VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP lập BẢNG hệ THỐNG hóa KIẾN THỨC TRONG dạy học LỊCH sử ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HÓA
TRƯỜNG THPT THIỆU HÓA

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
TÊN ĐỀ TÀI: VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP LẬP BẢNG HỆ
THỐNG HÓA KIẾN THỨC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở
TRƯỜNG PHỔ THÔNG.

Người thực hiện: Đỗ Thị Thủy
Chức vụ: Giáo viên Lịch Sử
Đơn vị công tác: Trường THPT Thiệu hóa
SKKN thuộc môn: Lịch sử

Thanh hóa: 05/ 2019
1


MỤC LỤC
A.PHẦN MỞ ĐẦU.
1. Lí do chọn đề tài.
2 Mục đích nghiên cứu.
3.Đối tượng nghiên cứu.
4.Phương pháp nghiên cứu.
B. PHẦN NỘI DUNG.
I. Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài
1. cơ sở lý luận.
2. Thực trạng vấn đề.
II. Các biện pháp để giải quyết vấn đề.
1. Khái quát về lập bảng...
2. Vận dụng phương pháp lập bảng trong dạy học lịch sử ở
trường phổ thông

3.Vận dụng phương pháp lập bảng trongkiểm tra,đánh giá dạy
học lịch sử ở trường phổ thông
III. Hiệu quả của SKKN
1.Kết quả đối chứng chất lượng bộ môn khi áp dụng SKKN
2.Kết quả đối chứng chất lượng kiểm tra, đánh giá khi áp
dụng SKKN
3.Một số bài học kinh nghiệm rút ra khi áp dụng SKKN
4.Khả năng ứng dụng của đề tài
C. PHẦN KẾT LUẬN
1.. Kết luận.
2.Kiến nghị,đề xuất.
Tài liệu tham khảo

TRANG
3
3
3
3
2
5
5
5
5
6
6
7
13
14
14
15

16
16
17
17
17
19

A. PHẦN MỞ ĐẦU:
1.Lí do chọn đề tài:

2


Công cuộc đổi mới của đất nước đang diễn ra mạnh mẽ, sôi động trên mọi
lĩnh vực, vấn đề đào tạo con người toàn diện để đáp ứng yêu cầu của sự
nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước đang trở nên cấp thiết.Đây là trách
nhiệm của toàn xã hội, nhưng trong đó ngành Giáo dục đóng vai trò quan
trọng.Trong các Nghị quyết của Đảng và Nhà nước cũng đã quan tâm đầu tư
cho giáo dục, coi giáo dục là quốc sách hàng đầu. Môn lịch sử với chức năng
và nhiệm vụ của mình cũng đã và đang góp phần tích cực vào việc giáo dục
con người cho sự nghiệp đổi mới của đất nước.
Ngày nay do sự bùng nổ của cách mạng khoa học kỹ thuật, những biến đổi
về tình hình chính trị cùng với sự hợp tác khu vực ngày càng trở nên phổ
biến thì việc học lịch sử thế giới và lịch sử dân tộc càng trở nên cần thiết
trong các trường phổ thông.Những năm gần đây, công tác giáo dục lịch sử
trong các trường phổ thông cũng đã đạt được một số kết quả nhất định, góp
phần làm cho học sinh hiểu hơn về quá khứ, tạo hành trang để các em bước
vào tương lai.
Tuy nhiên bên cạnh những việc đã làm được, thì một thực tế cho thấy chất
lượng dạy học lịch sử hiện nay chưa đáp ứng yêu cầu đạo tạo những con

người toàn diện cho xã hội.Có nhiều nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên, ví
như: quan niêm xã hội, điều kiện dạy học ở trưòng phổ thông và phương
pháp dạy học của ngưòi thầy.Vì vậy trong công tác giáo dục nói chung và
trong trường học nói riêng đòi hỏi phải có sự thay đổi phương pháp dạy- học
cho phù hợp.Tuy nhiên do đặc trưng môn Lịch sử khác các môn học khác
trong chương trình dạy học ở phổ thông ,đó là: học sinh không được chứng
kiến sự kiện lịch sử một cách trực tiếp vì lịch sử không lặp lại, các sự kiện
lịch sử phải tuân theo lôgíc sự kiện, sự thật khách quan chứ không phải tùy
theo trí tưởng tượng của từng người. Vì vậy mỗi tác động của giáo viên đều
ảnh hưởng đến nhận thức của học sinh.
Hơn nữa, với chương trình sách giáo khoa lịch sử hiện hành, sự quá tải bởi
dung lượng kiến thức được đưa vào nhiều, có qúa nhiều các sự kiện, ngày
tháng, số liệu làm cho cả giáo viên và học sinh gặp nhiều khó khăn trong
dạy-học. Nhất là trong xu thế hiện nay, đa phần học sinh học khối A, nên
việc học các bài học Lịch sử nặng về số liệu, ngày tháng đã trở thành nỗi "sợ
hãi" đối với các em. Chính vì vậy, tư tưởng chán học, né tránh môn Lịch sử
đang là một thực trạng phổ biến ở các trường phổ thông. Do đó, việc đổi mới
phương pháp daỵ- học của giáo viên Lịch sử đang trở nên cần thiết hơn bao
giờ hết để góp phần làm cho học sinh không còn cảm thấy "sợ" môn lịch sử,
từ đó tạo cho các em sự hứng thú trong việc tiếp thu bài học trên lớp. Thông
qua đó để giúp các em hoàn thiện về nhận thức tránh nhiệm của bản thân với
xã hội và với đất nước.

3


Nhận thức được trách nhiệm của mình trong việc góp phần vào công cuộc
đổi mới phương pháp dạy- học lịch sử ở trường phổ thông, đáp ứng yêu cầu
của ngành và của xã hội, tôi xin được mạnh dạn đưa ra một số biện pháp, ý
kiến để các bạn đồng nghiệp cùng tham khảo. Đó là: Vận dụng phương pháp

lập bảng hệ thống hóa kiến thức trong dạy học Lịch sử ở trường trung học
phổ thông.
2. Mục đích nghiên cứu:
- Giúp bản thân nâng cao hơn nữa chất lượng giảng dạy, năng lực chuyên
môn của bản thân.
- Chia sẻ kinh nghiệm của bản thân với các đồng nghiệp trong nhà trường.
3.Đối tượng nghiên cứu:
Sáng kiến kinh nghiệm được áp dụng cho cả ba khối lớp ở trường trung học
phổ thông,tuy nhiên vì thời lượng có hạn nên trong phần trình bày này tôi
chỉ áp dụng ở một số bài học trong chương trình lịch sử Lớp 10 và 11ở
trường trung học phổ thông( chương trình cơ bản).
4. Phương pháp nghiên cứu:
- Tìm hiểu, nghiên cứu các tác phẩm của các tác giả lớn viết về giáo dục.
- Tìm hiểu, nghiên cứu các công trình ngjuiên cứu của các nhà giáo dục nói
chung, các nhà giáo dục lịch sử nói riêng viết về vấn đề sử dụng bảng hệ
thống hóa kiến thức trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông.
-Tìm hiểu thực tế ở trường phổ thông để nắm được tình hình giảng dạy và
chất lượng dạy học bộ môn lịch sử.
- Việc sử dụng phương pháp hệ thống hóa kiến thức lịch sử qua việc lập niên
biểu không phải là một phương pháp mới. Vấn đề này đã được đề cập trong
một số công trình nghiên cứu khoa học.Đó là những công trình nghiên cứu
chung về phương pháp dạy học lịch sử, nên mặc dù các tác giả đã chú trọng
tới vị trí và tầm quan trọng của vấn đề lập niên biểu hệ thống kiến thức
nhưng chưa chuyên sâu.
Ngoài ra vấn đề này còn được đề cập tới trong một số sách tham khảo, các
tạp chí nghiên cứu giáo dục, nghiên cứu Lịch sử. Trong mỗi bài viết, các nhà
nghiên cứu cũng đã đi vào từng khía cạnh của vấn đề, song nói chung họ đều
cho rằng nhận thức Lịch sử là một vấn đề rất khó khăn, phức tạp. vì vậy để
làm cho bài giảng phong phú, đa dạng và chính xác, người giáo viên cần
phải biết kết hợp giữa sách giáo khoa, các tài liệu tham khảo, có như vậy

mới đảm bảo được chất lượng giờ học.
-Trong vấn đề này tôi chủ yếu sử dụng hai phương pháp chính là phương
pháp lịch sử và phương pháp lôgíc.
B.PHẦN NỘI DUNG:

4


I. Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc lập bảng hệ thống hóa kiến thức
trong dạy học lịch sử.
1. Cơ sở lý luận:
-Quá trình dạy học nói chung, dạy học lịch sử nói riêng đều phải tuân thủ
nguyên tắc thống nhất giữa vai trò tự giác, tích cực, độc lập của học sinh với
vai trò chủ đạo của người thầy.
- Lịch sử loài người là một quá trình phát triển không ngừng từ thấp đến cao:
từ chế độ nguyên thủy mông muội đến xã hội văn minh. Nhận thức của học
sinh cũng không dừng lại ở cảm tính mà là nhận thức lý tính. Nhận thức là
cơ sở để hình thành tư tưởng tình cảm đúng đắn, tốt đẹp. Bộ môn lịch sử ở
trường phổ thông có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc giáo dục nhận
thức để hình thành thế giới quan, nhân sinh quan cho học sinh.
- Việc lập bảng hệ thống kiến thức trong dạy học lịch sử giúp nhìn nhận
đúng về vị trí, vai trò của phương pháp này trong quá trình đổi mới phương
pháp dạy học nói chung. Từ đó, có thể tăng cường đưa loại câu hỏi lập bảng
niên biểu vào việc đánh giá kết quả học tập của học sinh để rèn cho các em
kỹ năng hệ thống hóa kiến thức, đánh giá trình độ và kỹ năng thực hành của
học sinh.
2.Thực trạng của vấn đề:
-Vấn đề thực tế còn tồn đọng nhiều năm trong công tác giảng dạy lịch sử ở
trưường phổ thông là giáo viên dành nhiều thời gian cho việc đầu tư giảng
dạy mà ít tìm tòi sáng tạo trong đổi mới phương pháp dạy học.Giáo viên

phần lớn chú trọng đến việc truyền đạt kiến thức hơn là tập cho học sinh tự
học,chủ động tìm hiểu kiến thức một cách có hệ thống và vận dụng một vấn
đề lịch sử vào bài làm có hiệu quả cao, kích thích sự say mê nghiên cứư, tìm
tòi của các em.
- Là giáo viên có thời gian dạy học lịch sử cũng đã lâu năm, bản thân tôi
cũng đã cố gắng tìm tòi những phương pháp khác nhau để áp dụng trong dạy
học lịch sử nhằm giúp học sinh ôn thi và làm bài thi đạt kết quả. Tôi đề cao
việc hướng dẫn học sinh phương pháp nắm kiến thức nhanh, nhớ lâu bằng
những cách càng đơn giản càng tốt, nhờ đó học sinh có thể vận dụng làm bài
thi đạt kết quả cao.Qua thực tế giảng daỵ, tôi nhận thấy việc hướng dẫn học
sinh hệ thống kiến thức bằng cách lập niên biểu cá tác dụng rất lớn, nhất là
với một môn học có nhiều sự kiện như môn Lịch sử.đó là:
- Đối với giáo viên: Giúp nâng cao hiệu quả hoạt động dạy học, nâng cao
năng lực chuyên môn.
- Đối với học sinh:
+ Giúp học sinh nắm được một cách hệ thống những kiến thức cơ bản về
lịch sử để dễ nhớ, nhớ lâu, hiểu sâu sắc lịch sử và vận dụng làm bài thi hiệu
quả.
5


+ Rèn luyện các kỹ năng tư duy, thực hành như: tổng hợp, khái quát kiến
thức, kỹ năng lập bảng biểu...
+ Giáo dục các em lòng say mê, yêu thích môn lịch sử, có ý thức học tập chủ
động và tích cực.
II. Các biện pháp để giải quyết vấn đề.
1.Khái quát về lập bảng hệ thống hóa kiến thức lịch sử.
1.1 Các loại niên biểu hệ thống hóa kiến thức.
Bảng hệ thống kiến thức lịch sử còn được gọi là bảng niên biểu. Thực chất
đó là bảng hệ thống kiến thức theo thứ tự thời gian, hoặc nêu các mối liên hệ

giữa các sự kiện cơ bản của một nước hay nhiều nước trong một thời kỳ. Hệ
thống kiến thức bằng bảng niên biểu giúp học sinh nắm chắc kiến thức cơ
bản, tạo điều kiện cho tư duy lôgíc, liên hệ tìm ra bản chất của sự kiện, nội
dung lịch sử.trên cơ sở đó vận dụng làm các bài tập đòi hỏi kỹ năng thực
hành hoặc yêu cầu tổng hợp kiến thức.
- Niên biểu tổng hợp: Bảng liệt kê những sự kiện lớn xảy ra trong thời gian
dài. Loại niên biểu này giúp học sinh không chỉ ghi nhớ những sự kiện chính
mà còn nắm được các mốc thời gian đánh dấu mối quan hệ của các sự kiện
quan trọng.Ví dụ niên biểu về các cuộc chiến tranh thế giới, các giai đoạn
lịch sử lớn của dân tộc...
- Niên biểu chuyên đề: Đi sâu vào trình bày nội dung một vấn đề quan
trọng nổi bật nào đó của một thời kỳ lịch sử nhất định nhờ đó mà học sinh
hiểu được bản chất sự kiện một cách toàn diện, đày đủ. Ví dụ niên biểu về
chiến dịch Việt bắc 1947, họăc tổng tiến công và nổi dạy mùa xuân 1975...
- Niên biểu so sánh: dùng để đối chiếu, so sánh các sự kiện xảy ra cùng một
lúc trong lịch sử, hoặc ở thời gian khác nhau nhưng có những điểm tương
đồng, khác biệt nhằm làm nổi bật bản chất, đặc trưng của các sự kiện ấy,
hoặc để rút ra một kết luận khái quát . bảng so sánh là một dạng của niên
biểu so sánh nhưng có thể dùng số liệu và cả tài liệu sự kiện chi tiết để làm
rõ bản chất, đặc trưng của các sự kiện cùng loại hoặc khác loại.
1.2Cách thức lập bảng niên biểu hệ thống hóa kiến thức.
*Giáo viên có thể tiến hành theo các bước sau:
- Thứ nhất, giáo viên tìm hoặc hướng dẫn học sinh tìm những vấn đề,
những nội dung có thể hệ thống hóa bằng cách lập bảng trong từng mục,
từng bài, từng chương hay cả một giai đoạn lịch sử.Đó là các sự kiện theo
trình tự thời gian, các lĩnh vực...Tuy nhiên chỉ nên chọn các vấn đề tiêu biểu
giúp việc nắm kiến thức tốt nhất, đơn giản nhất, không nên đưa ra quá nhiều
các lọại bảng làm cho việc hệ thống kiến thức trở nên phức tạp và làm loãng
vấn đề cần khắc sâu.
- Thứ hai,lựa chọn hình thức lập bảng với các tiêu chí phù hợp.

6


+ Với bảng niên biểu tổng hợp: Tùy vấn đề mà xác định tiêu chí phù hợp. Ví
dụ , với bảng niên biểu về những thành tựu văn hóa của Việt Nam trong
thời kỳ phong kiến, ta có thể lập bảng với các tiêu chí: Lĩnh vực, thành tựu,
ý nghĩa: niên biểu những thắng lợi to lớn trên lĩnh vực quân sự trong kháng
chiến chống Mỹ với các tiêu chí thời gian, chiến thắng quyết định, kết quả, ý
nghĩa...
+ Với bảng niên biểu sự kiện: có thể lập theo theo các tiêu chí thời gian, sự
kiện, kết quả, ý nghĩa...
+ Niên biểu so sánh: Các nội dung so sánh càng cụ thể thì ý nghĩa khoa học
càng cao, có thể so sánh ở các vấn đề:
. Tích cựcvới tích cực.
. Tích cực, tiến bộ với tiêu cực, phản động
. Tiêu cực, phản động với tiêu cực, phản động.
Nhờ đó, giúp học sinh nhận thức được vấn đề lịch sử một cách cụ thể, có
tính thuyết phục. Nếu là bảng so sánh hai phong trào cách mạng có thể lập
với các tiêu chí hoàn cảnh, nhiệm vụ, lãnh đạo , lực lượng, kết quả, ý nghĩa...
-Thứ ba,lựa chọn kiến thức, đảm bảo các yêu cầu cơ bản, chính xác,
ngắn gọn.
Có rất nhiều sự kiện lịch sử, vì vậy phải biết chọn lọc những gì cơ bản nhất,
sử dụng từ ngữ chính xác, cô đọng. Không nên ôm đồm quá nhiều kiến thức
khiến việc lập bảng trở nên nặng nề, khó theo dõi nội dung và lôgíc vấn đề.
điều kiện lập bảng hệ thống kiến thức càng cụ thể, phong phú thì kết quả
giáo dục, giáo dưỡng , phát triển càng cao.Đó là:
+ Sự kiện hình thành phải rõ ràng, chân thực.
+ Số liệu phải chính xác ,đầy đủ, có chọn lọc.
+ Vấn đề đưa ra cần được phân tích, đối chứng để rút ra được nhận xét chính

xác, khoa học.
2. Vận dụng phương pháp lập bảng hệ thống hóa kiến thức trong một số
bài học cụ thể ở lớp 10 và 11 thuộc chương trình lịch sử ở trường phổ
thông.
Đối với những bài có khối lượng kiến thức dài trong nhiều tiết, đặc biệt là
những bài có nhiều mốc thời gian, sự kiện khó nhớ, giáo viên nên hướng dẫn
cho học sinh lập bảng niên biểu hệ thống hóa kiến thức nhằm "tiết kiệm"
thời gian học trên lớp,giảm sự "quá tải" trong tiếp thu kiến thức của học
sinh, giúp các em hệ thống kiến thức và dễ nhớ.Giáo viên có thể hướng dẫn
cho học sinh đọc SGK trước ở nhà, thống kê các mốc thời gian, sự kiện cơ
bản sau đó đến lớp tiếp tục tìm hiểu và đối chứng với bảng niên biểu của
giáo viên hướng dẫn, điều này sẽ phát huy được tinh thần tự giác trong học
tập cũng như khả năng tìm tòi,khám phá kiến thức của học sinh.

7


Khi vận dụng kỹ năng lập bảng hệ thống kiến thức trong dạy học Lịch sử,
giáo viên nên sử dụng máy chiếu để trình chiếu về bảng hệ thống kiến thức
đã chuẩn bị, nhằm tiết kiệm thời gian ghi bảng, tạo điều kiện cho học sinh
đối chiếu, ghi chép một cách dễ dàng, qua đó tạo hứng thú cho các em trong
qua trình học.
2.1. Đối với bảng hệ thống niên biểu sự kiện :
*Ví dụ 1: Ở lớp 10( chương trình cơ bản) khi dạy Phần Lịch sử thế giới cận
đại: Chương I- Các cuộc cách mạng tư sản từ giữa thế kỷ XVI đến cuối thế
kỷ XVIII. Ở chương này, học sinh phải học một số cuộc cách mạng tư sản
tiêu biểu ở Châu Âu và Bắc Mỹ, đặc điểm nổi bật của các bài học là học sinh
phải tiếp thu và ghi nhớ qua nhiều ngày tháng, sự kiện ở phần diễn biến. Vì
vậy để giảm sự quá tải trong tiếp thu kiến thức và tiết kiệm thời gian học
trên lớp, giáo viên có thể vận dụng kỹ năng lập bảng niên biểu sự kiện để

hướng dẫn cho học sinh lập bảng về diễn biến của các cuộc cách mạng tư
sản theo bảng mẫu sau:
Bảng hệ thống niên biểu diễn biến cách mạng tư sản Pháp:

Giai đoạn
Sự kiện chính
Kết quả
Giai đoạn I( 14/7/178910/8/1792)
Giai đoạn II(10/8/1792-2/6/1793)
Giai đoạn III(2/6/179327/7/17940
Giai đoạn IV(27/7/1794-1815)
Với bảng niên biểu về diễn biến của cách mạng tư sản Pháp, giáo viên sẽ
giúp cho học sinh tiếp thu một cách ngắn gọn, súc tích về diễn biến của cách
mạng qua 4 giai đoạn, mỗi giai đoạn xác định được sự kiện trọng tâm, có
ảnh hưởng đến cục diện của cách mạng. Việc lập bảng cũng giúp cho các em
không bị rối khi tiếp thu kiến thức, cũng giảm được tư tưởng "sợ' khi đối
diện với một bài học mà có tới 6 trang trong sách giáo khoa trình bày về diễn
biến với các con số, ngày tháng, sự kiện dày đặc.
* Ví dụ 2:Khi dạy bài 21 trong chương trình Lịch sử lớp 11( chương trình cơ
bản): Phong trào yêu nước chống Pháp của nhân dân Việt Nam trong những
năm cuối thế kỷ XIX.
Bài này học trong 2 tiết với khối lượng kiến thức nhiều: đó là học về các giai
đoạn của phong trào Cần Vương, các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu của phong
trào Cần Vương và phong trào nông dân Yên Thế. Nội dung bài học chủ yếu
là học về các cuộc khởi nghĩa với phần trình bày về diễn biến chiếm thời
lượng lớn, nên giáo viên có thể hướng dẫn học sinh lập bảng niên biểu sự
kiện về phong trào Cần Vương và phong trào nông dân Yên Thế. Cụ thể:
- Bảng 1: Các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu của phong trào Cần vưong.
8

ST
T

Tên cuộc
khởi nghĩa

Thời
gian

Người
Hoạt động
lãnh đạo nổi bật

Ý nghĩa,
bài học
kinh
nghiệm

1

Khởi nghĩa
Bãi Sậy
2
Khởi nghĩa
Ba Đình
3
Khởi nghĩa
Hương Khê
- Bảng 2: Tóm lược các giai đoạn phát triển của khởi nghĩa nông dân Yên

Thế.
Giai đoạn
Người lãnh
Hoạt động
Kết
đạo
chính
quả
Giai đoạn từ 1884-1892
Giai đoạn từ 1893-1897
Giai đoạn từ 1898-1908
Giai đoạn từ 1909-1913
2.2.Dạng bảng hệ thống hóa kiến thức tổng hợp:
Dạng niên biểu này thường áp dụng cho những bài có nhiều tiết học trải dài
theo từng thời kỳ, giai đoạn lịch sử, hoặc theo từng chương. Bảng hệ thống
kiến thức tổng hợp sẽ giúp cho học hệ thống được lượng kiến thức trong thời
gian dài, sâu chuỗi được các sự kiện với nhau, từ đó thấy được mối liên hệ
giữa các sự kiện, tạo cơ sở để các em có được những nhận xét ,đánh giá
đúng đắn về bản chất của sự kiện, hiện tượng lịch sử,qua đó rút ra được
những bài học kinh nghiệm và liên hệ đuợc với thực tiễn.
*Ví dụ 1: Ở lớp 10( chưong trình cơ bản), khi học phần những cuộc kháng
chiến chống ngoại xâm ở các thế kỷ X-XVIII, học sinh phải học ở ba bài 16,
19 và 23. Khoảng cách gữa các bài học khá xa về số tiết, thời gian kéo dài
gần nửa học kỳ II, do vậy sẽ xảy ra tình trạng học sinh "quên" kiến thức của
bài trước khi học bài sau. Vậy nên giáo viên sử dụng bảng niên biểu tổng
hợp để giúp cho học sinh hệ thống được những kiến thức cơ bản về các cuộc
kháng chiến chống ngoại xâm từ thế kỷ X-XVIII. Từ đó giúp các em hiểu
một cách hệ thống theo trình tự thời gian của lịch sử Việt Nam trong thời kỳ
phong kiến về một số vấn đề:
- Trong suốt chiều dài của thời kỳ phong kiến, nước ta luôn bị các thế lực

pkong kiến Phương Bắc xâm lược.

9


- Các triều đại phong kiến Việt Nam đã kết hợp với sức mạnh của nhân dân
anh dũng chiến đấu và chiến thắng mọi kẻ thù xâm lược , bảo vệ đất
nước.Qua đó hình thành cho các em lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc và ý
thức được trách nhiệm của bản thân trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất
nước trong hiện tại. Kính trọnh và biết ơn các anh hùng dân tộc ( Lý Thường
Kiệt, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung...), chính họ là những "giấy
thông hành" để dân tộc Việt Nam đi ra thế giới, là niềm tự hào để thế hệ trẻ
tiếp nối truyền thống của ông cha làm rạng danh non sông, đất nước.Cụ thể:
- Bảng hệ thống các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm từ thế kỷ X- XVIII.

STT Tên cuộc kháng
chiến(khởi nghĩa)

Thời
gian

Người
lãnh đạo

Trận quyết Kết
chiến chiến quả,ý
lược
nghĩa

1

Kháng chiến chống
Tống( Tiền Lê)
2
Kháng chiến chống
Tống( Thời Lý)
3
Kháng chiến chống
Mông Nguyên
4
Khởi nghĩa Lam
Sơn
5
Kháng chiến
chốngXiêm
6
Kháng chiến chống
Thanh
*Ví dụ 2:Khi học về sự phát triển văn hóa của Việt Nam trong thời kỳ phong
kiến(từ thế kỷ X-XVIII) ở chương trình lớp 10, học sinh học ở hai bài 20 và
24. Cả hai bài cung cấp cho học sinh một khối lượng lớn kiến thức về các
thành tựu văn hóa trên các lĩnh vực: Giáo dục, Văn học, Nghệ thuật, Khoa
học- kỹ thuật, học sinh sẽ gặp kho khăn trong việc ghi nhớ các thành tựu văn
hóa. Vậy nên trong phần này, giáo viên nên hướng dẫn cho học sinh lập bảng
hệ thống hóa kiến thức nhằm giúp các em thống kê các thành tựu văn hóa
một cách đầy đủ nhưng ngắn gọn, xúc tích. Cụ thể:
-Bảng thống kê các thành tựu văn hóa Việt Nam trong thời kỳ phong kiến từ
thế kỷ X-XVIII.

Tên thành tựu

Giai đoạn từ thế kỷ X- Giai đoạn từ thế kỷ
XV
XVI-XVIII
10


Giáo dục
Văn học
Nghệ thuật
Khoa học-kỹ thuật
Với bảng thống kê này, học sinh vừa nắm được kiến thức một cách hệ thống
nhưng ngắn gọn, xúc tích, vừa so sánh được thành tựu văn hóa ở hai giai
đoạn, qua đó thấy được sự phát triển đa dạng của văn hóa Việt Nam trong
thopừi kỳ phong kiến. Điều đó sẽ góp phần giúp cho các em biết trân trọng
những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, có ý thức hơn trong việc gìn
giữ và phát huy những giá trị văn hóa đó, nhất là trong thời kỳ hiện nay, khi
xu thế hội nhập về văn hóa đang trở nên mạnh mẽ trên toàn cầu.
Ví dụ 3: Khi học Chương I: Việt Nam từ 1858 đến cuối thế kỷ XIX trong
chương trình Lịch sử 11( cơ bản), học sinh phải học với khối lượng lớn về
các cuộc khởi nghĩa của nhân dân ta chống Pháp từ 1858 đến cuối thế kỷ
XIX ở cả ba miền Bắc, Trung, Nam. Vì vậy các em sẽ không thể nhớ hết
kiến thức một cách dàn trải trong suốt ba bài học.Đó là lý do giáo viên nên
hướng dẫn cho học sinh lập bảng hệ thồng kiến thức theo trình tự thời gian
về các cuộc khởi nghĩa nhằm giúp các em hệ thống một cách ngắn gọn, súc
tích những kiến thức cơ bản cần nắm vững, tạo cơ sở để vận dụng trong quá
trình làm bài thi đạt kết quả tốt.Cụ thể:
Bảng hệ thống kiến thức về phong trào kháng chiến chống Pháp của nhân
dân ta từ 1851-1884.
Giai đoạn

Thời
Người lãnh Diễn biến chính Kết quả
gian
đạo
1858-1862
1863-trước1873
1873-1884
2.3. Dạng bảng so sánh: Với dạng bảng so sánh, giáo viên có thể sử dụng
bảng so sánh niên biểu thời gian, cũng có thể dùng bảng so sánh dạng sự
kiện ,tư liệu. bảng so sánh sẽ giúp cho học sinh rút ra được những khác biệt
hoặc tương đồng giữa các vấn đề, từ đó các em sẽ có được nhưũng nhận xét,
đánh giá một cách chính xác, khoa học các vấn đề mà đề thi yêu cầu.
* Ví dụ 1: Khi dạy về các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm trong thời kỳ
phong kiến từ thế kỷ X-XVIII, giáo viên có thể sử dụng bảng so sánh về
những điểm khác nhau giữa cuộc khởi nghĩa Lam Sơn với các cuộc kháng
chiến thời Lý-Trần, hoặc so sánh sự khác nhau về nghệ thuật chỉ đạo chống
giặc ngoại xâm của nhà nước trong hai cuộc kháng chiến chống Tống thời
Lý và chống Nguyên- Mông thời Trần.

11


-Bảng 1: So sánh về những điểm khác nhau giữa cuộc khởi nghĩa Lam Sơn
với các cuộc kháng chiến thời Lý-Trần.
Nội dung
Khởi nghĩa Lam Sơn
Các cuộc kháng chiến
thời Lý -Trần
Hoàn cảnh lịch
sử

Cách thức tiến
hành
Cách thức kết
thúc chiến tranh
- Bảng 2: So sánh sự khác nhau về nghệ thuật chỉ đạo chống giặc ngoại xâm của nhà
nước trong hai cuộc kháng chiến chống Tống thời Lý và chống Nguyên- Mông thời Trần.

Nội dung

Kháng chiến chống
Tống

Kháng chiến chống
Mông- Nguyên

Hoàn cảnh lịch
sử
Cách thức tiến
hành
Cách thức kết
thúc chiến tranh
* Ví dụ 2: Ở lớp 10( chương trình cơ bản) khi dạy Phần Lịch sử thế giới
cận đại: Chương I- Các cuộc cách mạng tư sản từ giữa thế kỷ XVI đến cuối
thế kỷ XVIII. Ngoài việc hướng dẫn cho học sinh lập bảng thống kê về diễn
biến của các cuộc chiến tranh, giáo viên cần hướng dẫn cho học sinh lập
bảng so sánh các cuộc cách mạng tư sản lớn về nhiệm vụ, lãnh đạo, động
lực, hình thức,kết quả, tính chất.Cụ thể:
Nội dung Cách mạng tư sản Chiến tranh
Cách mạng tư
Anh

giành độc lập Bắc sản Pháp
Mỹ
Nhiệm vụ
Lãnh đạo
Động lực
Hình thức
Kết quả
Tính chất
* Ví dụ 3:: Khi học phần Lịch sử Việt Nam từ 1858-1918 trong chương
trình Lịch sử 11( cơ bản), giáo viên nên hướng dẫn học sinh lập bảng so sánh
giữa phong trào Cần Vương chống Pháp với Phong tràoyêu nước đầu thế kỷ

12


XX. Với bảng so sánh này sẽ giúp cho học sinh rút ra được sự khác nhau
giữa tính chất của phong trào Cần Vương với Phong trào yêu nước, từ đó có
những nhận xét, dánh giá đúng đắn về phong trào kháng chiến chống Pháp
từ giữa thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX.
Nội dung so sánh
Phong trào Cần
Phong trào yêu
Vương
nước
Lãnh đạo
Mục tiêu
Lực lượng tham gia
Hình thức đấu
tranh
Kết quả, ý nghĩa

Nghuyên nhân thất
bại
3.Vận dụng phương pháp lập bảng hệ thống hóa kiến thức trong kiểm
tra, đánh giá học sinh.
- Trong năm học 2015-2016, tôi được phân công giảng dạy lịch sử ở các
khối lớp 10 và lớp 11, do vậy trong quá trình giảng dạy tôi đã vận dụng
phương pháp lập bảng hệ thống hóa kiến thức, so sánh ở hầu hết các bài có
nội dung phù hợp. Kết quả cho thấy học sinh đã chủ động hơn trong việc tìm
hiểu kiến thức, các em trao đổi, tranh luận tích cực, làm cho giờ học trở nên
sổi nổi, có hiệu quả hơn.
-Việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh có ý nghĩa quan trọng
đối với dạy- học lịch sử ở trường phổ thông. Việc đổi mới quá trình kiểm tra,
đánh giá là rất cần thiết và có tác động lớn, góp phần nâng cao chất lượng bộ
môn. Kết quả đạt được mức độ như thế nào phụ thuộc vào sự vận dụng linh
hoạt của giáo viên trong việc lựa chọn nội dung, hình thức và phương pháp
kiểm tra. Tuy nhiên, việc kiểm tra đánh giá cũng phải phát huy tư duy và
sáng tạo cho học sinh. Vì vậy, căn cứ vào phương châm “ học đi đôi với
hành”, tôi đã vận dụng kỹ năng lập bảng hệ thống hóa kiến thức, so sánh
trong việc kiểm tra đánh giá học sinh.Việc vận dụng kỹ năng lập bảng hệ
thống hóa kiến thức, so sánh trong việc kiểm tra đánh giá học sinh cũng phát
huy tính tích cực và hứng thú của các em trong học tập bộ môn, đồng thời sẽ
giúp các em bắt nhịp với việc đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá hiện
nay trong môn lịch sử ( đặc biệt là trong các kỳ thi chọn học sinh giỏi cấp
tỉnh môn lịch sử do sở GD-ĐT Thanh hóa tổ chức, trong đề thi có năm câu
hỏi thì trong đó có tới hai câu về vận dụng kỹ năng lập bảng hệ thống kiến
thức, so sánh).

13

Một số ví dụ về việc vận dụng kỹ năng lập bảng hệ thống hóa kiến thức, so
sánh trong kiểm tra,đánh giá học sinh.
*Ví dụ 1: Lập bảng thống kê các thành tựu văn hóa của Việt Nam trong thời
kỳ phong kiến từ thế kỷ X-XV. Qua đó hãy rút ra nhận xét về sự phát triển
của văn hóa ở giai đoạn này?
*Ví dụ 2: Lập bảng thống kê các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm của
dân tộc ta từ thế kỷ X-XVIII( theo các tiêu chí: Tên cuộc kháng chiến, thời
gian, người lãnh đạo, trận quyết chiến chiến lược, kết quả, ý nghĩa.)
*Ví dụ 3: Lập bảng so sánh các cuộc cách mạng tư sản từ giữa thế kỷ XVI
đến cuối thế kỷ XVIII.( theo các tiêu chí: Hình thức, nhiệm vụ, lãnh đạo,
động lực, tính chất). Qua đó em có nhận xét gì về các cuộc cách mạng tư sản
trên?
*Ví dụ 4:Lập bảng hệ thống kiến thức về phong trào kháng chiến chống
pháp của nhân dân ta từ năm 1858 đến năm 1884 theo nội dung sau: Thời
gian, diễn biến chính, lãnh đạo? Qua bảng thống kê trên, em hãy chứng minh
câu nói của nguyễn Trung Trực" Bao giờ người Tây nhổ hết cỏ nước Nam
thì mới hết người Nam đánh Tây".
*Ví dụ 5:So sánh sự khác nhau trong chủ trương và biện pháp cứu nước của
Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh theo yêu cầu sau: Chủ trương cứu nước,
mục tiêu, phương pháp đấu tranh, hình thức hoạt động, các hoạt động tiêu
biểu.
* Ví dụ 6: So sánh phong trào yêu nước đầu thế kỷ XX với phong trào Cần
Vương chống Pháp theo yêu cầu sau: bối cảnh lịch sử, mục tieu đấu tranh,
hình thức đấu tranh, lực lượng tham gia, kết quả, ý nghĩa.Qua bảng so sánh
trên, theo em phong trào yêu nước đầu thế kỷ XX tiến bộ hơn phong trào
Cần Vương ở những điểm nào?
III.Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm:
1.Kết quả đối chứng chất lượng bộ môn khi áp dụng SKKN:
* Tôi đã tiến hành áp dụng phương pháp lập bảng hệ thống hóa kiến thức, so
sánh trong giảng dạy ở hai khối lớp 10 và 11. Cụ thể:

- Khối lớp 11: Tôi đã tiến hành áp dụng phương pháp lập bảng hệ thống hóa
kiến thức, so sánh ở các lớp: 11A, 11C,. Các lớp 11B, 11H tôi không sử
dụng phương pháp trên mà sử dụng phương pháp truyền thống là giáo viên
chỉ cung cấp kíên thức cơ bản thông qua việc thầy đọc trò chép, sau đó về
nhà học thuộc.
- Khối lớp 10:Tôi đã tiến hành áp dụng phương pháp lập bảng hệ thống hóa
kiến thức, so sánh ở lớp 10A, Lớp 10E tôi không sử dụng phương pháp trên
mà sử dụng phương pháp truyền thống là giáo viên chỉ cung cấp kíên thức
cơ bản thông qua việc thầy đọc trò chép, sau đó về nhà học thuộc.
* Kết quả cụ thể:
14


- Khối 11:

Năm
học

20172018

Lớp

11A
11C
11B
11D

Sĩ số Xếp loại học tập của học sinh(%)
( HS)
Giỏi Khá

Trung
Yếu
bình
50
20
66
14
0
40
25
63
12
0
45
4
57
35
4
50
8
50
37
5

Kém
0
0
0
0

- Khối 10:
Năm
học

20172018

Lớp

Kém

10A

Sĩ số Xếp loại học tập của học sinh(%)
( HS)
Giỏi Khá
Trung
Yếu
bình
45
23
65
12
0

10E

47

0

9

54

34

3

0

2.Kết quả đối chứng chất lượng kiểm tra, đánh giá khi áp dụng SKKN:
-Khối 11:
Năm
học

20172018

Lớp

11A
11C
11B
11D

Sĩ số Xếp loại kết quả bài thi(%)
( HS)
Giỏi Khá
Trung
Yếu
bình

50
17
68
15
0
40
20
70
10
0
45
3
58
34
5
50
7
51
36
6

Kém
0
0
0
0

- Khối 10:

15

Năm
học

20172018

Lớp

Kém

10A

Sĩ số Xếp loại học tập của học sinh(%)
( HS)
Giỏi Khá
Trung
Yếu
bình
45
20
67
13
0

10E

47

0

7

56

33

4

0

*Như vậy qua kết quả khảo sát đối chứng trên ta thấy:
- Chất lượng học tập môn lịch ở những lớp tôi áp dụng đề tài SKKN được
nâng lên rõ rệt, tỷ lệ học sinh khá giỏi đạt chỉ tiêu đề ra của tổ bộ môn cũng
như chỉ tiêu chung của nhà trường.Còn đối với những lớp tôi chưa áp dụng
đề tài SKKN thì kết quả chưa đáp ứng được yêu cầu của nhà trường.
- Kết quả kiểm tra đánh giá cũng đã cho thấy rõ tác dụng thực tiễn của đề
tài.Đối với những lớp giáo viên áp dụng đề tài SKKN, học sinh đã biết vận
dụng kiến thức, kỹ năng vào làm bài thi để đạt kết quả cao nhất có thể. Mặt
khác, còn giúp các em vận dụng tốt kiến thức vào cuộc sống và tạo cho các
em kỹ năng sống cần thiết trong thời đại hội nhập.
3.Một số bài học kinh nghiệm rút ra từ việc vận dụng phương pháp lập
bảng hệ thống hóa kiến thức trong dạy học lịch sử ở trường trung học
phổ thông:
-Sử dụng phương pháp lập bảng hệ thống hóa kiến thức đem lại hiệu quả rõ
rệt trong dạy -học,đảm bảo cả yêu cầu giáo dưỡng, giáo dục, và phát
triển.Phương pháp đó không chỉ áp dụng với học sinh học đại trà, mà còn
thực sự cần thiết cho việc ôn thi đại học, bồi dưỡng học sinh giỏi.Đây thực
sự là phương pháp cần thiết nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo, tích cực
của học sinh.

- Trong chương trình lịch sử ở cấp trung học phổ thông, hầu như bài nào
cũng có nội dung để vận dụng phương pháp lập bảng,tuy nhiên giáo viên
nên chú ý vận dụng một cách linh hoạt các hình thức: như tiến hành trên lớp,
giao bài tập về nhà, soạn bài trước khi đến lớp...Hình thức tổ chức lập bảng
phải phong phú, đa dạng, tránh đơn điệu gây nhàm chán đối với học sinh.
4. Khả năng ứng dụng của SKKN.
- Có khả năng ứng dụng cao trong dạy học chuyên môn, cũng như trong ôn
luyện thi đại học bồi dưỡng học sinh giỏi các cấp.
- Không tốn kém tiền của đối với giáo viên và học sinh, dễ ứng dụng trong
dạy- học.
C. PHẦN KÊT LUÂN.
1. Kết luận.
16


Trong học tập lịch sử , học sinh không thể " trực quan sinh động" đựơc các
sự kiện hiện tượng lịch sử. Chúng ta cũng không thể tái hiện lại các sự kiện
trong phòng thí nghiệm được, dù cho khoa học kỹ thuật phát triển như hiện
nay thì cũng chỉ dựng lại được một phần cuả sự kiện, hiện tượng( như phim
ảnh...). Vì vậy,trong quá trình dạy học lịch sử, người giáo viên phải xét các
hiện tượng, sự kiện với mọi tính chất cụ thể, chính xác của chúng trong tiến
trình phát triển. Mặt khác, phải đặt các sự kiện , hiện tượng trong hình thức
tổng quát của các mối liên hệ, nhằm vạch ra quy luật, khuynh hướng chung
trong sự vận động của chúng.Việc sử dụng phương pháp lập bảng hệ thống
kiến thức là một trong những nhân tố quan trọng giúp giáo viên thực hiện tốt
yêu cầu đó.
Thực tiễn dạy học lịch sử ở trường phổ thông đã khẳng định rõ vai trò của
của việc sử dụng phương pháp lập bảng hệ thống hóa kiến thức đối với hiệu
quả bài học. Thông qua các hoạt động cuả giáo viên sẽ tạo được hứng thú
cho học sinh. Trên cơ sở đó, giáo viên góp phần giáo dục đạo đức, bồi

dưỡng năng lực, hoạt động độc lập, sáng tạo của học sinh.Tuy nhiên,để sử
dụng có hiệu quả phương pháp lập bảng hệ thống hóa kiến thức trong dạy
học lịch sử ở trường phổ thông, đòi hỏi giáo viên phải thực sự có tâm huyết,
chịu tìm tòi, nghiên cứu sách tham khảo, phải nắm vững kiến thức cơ bản
trong sách giáo khoa, từ đó tổng hợp, hệ thống kiến thức lại một cách khái
quát, khoa học và đầy đủ để học sinh dễ nhớ và dễ học.Khi học sinh có hứng
thú trong giờ học, chủ động tìm tòi, nghiên cứu về lịch sử, sẽ giúp các em có
được những kiến thức về lịch sử dân tộc và thế giới, điều đó góp phần tích
cực trong việc giáo dục tình cảm, nhân cách đạo đức, giáo dục tinh thần yêu
nước, tự hòa dân tộc cho các em.
Với ý nghĩa vô cùng quan trọng của việc vận dụng phưong pháp hệ thống
hóa kiến thức trong qúa trình dạy- học lịch sử ở trường phổ thông, tôi đã áp
dụng phương pháp này trong quá trình dạy học của mình trong những năm
qua và thấy rõ được hiệu quả của nó.Vậy nên, qua thực tiễn của nhiều năm
giảng dạy, tôi xin được trình bày một số kinh nghiệm trong việc vận dụng
phương pháp trên trong dạy- học lịch sử ở trường phổ thông. Tuy nhiên,
nghiên cứu đề tài với trình độ và kinh nghiệm bản thân có hạn, do đó không
tránh khỏi những thiếu xót nhất định, vì vậy tôi rất mong nhận được sự góp
ý của các đồng nghiệp để tôi tiếp tục hoàn thiện đề tài trong những năm học
tiếp theo.
2.Những kiến nghị,đề xuất:
* Đề xuất với các cơ quan quản lý giáo dục:
- Tiến hành đổi mới sâu rộng hơn nữa về phương pháp dạy học, nhất là đối
với các môn học xã hội.

17


- Đánh giá tổng thể lại toàn bộ chương trình sách giáo khoa lịch sử ở cấp
phổ thông để có được bộ sách giáo khoa phù hợp vớí trình độ của học sinh

và công cuộc đổi mới của đát nước.
*Đề xuất với Ban giám hiệu nhà trường:
Phổ biến các sáng kiến kinh nghiệm về phương pháp dạy- học để giáo viên
trao đổi, học tập kinh nghiệm, góp phần nâng cao chất lượng dạy học của
nhà trường.

Thanh hóa: ngày tháng năm
Tôi xin cam đoan đây là
SKKN do tôi viết, không sao chép nội dung của người khac.

18


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Thị Côi, Trịnh Tùng, Lại Đức Thụ, Trần Đức Minh: Rèn luyện
kỹ năng nghiệp vụ sư phạm môn Lịch sử. Trường ĐHSP Hà Nội I. Năm
1995.
2. Phan Ngọc Liên, Trần Văn Trị: Phương pháp giảng dạy lịch sử ở trường
phổ thông.NXB Giáo dục.HN 1996.
3. Bộ tài liệu Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức kỹ năng Trung học phổ
thông môn lịch sử của Bộ giáo dục và đào tạo xuất bản năm 2009.( NXB
Giáo dục Việt Nam)
4. Những vấn đề chung về đổi mới giáo dục THPT, NXB Giáo dục 2007
5. Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên giáo viên THPT chu kỳ III( 20042007),NXB ĐẠi học sư phạm.
6.Phan Ngọc Liên, Trịnh Tùng,Nguyễn Thị Côi: Phương pháp dạy học lịch
sử. NXB ĐHSP Hà Nội, 2002.

19