Tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học địa lí 10 ở trường trung học phổ thông theo hướng phát triển năng lực

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
KHOA ĐỊA LÍ

PHAN THỊ THANH THƠ

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA
TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 10 Ở 0TRƯỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

CHUYÊN NGÀNH: SƯ PHẠM ĐỊA LÍ
KHÓA 14 (2014-2018)

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

ĐÀ NẴNG, NĂM 2018


`ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
KHOA ĐỊA LÍ

PHAN THỊ THANH THƠ

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA
TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 10 Ở TRƯỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

CHUYÊN NGÀNH: SƯ PHẠM ĐỊA LÍ

KHÓA 14 (2014-2018)

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

CÁN BỘ HƯỚNG DẪN: PGS.TS ĐẬU THỊ HÒA

ĐÀ NẴNG, NĂM 2018


LỜI CẢM ƠN
Khóa luận này được hoàn thành tại Bộ môn phương pháp dạy học môn
Địa lí, Khoa Địa lí, Trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc đến cô giáo: PGS.TS Đậu
Thị Hòa, người đã tận tình hướng dẫn,giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên
cứu, thực hiện khóa luận.
Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể các thầy cô trong tổ phương pháp
giảng dạy Khoa Địa lí đã tạo mọi điều kiện cho tôi học tập, nghiên cứu và hoàn
thành khóa luận .
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, quý Thầy (Cô) và các em học
sinh trường THPT Thái Phiên, tỉnh Quảng Nam đã tạo điều kiện cho tôi tiến
hành điều tra, khảo sát và thực nghiệm sư phạm và tạo mọi điều kiện thuận lợi
cho tôi hoàn thành khóa luận.
Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn các thành viên trong gia đình, bạn bè,
đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện khóa luận.
Đà Nẵng, ngày 23 tháng 04 năm 2018
Tác giả khóa luận

Phan Thị Thanh Thơ

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .........................................................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................................1
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................2
4. Lịch sử nghiên cứu ....................................................................................................2
5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu .................................................................3
6. Cấu trúc đề tài............................................................................................................6
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC HOẠT
ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 10 TRUNG HỌC PHỔ
THÔNG THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC .................................7
1.1. Định hướng cơ bản về đổi mới dạy học Địa lí trong nhà trường phổ thông
.........................................................................................................................................7
1.2. Hoạt động ngoại khóa và ngoại khóa địa lí ở trường phổ thông theo định
hướng phát triển năng lực ............................................................................................9
1.2.1. Khái niệm về hoạt động ngoại khóa và ngoại khóa địa lí ............................... 9
1.2.1.1. Hoạt động ngoại khóa .................................................................................9
1.2.1.2. Hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí trong trường phổ thông .......10
1.2.2. Mục tiêu, nội dung và các hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa trong
dạy học Địa lí ở trường Trung học phổ thông theo hướng phát triển năng lực ....11
1.2.2.1. Mục tiêu của tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học địa lí ở trường
THPT theo hướng phát triển năng lực....................................................................11
1.2.2.2. Nội dung và các hình thức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí
Trung học phổ thông nói chung và lớp 10 nói riêng ..............................................12
1.2.2.3. Các hình thức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí THPT.................13
1.2.2.4. Đặc trưng của tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí Trung
học phổ thông..........................................................................................................14
1.3. Khái niệm năng lực và vai trò của HĐNK địa lí trong hình thành năng lực
cho học sinh ..................................................................................................................15
1.3.1. Khái niệm về năng lực ....................................................................................15

1.3.2. Vai trò của HĐNK địa lí trong hình thành các năng lực cho học sinh .......16


1.4. Chương trình, sách giáo khoa môn Địa lí 10 Trung học phổ thông ................18
1.5. Đặc điểm tâm sinh lí của học sinh lớp 10 THPT ...............................................21
1.5.1. Đặc điểm về sự phát triển thể chất .................................................................21
1.5.2. Đặc điểm về hoạt động học tập .......................................................................21
1.5.3. Đặc điểm của sự phát triển trí tuệ ..................................................................21
1.5.4. Sự phát triển của tự ý thức .............................................................................22
1.6. Thực trạng tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 ở trường
Trung học phổ thông ...................................................................................................23
1.6.1. Khảo sát điều tra về mục đích tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học
Địa lý 10 Trung học phổ thông.................................................................................23
1.6.1.1. Mục đích khảo sát ......................................................................................23
1.6.1.2. Đối tượng khảo sát ....................................................................................23
1.6.1.3. Thời gian khảo sát .....................................................................................23
1.6.1.4. Phương pháp khảo sát ...............................................................................23
1.6.2. Kết quả khảo sát về nhận thức của giáo viên và học sinh về vấn đề tổ chức
hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lý 10 Trung học phổ thông ....................23
1.6.2.1. Nhận thức của giáo viên về vấn đề tổ chức hoạt động ngoại khóa trong
dạy học Địa lý 10 Trung học phổ thông .................................................................23
1.6.2.2. Nhận thức của học sinh về hoạt động ngoại khóa Địa lý 10 .....................25
1.6.3. Kết quả khảo sát về tình hình tổ chức các hoạt động ngoại khóa trong dạy
học Địa lí 10 các trường Trung học phổ thông .......................................................26
1.6.4. Các điều kiện thuận lợi và khó khăn trong tổ chức hoạt động ngoại khóa
Địa lí lớp 10 ở các trường Trung học phổ thông .....................................................28
1.6.4.1. Thuận lợi ....................................................................................................28
1.6.4.2. Khó khăn ....................................................................................................29
TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .............................................................................................. 30
CHƯƠNG 2: CÁCH THỨC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG

DẠY HỌC ĐỊA LÍ 10 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC .........31
2.1. Mục tiêu tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 theo định
hướng phát triển năng lực ..........................................................................................31
2.1.1. Mục tiêu tổng quát ..........................................................................................31
2.1.2. Mục tiêu cụ thể ................................................................................................ 33


2.1.2.1. Mục tiêu về kiến thức .................................................................................33
2.1.2.2. Mục tiêu về kĩ năng ....................................................................................33
2.1.2.3. Mục tiêu về thái độ ....................................................................................35
2.2. Các nguyên tắc tổ chức các hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 theo
định hướng phát triển năng lực..................................................................................35
2.2.1. Nguyên tắc đảm bảo tăng cường các hoạt động học tập và hoạt động trải
nghiệm sáng tạo nhằm phát triển các năng lực cần thiết cho học sinh .................35
2.2.2. Nguyên tắc đảm bảo tính tích hợp trong mục tiêu, nội dung các hoạt động
ngoại khóa Địa lí 10 ..................................................................................................35
2.2.3. Nguyên tắc đảm bảo thầy là người thiết kế trò là người thi công ................36
2.2.4. Nguyên tắc đảm bảo tính cân đối của việc tổ chức hoạt động ngoại khóa
trong chương trình môn Địa lí 10 ............................................................................36
2.3. Quy trình tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 theo định
hướng phát triển năng lực ..........................................................................................36
2.3.1. Giai đoạn 1: Chuẩn bị .................................................................................38
2.3.2. Giai đoạn 2: Tổ chức cho học sinh thực hiện các hoạt động ngoại khóa
trong dạy học Địa lí 10 ..........................................................................................39
2.3.3. Giai đoạn 3: Đánh giá kết quả hoạt động của học sinh tham gia hoạt
động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10.............................................................. 39
2.3.4. Thiết kế mẫu kế hoạch tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí
10 theo định hướng phát triển năng lực ............................................................... 41
2.4. Thiết kế một số hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 theo định
hướng phát triển năng lực ..........................................................................................44

2.4.1. Tổ chức khảo sát điều tra địa phương theo chủ đề .......................................44
2.4.1.1. Mục tiêu hoạt động ....................................................................................44
2.4.1.2. Các điều kiện để tổ chức khảo sát điều tra địa phương theo chủ đề.........44
2.4.1.3. Quy trình tổ chức khảo sát điều tra địa phương theo chủ đề ....................45
2.4.1.4. Ví dụ minh họa về tổ chức hoạt động khảo sát điều tra địa phương theo
chủ đề ......................................................................................................................50
2.4.2. Tổ chức hoạt động tham quan trong dạy học Địa lí 10 theo định hướng phát
triển năng lực ............................................................................................................54
2.4.2.1. Mục tiêu hoạt động ....................................................................................54


2.4.2.2. Các điều kiện trong tổ chức tham quan trong dạy học Địa lí 10 theo định
hướng phát triển năng lực ......................................................................................54
2.4.2.3. Quy trình tổ chức tham quan trong dạy học Địa lí 10 theo định hướng
phát triển năng lực ..................................................................................................55
2.4.2.4. Ví dụ minh họa về tổ chức tham quan trong dạy học Địa lí 10 theo định
hướng phát triển năng lực ......................................................................................60
2.4.3. Tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 với sự hỗ trợ của
Website .......................................................................................................................64
2.4.3.1. Mục tiêu hoạt động ....................................................................................64
2.4.3.2. Các điều kiện trong tổ chức hoạt động ngoài giờ lên lớp Địa lí 10 với sự
hỗ trợ của Website ..................................................................................................65
2.4.3.3. Quy trình tổ chức hoạt động ngoài giờ lên lớp môn Địa lí lớp 10 với sự hỗ
trợ của Website .......................................................................................................66
2.4.3.4. Ví dụ minh họa tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 với
sự hỗ trợ website .....................................................................................................71
TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .............................................................................................. 75
CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .............................................................. 77
3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ....................................................77
3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm .....................................................................77

3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ....................................................................77
3.2. Nội dung thực nghiệm ..........................................................................................77
3.3. Tổ chức thực nghiệm ............................................................................................ 77
3.3.1. Đối tượng tham gia và địa bàn thực nghiệm .................................................77
3.3.2. Phương pháp đánh giá thực nghiệm ............................................................ 78
3.3.2.1. Cách thức đánh giá kết quả thực nghiệm ..................................................78
3.4.2.2. Kết quả định tính ......................................................................................79
TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 .............................................................................................. 88
KẾT LUẬN ..................................................................................................................89
1. Kết luận ....................................................................................................................89
2. Một số đề xuất khuyến nghị. ...................................................................................90
2.1. Đối với Bộ Giáo dục và Đào tạo ........................................................................90
2.2. Đối với khoa Địa lí ở các trường Đại học sư phạm ..........................................90


2.3. Đối với các Sở Giáo dục và đào tạo ...................................................................90
2.4. Đối với các trường THPT ..................................................................................90
2.5. Đối với giáo viên môn Địa lí ở các trường Trung học phổ thông....................91
TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................92
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Viết tắt

Viết đầy đủ

BĐKH

Biến đổi khí hậu

CNTT

Công nghệ thông tin

ĐC

Đối chứng

ĐLĐP

Địa lí địa phương

GV

Giáo viên

KN

Kỹ năng

KSĐT

Khảo sát điều tra

HS

Học sinh

HĐNK

Hoạt động ngoại khóa

NK

Ngoại khóa

NNK

Những người khác

NL

Năng lực

TN

Thực nghiệm

THPT

Trung học phổ thông

Tp

Thành phố


DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Kết quả khảo sát về nhận thức của GV về sự cần thiết của việc tổ chức
các HĐNK trong dạy học môn Địa lý lớp 10 ............................................24
Bảng 1.2. Kết quả khảo sát về sở thích của HS khi tham thực hiện các HĐNK Địa
lí 10 ...............................................................................................................25
Bảng 1.3. Kết quả khảo sát tình hình tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí lớp 10
THPT của GV .............................................................................................. 26
Bảng 2.1. Một số NL chung cần hình thành và phát triển cho HS trong tổ chức
HĐNK Địa lí lớp 10 THPT .........................................................................31
Bảng 2.2. Một số năng lực chuyên biệt cần hình thành và phát triển cho HS trong
tổ chức HĐNK Địa lí lớp 10 THPT ...........................................................32
Bảng 2.3. Mức độ cần đạt về các KN học tập của HS trong tổ chức HĐNK môn
Địa lí lớp 10 ..................................................................................................34
Bảng 2.4. Nội dung và công cụ đánh giá kết quả thực hiện HĐNK Địa lí 10 THPT
của HS ..........................................................................................................40
Bảng 2.5. Cách cho điểm và xếp loại đánh giá theo các mức độ của các tiêu chí HS
đạt được trong Rubric ................................................................................41
Bảng 2.6. Rubric đánh giá quá trình hoạt động KSĐT ĐLĐP theo chủ đề ...........47
Bảng 2.7. Rubric đánh giá sản phẩm hoạt động KSĐT của HS ............................. 48
Bảng 2.8. Rubric đánh giá NL giải quyết vấn đề của HS trong hoạt động KSĐT
địa phương theo chủ đề. .............................................................................49
Bảng 2.9. Rubric đánh giá NL học tập tại thực địa của HS khi thực hiện KSĐT
địa phương theo chủ đề ..............................................................................49
Bảng 2.10. Rubric đánh giá quá trình hoạt động tham quan..................................57
Bảng 2.11. Rubric đánh giá phẩm hoạt động tham quan của HS...........................58
Bảng 2.12. Rubric đánh giá NL tự học của HS trong quá trình thực hiện hoạt
động tham quan ..........................................................................................58
Bảng 2.13. Mẫu Rubric đánh giá NL học tập tại thực địa của HS trong hoạt động
tham quan ....................................................................................................59
Bảng 2.14: Rubric đánh giá quá trình HĐNK Địa lí 10 của HS học tập với sự hỗ
trợ củaWebsite ............................................................................................ 69

Bảng 2.15. Rubric đánh giá sản phẩm HĐNK Địa lí 10 của HS với sự hỗ trợ của
Website .........................................................................................................69
Bảng 2.16. Rubric đánh giá NL tự học của HS trong quá trình thực hiện HĐNK
với sự hỗ trợ củaWebsite ............................................................................70
Bảng 2.17. Mẫu Rubric đánh giá NL học tập, tự học với sự hỗ trợ của các hệ
thống ứng dụng CNTT và truyền thông của HS ......................................71
Bảng 3.1. Bảng tiêu chí Cohen để đánh giá mức độ ảnh hưởng (ES) của hoạt
động TN........................................................................................................79
Bảng 3.2. Kết quả đánh giá NL tự học của HS lớp TN 10/1 ....................................79
Bảng 3.3. Tổng hợp kết quả đánh giá NL tự học của lớp TN 10/1 và lớp ĐC 10/4
trường THPT Thái Phiên, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam ..........80
Bảng 3.4. Kết quả đánh giá NL học tập tại thực địa của lớp TN 10/1 ....................81
Bảng 3.5. Tổng hợp kết quả đánh giá NL học tập tại thực địa của lớp TN 10/1 và
lớp ĐC 10/4 trường THPT Thái Phiên, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng
Nam ..............................................................................................................82
Bảng 3.6. Tầng số điểm của lớp TN 10/1 và lớp ĐC 10/4 trường Thái Phiên,
huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam. .......................................................82
Bảng 3.7. So sánh điểm trung bình và các thông số thống kê của lớp TN 10/1 và
lớp ĐC 10/4 trường THPT Thái Phiên, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng
Nam. .............................................................................................................83
Bảng 3.8. Kết quả đánh giá NL tự học của học sinh lớp TN 10/8 của Trường
THPT Thái Phiên, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam. ......................84
Bảng 3.9. Tổng hợp kết quả đánh giá NL tự học trong quá trình thực hiện tổ chức
HĐNK trong dạy học Địa lí lớp 10 với sự hỗ trợ của Website của 2 lớp
TN 10/8 và ĐC 10/7 .....................................................................................85
Bảng 3.10. Kết quả đánh giá NL học tập, tự học với sự hỗ trợ website của lớp TN
10/8 ...............................................................................................................85
Bảng 3.11. Tổng hợp kết quả đánh giá NL học tập, tự học với sự hỗ trợ của các hệ

thống ứng dụng CNTT của 2 lớp TN và ĐC ............................................86
Bảng 3.12. Tầng số điểm của lớp TN 10/8 và lớp ĐC 10/7 THPT Thái Phiên,
huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam ........................................................87


Bảng. 3.13. So sánh điểm trung bình bài kiểm của lớp TN 10/8 và lớp ĐC 10/7
trường THPT Thái Phiên, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam ..........87


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Nghị quyết 29-NQ/TW Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn
diện giáo dục và đào tạo chỉ rõ: “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị
kiến thức sang phát triển toàn diện NL và phẩm chất người học. Học thì đi đôi với
hành, lý luận gắn với thực tiễn ... Chuyển từ học chủ yếu sang tổ chức hình thức học
tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội ngoại khóa, nghiên cứu khoa học, đây mạnh
ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) và truyền thông trong dạy và học ...”. Vấn đề
căn bản và cốt lõi của đổi mới giáo dục phổ thông lần này là chuyển từ nền giáo dục
nội dung sang nền giáo dục phát triển năng lực người học. Để thực hiện được điều đó
cần đổi mới toàn diện từ mục tiêu, nội dung, phương pháp và kiểm tra đánh giá, đó là
những nhiệm vụ quan trọng cần được thực hiện trong nhà trường phổ thông.
Việc dạy học địa lí ở các trường phổ thông nước ta hiện nay cũng đang chuyển
biến mạnh, trong thời điểm chưa đổi mới về nội dung chương trình và sách giáo khoa
thì việc đổi mới hình thức, phương pháp dạy học và phương pháp kiểm tra đánh giá
theo hướng phát triển năng lực học sinh đáng được chú trọng.
Trong hoạt động dạy học, ngoại khóa địa lí là hình thức tự nguyện không bắt
buộc, nhưng lại là hình thức dạy học mang lại nhiều hiệu quả, nó chính là những hoạt
động để học sinh được trải nghiệm, thể hiện được các kĩ năng và năng lực, sự sáng tạo
trong học tập, đồng thời nó khích thích sự hứng thú học tập môn Địa lí, một môn học
xưa nay không được học sinh chú trọng nhiều.

Các HĐNK trong dạy học địa lí lâu nay cũng đã được giáo viên tổ chức, nhiều
địa phương có điều kiện thì tổ chức thường xuyên và có kết quả, nhưng việc tổ chức
HĐNK theo hướng phát triển NL cho HS thì còn hạn chế như: Nội dung chương trình
cũ được thuyết kế theo định hướng tiếp cận nội dung; do đó GV gặp nhiều khó khăn
khi chọn lựa nội dung và các tổ chức HĐNK... Vì vậy, việc nghiên cứu tổ chức các
HĐNK trong dạy học Địa lí 10 theo định hướng phát triển năng lực HS trong bối
cảnh hiện nay là rất cần thiết cả về mặt lí luận và thực tiễn.
Xuất phát từ những lí do trên, tôi quyết định chọn đề tài: “Tổ chức hoạt động
ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 ở trường Trung học Phổ thông theo hướng phát
triển năng lực” để nghiên cứu.
1


2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục tiêu
Xác định được cách thức tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí lớp 10 nhằm phát
triển một số năng lực cho học sinh và góp phần nâng cao chất lượng dạy học Địa lí
trong nhà trường phổ thông.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện mục tiêu nghiên cứu của đề tài, đề tài tập trung giải quyết các
nhiệm vụ cơ bản:
- Nghiên cứu cơ sở lí luận của hoạt động ngoại khóa và việc tổ chức HĐNK
trong dạy học Địa lí 10 ở THPT theo định hướng phát triển NL.
- Điều tra, khảo sát thực thực trạng việc tổ chức chức HĐNK trong dạy học Địa lí
10 ở THPT theo định hướng phát triển NL ỏ một số trường THPT trên địa bàn tỉnh
Quảng Nam.
- Xác định cách thức tổ chức một số HĐNK trong dạy học Địa lí 10 ở THPT theo
định hướng phát triển NL:
- Tiến hành thực nghiệm (TN) sư phạm để chứng tỏ tính khả thi của tổ chức một
số HĐNK trong dạy học Địa lí 10 ở THPT theo định hướng phát triển NL.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Cách thức tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí ở THPT 10 theo định hướng phát
triển NL.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Nghiên cứu tổ chức các HĐNK trong nội dung chương trình môn Địa lí 10 ở
THPT theo chương trình chuẩn.
- Địa bàn tập trung nghiên cứu tại các trường THPT trên địa bàn tỉnh Quảng
Nam, thời gian nghiên cứu điều tra và thực nghiệm từ tháng 06 năm 2017 đến tháng 3
năm 2018.
- Thực nghiệm sư phạm tổ chức 2 HĐNK trong chương trình dạy học Địa lí 10
THPT theo định hướng phát triển NL.
4. Lịch sử nghiên cứu
HĐNK là một hình thức tổ chức dạy học được nền giáo dục của các nước trên thế
giới nghiên cứ và vận dụng rất nhiều.
2


Trong nước việc nghiên cứu về HĐNK trong dạy học Địa lí cũng đã có đã có
nhiều tác giả trong nước quan tâm nghiên cứu như:
- Nguyễn Đức Vũ (2001), Hoạt động ngoại khóa Địa lí ở trường THPT,
NXB Giáo dục. Cuốn sách này đã trình bày được các HĐNK địa lí nhưng
còn nghiên cứu một cách tổng thể ở trường THPT.
- Nguyễn Đức Vũ, Nguyễn Thị Sen (2004), Đổi mới phương pháp dạy học Địa lí
ở THPT, NXB Giáo dục. Tài liệu có đề cập đến một số hình thức dạy học ngoại khóa
được sử dụng trong dạy học địa lí THPT, nhưng còn mang tính khái quát, chung
chung chưa đi vào cụ thể từng khối lớp.
- Nguyễn Đức Vũ ( 2016), Các hình thức ngoại khóa về giáo dục môi trường
trong Địa lí, NXB ĐH Huế. Thông qua các hoạt động cụ thể, trong đó có một số hình
thức HĐNKGV sử dụng để giáo dục cho HS về vấn đề môi trường.

- Nhiều bài báo đăng tải trên các tạp chí và trong các Hội thảo khoa học cũng đề
cập đến các khía cạnh của HĐNK như: sử dụng công nghệ thông tin cho HĐNK, tham
quan, khảo sát địa phương,…
Nhìn chung các giáo trình và các đề tài khoa học, các bài báo đều trình bày
những nét khái quát về cơ sở lý luận của việc tổ chức các HĐNK địa lí trong Nhà
trường Phổ thông. Tuy nhiên việc nghiên cứu các HĐNK trong dạy học địa lí 10 theo
hướng phát triển năng lực thì chưa có tài liệu nào đề cập một cách cụ thể. Hoặc có thì
cũng chỉ là một phần nhỏ trong chương trình (sử dụng một số hình thức HĐNK để
giáo dục môi trường thông qua chương trình địa lí 11). Trong khi đó nội dung sách
giáo khoa (SGK) Địa lí 10 rất phong phú, bao hàm nhiều vấn đề cả về tự nhiên và kinh
tế xã hội của Thế giới, khu vực và các quốc gia trên Thế giới.
5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu
5.1. Quan điểm nghiên cứu
5.1.1. Quan điểm hệ thống
Theo quan điểm hệ thống khi nghiên cứu phải xem xét đối tượng một cách toàn
diện nhiều mặt trong mối quan hệ giữa các bộ phận, đồng thời phải xem xét chúng
trong trạng thái vận động và phát triển. Theo đó, tổ chức các HĐNK trong dạy học
môn Địa lí là một hệ thống động lực mở, bao gồm nhiều thành tố liên kết với nhau
thành một thể thống nhất. Điều đó có nghĩa là, sự thay đổi của một yếu tố sẽ ảnh
hưởng đến các yếu tố khác trong hệ thống. Vì vậy, việc đổi mới cách thức tổ chức
3


HĐNK trong dạy học Địa lí theo định hướng phát triển NL HS cần thực hiện đồng bộ,
trong đó có việc đổi mới mục tiêu, nội dung, phương pháp hình thức dạy học.
Vận dụng quan điểm hệ thống, giúp đề tài xác định được quy trình thiết kế và
cách thức tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí 10 theo định hướng phát triển NL HS.
5.1.2. Quan điểm dạy học lấy học sinh làm trung tâm
Bản chất của dạy học lấy HS làm trung tâm là việc dạy học phải tính đến nhu
cầu, nguyện vọng và đặc điểm lứa tuổi HS. Tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí 10

theo định hướng phát triển NL thể hiện rõ quan điểm dạy học lấy HS làm trung tâm.
Trong quá trình nghiên cứu, đề tài vận dụng quan điểm dạy học lấy HS làm trung tâm
trong việc xác định mục tiêu, nội dung và cách thức tổ chức các HĐNK trong dạy học
Địa lí lớp 10 theo định hướng NL như sau:
Thứ nhất, tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí lớp 10 phải hướng vào HS, xuất
phát từ nhu cầu, điều kiện và đặc điểm tâm lí lứa tuổi HS. Do đó, mục tiêu tổ chức
HĐNK trong dạy học Địa lí lớp 10 hướng tới việc hình thành phát triển cho HS các
NL cần thiết.
Thứ hai, tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí 10, tạo môi trường học tập cho HS
phát huy được tính tích cực, chủ động trong học tập và phát huy được sở trường của
từng HS.
Thứ ba, việc tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí 10, thực hiện hiệu quả việc dạy
học phân hóa. Trong quá trình tổ chức HĐNK chú ý được đến khả năng của từng HS
qua đó có những điều chỉnh hỗ trợ giúp HS hoàn thiện được các KN hướng đến việc
phát triển toàn diện NL hành vi của từng HS.
5.1.3. Quan điểm dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh
Theo quan điểm dạy học theo định hướng phát triển NL HS, trong quá trình dạy
học Địa lí không chỉ chú ý tích cực hoá HS về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện
NL giải quyết vấn đề gắn với những tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, gắn hoạt
động trí tuệ với hoạt động thực hành. Do đó, khi tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí lớp
10 cần thực hiện được các mục tiêu về hình thành kiến thức, rèn luyện và phát triển KN
và hình thành thái độ hành vi cho HS và phát triển cho HS các NL cần thiết.
Trong quá trình nghiên cứu, đề tài vận dụng quan điểm phát triển NL HS, để
xác định mục tiêu, nội dung, hình thức phương pháp tổ chức HĐNK trong dạy học
Địa lí 10.
4


5.1.4. Quan điểm công nghệ dạy học
Quan điểm công nghệ dạy học nhấn mạnh quy trình của quá trình dạy học để tạo

ra sản phẩm tốt nhất trong điều kiện cụ thể. Quan điểm công nghệ dạy học còn được
thể hiện trong việc tăng cường sử dụng CNTT trong hoạt động dạy và học trong nhà
trường.
Vận dụng quan điểm công nghệ dạy học để thiết kế quy trình tổ chức và thực
hiện HĐNK trong dạy học Địa lí 10.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Để nghiên cứu đề tài này, chúng tôi đã vận dụng một số phương pháp nghiên cứu
như sau:
5.2.1. Phương pháp phân tích tổng hợp
Để xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn cho đề tài, tác giả đã tiến hành thu thập
các tài liệu về các vấn đề sau: Vấn đề đổi mới nội dung, phương pháp và dạy học môn
Địa lý ở trường phổ thông và vấn đề tổ chức các HĐNK trong nhà trường phổ thông
làm cơ sở lý luận cho đề tài.
5.2.2. Phương pháp điều tra, khảo sát
Mục đích phương pháp này nhằm tìm hiểu về thực trạng, những điều kiện thuận
lợi và khó khăn trong tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lý 10 theo định hướng phát
triển NL ở nhà trường THPT.
Phân tích và đánh giá thực trạng, rút ra bài học kinh nghiệm cho việc tiến hành
đề tài
5.2.3. Phương pháp chuyên gia
Trong quá trình nghiên cứu, tác giả thường xuyên tham khảo ý kiến của các
chuyên gia trong lĩnh vực phương pháp dạy học môn Địa lý ở các trường Đại học Sư
phạm Đà Nẵng và các giáo viên giỏi ở các trường THPT để có những định hướng
nghiên cứu quan trọng cho đề tài.
5.2.4. Phương pháp quan sát
Trong quá trình nghiên cứu, tác gỉa đã tiến hành quan sát các nội dung như sau:
Quá trình GV tổ chức và quá trình HS thực hiện các HĐNK Địa lý 10. Kết quả quan
sat giúp tác giả khóa luận đánh giá, xác định được những điều kiện thuận lợi và khó
khăn và tính khả thi của việc tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lý 10 THPT.

5


Trong quá trình TN sư phạm, tác giả sử dụng phương pháp quan sát nhằm thu
thập thông tin đánh giá kết quả quá trình hoạt động của HS và kết quả về mặt định tính
của vấn đề tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lý 10.
5.2.5. Phương pháp thực nghiệm
Mục đích của phương pháp TN nhằm kiểm chứng các cách thức và phương pháp
tổ chức HĐNK địa lí mà đề tài đã đưa ra.
Phân tích kết quả và rút ra những kết luận cho đề tài
5.2.6. Phương pháp thống kê toán học
Sử dụng phương pháp toán học giúp tác giả thống kê kết quả điều tra thực trạng
và kết quả TN tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lý 10. Sử dụng các công thức toán
thống kê, phần mềm SPSS 20 để xử lý và phân tích kết quả sau khi tiến hành khảo sát,
điều tra và TN sư phạm. Từ kết quả phân tích, sẽ kiểm định giả thuyết thống kê và tính
khách quan của kết quả nghiên cứu.
6. Cấu trúc đề tài
Ngoài các phần Mở đầu, Kết luận, Phụ lục và Tài liệu tham khảo; Nội dung của
kết quả nghiên cứu của đề tài được thực hiện trong 3 chương.
Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc tổ chức hoạt động ngoại khóa
trong dạy học Địa lí 10 Trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực.
Chương 2. Các thức tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí 10 Trung
học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực.
Chương 3. Thực nghiệm sư phạm.

6


CHƯƠNG 1

CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC
HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG DẠY HỌC
ĐỊA LÍ 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
1.1. Định hướng cơ bản về đổi mới dạy học Địa lí trong nhà trường phổ thông
Định hướng đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông sau 2015 là: Dạy
học nhằm phát triển năng lực người học, theo đó tất cả các khâu của quá trình dạy học
đều phải đổi mới
Dạy học theo quan điểm phát triển năng lực không chỉ chú ý tích cực hoá học
sinh về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn với
những tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, đồng thời gắn hoạt động trí tuệ với
hoạt động thực hành, thực tiễn. Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ
giáo viên – học sinh theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng
lực xã hội. Bên cạnh việc học tập những tri thức và kỹ năng riêng lẻ của các môn học
chuyên môn cần bổ sung các chủ đề học tập phức hợp nhằm phát triển năng lực giải
quyết các vấn đề phức hợp
Những định hướng chung, tổng quát về đổi mới phương pháp dạy học các môn
học thuộc chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực là:
+ Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành và
phát triển năng lực tự học (sử dụng sách giáo khoa, nghe, ghi chép, tìm kiếm thông
tin,...), trên cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của tư duy.
+ Có thể chọn lựa một cách linh hoạt các phương pháp chung và phương pháp
đặc thù của môn học để thực hiện. Tuy nhiên dù sử dụng bất kỳ phương pháp nào cũng
phải đảm bảo được nguyên tắc “Học sinh tự mình hoàn thành nhiệm vụ nhận thức với
sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên”.
+ Việc sử dụng phương pháp dạy học gắn chặt với các hình thức tổ chức dạy học.
Tuỳ theo mục tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể mà có những hình thức tổ
chức thích hợp như học cá nhân, học nhóm; học trong lớp, học ở ngoài lớp... Cần chuẩn
bị tốt về phương pháp đối với các giờ thực hành để đảm bảo yêu cầu rèn luyện kỹ năng
thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, nâng cao hứng thú cho người học.

7


+ Cần sử dụng đủ và hiệu quả các thiết bị dạy học môn học tối thiểu đã quy định.
Có thể sử dụng các đồ dùng dạy học tự làm nếu xét thấy cần thiết với nội dung học và
phù hợp với đối tượng học sinh. Tích cực vận dụng công nghệ thông tin trong dạy học.
- Việc đổi mới phương pháp dạy học của giáo viên được thể hiện qua bốn đặc
trưng cơ bản sau:
+ Dạy học thông qua tổ chức liên tiếp các hoạt động học tập, từ đó giúp học sinh tự
khám phá những điều chưa biết chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức được sắp
đặt sẵn. Theo tinh thần này, giáo viên là người tổ chức và chỉ đạo học sinh tiến hành các
hoạt động học tập như nhớ lại kiến thức cũ, phát hiện kiến thức mới, vận dụng sáng tạo
kiến thức đã biết vào các tình huống học tập hoặc tình huống thực tiễn
+ Chú trọng rèn luyện cho học sinh những tri thức phương pháp để họ biết
cách đọc sách giáo khoa và các tài liệu học tập, biết cách tự tìm lại những kiến thức
đã có, biết cách suy luận để tìm tòi và phát hiện kiến thức mới,... Các tri thức
phương pháp thường là những quy tắc, quy trình, phương thức hành động, tuy
nhiên cũng cần coi trọng cả các phương pháp có tính chất dự đoán, giả định (ví dụ:
các bước cân bằng phương trình phản ứng hóa học, phương pháp giải bài tập toán
học,...). Cần rèn luyện cho học sinh các thao tác tư duy như phân tích, tổng hợp,
đặc biệt hoá, khái quát hoá, tương tự, quy lạ về quen… để dần hình thành và phát
triển tiềm năng sáng tạo.
+ Tăng cường phối hợp học tập cá thể với học tập hợp tác theo phương châm
“tạo điều kiện cho học sinh nghĩ nhiều hơn, làm nhiều hơn và thảo luận nhiều hơn”.
Điều đó có nghĩa, mỗi học sinh vừa cố gắng tự lực một cách độc lập, vừa hợp tác chặt
chẽ với nhau trong quá trình tiếp cận, phát hiện và tìm tòi kiến thức mới. Lớp học trở
thành môi trường giao tiếp thầy – trò và trò – trò nhằm vận dụng sự hiểu biết và kinh
nghiệm của từng cá nhân, của tập thể trong giải quyết các nhiệm vụ học tập chung.
+ Chú trọng đánh giá kết quả học tập theo mục tiêu bài học trong suốt tiến trình
dạy học thông qua hệ thống câu hỏi, bài tập (đánh giá lớp học). Chú trọng phát triển kỹ

năng tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau của học sinh với nhiều hình thức như theo lời
giải/đáp án mẫu, theo hướng dẫn, hoặc tự xác định tiêu chí để có thể phê phán, tìm
được nguyên nhân và nêu cách sửa chữa các sai sót
Việc đổi mới dạy học địa lý trong trường phổ thông là nhiệm vụ bắt buộc và tất
yếu. Hiện nay, các giáo viên địa lí đang thực hiện theo hướng: đổi mới các phương
8


pháp dạy học truyền thống, tích cực vận dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy tiên tiến,
chuyển hình thức tổ chức dạy học chủ yếu là tập thể trên lớp sang tổ chức hình thức
học tập đa dạng, chú trọng các hoạt động ngoài giờ. Do đó, việc tăng cường tổ chức
các HĐNK trong dạy học Địa lý là một hướng quan trọng của đổi mới dạy học địa lí
theo hướng phát triển năng lực.
Tuy nhiên, để đáp ứng được các yêu cầu của đổi mới, đòi hỏi việc tổ chức
HĐNK cần có nội dung, quy trình, cách thức tổ chức thật tốt thì mới có thể đáp ứng
với yêu cầu của đổi mới dạy học địa lí nói riêng và giáo dục phổ thông nói chung
1.2. Hoạt động ngoại khóa và ngoại khóa địa lí ở trường phổ thông theo định
hướng phát triển năng lực
1.2.1. Khái niệm về hoạt động ngoại khóa và ngoại khóa địa lí
1.2.1.1. Hoạt động ngoại khóa
Hoạt động ngoại khóa là một mô hình hoạt động rất hữu ích. Sau những giờ học
tập căng thẳng trên lớp, thời gian dành cho những hoạt động ngoại khóa giúp học sinh
chủ động tham gia, vui vẻ xả stress, nâng cao được kĩ năng sống; tham gia những hoạt
động ngoại khóa, học sinh còn có điều kiện gần gũi nhau hơn, chia sẻ với nhau những
kiến thức mà mình đã học tập được, rèn luyện bản lĩnh tuổi trẻ, tính tự lập, lòng dũng
cảm, sự nhanh nhẹn tháo vát và tinh thần tương thân tương ái trong quan hệ cộng
đồng, bạn bè. Ngoại khóa cũng là một loại hình hoạt động giáo dục đào tạo nằm trong
những phạm vi quy phạm giáo dục của nhà trường. Đó những hoạt động ngoài thời
gian trên lớp, có hoặc không có sự chỉ đạo hay hướng dẫn của giáo viên, đối tượng
tham gia chính là học sinh; có nội dung liên quan trực tiếp hay gián tiếp đến môi

trường dạy và học mang tính giáo dục cao.
Hoạt động ngoại khóa là hoạt động giáo dục sự lĩnh hội và hoạt động thẩm mĩ, là
các hoạt động nằm ngoài chương trình học chính khóa, thường mang tính chất tự
nguyện hơn là bắt buộc, là một hoạt động không đặt sự giảng dạy của giáo viên lên
hàng đầu, mà xem trọng hoạt động tự giác, sự vận dụng sáng tạo của học sinh. Các
hoạt động ngoại khóa cho phép học sinh tự thể hiện ý kiến và suy nghĩ, góp phần xây
dựng kỹ năng lãnh đạo và áp dụng kiến thức vào thực tế. Học sinh biết cách học một
cách kiên nhẫn để đạt đến mục tiêu, phát triển tài năng hay kỹ năng cũng như xây
dựng nhân cách trong quá trình tự học tập. Học sinh có thể tham gia hoạt động ngoại
khóa ở lớp/trường hoặc ngoài xã hội với nhiều lựa chọn khác nhau: thể thao, văn hóa,
nghệ thuật, tình nguyện, tổ chức,…
9


Xã hội hiện đại đòi hỏi người có học vấn không chỉ có khả năng lấy ra từ trí nhớ
các tri thức dưới dạng có sẵn, đã lĩnh hội ở nhà trường phổ thông; mà còn phải có năng
lực chiếm lĩnh, sử dụng các tri thức một cách độc lập; khả năng đánh giá các sự kiện,
các tư tưởng, các hiện tượng mới một cách thông minh, sáng suốt khi gặp vấn đề trong
cuộc sống, trong lao động và trong mối quan hệ giữa người với người. Nội dung kiến
thức được hình thành và phát triển trong quá trình được đào tạo trong nhà trường và
quá trình tự học phải góp phần quan trọng để phát triển hứng thú và năng lực nhận
thức của học sinh; cung cấp cho học sinh những kĩ năng cần thiết cho việc tự học và tự
giáo dục sau này.
Tuy nhiên, những nội dung kiến thức được trình bày trong sách giáo khoa không
đủ đáp ứng được yêu cầu phát triển con người mới theo mong muốn. Chính vì vậy,
bên cạnh dạy học chính khóa, phải có các hoạt động ngoại khóa. Hoạt động ngoại khóa
là dịp để học sinh củng cố, đối chiếu những kiến thức đã được học và giúp các em phát
huy cao độ tính tích cực, chủ động sáng tạo trong việc tiếp thu tri thức mới.
1.2.1.2. Hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí trong trường phổ thông
Hiện nay, tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí ở các nhà trường phổ thông đã

được nhiều nhà nghiên cứu đề cập. Quan niệm về tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí
tập trung vào một số nội dung như:
-Thứ nhất, tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí được xem là hoạt động dạy học
tiếp nối và hỗ trợ các hoạt động học tập trên lớp. Tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí
với mục đích mở rộng và bổ sung những tri thức địa lí được quy định trong chương
trình. Tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí trong trường hợp này được quan niệm
“HĐNK Địa lý là hình thức tổ chức dạy - học ở ngoài lớp, do GV hướng dẫn, làm cố
vấn để phát triển hứng thú, phát triển nhận thức và phát huy tính tự lực sáng tạo của
HS, nhằm mục đích mở rộng và bổ sung những tri thức địa lí được quy định trong
chương trình”.
- Thứ hai, tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí được xem là hình thức dạy học
Địa lí được tổ chức dưới sự tự nguyện tham gia của HS, là hoạt động học tập song
song với các hoạt động trên lớp. Tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí trong trường hợp
này được quan niệm “HĐNK Địa lí là hình thức tổ chức dạy học được tiến hành
ngoài giờ lên lớp, không quy định bắt buộc trong chương trình, tổ chức dựa trên sự tự
nguyện tham gia của một số HS, có hứng thú yêu thích bộ môn Địa lí”.

10


- Thứ ba, tổ chức HĐNK môn Địa lí được xem là các hoạt động học tập song
song với các hoạt động trên lớp, đặc điểm của hoạt động này là sự linh hoạt về thời
gian, nội dung và hình thức tổ chức. Tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí trong trường
hợp này được quan niệm “song song với dạy học chính khoá, các trường học còn có
HĐNK, đây là một hình thức học tập rất linh hoạt về cả thời gian lẫn nội dung, địa
điểm cũng như hình thức tổ chức”.
Có thế thấy tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lí được quan niệm dưới các góc độ
khác nhau. Các nghiên cứu trên đều có các điểm chung khi quan niệm về HĐNK trong
dạy học Địa lí như sau: Xem HĐNK môn Địa lí là các hoạt động được tổ chức ngoài
giờ học môn Địa lí trên lớp, nội dung không bắt buộc trong chương trình và là các hoạt

động học tập được tổ chức dựa trên sự tự nguyện tham gia của HS. Tuy nhiên, các
khái niệm trên chưa thể hiện được vai trò và đặc trưng cơ bản của tổ chức các HĐNK
trong dạy học Địa lí theo định hướng phát triển NL.
Các HĐNK trong dạy học Địa lí ở trường phổ thông được xếp vào nhóm: Các
hoạt động phục vụ học tập, tìm hiểu khoa học. Do đó, ở đề tài này chúng tôi quan
niệm: HĐNK trong dạy học Địa lí là tổ chức cho HS thực hiện các hoạt động trải
nghiệm phục vụ học tập, tìm hiểu khoa học địa lí NK. Tổ chức HĐNK trong dạy học
Địa lí giúp HS mở rộng hiểu biết, phân tích, tổng hợp và vận dụng được các kiến thức
địa lí vào thực tiễn; rèn luyện các KN tư duy, KN hành động và các KN địa lí cần
thiết; tạo hứng thú học tập bộ môn, có thái độ tích cực trong học tập và thể hiện được
quan điểm của bản thân về các vấn đề Địa lí được học.
1.2.2. Mục tiêu, nội dung và các hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa trong
dạy học Địa lí ở trường Trung học phổ thông theo hướng phát triển năng lực
1.2.2.1. Mục tiêu của tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học địa lí ở trường
THPT theo hướng phát triển năng lực
- Mục tiêu tổng quát: Mục tiêu tổng quát của tổ chức HĐNK trong dạy học Địa
lý THPT cần đạt đó là việc hướng đến hình thành và phát triển được cho HS các NL
chung và chuyên biệt môn Địa lý.
- Mục tiêu cụ thể: Mục tiêu cụ thẻ của tổ chức HĐNK trong dạy học môn Địa lý
ở các trường THPT được thể hiện qua mức độ cần đạt của HS về mặt kiến thức, KN và
thái độ.
+ Về mặt kiến thức: Giúp HS cần đạt được các mức độ như: mở rộng hiểu biết,
vận dụng, phân tích, tổng hợp và khái quát hóa được các kiến thức về các chủ đề giáo
dục tích hợp trong chương trình Địa lý THPT.
11


+ Về mặt thái độ: Giúp HS có thái độ chủ động, tích cực, thể hiện được động cơ
hành vi của bản thân về các vấn đề được học, hứng thú học tập môn học, có niềm tin
vào giá trị cuộc sống hiện tại và tương lai,... Bồi dưỡng cho HS tình yêu gia đình, yêu

Tổ quốc, yêu đồng bào, sống tốt và làm việc hiêu quả.
- Về năng lực: Thông qua các HĐNK, HS hình thành và phát triển được các năng
lực sau:
+ Các NL chung cần đạt được bao gồm: NL tìm hiểu tự nhiên và xã hội, NL học
tập, tự học với sự hỗ trợ của hệ thống ứng dụng CNTT và truyền thông, NL tìm hiểu tự
nhiên và xã hội, NL giải quyết vấn đề và sáng tạo, NL hợp tác, NL tự học,...
+ Các NL chuyên biệt cần đạt bao gồm: NL tư duy tổng hợp theo lãnh thổ, NL
học tập tại thực địa , NL sử dụng bản đồ, NL sử dụng số liệu thống kê, NL sử dụng
tranh ảnh địa lý, video clip,...
1.2.2.2. Nội dung và các hình thức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí
Trung học phổ thông nói chung và lớp 10 nói riêng
a. Nội dung kiến thức, kĩ năng của HĐNK trong dạy học Địa lý THPT tập trung
vào ba nội dung chính sau:
- Thứ nhất, các nội dung được quy định trong chương trình môn Địa lý THPT
nhưng yêu cầu HS phải vận dụng kiến thức vào thực tiễn, rèn luyện KN và phát triển
các NL cần thiết thông qua các hoạt động học tập trải nghiệm.
- Thứ hai, các nội dung giáo dục tích hợp trong chương trình Địa lý THPT như:
Giáo dục môi trường, Giáo dục BĐKH, Giáo dục di sản, Giáo dục hướng nghiệp,...
- Thứ ba, các nội dung kiến thức, kĩ năng Địa lý THPT cần được mở rộng và các
nội dung kiến thức liên môn giữa môn Địa lý với các môn học khác.
Do đó, việc xác định nội dung tổ chức HĐNK trong dạy học môn Địa lý THPT
theo định hướng phát triển NL cần dựa vào các căn cứ sau:
- Căn cứ vào yêu cầu đổi mới mục tiêu, nội dung, phương pháp và hình thức dạy
học Địa lý THPT trong nhà trường phổ thông để xác định nội dung HĐNK trong dạy
học Địa lý.
- Căn cứ vào nội dung chương trình môn Địa lý THPT và các chủ đề giáo dục
cần tích hợp để xác định nội dung HĐNK trong dạy học môn Địa lý THPT.
- Căn cứ vào mục tiêu và kiến thức, KN và thái độ cần đạt cho HS trong từng chủ
đề HĐNK trong dạy học môn Địa lý THPT.

12


- Căn cứ vào nhu cầu học tập của HS, các em có nhu cầu được học tập với các vấn
đề mang tính thực tiễn, tham gia các hoạt động trải nghiệm và nghiên cứu khoa học.
- Các căn cứ vào yêu cầu về mở rộng hiểu biết của HS về các vấn đề thực tiễn
ngoài chương trình môn Địa lý THPT, chủ đề ĐLĐP, chủ đề Giáo dục tích hợp và chủ
đề kiến thức tich hợp liên môn giữa môn Địa lý với các môn học khác.
b. Các nội dung của tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lý lớp 10
THPT.
Trên cơ sở mục tiêu của tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lý THPT theo định
hướng NL, nội dung HĐNK trong dạy học Địa lý lớp 10 tập trung vào các vấn đề:
- Mở rộng hiểu biết, phân tích, tổng hợp khái quát hóa một số kiến thức cơ bản
về: Vũ Trụ, hệ quả các chuyển động của Trái Đất, Khí quyển, Thủy quyển. Thổ
nhưỡng quyển, Sinh quyển và một số Quy luật của lớp vỏ địa lý.
- Mở rộng hiểu biết, phân tích, tổng hợp khái quát hóa một số kiến thức về Địa lý
dân cư, vận dụng kiến thức đã học để tìm hiêu về các ngành kinh tế nông nghiệp, công
nghiệp, dịch vụ của địa phương.
- Vận dụng các kiến thức đã học về Địa lý tự nhiên , dân cư vào thực tiễn để
tham gia các hoạt động Giáo dục môi trường, biến đổi khí hậu, dân số, hướng
nghiệp,....
1.2.2.3. Các hình thức hoạt động ngoại khóa trong dạy học Địa lí THPT
Các hình thức HĐNK trong dạy học Địa lý ở trường phổ thông rất phong phú và
đa dạng, trong phạm vi đề tài này, chúng tôi nêu ra một số hình thức cơ bản như sau:
- Tổ chức HS học tập môn Địa lý ở nhà: là hoạt động học tập tiếp nối của tiết học
địa lý trên lớp HS phải thực hiện nhiệm vụ học tập (dự án, bài tập, bài thực hành,...)
được GV giao. Đây là hình thức HĐNK trong dạy học Địa lý được nhiều GV tổ chức
cho HS thực hiện các nhiệm vụ học tập tiếp nối các hoạt động học tập trên lớp.
- Tổ chức HĐNK trong dạy học Địa lý với sự hỗ trợ của Website: Là hình thức tổ
chức cho HS thực hiện các hoạt động trải nghiệm phục vụ học tập, tìm hiểu khoa học

địa lý NK trên không gian CNTT và truyền thông hiện đại. HS được làm quen môi
trường học tập mới, đa dạng hóa cách tiếp cận kiến thức địa lý và làm quen với các
môi trường học tập hiện đại mà nhiều quốc gia trên thế giới đang áp dụng.
- Tổ chức HĐNK với sự hỗ trợ của mạng xã hội Facebook: Đây là hình thức tổ
chức HĐNK trong dạy học môn Địa lý có nhiều thuận lợi trong bối cảnh sự phát triển
13