Nâng cao hứng thú học tập môn lịch sử lớp 11 qua khắc họa sâu sắc biểu tượng nhân vật lịch sử

A. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. LỜI MỞ ĐẦU
Trong những năm gần đây chúng ta đang đổi mới nội dung
và phương Pháp
dạy học theo chương trình cải cách giáo dục lấy học sinh làm trung
tâm, giáo viên là người hướng dẫn học sinh tìm hiểu, đó là hình thức
học rất hay và thông minh tạo cho các em hứng thú học tập cao
hơn so với chương trình học trước đây.
Vì vậy làm thế nào để nâng cao được chất lượng dạy và
học là yêu cầu cấp thiết của ngành giáo dục hiện nay, đặc biệt là
các trường nằm trong hệ Giáo dục thường xuyên, làm sao đó đáp
ứng được mục tiêu của ngành về công tác phổ cập giáo dục trong
nhân dân, đáp ứng nhiệm vụ của ngành giáo dục đề ra, đưa đất
nước phát triển tiến kịp với các nước trong khu vực. Có nhiều yếu tố
và biện pháp để nâng cao hiệu quả chất lượng giáo dục. Gây hứng
thú là một biện pháp quan trọng trong việc dạy và học lịch sử hiện
nay vì biện pháp này nó thể hiện trên các mặt tư tưởng tình cảm,
nhận thức và hành động trong các hoạt động dạy và học, song sự
hứng thú trong nhận thức không phải là sự ngẫu hứng, tuỳ thích mà
là sự định hướng có lựa chọn, nhằm mục đích nắm vững kiến thức
học tập một cách sâu sắc và toàn diện đồng thời giúp người học biết
vận dụng những kiến thức đã học vào cuộc sống.
Ở bài viết này tôi xin giới thiệu mộtvài kinh nghiệm trong
việc dạy và học. Đó là “ Nâng cao hứng thú học tập môn lịch sử
lớp11, qua khắc hoạ sâu sắc biểu tượng nhân vật Lịch sử ”, để nâng
cao nhận thức và chất lượng giáo dục của bộ môn lịch sử hiện nay.
Đặc biệt trong hệ thống các trường Trung tâm Giáo dục thường
xuyên hiện nay.

1

II. THỰC TRẠNG CỦA VIỆC DẠY VÀ HỌC BỘ MÔN LỊCH SỬ
TRONG CÁC NHÀ TRƯỜNG HIỆN NAY.
Trong hệ thống các trường trung học phổ thông hầu như học
sinh không còn ham thích học bộ môn lịch sử, việc này có rất nhiều
nguyên nhân, song nguyên nhân cơ bản làm cho các em nhàm chán
vì yêu cầu của giáo viên bắt các em nhớ qúa nhiều sự kiện lịch sử,
nhân vật lịch sử một cách máy móc khô khan, mà trong giờ học lịch
sử nào thầy cô giáo cũng bắt buộc. Đặc biệt với khối giáo dục
thường xuyên học sinh đầu vào đã thấp,ý thức học lại không cao,
giáo viên vừa dạy kiến thức văn hoá lại vừa dạy cho học sinh cách
ứng sử trong giao tiếp.Vì vậy, làm thế nào để học sinh có thể nắm
kiến thức môn học này tốt nhất là điều làm tôi phải suy nghĩ.
Việc học sinh chưa tích cực học môn lịch sử nói trên là
đúng nhưng không phải do bản thân bộ môn lịch sử gây ra mà chính
là do quan niệm và phương pháp dạy học của chúng ta chưa đáp
ứng được nhu cầu của người học hay nói cách khác là
giáo viên chưa gây được hứng thú học tập trong giờ học bộ môn lịch
sử.
Mặc dù đa số giáo viên đều có cố gắng trong việc đổi mới phương
pháp dạy và học bộ môn lịch sử, song khi lên lớp hầu hết giáo viên
giảng bài các kiến thức bài giảng đều trùng khớp với sách giáo khoa
không có sự cải tiến cách dạy khi nêu kiến thức bài học nên học
sinh không tập trung trong học tập bởi không có gì mới, không có gì
phải suy nghĩ, phải nghiên cứu.
Trong khi đó một số thầy cô giáo khi lên lớp ở các giờ học vẫn
còn lúng túng trong việc truyền thụ kiến thức cơ bản cho học sinh,
nên các em phải ghi quá nhiều sự kiện lịch sử, tiếp nhận một khối
lượng thông tin quá lớn, học sinh không nhớ hết dẫn đến chán học.

2


Bên cạnh đó giáo viên chỉ giới thiệu qua loa các nhân vật lịch
sử, chỉ cho học sinh thấy chân dung nhân vật lịch sử mà không
thông qua chân dung đó để giới thiệu tổng quát về đặc điểm, tính
cách, hình dáng, quan điểm, sự nghiệp, vai trò... của nhân vật lịch
sử để khắc sâu kiến thức cho học sinh, gây cho các em có những
xúc cảm đối với nhân vật lịch sử đó, từ đó tạo ấn tượng sâu sắc gây
hứng thú học tập. Hơn nữa, khi kiểm tra đánh giá giáo viên cũng ít
chú ý đến nội dung kiểm tra về các nhân vật lịch sử mặc dù có một
số tiết học các nhân vật lịch sử đó đóng vai trò trung tâm trong nội
dung bài giảng.
Lý do khác nữa dẫn đến học sinh không ham thích học tập bộ
môn Lịch sử là do
chúng ta còn thiếu nhiều kinh nghiệm trong dạy học lịch sử, trong
sử dụng phương pháp dạy học đặc thù của bộ môn nên chưa gây
cho học sinh hứng thú thực sự để nâng cao chất lượng bộ môn,
trong khi nhà trường hiện nay vẫn còn thiếu nhiều phương tiện dạy
học như: băng đĩa Video, bản đồ tranh ảnh lịch sử, tư liệu tranh ảnh
về các nhân vật lịch sử...
B. NỘI DUNG CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài:
Với thực trạng trên, là cô giáo dạy lịch sử tôi luôn tìm tòi đưa ra
những giải pháp cụ thể để giải quyết vấn đề. Trong bài viết này bản
thân tôi trình bày một kinh nghiệm nhỏ được rút ra sau nhiều năm
dạy học chương trình Lịch sử 11 với đề tài: “Nâng cao hứng thú
học tập môn lịch sử lớp 11 qua khắc hoạ sâu sắc biểu tượng
nhân vật lịch sử”.
Môn lịch sử ở nhà trường phổ thông nói chung, môn Lịch sử

thế giới lớp 11 hiện nay nói riêng, cho ta thấy rằng sách giáo khoa
lịch sử lớp 11 phần lịch sử thế giới tác giả đã soạn thảo nội dung và
3


chương trình thật sự không khô khan, không kém phần hấp dẫn, so
với sách cũ thì sách cải cách lần này nhà biên soạn đã đưa rất nhiều
các kiến thức mới để làm tư liệu cho giáo viên và học sinh, nếu thầy
cô giáo biết cách sử dụng và khai thác nó một cách có hiệu quả
trong giờ lên lớp thì kết quả đạt được rất cao. Để làm được điều đó,
yêu cầu ở người giáo viên rất cao trong tất cả mọi hoạt động mọi
khâu trong quá trình lên lớp như: hướng dẫn học sinh học tập,
chuẩn bị đồ dùng dạy học, chuẩn bị tài liệu tham khảo, các câu hỏi
mở rộng, có sự liên hệ thực tế với cuộc sống...Giáo viên chuẩn bị
được tất cả những điều kiện trên thì khâu lên lớp sẽ là một quá trình
hoàn hảo, làm chủ của giáo viên, nhằm gây cho các em hứng thú
học tập, tiếp thu bài giảng có hiệu quả, để nâng cao chất lượng
dạy và học, trong đó phương pháp “ Phương pháp gây hứng thú
học tập lịch sử lớp 11 bằng cách khắc hoạ sâu sắc biểu tượng nhân
vật lịch sử” là một trong những biện pháp gây hứng thú học tập
nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn lịch sử hiện nay.
Như chúng ta đã biết, sử học Mác-xít đã làm sáng tỏ quan
điểm con người là chủ thể là nhân vật trung tâm của lịch sử, còn các
vị Thần linh, Đức phật, Chúa trời...qua các câu chuyện kể chỉ là do
con người nghĩ ra mà thôi. Vì vậy, sử học Mác-xít cũng khẳng định
chân lý rằng, quần chúng là người làm nên lịch sử, là động lực quyết
định sự phát triển của lịch sử là sức mạnh của lịch sử, đó là qui luật.
Nhưng sử học Mác-xít không phủ nhận vai trò của cá nhân trong lịch
sử. Các-Mác khẳng định: “Mỗi thời đại xã hội đều cần có những con
người vĩ đại của nó và nếu không có những con người như thế

thì...thời đại sáng tạo ra con người ”.Trong chương trình và nội dung
bài học lịch sử thế giới lớp 11 có nhiều nhân vật lịch sử tiêu biểu cho
cả thế giới và Việt Nam. Vậy nên, khi lên lớp giáo viên cần phải chú
ý khắc sâu các biểu tượng nhân vật lịch sử đó trong giờ dạy nhằm
4


gây sự hứng thú học tập cho các em, đồng thời việc khắc sâu các
biểu tượng nhân vật lịch sử trong giờ dạy không những giúp các em
khắc sâu được kiến thức mà cụ thể là các sự kiện lịch sử quan trọng
trong bài học mà còn giáo dục các em học tập, noi gương những
đức tính tốt đẹp của các nhân vật lịch sử bấy giờ để rút ra được bài
học cho bản thân của các em trong cuộc sống cũng như khi vào đời.
Trong chương trình và nội dung sách giáo khoa lịch sử lớp 11
(phần lịch sử thế giới) hiện hành có trên 20 nhân vật lịch sử, những
biểu tượng nhân vật lịch sử mà giáo viên cần phải khắc sâu đó là
những “vĩ nhân” lịch sử như: Lê-nin (Vị lãnh tụ vĩ đại Cách mạng
tháng Mười Nga); V.A.Mô-Za; Bét-thô-ven; Sô-panh (các nhạc sĩ nỗi
tiếng thế giới ở thế kỷ XVIII) ;Giêm-oát; Niu-tơn; Đác-uyn...(các nhà
phát minh khoa học). Các nhà lãnh đạo cách mạng trong phong trào
giải phóng dân tộc ở Châu Á như: Ti-Lắc (Ấn Độ); Áp-đun-ra-man
(Mã Lai); A.Xu-các-nô (In-đô-nê-xi-a)... và một số nhân vật lịch sử
khác.
Phần lịch sử Việt Nam có nhiều nhân vât lịch sử nổi tiếng gắn
với quá trình đấu tranh xâm lược,đặc biệt phong trào chống Pháp
của nhân dân ta trong những năm cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX như
Nguyễn Tri Phương, Trương Định, Nguyễn Trung Trực, Hoàng Diệu,
Tôn Thất Thuyết, Hàm Nghi, Nguyễn Thiện Thuật, Phan Đình
Phùng, ội Châu, Phan Châu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng, vua Duy
Tân...và đặc biệt là Nguyễn Tất Thành người đã ra đi tìm đường cứu

nước cho dân tộc trong bối cảnh đất nước gặp nhiều đau thương khi
Pháp xâm lược, nhất là chứng kiến sự thất bại của nhiều bậc tiền bối
đi trước như Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh, đây là nhân vật lịch sử
có vai trò quan trọng đối với lịch sử dân tộc nên SGK có phần bài
riêng nói về nhân vật này. Vì vậy, giáo viêncần lưu ý chú trọng vì nó
còn liên quan tới lịch sử 12 sau này.
5


Như vậy, toàn bộ chương trình lịch sử thế giới lớp 11 hiện
hành học sinh phải nhớ trên 15 nhân vật lịch sử, cùng với hơn 15
nhân vật chính trong phần lịch sử Việt Nam, do đó một trong những
điều gây khó khăn đã làm giảm hứng thú học tập của học sinh đối
với bộ môn này .
Vì vậy muốn các em nhớ lâu và hiểu sâu sắc các nhân vật lịch
sử đó thì giáo viên phải biết khắc sâu những biểu tượng nhân vật
lịch sử đó vào trong tâm trí của các em bằng cách nêu những đặc
điểm, hình dáng của từng nhân vật thì các em th
ấy được tư liệu thầy cô cung cấp kiến thức ngoài hấp dẫn, tạo cho
các em sự hào hứng học tập. Từ các nhân vật lịch sử đó các em biết
rút ra những bài học quý báu cho bản thân vừa để học tập, vừa
phấn đấu.
2. Các giải pháp sử dụng để giải quyết vấn đề
2.1 Khắc sâu hình dáng nhân vật Lịch Sử.
Mỗi nhân vật lịch sử đều có một hình dáng của mình. Nếu thầy
giáo

chỉ

giới

thiệu sơ lược qua loa cho HS nắm được hình dáng nhân vật qua hình
ảnh

giơ

lên

trong SGK thì các em không có cảm nhận về nhân vật đó và không
có

tác

dụng

giáo dục nào cả, mà kinh nghiệm cho thấy là, khi dạy đến nhân vật
lịch

sử,

giáo

viên phải giới thiệu vài đặc điểm hình dáng nhân vật lịch sử, khắc
sâu

hình

dáng

riêng, đặc điểm riêng để các em dể làm quen, dể hiểu biết và nhớ

lâu

về

nhân

vật

đó.
Qua áp dụng biện pháp này, bản thân có 3 sáng kiến xử lý
6


như

sau:

a) Có nhân vật lịch sử chúng ta cần phải mô tả một số nét chân
dung

nhằm

mục đích giúp học sinh biết kỹ và hiểu sâu sắc về nhân vật đó.
Ví dụ khi dạy bài “cách mạng tháng 10 Nga năm 1917 và cuộc
đấu tranh bảo vệ cách mạng 1917 1921” chân dung của Lê Nin hiện
lên rất rõ. Giáo viên phải tạo biểu tượng nhân vật Lê Nin: Vladimir
Ilyich Lenin (tiếng Nga: Владии мир Ильии ч Леи нин, phiên âm tiếng
Việt: Vla-đi-mia I-lích Lê-nin), tên khai sinh là Vladimir Ilyich
Ulyanov (tiếng Nga: Владии мир Ильии ч Ульяи нов), còn thường được
gọi với tên V. I. Lenin hay N. Lenin, có các bí danh: V.Ilin, K.Tulin,

Karpov...; sinh ngày 22 tháng 4 năm 1870, mất ngày 21 tháng
1 năm 1924; là một lãnh tụ của phong trào cách mạng vô sản Nga,
là người phát triển học thuyết của Karl Marx và Friedrich Engels.
Ông sinh tại làng Gorki,Simbirsk, nay là Ulyanovsk. Tên họ thật
là Vladimir Ilyich Ulyanov. Lenin là người tổ chức Đảng Cộng sản
Liên Xô và lãnh đạo Cách mạng Tháng Mười thành lập nước Nga Xô
Viết.
Những người cộng sản gọi ông là nhà tư tưởng vĩ đại, nhà lý luận
chính trị kiệt xuất, lãnh tụ lỗi lạc của giai cấp công nhân và nhân
dân lao động toàn thế giới. Ông được tạp chí Time đánh giá là một
trong 100 nhân vật có ảnh hưởng nhất đến lịch sử thế giới [1][2].
Ông mất tháng 1 năm 1924, thi hài được lưu giữ trong lăng
Lenin trên Quảng trường Đỏ, Moskva cho tới nay. Tại nước Nga hiện
nay, tên của ông được đặt cho 1 tỉnh của Nga (tỉnh Leningrad, nằm
sát cố đô Sankt Peterburg, nơi Lenin lãnh đạo thành công Cách
mạng Tháng Mười)[3], thành phố quê hương của Lenin thì được đặt
tên là Ulyanovsk để tưởng nhớ ông (Lenin có họ là Ulyanov).
7


enin sinh tại Simbirsk, Nga (hiện là Ulyanovsk), là con trai thứ ba
trong gia đình tương đối đầm ấm[4] của vợ chồng Ilya Nikolaevich
Ulyanov (1831–1886), một viên chức dân sự Nga làm việc để mở
rộng dân chủ và giáo dục đại chúng miễn phí ở Nga, và Maria
Alexandrovna Ulyanova (1835–1916), một người theo chủ nghĩa tự
do. Lenin là người có dòng máu lai từ thời tổ tiên. Là người Nga
nhưng ông có dòng máu của người Kalmyk qua ông nội, của người
Đức Volga qua bà ngoại (là một người theo thuyết Luther), và
của người Do Thái qua ông ngoại (người đã cải theo Ki-tô giáo).
Lenin được rửa tội trong Nhà thờ Chính Thống giáo Nga.

Lenin nổi tiếng học giỏi tiếng La Tinh và tiếng Hy Lạp. Hai bi kịch đã
xảy ra trong thời niên thiếu của ông. Lần đầu khi cha ông qua đời
vì xuất huyết não năm 1886. Tháng 5 năm 1887 anh cả của ông
là Aleksandr Ilyich Ulyanov - một người theo phái "Dân túy" - bị treo
cổ vì tham gia vào một âm mưu ám sát Nga hoàngAleksandr III. Sự
kiện này đã làm Lenin trở thành người cấp tiến. Tiểu sử chính thức
của ông thời Xô Viết coi sự kiện này có ảnh hưởng lớn tới các quá
trình

cách

mạng

của

ông. Một

bức

tranh

nổi

tiếng của

Belousov, Chúng ta sẽ đi theo một con đường khác, được in lại hàng
triệu bản trong những cuốn sách thời Xô Viết, mô tả cậu bé Lenin và
mẹ đang buồn bã khi mất người anh trai. Câu nói "Chúng ta sẽ theo
một con đường khác" có nghĩa là Lenin đã lựa chọn chủ nghĩa
Marx để tiếp cận tới cách mạng nhân dân, thay vì những phương

pháp vô chính phủ cá nhân. Khi Lenin bắt đầu quan tâm tới chủ
nghĩa Marx, ông tham gia vào các cuộc phản kháng của sinh viên và
cuối năm đó bị bắt. Sau đó ông bị đuổi khỏi Đại học Kazan. Ông tiếp
tục học tập một mình và tới năm 1891 đã có giấy phéphành
nghề luật.
8


Ngày 16 tháng 4 năm 1917, Lenin quay trở về thủ đô Petrograd và
nhận vai trò lãnh đạo bên trong phong trào Bolshevik, xuất
bản Luận cương tháng 4[16]. Luận cương tháng 4 kêu gọi kiên quyết
phản đối chính phủ lâm thời. Ban đầu vì có sự không rõ ràng trong
cánh tả Lenin giữ khoảng cách với đảng của ông. Tuy nhiên, lập
trường kiên quyết này có nghĩa rằng những người Bolshevik đã trở
thành lãnh đạo của quần chúng bởi vì họ không còn ảo tưởng ở
chính phủ lâm thời, và nhờ sự xa hoa của phe đối lập, những người
Bolshevik đã không còn phải chịu trách nhiệm về bất cứ hậu quả
của nào của việc áp dụng những chính sách của họ [17].
Khi dạy bài “Liên Xô xây dựng chủ nghĩa Xã hội 1929 1941”
chân dung Lê Nin hiện lên với vai trò khác trong sứ mệnh lịch sử của
cách mạng tháng 10 Nga
Năm 1918, Lenin đã nhận lấy một đất nước bao la, gần như kiệt quệ
sau chiến tranh thế giới thứ nhất, với một nền công nghiệp yếu ớt
và tình trạng vô chính phủ, chiến tranh hỗn loạn lan tràn khắp nơi,
14 nước ngoại quốc cũng tranh thủ đem quân đánh chiếm nhiều nơi
tại Nga nhằm bóp chết nhà nước Xô viết non trẻ. Trong bối cảnh đó,
Lenin đã thể hiện là nhà quản lý quốc gia xuất sắc trong lịch sử
nước Nga. Chỉ trong vòng 5 năm lãnh đạo, ông đã thi hành tới 4
chính sách quốc gia lớn và đều thành công: "chính sách cộng sản
thời chiến" và "xây dựng Hồng quân Xô viết" đã giúp đánh bại quân

Bạch Vệ và can thiệp ngoại quốc, "chính sách kinh tế mới" và "kế
hoạch điện khí hoá toàn Nga" đã đặt nền tảng cho một nước Nga
hiện đại.
Sau nhiều năm chiến tranh kéo dài, chính sách cộng sản thời
chiến của Bolshevik, cộng với Nạn đói năm 1921 tại Nga và sự bao
vây từ các chính phủ tư bản thù địch làm đa phần đất nước bị tàn
9


phá. Đã có nhiều cuộc nổi dậy của nông dân, vụ lớn nhất là
cuộc Nổi dậy Tambov. Sau một cuộc khởi nghĩa của những thủy thủ
tại Kronstadt vào tháng 3 năm 1921, Lenin đã thay thế chính
sách Cộng sản thời chiến bằng Chính sách kinh tế mới (NEP) hay
còn gợi là cộng sản thời bình, trong một nỗ lực thắng lợi nhằm tái
xây dựng công nghiệp và đặc biệt là nông nghiệp.
Sự thay đổi to lớn nhất liên quan tới vấn đề thặng dư nông nghiệp.
Thay vì trưng thu thặng dư nông nghiệp để nuôi dân thành phố
(phần cốt yếu của chính sách "cộng sản thời chiến"), NEP cho phép
nông dân bán sản lượng thặng dư của họ ra thị trường tự do. Tuy
nhiên, nhà nước vẫn giữ quyền sở hữu những lĩnh vực mà Lenin cho
là "chỉ đạo tối cao" nền kinh tế: công nghiệp nặng như các lĩnh
vực than, thép và luyện

kim cùng

với

các

thành

phần ngân

hàng và tài chính của nền kinh tế. Sự "chỉ đạo tối cao" đã sử dụng
phần lớn công nhân trong các vùng đô thị. Theo chính sách NEP, các
ngành công nghiệp nhà nước đó sẽ hoàn toàn tự do đưa ra các
quyết định kinh tế của mình.
Việc phá bỏ các lãnh địa gần như phong kiến tại các vùng nông thôn
ở thời Sa Hoàng trước đây cho phép nông dân có được sự khích lệ
lớn nhất từ trước tới nay để tăng cao sản xuất. Khi đã có thể bán
thặng dư của họ ra thị trường tự do, sự chi tiêu của nông dân tạo ra
một sự bùng nổ trong các lĩnh vực sản xuất tại các vùng đô thị.
Những quan niệm mới mẻ của NEP đã được thực tiễn xác nhận.
Nước Nga Xô-viết chỉ trong một thời gian ngắn đã có nhiều chuyển
biến tích cực. Chỉ trong vòng 2 năm, kinh tế Nga khôi phục nhanh
chóng. Từ năm 1922, thành thị đã có đủ lương thực - thực phẩm,
năm 1925 sản xuất nông nghiệp đạt 87%; công nghiệp đạt 75% sản
lượng của năm 1913 (năm cao nhất của Đế quốc Nga). Đời sống
10


nhân dân cải thiện rõ rệt, chính trị ổn định. Kết quả của NEP và sự
xoá bỏ lãnh địa trong thời gian Đảng Bolshevik lãnh đạo từ 19171921 là Liên bang Xô viết trở thành nhà sản xuất lúa gạo lớn nhất
thế giới.
Lenin đề ra chính sách đưa điện khí hóa đến các vùng khó khăn cho
công nhân và nông dân, cải cách nền giáo dục, xóa nạn mù chữ,
xóa bỏ một số loại thuế đối với người lao động. Chính sách này được
tiếp tục bởi những người kế nhiệm ông. Chỉ trong 20 năm, nước Nga
từ một xã hội phong kiến lạc hậu đã chuyển mình thành một xã hội
hiện đại, nạn mù chữ được thanh toán, người dân được phổ cập giáo

dục và y tế miễn phí.
Dù thời gian lãnh đạo của Lenin chỉ có 6 năm (ông mất năm 1924),
nhưng Lenin đã kịp để lại một đất nước tràn đầy khí thế đi lên, làm
nền tảng cho việc Liên Xô vươn lên trở thành siêu cường trong 20
năm sau đó.

Khi dạy bài “Phong trào cách mạng và sự ra đời của chủ
nghĩa

Mác”

(SGK). Ở mục II: Sự ra đời chủ nghĩa Mác - mục I: Mác và Ăng ghen
SGK

đã

giới

thiệu vài nét về Các-mác(năm sinh 1818, nơi ở Đức ); đặc điểm là
thông

minh,

năm 23 tuổi đỏ tiến sĩ triết học, song SGK không tả hình dáng Mác,
nếu

giáo

viên

chỉ đưa ảnh trong SGK cho học sinh xem thì không có ý nghĩa gì, mà
11


giáo

viên

cần phải vừa cho các em xem ảnh (nếu photo càng tốt) vừa giới
thiệu

cho

học

sinh

thấy rõ C.Mác :có “đôi mắt đen lay láy”, “cái nhìn sắc sảo dưới đôi
lông

mày

đen

sẫm, “vơí cái miệng đường nét gẫy gọn hơi nghiêm”. Chứng tỏ rằng
Mác

là

một

con người nghiêm trang, cương nghị cứng rắng nhưng táo bạo. Với
cách

tả

hình

dáng như vậy nhằm mục đích khắc hoạ sâu sắc hình ảnh của Mác
trong

đầu

học

sinh và làm cho các em mau chóng hiểu biết về nhân vật Mác và
qua

đó

giáo

dục

cho các em có lòng kính trọng yêu quí Các Mác một bậc thầy vĩ đại
của

giai

cấp

công nhân thế giới, cũng từ đó giúp các em tìm hiểu thêm về cuộc
đời

hoạt

động

của Mác trong bài học cũng như tài liệu khác ngoài SGK .
Trên cơ sở đó, đối với Ăng-ghen giáo viên cũng lần lược mô tả hình
dáng

của

ông thật sâu sắc gây cảm xúc cho học sinh qua chân dung trong
sách

giáo

khoa

,

gây cho học sinh có những ấn tượng khó quên về các bậc lãnh tụ đó
.
b) Có những nhân vật lịch sử cần mô tả về phong thái và đặc điểm
chung
Giáo viên không thể đặt tả tỉ mỉ chi tiết tùng nhân vật lịch sử,
nhưng

cũng

không vì vậy mà bỏ đi hoặc lướt qua . Do đó giáo viên có thể lược tả
12


chung
chung nhưng vẫn nêu được đặc điểm đáng ghi nhớ và vẫn phải đạt
được

yêu

cầu

là qua đặc tả phong thái và một vài nét chung đó có thể làm cho
học

sinh

thấy

được phẩm chất của nhân vật lịch sử đó.
Bên cạnh việc đặt tả về phong thái của từng nhân vật, ngoài ra
giáo

viên

có

thể giới thiệu những đặc điểm đặc biệt như năng khiếu, năng lực,

tính

cách

đạo

đức, hoàn cảnh bản thân … của nhân vật lịch sử có được để làm nỗi
bật

nhân

vật

lịch sử đó, giúp cho học sinh có ấn tượng sâu sắc, hoặc cảm thông
với

từng

nhân

vật, làm cho các em mong hiểu và nhớ lâu các sự kiện lịch sử đã
xảy

ra

có

liên

quan đến nhân vật lịch sử.

Ví dụ 3 : Khi dạy bài : “ Sự phát triển của kỹ thuật , khoa học , văn
học

và

nghệ thuật thế kỹ XVIII – XIX ”. mục 3(II) Sự phát triển văn học nghệ
thuật

.

Trong nội dung bài dạy có nói sự phát triển âm nhạc nhiều thiên tài
xuất

hiện

như

Mô-da, Bách và Bét-tô-ven, Sô-panh ,,, Để học sinh nhận biết về các
nhân

vật

này

một cách sâu sắc giáo viên có thể giới thiệu vài nét về đặc điểm đặc
biệt

về

các

nhân vật này ví dụ như về Mô-da “ là một thiên tài âm nhạc , lúc lên
3

tuổi
13

đã


biết chơi đàn, lúc 5 tuổi đã biễu diễn đàn trước hoàng tộc lúc 6 tuổi
đã

đã

biết

sáng tác nhạc …” Với cách giới thiệu đó có thể gây hứng thú cho
các

em

làm

cho

các em nhớ mãi về những nhân vật xuất sắc naỳ.
c) Chọn một vài nét về hình dáng của con người.
Để minh hoạ nhắm khắc sâu hình ảnh của nhân vật lịch sử vào
trong

trí

nhớ

của các em . Trong nhân vật đó, làm sống lại nhân vật lịch sử đó
trước mắt của các em. Chúng ta có thể sử dụng kho tư liêu trên các
trang

Wed

liên

quan

đến

giảng

dạy

như

vioolet.....là thư viện giáo án điện tử bổ ích trong việc sử dụng các
phương

tiện

hiện đại trong dạy học lịch sử, như dạy trên Powerpoint, Violet. Giáo
viên

có

thể

sưu tầm tranh, ảnh các nhân vật lịch sử liên quan đến bài dạy với
việc

in,

phô

tô

ảnh cỡ lớn hoặc sử dụng trong trình chiếu sẽ có tác dụng rất tích
cực.
2.2) Chọn lọc những hoạt động tiêu biểu hay sự nghiệp của
nhân

vật

để

khắc

sâu kiến thức cho các em.
a) Một nhân vật lịch sử bao giờ cũng có một sự nội dung bài học lịch
sử

ngoài

những nhân vật chính diện, còn có một số nhân vật phản diện như :
Hít-Le ( bài Chiến tranh thế giới lần thứ 2) . Đối với những nhân vật
này giáo viên không cần dung hình ảnh hay chân dung để
minh hoạ, mà người thầy giáo khắc hoạ bằng lời nói lôi cuốn.

14


Ví dụ : Đối với nhân vật Chi-e giáo viên có thể mô tả là một con
người

tính

tình hay quau quáu, nét mặt lúc nào cũng thể hiện tính hiếu
chiến

,ác

độc

và

tàn sát trong cuộc nội chiến với các chiến sĩ của công xã Pa-ri
(

1871)

.

Hay

giáo

viên có thể mô tả vài nét về Hit-le có gương mặt hiểm hóc, hiếu
chiến

thể

hiện

là

một tên trùm phát-xít, kẻ gây chiến tranh thế giới lần thứ 2 gây ra
bao

cảnh

đau

thương cho nhân loại thế giới, từ đó giáo dục các em biết căm thù
chiến

tranh,

căm ghét những kẻ gây chiến tranh.
Tóm lại để gây hứng thú học tập cho học sinh, giáo viên không
nên

bỏ

qua

bất

cứ hình ảnh nhân vật lịch sử nào, mà người thầy giáo cần phải khắc
sâu

các

nhân vật lịch sử đó ngay trong giờ lên lớp, song cũng không nên rập
khuôn

một

cách máy móc, người thầy giáo phải biết chọn lọc những chi tiết hết
sức

cần

thiết

và những nét sinh động nhất để khắc sâu vào tâm trí của các em,
đặc

biệt

người

thầy giáo phải biết dùng lời nói sao cho phù hợp với nhân nghiệp

nhất

định,

có

khi

bao gồm nhiều mặt.
Trong một thời gian ngắn ngủi (45phút) trên lớp, người thầy
giáo

dạy

sử

không thể nào kể lại toàn bộ sự nghiệp của nhân vật, mà chỉ có thể
15


chọn

lọc

một

trong hai hoạt động tiêu biểu nhất trong cuộc sống hoặc những hoạt
động

điển

hình nhất, cần phải chọn lọc tinh giảng cao độ nhưng phải đầy đủ
chính

xác

,

làm sao khi giảng mà không nông cạn, không mơ hồ, đây là việc
làm

rất

khó,

qua thực tế thực hiện ở lớp học tôi xin đúc kết một vài kinh nghiệm
về

mặt

lí

luận

và kết hợp với thực tiến như sau:
Trước hết giáo viên phải nắm vững yêu cầu lịch sử cụ thể ( thời
gian

xảy

ra

sự

kiện đó , xảy ra ở nước đó ), trên cơ sở nắm vững vấn đề trên giáo
viên

chọn

hoạt

động cần nêu ra của một nhân vật, đặc biệt giáo viên phải cho học
sinh

nắm

được

tình huống xuất hiện của nhân vật lịch sử, để học sinh thấy rõ vấn
đề

trước

yêu

cầu của lịch sử xuất hiện nhân vật lịch sử, trong mọi tình huống đó
giáo

viên

phải

nêu rõ mâu thuẫn xã hội, tránh không được nêu chung chung mà
phải

đi

sâu

vào

tình hình và phân tích chung.
b) Một số tình huống xuất hiện những nhân vật lịch sử trong các bài
học
như Trung Quốc, Ấn Độ về Cách mạng Trung Quốc có lãnh tụ Tôn
Trung Sơn, Cách mạng Ấn Độ có lãnh tụ Ti-Lắc , hoăc bài “ Châu Ẳ
(1918 – 1945” có lãnh tụ M. Gan-đi(1869– 1948), cách mạng ở Mã
Lai có lãnh tụ Áp-đun Ra-man, cách mạng In-đô-nê-xi-a có nhà cách
16


mạng A. Xu-các-nô … như vậy do yêu cầu của lịch sử cuói thế kỷ
XIX và những năm đầu của thế kỷ XX yêu cầu lịch sử đặc ra cho mỗi
nước

là

giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp dành độc lập dân tộc, lúc
này

mâu

thuẫn

giữa dân tộc thuộc địa với đế quốc thực dân ngày càng sâu sắc, nên
các

nhân

vật

lịch sử đó xuất hiên và đã giải quyết được mâu thuẫn đó theo yêu
cầu

của

lịch

sử

.
Phần lịch sử Việt Nam chúng ta cần khắc sâu những nhân vật

lịch

sử

có

vai

trò quan trọng với tiến trình lịch sử dân tộc như Phan Bội Châu,
Phân

Châu

Trinh,

Huỳnh Thúc Kháng và đặc biệt là Nguyễn Tất Thành. Những nhân
vật

lịch

sử

trên tạo dấu ấn trong phong trào cứu nước đầu thế kỉ XX.
Ví dụ; Ở bài 24 Việt Nam trong những năm chiến tranh thế giới thứ
nhất về hoạt động của Nguyễn Tất Thành sau khi ra đi tìm đường
cứu nước. Đây là mục quan trọng của tiết học và cũng là bước đánh
dấu hướng đi mới của người khác so với các bậc tiền bối.
Giáoviên cần khắc sâu thân thế của người, hoàn cảnh gia đình bối
cảnh đất nước và việc lụa chon hướng đi mới của người là phương
Tây,

muốn

đánh

Pháp

phải

hiểu

biết

về nước Pháp....Giáo viên có thể kể câu chuyện về Nguyễn Tất
Thành

và

người

bạn lúc ra đi để thấy được quyết tâm và nghị lực của người, của một
bậc

vĩ

17

nhân


sau này. Giáo viên có thể đọc một đoạn thơ trong bài Người đi tìm
hình của nước của nhà thơ Chế Lan Viên
“...Đất nước đẹp vô cùng Nhưng Bác phải ra đi
Cho con được làm sóng trên con tàu đưa tiễn Bác…………”
Giáo viên kể về công việc của người trên tàu Đô đốc La-tu-sơ Tơ -revin,

rồi

đến các Châu Lục, các nước với công việc của một người lao động
bình

thường.

Qua đó học sinh thấy được những hoạt động bước đầu của người
nhưng

rất

quan

trọng để xác định con đường cứu nước cho dân tộc Việt Nam. Giáo
viên

có

thể

tích hợp việc học tập tư tưởng Hồ Chí Minh ở mục này.
2.3) Khắc sâu vài chi tiết phụ của nhân vật lịch sử.
Sau khi đã khắc sâu đặc điểm, hình dáng hay các hoạt động
điển

hình

của

nhân vật, giáo viên còn có thể khắc hoạ sâu sắc nhân vật lịch sử vài

nét

về

thân

thế ,sự nghiệp,trình độ học vấn …để giúp học sinh hiểu sâu hơn ,
rộng

hơn

về

nhân

vật lịch sử đó, đồng thời giúp học sinh nhớ lâu về nhân vật đó . .
Các nhân vật lịch sử trong phần lịch sử Việt Nam có vai trò rất quan
trọng

với

phong trào chống Pháp trong thời kì này. Chúng ta có thể khái quát
vài nét về Phạm Bành (1830-1887) người làng Trương Xá nay thuộc
xã Hoa Lộc - Hậu Lộc - Thanh Hoá,đậu cử nhân năm 1864, từng làm
án sát Nghệ An. Đinh Công Tráng (1835-1887) quê Thanh Liêm Hà
Nam, từng chiến đấu trong đội quân Hoàng Tá Viêm. Năm 1886 ông
bắt liên lạc với Trần Xuân Soạn và trở thành lãnh tụ của khởi nghĩa
18

Ba

Đình.

Các nhân vật trong lịch sử địa Phương như Tống Duy Tân, Cao Điển,
Cầm
Bá Thước, Hà Văn Mao, Hà Văn Nho cũng cần được khái quát để học
sinh

khắc

ghi về những lãnh tụ của phong trào Cần Vương, là người con ưu tú
của

xứ

Thanh
Ví dụ: Trong bài “Phong trào kháng chiến chống Pháp trong những
năm
cuối thế kị XIX” chúng ta cần cho học sinh nắm được những nét
chính

về

thân

thế

và sự nghiệp của nhà lãnh đạo Phan Đình Phùng(1847-1895), quê
Hà

Tĩnh,

đỗ

tiến sĩ năm 1877, làm tri huyện Yên Khánh (Ninh Bình) rồi về kinh đô
vào

Viện

Đô sát làm Ngự Sử. Năm1883 ông phản đối việc Tôn Thất Thuyết
phế

Dục

Đức

lập

Hiệp Hoà và bị đuổi về quê. Tuy vậy khi triều đình kháng chiến ông
tham

gia

tích

cực và được giao chỉ huy phong trào ở Hà Tĩnh và lãnh đạo phong
trào

trong

10

năm(1885-1895)...
Bên cạnh đó là những nhân vật lịch sử khác như Hoàng Hoa
Thám

một

lãnh

tụ xuất sắc của phong trào nông dân. Qua hình ảnh SGK giáo viên
cho

các

em

nắm thêm về ông, là một người gắn bó mật thiết với nông dân, lãnh
tụ

can

đảm,
19

tài


năng của nông dân, nghĩa quân Yên Thế tất cả đều phục tùng ông.

Tổ

chức

đánh

phục kích, đánh trong rừng, vận dụng sáng tạo địa hình trong chiến
đấu.

Bác

H

ồ

cũng đã nhận xét về ông “Người anh hùng dân tộc ấy cùng một số ít
nghiã

quân

của ông đã chiếm cả một tỉnh nhỏ và chiến đấu với thực dân Pháp
trong

nhiều

năm”
Nguyễn Trường Tộ là nhân vật tiêu biểu cho tư tưởng cải cách
cuối

thế

kỉ

XIX. Là trí thức Thiên Chúa Giáo yêu nước, đã từng sang Pháp, học
hỏi

được

nhiều kinh nghiệm về kinh tế, văn hoá Phương Tây, ông đã gửi 30
bản

tấu

thỉnh

lên

vua tự Đức trong vòng 8 năm. Nhưng những đề nghị cải cách của
ông

đã

không

được thực hiện.
Tất nhiên trong quá trình sử dụng những tư liệu nói trên để
khắc

sâu

hình

ảnh của các nhân vật lịch sử nhằm gây hứng thú học tập cho các
em,

để

nâng

cao

chất lượng dạy và học là điều rất cần thiết, nhưng người thầy giáo
không

vì

thế

mà tham lam chồng chất nhiều kiến thức để phủ lên bộ nhớ các em,
cuối

cùng

làm

cho các em không nhớ gì mà lại đâm ra chán học. Do đó muốn đạt
được

mục

đích

trên người thầy giáo phải biết chọn lọc tức là giản và tinh chứ không
20


phải

nhiều

số

lượng là quyết định được sự tiếp thu kiến thức của học sinh và gây
hứng

thú

cho

các em học môn lịch sử.
Muốn có được như vậy người giáo viên phải tích luỹ nhiều tư
liệu

lịch

sử

có

nhiều kiến thức lịch sử chi tiết và phong phú nhưng sống động, biết

kết

hợp

nhuần

nhuyễn giữa các phương pháp tâm lý học để vận dụng tốt kiến thức
vào

bài

giảng

đúng lúc đuúng nơi, đúng nội dung yêu cầu của bài , ngoài ra giáo
giên

còn

ph

ải

biết kết hợp khai thác giữa kiến thức trong sách giáo khoa với kiến
thức

ngoài

sách

giáo khoa, kết hợp lời nói truyền cảm với chân dung hay hình ảnh

của

nhân

vật

lịch sử, biét so sánh đối chiếu giữa các nhân vật lịch sử nhằm nâng
cao

giá

trị

nhận

thức cho các em.
Để đạt được mục đích trên, người giáo viên phải mất nhiều
công

sức

như

sưu

tầm tài liệu, tranh ảnh của từng nhân vật lịch sử mà trong tiết dạy
yêu

cầu

,

biết

chọn lọc, kết hợp đưa những kiến thức ngoài sách giáo khoa vào bài
giảng

đúng

phương pháng dạy học theo kiểu sơ đồ Đai-ri. Tất cả việc làm trên
mặc

dầu

tốn

nhiều thời gian và sức lực nhưng khi đạt được mục đích yêu cầu đề
ra

trong
21

một


tiết học trên lớp 45 phút ngắn ngủi thì người thầy giáo cảm thấy
nhẹ

nhỏm

,

quên

đi mệt mõi lo âu, làm cho học sinh hứng thú, phấn khởi học tập sau
một

giờ

lên

lớp

công phu của thầy và trò.
2.4 Dẫn chứng cụ thể
Trong dạy và học lịch sử ở trường phổ thông hiện nay , người
thầy

giáo

khéo

léo tổ chức việc khắc hoạ sâu sắc hình ảnh nhân vật lịch sử, nhằm
nâng

cao

hoạt

động nhận thức của học sinh, có tác dụng rất lớn trong việc gây

hứng

thú

học

tập

cho học sinh hiện nay, đây là việc cần phải làm của giáo viên, vì có
hứng

thú

học

tập , rung cảm của người học nhất là học sinh trung học cơ sở, là
lứa

tuổi

rất

nhạy

cảm trong việc tìm tòi cái mới cái chưa biết và rất cảm động khi
giáo

viên

biết

sử

dụng những tư liệu giáo dục đạo đức cách mạng cho các em ngay
trong

bài

học

lịch sử trên lớp.
Gây hứng thú học tập là chiếc cầu nối , là phương tiện để góp
phần

nâng

cao chất lượng dạy và học tập bộ môn lịch sử hiện nay, đây là yêu
cầu

phải

làm

thường xuyên đối với giáo viên dạy sử ở trường phổ thông hiện nay.
Những

cách

thức, những con đường hay vài biện pháp nêu trên của bản thân tôi
để

gây
22

hứng


thú cho các em phấn khởi học tập trong một tiết dạy lịch sử cũng là
một trong nhiều phương pháp để gây hứng thú học tập của học
sinh.
Để kiểm nghiệm lại quá trình thực hiện sáng kiến này, ngoài
việc

tiến

hành

các phương pháp trên bản thân tôi còn tiến hành kiểm tra thực tế
qua

các

hình

thức kiểm tra : miệng, 15 phút đầu giờ , kiểm tra 1tiết đều có kèm
theo

các

câu

hỏi

về nhân vật lịch sử, các câu hỏi kiểm tra bản thân tự ra đề hoặc
được

sưu

tầm,

tìm

tòi qua các sách tham khảo như sách giáo viên của tác giả Phan
Ngọc

Liên

(

tổng

chủ biên ), sách bài tập lịch sử của tác giả : Trịnh Đình Tùng ( chủ
biên

)…để

đưa

vào bài tập thường xuyên định kỳ.
Sau đây là một số bài tập về nhân vật lịch sử mà bản thân đã

ra đề, để vừa khắc sâu kiến thức nhân vật lịch sử cho học sinh vừa
kiểm tra việc tiếp thu kiến thức đó như thế nào qua các lần kiểm tra
(

miệng,

15

Ví dụ: Ở bài

phút

đầu

giờ

,

45phút

định

kỳ

…)

.

“ Trung Quốc thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX”

Để đánh giá kiểm tra việc tiếp thu kiến thức về nhân vật lịch sử Tôn
Trung

Sơn

nhà lãnh đạo cách mạng Trung Quốc với phong trào cách mạng Tân
Hợi

năm

1911 .Giáo viên có thể ra đoạn văn ngắn để học sinh nhận biết và
nhận

xét

nhân

vật lịch sử như sau: Em hãy cho biết đoạn tiểu sử sau đây nói về
nhân

vật
23

nào,


em hãy nhận xét về nhân vật lịch đó “Ông là nhà cách mạng dân
chủ

Trung

Quốc , lãnh đạo cuộc cáh mạng Tân Hợi lật đổ triều đình phong kiến
nhà

Mãn

Thanh và thiết lập nhà nước Trung Hoa dân quốc , … Ngày 24 tháng
12

năm

1911, Ông về nước và cử làm Tổng Thống của chính phủ trương
ương

lâm

thời

.

Ngày 1-1-1912 Ông nhận chức tại Nam Kinh và tuyên bố thành nước
Trung

hoa

dân quốc . Ngày 13 tháng 2 năm 1912 , để lôi kéo phái quân phiệt ,
Ông từ chức để viên thế khải lên thay. Sau đó Viên Thế Khải phản
bội , Ông lại tập hợp lực lượng các tỉnh phía nam để chống lại .
Tháng 8 năm 1912 Ông hợp tác với Đảng cộng sản trung Quốc để
bổ sung cho chủ nghĩa Tam dân thêm ba nội dung nữa : liên minh

với
Liên Xô , Liên Minh với Đảng cộng sản và dựa vào công nông . Ngày
13 -3-1925 , Ông đã từ trần . Đó là một tổn thất cho phong trào
cách mạng Trung Quốc”
Ngoài việc tổ chức kiểm tra với các hình thức trên Giáo viên còn
có

thể

cho

trò chơi để khắc sâu kiến thức về các nhân vật lịch sử như sau
Ví dụ 4 Ở bài “ Sự phát triển của kỹ thuật khoa học , văn học và
nghệ

thuật

thế kỹ XVIII – XIX” Dựa vào ô chữ sau đây em hãy tự đặt câu hỏi để
nói

lên

những thành tích mà các nhân vật sau đây đã cống hiến cho nhân
loại”

.

Giáo

viên có thể đặt trước vài câu về mỗi nhân vật lịch sử để các em làm

24


theo

:

Ví dụ Hàng số 1 : Đối với nhân vật BAN-DẮC :. Đây là nhà văn tiêu
biểu
cho trào lưu văn học tiến bộ nước Pháp?
Hàng số 2 : Tên của một nhà hoá học người Nga với bảng hệ thống
tuần

các

nguyên tố hóa học.
Các hàng còn lại giáo viên tiếp tục cho các em tự đặc câu hỏi để nói
lên
những nét nổi bật nhất của từng nhân vật lịch sử.
C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. Kết quả nghiên cứu
Qua áp dụng sáng kiến này bản thân thấy rằng, muốn tạo cơ hội
cho học sinh
học tập tốt bộ môn của mình, người thầy giáo luôn luôn chủ động
tìm tòi những
biện pháp, những con đường truyền thụ kiến thức tốt nhất để đem
lại hiệu quả nhất
trong giờ lên lớp, qua thời gian áp dụng sáng kiến này, kết quả học
tập của học
sinh lớp tôi phụ trách có nhiều tiến bộ rõ rệt, nhất là trong tiết học

lịch sử các em
rất sôi động, gần 90 % số học sinh trong lớp tham gia cùng thầy
giáo để khai thác
kiến thức trong bài giảng, kết quả chất lượng năm học 2018-2019
đạt kết quả cao
hơn so với năm trước được thông qua bản thống kê so sánh như sau
: số lượng 2
- Về kết quả học tập
25