trong bản đồ.
Nhóm kĩ năng này bao gồm : kĩ năng định hướng trên bản đồ, đo tính tìm tọa độ
trên bản đồ, xã định vị trí địa lí các đối tượng trên bản đồ, đọc và sử dụng bản đồ..
- Kĩ năng khảo sát các hiện tượng địa lí ngoài thực địa gồm : kĩ năng quan sát,
phân tích hiện tượng, đo đạc với các dụng cụ quan trắc về thời tiết, thổ nhưỡng, địa
hình, thủy văn.
- Kĩ năng nghiên cứu làm việc với các tài liệu địa lí gồm : kĩ năng đọc, lập các

biểu đồ, phân tích các số liệu thống kê, lát cắt.
- Kĩ năng học tập nghiên cứu địa lí gồm : kĩ năng làm việc với SGK, với các
tài liệu tham khảo địa lí, kĩ năng mô tả, viết, trình bày những vấn đề về địa lí.
 Dựa vào các thao tác hành động trong học tập địa lí có thể chia các kĩ năng
địa lí thành các loại : Kĩ năng đọc, kĩ năng vẽ, kĩ năng viết, kĩ năng nhìn….
Ngoài ra còn nhiều phân loại khác nhau dựa vào các thao tác tư duy, dựa vào
hệ thống tri thức địa lí ở các cấp học… Tùy vào mục đích sử dụng người ta có thể
lựa chọn các phân loại hợp lí nhất cho mình.
1.1.5. Đặc điểm kĩ năng địa lí
Kĩ năng địa lí là một phần không thể thiếu trong hệ thống tri thức địa lí, để có
được những kĩ năng đó đòi hỏi phải có quá trình hình thành nhất định. Thông
thường các kĩ năng địa lí được thực hiện theo các giai đoạn :
- Giai đoạn định hướng: là giai đoạn xác định và hiểu rõ mục đích hành động,
cách tiến hành và các phương tiện cần thiết để hành động. Bước đầu tiên xác định
mục đích hành động là rất cần thiết. Trong bước này HS cần hiểu rõ, kĩ năng cần
thực hiện kĩ năng gì ? (kĩ năng vẽ biểu đồ, phân tích bảng số liệu…), kĩ năng đó
dùng để làm gì? Nó có tác dụng như thế nào trong việc học tập môn Địa lí? Sau khi
đã xác định được mục đích để có được kĩ năng HS cần nắm các thành phần hoạt
động của kĩ năng, trình tự tiến hành và các phương tiện cần thiết (kiến thức nào cần
vận dụng, dụng cụ nào cần có, bản đồ nào cần dùng… )
- Giai đoạn thực hiện : là giai đoạn tự hoạt động theo các trình tự, cách thức đã
vạch ra trong giai đoạn định hướng. Các hoạt động này có thể là hoạt động với các


dụng cụ, vẽ lát cắt, chỉ bản đồ hay cũng có thể là những hoạt động trí óc có nhiều
yếu tố.
- Giai đoạn cuối (có thể có hoặc không) là kiểm tra kết quả xã nhận tính chính
xác và đúng đắn của kĩ năng đã thực hiện.
1.1.6. Mối quan hệ giữa các kĩ năng địa lí với kiến thức địa lí
Hệ thống tri thức địa lí nói chung và hệ thống tri thức địa lí trong nhà trường

phổ thông nói riêng bao giờ cũng được cấu tạo bởi hai bộ phận là hệ thống các kiến
thức và các kĩ năng địa lí. Hai bộ phận này không phát triển một cách độc lập mà có
mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Kiến thức địa lí chính là sự vận dụng các kiến thức
địa lí vào cuộc sống để giải quyết các vấn đề thực tiễn.
Mặt khác khi rèn luyện các kĩ năng địa lí chính là để củng cố kiến thức địa lí.
Khi các kĩ năng này phát triển một cách thuần thục trở thành kĩ xảo thì nó lại trở
thành điều kiện, là cơ sở để chúng ta tìm hiểu mở rộng thêm các kiến thức địa lí. Có
thể nói thêm việc phát triển các kĩ năng địa lí giúp chúng ta mở mang thêm, phát
hiện thêm nhiều kiến thức địa lí từ cuộc sống hằng ngày.
Tóm lại giữa các kiến thức địa lí và kĩ năng địa lí có mối quan hệ chặt chẽ,
mối quan hệ tương hỗ tác động qua lại với nhau. Sự phát triển của hai thành phần
này sẽ tạo ra sứ phát triển chung của tri thức địa lí.
1.1.7. Kĩ năng sử dụng Atlat
1.1.7.1. Khái niệm Atlat Địa lí
Có nhiều khái niệm khác nhau về Atlat Địa lí:
Atlat là một dạng thu nhỏ của bản đồ và sắp xếp thành nhiều lớp một cách có
hệ thống, trong đó mỗi một lớp chứa đựng một hoặc một số nộ dung được sử dụng
để học tập và nghiên cứu.
Atlat là một tập các bản đồ của một bộ phận lãnh thổ hay toàn bộ bề mặt Trái
Đất.
Theo Nguyễn Dược và Nguyễn Trọng Phúc thì “Atlat Địa lí không phải là
một tập hợp gồm nhiều bản đồ xếp lại với nhau một cách đơn giản và tùy tiện. Atlat
là một tác phẩm khoa học gồm có một hệ thống nhiều bản đồ vẽ theo những mục
đích và yêu cầu nhất định. Đây chính là khái niệm chung nhất về Atlat Địa lí.


Ngoài ra trong một số tài liệu khác còn đưa ra khái niệm về Atlat giáo khoa
Địa lí là tập bản đồ địa lí giáo khóa, là bộ sưu tập hoàn chỉnh có hệ thống các bản
đồ giáo khoa được xấy dựng theo một chương trình địa lí, chương trình sách giáo
khoa cụ thể. Bởi vậy nó được xem như một công trình khoa học hoàn chỉnh.

Hiện nay Atlat rất đa dạng bao gồm : Atlat TN đại cương, Atlat Địa lí các
châu, Atlat Địa lí KT-XH các nước, Atlat Địa lí Việt Nam.. Trong Atlat Địa lí Việt
Nam là tập các bản đồ về TN, dân cư, KT ngành, KT vùng của Việt Nam, chủ yếu
được phục vụ cho nghiên cứu, học tập, giảng dạy địa lí lớp 8,9 và 12.
1.1.7.2. Khái niệm kĩ năng sử dụng Atlat
Hiện nay trong các tài liệu nghiên cứu về khai thác sử dụng Atlat hay rèn
luyện các kĩ năng Atlat trong Atlat Địa lí Việt Nam chưa có tác giả nào đưa ra khái
niệm cụ thể về kĩ năng sử dụng Atlat. Có thể hiểu kĩ năng sử dụng Atlat là sự vận
dụng tổng hợp nhiều kĩ năng địa lí để minh họa hay tìm ra các kiến thức địa lí Việt
Nam vẫn chưa trong đó nhằm phục vụ cho công tác dạy và học địa lí ở trường phổ
thông. Vì vậy kĩ năng sử dụng Atlat là sự vận dụng tổng hợp các kiến thức Địa lí và
một số kĩ năng địa lí nhằm khai thác các tri thức địa lí có trên tập Atlat.
Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat là một quá trình lâu dài, liên tục đi qua các
lớp khác nhau, từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp, đòi hỏi nhiều công sức và
sự phối hợp chặt chẽ giữa GV và HS nhằm đạt đến mục tiêu cuối cùng là biết sử
dụng Atlat Địa lí như một nguồn cung cấp kiến thức phục vụ học tập, thi cử…
1.1.7.3. Vai trò kĩ năng sử dụng Atlat
Kĩ năng sử dụng Atlat là một nội dung bắt buộc trong dạy học Địa lí 12, điều
này phần nào đã thấy vai trò của nó trong dạy học địa lí. Đối với GV, việc rèn luyện
kĩ năng sử dụng Atlat cho HS là một pần của chương trình dạy học. Thông qua rèn
luyện các kĩ năng này giúp GV thực hiện đổi mới phương pháp dạy học theo định
hướng phát triển năng lực HS. Trang bị, rèn luyện các kĩ năng sử dụng Atlat cho HS
là GV đang nâng cao khả năng tự học tự lĩnh hội tri thức của các em dựa vào các
phương tiện học tập sẵn có.
Kĩ năng sử dụng Atlat có vai trò rất quan trọng đối việc học tập môn Địa lí
của HS đặc biệt là HS lớp 12. Qua các kĩ năng này HS có thể tự vận dụng để tìm


hiểu các kiến thức địa lí một cách dẽ dàng hơn góp phần nâng cao khả năng tự học.
Các kĩ năng này còn giúp các em phát triển các năng lực của bản thân như :sử dụng

bản đồ, làm việc với các bảng số liệu, biểu đồ hay nhiều nhiều năng lực chung khác
nữa. Đồng thời các kĩ năng sử dụng Atlat còn được HS vận dụng rất nhiều trong các
bài kiểm tra đánh giá, giúp các em đạt kết quả cao hơn trong học tập.
Từ những phân tích trên có thể thấy kĩ năng sử dụng Atlat có vai trò rất lớn
trong dạy học địa lí phổ thông nói chung và Địa lí 12. Vì vậy việc rèn luyện cho HS
các kĩ năng này là rất phù hợp với yêu cầu đổi mới nội dung, phương pháp dạy học
hiện nay ở nước ta.
1.1.7.4. Phân loại kĩ năng sử dụng Atlat
Theo nghiên cứu của bản thân thì có thể phân tích kĩ năng sử dụng Atlat làm
các loại sau :
- Nhóm kĩ năng khai thác các bản đồ trong Atlat : đây là nhóm các kĩ năng cơ
bản nhất bởi vì trong cấu trúc của Atlat bao gồm chủ yếu là các bản đồ. Nhóm này
bao gồm các kĩ năng cụ thể : kĩ năng nhận biết, chỉ và đọc tên các đối tượng trên
bản đồ, kĩ năng xác định phương hướng, đo đạc tính toán trên bản đồ, kĩ năng xác
định vị trí, mô tả từng yếu tố thành phần của TN, KT- XH trên bản đò trong Atlat,
kĩ năng xác định các mói liên hệ địa lí trên bản đồ, kĩ năng mô tả tổng hợp địa lí
một khu vực trên bản đồ.
- Kĩ năng khai thác lát cắt : Trong Atlat ngoài các bản đồ, trong một số trang
bản đồ địa hình có kèm các lát cắt, vì vậy rèn luyện kĩ năng Atlat cũng bao gồm các
kĩ năng về đọc lát cắt địa hình, tính toán lát cắt, phân tích lát cắt…
- Kĩ năng khai thác các bảng số liệu, biểu đồ trong Atlat :Trên các trang Atlat
ngoài bản đồ là nội dung chính còn thường có thểm bảng số liệu hoặc biểu đồ minh
họa cho các kiến thức trình bày trong trang đó. Vậy nên rèn luyện kĩ năng sử dụng
Atlat còn là rèn luyện các kĩ năng khai thác bảng số liệu như : đọc bảng số liệu, biểu
đồ, nhận xét bảng số liệu, biểu đồ.
- Kĩ năng khai thác các tranh ảnh trong Atlat: Tranh ảnh cũng là phương tiện
được sử dụng tương đối nhiều trên Atlat chủ yếu minh họa kiến thức. Vì vậy khi rèn


luyện kĩ năng sử dụng tranh ảnh trong Atlat chủ yếu là để minh họa, khắc sâu kiến

thức cần khai thác trong Atlat.
1.2. Atlat Địa lí Việt Nam
1.2.1. Cấu trúc của Atlat Địa lí Việt Nam
Atlat Địa lí Việt Nam là tài liệu không thể thiếu khi học về Atlat Địa lí Việt
Nam ở các cấp hiện nay. Được xuất bản lần đầu tiên năm 1992 cho đến nay Atlat
Địa lí Việt Nam đã liên tục được tái bản cũng như cập nhật, bổ sung thêm các nội
dung kiến thức và số liệu mới.
Cấu trúc của tập Atlat Địa lí Việt Nam hiện nay bao gồm có 31 trang, trong
đó nội dung chính của Atlat được trình bày từ trang 3 (phàn kí hiệu chung) cho đến
trang 30 (các vùng kinh tế trọng điểm) được chia làm 3 phần, lần lượt đi từ cái
chung đến cái riêng, từ Địa lí TN đến Địa lí KT- XH. Cụ thể là :
- Phần thứ nhất: Hành chính (trang 4) giới thiệu về các đơn vị hành chính cấp
tỉnh, thành phố nước ta (tính đến năm 2008 gồm 63 tỉnh, thành phố)
- Phần thứ hai: Địa lí TN (từ trang 6 đến trang 14) (bao gồm các thàng phần
của TN như địa hình, địa chất – khoáng sản, khí hậu, sông ngòi, đất, động thực vật,
các miền TN)
- Phần thứ ba : Địa lí KT-XH (từ trang 15 đến trang 30) (gồm dân số, dân tộc,
Địa lí KT : KT chung, các ngành KT chủ yếu như nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy
sản, công nghiệp, GTVT, thương mại, du lịch và 7 vùng KT, 3 vùng KT trọng
điểm).
Trên mỗi trang Atlat ngoài các bản đồ biểu hiện nội dung chính còn có các
bảng số liệu, lát cắt biểu đồ, hình ảnh… làm rõ hơn các nội dung chính.
1.2.2. Đặc điểm của Atlat Địa lí Việt Nam
Atlat Địa lí Việt Nam có các đặc điểm sau:
- Thứ nhất: Đảm bảo tính hoàn chỉnh nghĩa là các bản đồ trong Atlat phải nêu
được tới mức đầy đủ, chi tiết các nội dung, chủ đề của bản đồ.
- Thứ hai: Tập Atlat có tính thống nhất. Đặc điểm này thể hiện trong Atlat có
sự thống nhất về mặt kí niệm, màu sắc, phương pháp biểu hiện trên bản đồ cho từng

đối tượng ở bản đồ khác nhau. Phép chiếu hình, tỉ lệ và nội dung của mỗi tờ bản đồ
trong Atlat phù hợp với nhau.
Về tỉ lệ : Atlat sử dụng tỉ lệ chung cho các bản đồ chính 1:6.000.000; tỉ lệ 1:
9.000.000 trong các bản đồ ngành, tỉ lệ 1: 18.000.000 cho các bản đồ phụ trang “khí
hậu”, tỉ lệ 1: 180.000.000 cho các bản đồ “ngoại thương”; tỉ lệ 1: 3.000.000 ở các
bản đồ “Các miền tự nhiên” và “các vùng kinh tế”, “ Các vùng kinh tế trọng điểm”;
tỉ lệ 1: 12.000.000 đối với bản đồ “vị trí và phân bố các vùng kinh tế trọng điểm”
Về phép chiếu hình : Các bản đồ Atlat được xây dựng cùng một phép chiếu
hình đồng nhất với các bản đồ treo tường tương ứng. Trong Atlat Địa lí Việt Nam
sử dụng phép chiếu hình nón hai vĩ tuyến chuẩn (11 B và 21B)
Về phương pháp biểu hiện: Phương pháp biểu hiện bản đồ có nhiệm vụ phản
ánh các đối tượng Địa lí có trong thực tế lên bản đồ, giúp người dùng bản đồ phân
biệt các đối tượng hiện tượng địa lí với nhau về vị trí, số lượng, chất lượng, cấu
trúc, động lực phát triển. Các đối tượng, hiện tượng địa lí tồn tại dưới nhiều hình
dạng khác nhau: Có đối tượng phân bố theo điểm (định vị theo từng điểm riêng
biệt) như nhà máy, hải cảng.., lại có những đối tượng phân bố theo đường (định vị
kéo dài theo đường) như sông ngòi, các đường giao thông, có những đối tượng phân
bố theo diện (định vị trên một diện tích cụ thể) như các vùng NN, rừng.., có những
đối tượng phân bố toàn bộ, liên tục như địa hình, đất đai, khí hậu song cũng có
những đối tượng phân bố cục bộ, phân tán. Vì thế cần có những phương pháp phù
hợp với đặc điểm của từng đối tượng, hiện tượng địa lí để đảm bảo mỗi bản đồ là
một mô hình không gian, phản ánh sự phân bố, các đặc điểm của đối tượng và các
mối quan hệ của chúng
Trong Atlat Địa lí Việt Nam có sử dụng các phương pháp biểu hiện: phương
pháp kí hiệu theo điểm, phương pháp kí hiệu theo đường, phương pháp kí hiệu
chuyển động, phương pháp đường đẳng trị, phương pháp khoanh vùng, phương
pháp bản đồ - biểu đồ….
- Thứ ba: Nội dung Atlat chứa đựng nội dung SGK. Trong bản thân Atlat Địa
lí Việt Nam có tất cả các thuật ngữ sử dụng trong bài học và trong bản đồ SGK.