Phương pháp dạy học lích sử qua kênh hình cho học sinh lớp 6 ở trường THCS lâm xa

Môc lôc
NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
1. Mở đầu.
1.1. Lí do chọn đề tài
1.2. Mục đích nghiên cứu
1.3. Đối tượng nghiên cứu
1.4. Phương pháp nghiên cứu
2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm
* Phương pháp khai thác kênh hình
3. Kết luận, kiến nghị

TRANG
2- 5
6
7
7
8-15
16-17
18

1


1. M u:

1.1. Lý do chn ti:
* Cơ sở lí luận
Việc đổi mới chơng trình giáo dục phổ thông là chủ trơng lớn
và cần thiết của ngành giáo dục và của cả xã hội. Đợc sự chỉ đạo
của Đảng, chính phủ và Bộ GD - ĐT về yêu cầu mới của sự nghiệp
CNH, HĐH đòi hỏi phải có một lớp ngời mới, trẻ khoẻ không chỉ có tri

thức khoa học, năng động sáng tạo mà còn phải có đức, có sự hiểu
biết về pháp luật, có khả năng thích nghi cao thì sự đổi mới về
nội dung chơng trình sách giáo khoa và đổi mới phơng pháp dạy
học trong nhà trờng là một yêu cầu tất yếu.
Từ năm học 2001 2002 đến nay, ngành giáo dục trong cả nớc
đã tiến hành thay sách giáo khoa bậc THCS. Việc thay đổi chơng
trình sách giáo khoa mới thực sự là một cuộc cách mạng trong giáo
dục. Bộ GD - ĐT và các nhà trờng đã giành những điều kiện tốt
nhất để phục vụ cho việc dạy và học sách giáo khoa mới. Một
phong trào đổi mới phơng pháp dạy và học dấy lên khá sôi nổi
trong đội ngũ giáo viên các nhà trờng. Đổi mới chơng trình sách
giáo khoa mà mấu chốt là đổi mới phơng pháp giảng dạy đã đợc
quán triệt trong phần biên soạn sách giáo khoa .Phơng pháp làm
việc của thầy và trò, đã tạo nên không khí thi đua tìm tòi, định
hình phơng pháp dạy và học mới. Nhiệm vụ này đã đặt ra cho ngời giáo viên bên cạnh việc bồi dỡng kiến thức chuyên môn thì phải
cải tiến phơng pháp dạy học nâng cao chất lợng giáo dục để đáp
ứng yêu cầu của tình hình mới.
Mặt khác, môn lịch sử có vị trí và ý nghĩa quan trọng đối với
việc giáo dục thế hệ trẻ. Từ những hiểu biết về quá khứ, học sinh
hiểu rõ truyền thống dân tộc,tự hào với thành tựu dựng nớc và giữ
nớc của tổ tiên, xác định nhiệm vụ trong hiện tại có thái độ đúng
2


đối với sự phát triển hợp quy luật của tơng lai. Nhng những nhận
thức quan niệm sai lệch về vị trí, chức năng của khoa học lịch sử
và môn lịch sử trong đời sống xã hội, trong giáo dục đã dẫn tới phơng pháp nghiên cứu học tập không đúng làm giảm sút chất lợng
của bộ môn trên nhiều mặt. Tình trạng học sinh không biết những
sự kiện lịch sử cơ bản, phổ thông, nhớ sai hoặc nhầm lẫn kiến
thức là hiện tợng khá phổ biến ở nhiều trờng học nói chung và trờng THCS nói riêng

Vì vậy hội nghị BCHTƯ Đảng lần thứ 2 khoá VIII đã nhấn
mạnh : Đổi mới mạnh mẽ phơng pháp giáo dục và đào tạo, khắc
phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp t duy sáng tạo
của ngời học. Từng bớc áp dụng các phơng pháp tiên tiến và phơng
pháp hiện đại vào quá trình dạy học đảm bảo điều kiện và thời
gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh Trong việc đổi mới, cải
tiến phơng pháp dạy học thì xét cho cùng phải đợc tiến hành trên
cơ sở tự nhận thức, tự hành động . Giáo dục phải đợc thực hiện
thông qua hành động và hành động của bản thân.Vì vậy việc
khơi dậy, phát triển ý thức, ý chí, năng lực, bồi dỡng, rèn luyện phơng pháp tự học là con đờng phát triển tối u của giáo dục.
Qua nhiều năm giảng dạy môn lịch sử lớp 6 ở trờng THCS, đặc
biệt là từ khi thực hiện thay sách giáo khoa và đổi mới phơng pháp
dạy học, tôi nhận thấy đây là một vấn đề bổ ích về lí luận cũng
nh thực tiễn. Nó có ý nghĩa rất lớn đối với việc nâng cao chất lợng
bộ môn, bởi vì đối tợng là học sinh lớp 6 thì về mặt thể chất
cũng nh tinh thần, sự nhận thức ,năng lực t duy của các em vẫn còn
nhiều han chế so với các em ở khối trên. Vì thế ngời giáo viên cần
phải khơi dậy tính tích cực, sự chủ động trong học tập cũng nh
các hoạt động khác không những làm cho các em thu nhận đợc một
lợng tri thức tốt nhất cho bản thân mà còn là cơ sở vững chắc để
3


các em bớc vào lớp 7 ,8, 9, đó là các khối lớp mà các em sẽ phải có
năng lực t duy và ý thức tự tìm hiểu cao hơn.
Chúng ta đều biết rằng việc dạy học đợc tiến hành trong một
quá trình thống nhất gồm hai khâu có tác dụng tơng hỗ nhau:
giảng dạy và học tập . Cả việc giảng dạy và học tập đều là một quá
trình nhận thức, tuân theo những quy luật nhận thức. Nhận thức
trong dạy học đợc thể hiện trong hoạt động của giáo viên và học

sinh đối với việc truyền thụ và tiếp thu một nội dung khoa học đợc
quy định trong chơng trình với những phơng pháp dạy học thích
hợp, những phơng tiện hình thức cần thiết để đạt đợc kết quả
nhất định đã đề ra.
Trong chơng trình đổi mới sách giáo khoa nói chung, trong đó
môn lịch sử lớp 6 ở trờng THCS cũng có những thay đổi nhất
định. Đây là môn học mà các tri thức, kỹ năng của nó đều gắn
chặt với sự kiện và chất liệu của cuộc sống trong quá khứ. Đó là
những sự kiện lịch sử về sự hình thành, phát triển và suy vong
của mỗi một dân tộc, một quốc gia, một khu vực hay toàn thế giới
về mọi mặt đời sống, kinh tế, chính trị, xã hội và văn hoá. Môn
học nhằm giáo dục cho học sinh nắm đợc, hiểu đợc các tri thức lịch
sử nói chung và lịch sử dân tộc Việt Nam nói riêng. Từ đó góp
phần hình thành những phẩm chất, nhân cách của con ngời Việt
Nam trong giai đoạn hiện nay phù hợp với xu thế phát triển tiến bộ
của thời đại. Vì vậy, để phát huy tính tích cực của học sinh trong
giờ dạy lịch sử lớp 6 ở trờng THCS, ngời giáo viên cần tổ chức hớng
dẫn học sinh tự chiếm lĩnh kiến thức qua thực hành, quan sát, tìm
hiểu, nhận xét và rút ra kiến thức về lịch sử qua các kênh hình
trong sách giáo khoa.
* Cơ sở thực tiễn :
4


Xuất phát từ chức năng, nhiệm vụ, đặc trng của bộ môn lịch
sử và yêu cầu đổi mới giáo dục, cũng nh thực tiễn dạy học bộ môn,
nên sách giáo khoa mới môn lịch sử lớp 6 lần này đợc xây dựng gồm
hai kênh kiến thức: Kênh hình và kênh chữ. Hai kênh kiến thức này
hỗ trợ cho nhau nhằm giúp học sinh nắm vững các tri thức lịch sử
con đờng phát triển t duy lịch sử (Từ trực quan sinh động đến t

duy trừu tợng rồi trở về thực tiễn). Đây là môn học đợc thay đổi
phơng pháp dạy học rõ rệt. Vì vậy nội dung sách giáo khoa mới biên
soạn theo hớng dân tộc, hiện đại, tích hợp , nhằm phát huy tính
tích cực của học sinh. Để đổi mới đợc phơng pháp dạy học, phát
huy tính tích cực của học sinh, cần có những điều kiện nhất
định về giáo viên và đồ dùng dạy học (trong đó, kênh hình trong
sách giáo khoa đóng một vai trò quan trọng). Đây không phải là
điều mới mẻ, trớc đây chúng ta cũng đã sử dụng kênh hình trong
dạy học lịch sử lớp 6 nhng với số lợng kênh hình còn quá ít và cha đợc quan tâm thoả đáng. Tuy nhiên trong chơng trình sách giáo
khoa mới hiện nay đang sử dụng số lợng kênh hình cũng chiếm một
vị trí không nhỏ trong các bài học lịch sử cụ thể. Trong khi đó thời
gian giảng dạy một tiết trên lớp của giáo viên là rất hạn chế nên đã
dẫn đến hậu quả là : giáo viên không thể hớng dẫn và cung cấp cho
học sinh tiếp cận, phân tích, đánh giá, nhận xét nội dung kiến
thức của kênh hình trong sách giáo khoa lịch sử một cách hiệu quả
nhất. Mặt khác, việc học lịch sử của học sinh phải đợc gắn liền với
các hoạt động ngoài giờ nh tham quan bảo tàng lịch sử, các di tích
để đợc tận mắt nhìn thấy, sờ thấy hiện vật ở nhiều góc độ khác
nhau, Từ đó các em sẽ hiểu đợc và nắm vững sâu hơn kiến thức
lịch sử đã học ở trong chơng trình, sách giáo khoa. Tuy nhiên, để
tổ chức cho các em đi tìm hiểu thực tế bên ngoài nhà trờng còn
gặp nhiêù hạn chế về điều kiện địa lí, kinh phí và thời gian.
5


Chính điều này cũng đã hạn chế nhiều đến hiệu quả cũng nh
niềm say mê của học sinh đối với bộ môn lịch sử.
Hơn nữa, sách giáo khoa lịch sử hiện nay đợc biên soạn không
chỉ là tài liệu giảng dạy của giáo viên mà còn là tài liệu học tập ở
lớp và ở nhà của học sinh theo định hớng mới. Đó là, học sinh không

phải học thuộc lòng sách giáo khoa mà cần phải tìm tòi, nghiên cứu
những sự kiện có trong sách giáo khoa dới sự tổ chức, hớng dẫn,
giúp đỡ của giáo viên. Từ đó, các em tự hình thành cho mình
những hiểu biết mới về lịch sử. Do đó, những thông tin trong sách
giáo khoa một mặt đợc trình bày dới dạng nêu vấn đề để học sinh
suy nghĩ. Mặt khác, kèm theo những thông tin là những câu hỏi,
bài tập yêu cầu học sinh thực hiện các hoạt động học tập khác
nhau, trong đó đặc biệt là sự giảm tải 25% số kênh chữ, tăng
đáng kể số lợng kênh hình. Kênh hình trong sách giáo khoa không
chỉ minh họa, làm cơ sở cho việc tạo biểu tợng Lịch sử mà còn là
một nguồn cung cấp kiến thức cho học sinh (theo Hớng dẫn sử
dụng kênh hình trong sách giáo khoa Trung học cơ sở ). Bên cạnh
đó, một số bài viết trong sách giáo khoa còn có nhiều nội dung để
ngỏ, cha viết hết, yêu cầu học sinh thông qua làm việc với tranh
ảnh, sơ đồ, bản đồ, sẽ tìm tòi, khám phá những kiến thức cần
thiết liên quan đến nội dung bài học mà tác giả sách giáo khoa
muốn truyền tải đến học sinh.
Với việc đổi mới nội dung, chơng trình và phơng pháp biên
soạn sách giáo khoa lịch sử nh vậy, đòi hỏi giáo viên và học sinh
phải đổi mới phơng pháp dạy học. Trong đó, giáo viên với t cách là
ngời tổ chức, hớng dẫn, phát huy tính tích cực, độc lập của học
sinh trong quá trình học tập, cần nắm đợc những điểm mới của

6


sách giáo khoa nói chung, hệ thống kênh hình một nguồn kiến
thức quan trọng trong sách giáo khoa nói riêng.
Xuất phát từ các lý do trên, tôi đã mạnh dạn trình bày đề tài:
Phơng pháp dạy học lịch sử qua kênh hình cho học sinh lớp 6

1.2. Mc ớch nghiờn cu:
Chơng trình lịch sử lớp 6 mở đầu cho việc dạy và học bộ môn
lịch sử THCS. Học sinh tiểu học mới vào lớp 6 vừa non yếu về khả
năng tiếp thu những kiến thức khoa học,
vừa cha quen với việc học tập ở cấp THCS, do vậy chắc chắn các
em sẽ gặp nhiều khó khăn trong nhận thức . Yêu cầu đổi mới phơng pháp, nâng cao tính chủ động của học
sinh trong quá trình học tập càng phức tạp thêm những khó khăn
trên Từ xuất phát điểm nói trên, mục đích chung của đề tài này
này là :
* Về kiến thức
Thông qua các kênh hình trong sách giáo khoa, giáo viên cung
cấp kiến thức sơ đẳng nhng cơ bản, chính xác, có hệ thống về
lịch sử dân tộc và một số kiến thức chung về lịch sử loài ngời, về
các công trình văn hoáTrên cơ sở đó, bớc đầu hình thành cho
học sinh những nhận thức đúng đắn về sự xuất hiện của loài ngời trên trái đất cũng nh sự xuất hiện của con ngời trên đất nớc ta,
về quá trình hình thành và phát triển của các quốc gia đầu tiên
trên thế giới, của nớc ta cùng những thành tựu văn hoá, kinh tế.
* Về t tởng, tình cảm.
Giáo dục cho học sinh lòng yêu nớc, ý thức xây dựng và bảo vệ
quê hơng, đất nớc, niềm tự hào về các thành tựu văn hoá, văn
minh mà tổ tiên chúng tavà loài ngời đã đạt đợc ở thời cổ đại, từ
7


đó giáo dục lòng biết ơn và quý trọng tổ tiên, những anh hùng
dân tộc đã cống hiến cả đời mình cho đất nớc.
* Về kĩ năng.
Rèn luyện cho học sinh tinh thần học tập chủ động, tích cực, ý
thức về tính chính xác khoa học trong nhận thức, trong t duy,

đồng thời giúp học sinh biết sử dụng sách giáo khoa, quan sát hiện
vật, hình ảnh để tự mình rút ra những nhận xét cần thiết, biết
so sánh suy nghĩ độc lập để trao đổi ý kiến với ngời khác.

1.3. i tng, phm vi nghiờn cu :
- Đối tợng nghiên cứu : Học sinh lớp 6 trờng THCS .
- Phạm vi nghiên cứu:
+ Kênh hình trong sách giáo khoa môn Lịch sử lớp 6.
+ Hớng dẫn sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa Trung học
cơ sở.
1.4. Phng phỏp nghiờn cu:
- Phơng pháp hệ thống.
- Phơng pháp quan sát, miêu tả, nhận xét
- Phơng pháp tờng thuật
- Phơng pháp so sánh , phân loại, phân tích, tổng hợp.

8


2. Ni dung sỏng kin kinh nghim:
2.1. C s lý lun ca sỏng kin kinh nghim:
* Quan niệm về kênh hình trong sách giáo khoa lịch sử
lớp 6 là gì ?
- Kênh hình trong sách giáo khoa lịch sử lớp 6 bao gồm các
loại : bản đồ, sơ đồ, hình vẽ, tranh ảnh lịch sử đợc các nhà biên
soạn đa vào nhằm cung cấp thông tin, kiến thức, đợc in kèm theo
câu hỏi để học sinh tự làm việc với sách giáo khoa dới sự hớng
dẫn của giáo viên.
* Hiệu quả của việc giảng dạy kênh hình trong sách
giáo khoa lịch sử lớp 6.

- Tạo điều kiện để thực hiện đổi mới phơng pháp dạy học,
loại trừ khuynh hớng dạy chay làm cho các giờ học khô khan, mang
tính chất lý thuyết, áp đặt đối với học sinh.
- Làm tăng tính hấp dẫn đối với nội dung học tập, gây hứng
thú học tập ở học sinh
- Làm cho việc học trở nên dễ dàng hơn , thuận lợi hơn. Các
kênh hình là nguồn cung cấp các chất liệu để học sinh khai thác
nội dung học tập một cách tích cực, tự giác. Trong dạy học đổi mới,
9


học sinh hoạt động dới sự hớng dẫn của giáo viên, nếu không có
kênh hình trong dạy học lịch sử thì việc tổ chức các hoạt động
của học sinh sẽ gặp rất nhiều khó khăn, do đó kết quả học tập
không đạt yêu cầu mong muốn.
2.2. Thc trng ca vn trc khi ỏp dng sỏng kin kinh nghim:
* Thực trạng:
Để đáp ứng yêu cầu về nhận thức lý luận nắm vững nội dung
khoa học các loại tài liệu trực quan, phơng pháp sử dụng kênh hình
trong dạy học lịch sử, cần thiết phải có một chuyên khảo ngắn gọn,
có chất lợng vừa nâng trình độ về lịch sử và nghiệp vụ cho giáo
viên mà lại thiết thực, cụ thể. Đã có một số bài viết, một số tài liệu
cung cấp cho giáo viên và học sinh những hiểu biết cần thiết nh
vậy, song còn ít và cha đủ, cha có hệ thống. Đã có nhiều cách giải
đáp khác nhau trong việc sử dụng các kênh hình của sách giáo
khoa trong dạy học Lịch sử ở trờng trung học cơ sở nhằm nâng cao
hiệu hiệu quả giờ học. Hầu hết chúng ta đều thống nhất rằng; chỉ
có thể sử dụng sách giáo khoa khi cả giáo viên và học sinh hiểu sâu
sắc bài viết (kênh chữ) cũng nh tranh, ảnh, biểu đồ, sơ đồ của
sách giáo khoa. Tuy nhiên, việc khai thác nội dung kênh hình trong

sách giáo khoa làbiện pháp quan trọng để nâng cao chất lợng dạy
học lại cha đợc quan tâm một cách đầy đủ. Trong giờ dạy lịch sử
vẫn còn có giáo viên coi việc sử dụng kênh hình là nhằm minh họa
cho giờ dạy thêm sinh động, hoặc nếu có sử dụng khai thác thì phơng pháp và nội dung khai thác cha phù hợp. Vì vậy việc khai thác
kiến thức trong kênh hình cha đợc chú trọng phát huy. Qua các lần
dự giờ tại một số trờng tôi thấy nguyên nhân của tình trạng đó có
nhiều, song chủ yếu là:
10


Một là: Chúng ta mới chỉ chú ý đến kênh chữ của sách giáo
khoa, coi đây là nguồn cung cấp kiến thức Lịch sử duy nhất trong
dạy học mà không thấy rằng kênh hình không chỉ là nguồn kiến
thức quan trọng, cung cấp một lợng thông tin đáng kể, mà còn là
phơng tiện trực quan có giá trị giúp bài học Lịch sử trở nên sinh
động hơn, hấp dẫn hơn, gây hứng thú học tập hơn cho học sinh.
Hai là: Không ít giáo viên cha hiểu rõ xuất xứ, nội dung ý
nghĩa của kênh hình trong sách giáo khoa. Trong khi đó lần đổi
mới sách giáo khoa lần này số lợng kênh hình đã đợc tăng lên đáng
kể so với trớc. Riêng tranh ảnh đã có 57 tranh ảnh, sơ đồ, lợc đồ...
Ba là: Có những giáo viên nhận thức đầy đủ giá trị, nội dung
kênh hình nhng lại ngại sử dụng, sợ mất thời gian, hoặc sử dụng
mang tính hình thức, minh họa cho bài giảng.
* Kết quả thực trạng trên:
Từ việc nhận thức và xác định về vị trí, ý nghĩa của việc
giảnh dạy kênh hình trong dạy học lịch sử cha đúng đã dẫn đến
tình trạng tranh ảnh, bản đồ nhiều nhng có nhiều giáo viên khi
giảng dạy thì các kênh hình vẫn còn nằm im lìm trong sách giáo
khoa, hoặc nếu các kênh hình có đợc sử dụng thì đó là các tiết
thao giảng có ngời dự giờ và khi sử dụng thì còn mang tính chất

minh họa. Vì thế trong giờ giảng, giáo viên không khai thác hết nội
dung kiến thức lịch sử mà bức tranh, ảnh chứa đựng, trong khi đó
kênh chữ không đề cập đến. Từ đó dẫn đến không tạo đợc biểu
tợng cho học sinh, không cụ thể hóa các sự kiện, không khắc phục
đợc tình trạng hiện đại hóa lịch sử của học sinh. Học sinh học
xong một sự kiện lịch sử chỉ là thuộc lòng kiểu học gạo, không
hiểu bản chất sâu sắc sự kiện lịch sử, không nắm vững các quy
luật của sự phát triển xã hội. Kết quả của những giờ học trên dẫn
đến không giúp học sinh nhớ kỹ, hiểu sâu những hình ảnh,
11


những kiến thức lịch sử, đồng thời không hình thành đợc khái
niệm lịch sử, không giúp các em phát triển khả năng quan sát, trí
tởng tợng, t duy về ngôn ngữ của học sinh. Những giờ học nh vậy
cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến học sinh không
thích học lịch sử, chất lợng điểm thi môn lịch sử những năm gần
đây thấp.
Qua điều tra một số học sinh ở một số trờng ban cùng đóng
trên địa bàn huyện Cẩm Giàng, khi tôi hỏi các em hãy mô tả hay
em hiểu biết gì về các bức tranh, ảnh ở những bài các em đã học
thì hầu hết nhận đợc câu trả lời đó là: Các em đọc lại phần ghi
chú ở dới bức tranh chứ cha nêu đợc nội dung bức tranh phản ánh
nội dung gì về Lịch sử. Qua đó thấy rằng đã đến lúc chúng ta
cần phải nghiêm túc xem xét lại việc xác định vai trò của phơng
pháp giảng dạy học sinh tìm hiểu tri thức lịch sử qua kênh hình
trong sách giáo khoa lịch sử lớp 6 ở trờng THCS hiện nay.
2.3. Cỏc gii phỏp ó s dng gii quyt vn :
Trớc hết, giáo viên phải xác định vị trí, ý nghĩa của đồ dùng
trực quan nói chung và kênh hình có trong sách giáo khoa nói riêng

trong dạy học lịch sử. Bởi vì nguyên tắc trực quan là một trong
những nguyên tắc cơ bản của lý luận dạy học, nhằm tạo cho học
sinh những biểu tợng và hình thành khái niệm. Giảng dạy qua kênh
hình là góp phần quan trọng tạo biểu tợng cho học sinh, là chỗ dựa
để học sinh hiểu biết sâu sắc bản chất của sách giáo khoa lịch
sử, là phơng tiện có hiệu lực để hình thành khái niệm lịch sử.
Giáo viên phải phân loại đợc các nhóm kênh hình trong sách
giáo khoa. Đâu là kênh hình hiện vật tạo biểu tợng, tranh ảnh minh
hoạ, bản đồ, biểu đồ, sơ đồtrực quan quy ớc. Bởi có phân loại đợc các nhóm kênh hình trực quan này thì giáo viên mới lựa chọn đợc
12


các phơng pháp phù hợp để khai thác mới linh hoạt và sáng tạo. Đồng
thời để khai thác tốt, giáo viên phải xác định rõ nội dung lịch sử
đợc phản ánh qua kênh hình trực quan. Phải dự kiến và xác định
giảng dậy chúng nh thế nào trong từng bài cụ thể. Giáo viên phải tổ
chức, hớng dẫn, phát huy tính tích cực, độc lập của học sinh trong
quá trình quan sát, tìm hiểu nội dung lịch sử đợc phản ánh qua
tranh, ảnh lịch sử. Muốn vậy trong kế hoạch bài giảng của giáo viên
phải có sự chuẩn bị chu đáo các thao tác, hệ thống câu hỏi để
nhằm phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh. Làm
sao để học sinh hiểu đợc các kênh hình trong sách giáo khoa có
tác dụng nâng cao chất lợng dạy và học lịch sử, gây hứng thú học
tập cho học sinh. Nó là chiếc cầu nối giữa quá khứ với hiện tại.
* Các nguyên tắc khi sử dụng.
Các kênh hình trong sách giáo khoa lịch sử lớp 6 có nhiều loại: ,
tranh ảnh lịch sử, bản đồ, sơ đồ, lợc đồ , mỗi loại có một phơng
pháp sử dụng riêng. Song tựu chung lại có thể sử dụng trong trình
bày kiến thức mới, cũng cố kiến thức đã học, ra bài tập về nhà và
trong kiểm tra. Riêng đối với hình vẽ, tranh ảnh lịch sử lại có hai

dạng: dùng để minh họa cho kênh chữ hoặc với t cách là nguồn
cung cấp thông tin, kiến thức cho ngời học.
Khi sử dụng những kênh hình đợc trình bày với t cách để
minh họa cho kênh chữ thì việc sử dụng chúng chỉ dừng lại ở việc
nhằm minh họa làm cho nội dung bài giảng sinh động, phong phú,
hấp dẫn hơn. Giáo viên không sử dụng chúng trong cũng cố bài hay
trong kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh. Khi sử dụng
những kênh hình loại này, giáo viên không đặt vấn đề bằng các
câu hỏi gợi mở để học sinh giải quyết vấn đề.

13


Giáo viên cũng không nên cho học sinh đứng lên thuyết trình
về nội dung của kênh hình sử. Qua đó thấy rằng đã đến lúc
chúng ta cần phải nghiêm túc xem xét lại việc xác định nhân vật
lịch sử, thể hiện trong kênh hình. Tuy nhiên, đây là một việc làm
này rất khó khăn đối với học sinh vùng nông thôn, miền núi. Do vậy
khi giao nhiệm vụ cho học sinh, giáo viên phải tùy vào từng điều
kiện, hoàn cảnh học tập của học sinh để vận dụng cho phù hợp.
Trong giờ giảng bài mới, vì điều kiện thời gian không cho
phép nên giáo viên chỉ tập trung giới thiệu, thuyết minh một số
hình ảnh, tranh ảnh, tranh vẽ, còn những hình ảnh khác, giáo viên
chỉ nên dừng lại ở việc giới thiệu cho học sinh quan sát sơ lợc vài
nét chính để học sinh nắm đợc biểu tợng ban đầu về chúng mà
thôi. Tránh tình trạng ôm đồm, hình vẽ nào, tranh ảnh nào cũng
giới thiệu mô tả thì không đủ thời gian.
Ví dụ: Bài 6: Văn hoá cổ đại (trang 17,18,19,20). Đây
là bài có tới 7 kênh hình minh hoạ. Nếu nh kênh hình nào giáo viên
cũng khai thác kỹ sẽ không đủ thời gian. Đây chỉ là một bài trong

số rất nhiều bài tơng tự nh vậy.
Kênh hình trong sách giáo khoa giúp học sinh phát hiện ra
kiến thức mới. Vì thế, nội dung thuyết minh kênh hình phải phong
phú, sinh động, kết hợp với lời nói truyền cảm sẽ có sức thuyết phục
cao đối với học sinh, tạo nên ở các em cảm xúc thực sự, nội dung bài
giảng vì thế cũng sinh động, hấp dẫn hơn, học sinh sẽ trở nên yêu
thích học tập môn lịch sử hơn.
Thông thờng, kênh hình nói chung và hình vẽ, tranh ảnh nói
riêng đợc trình bày với t cách là nguồn cung cấp thông tin, kiến thức
đợc in kèm theo câu hỏi để học sinh tự làm việc với sách giáo
khoa dới sự hớng dẫn của giáo viên, nhằm rút ra những kiến thức
14


lịch sử nhất định. Để sử dụng tốt trớc hết giáo viên phải xác định
rõ đợc nội dung lịch sử đợc phản ánh qua tranh ảnh .Tiếp theo giáo
viên phải dự kiến và xác định phơng pháp sẽ sử dụng chúng trong
từng bài cụ thể. Phơng pháp sử dụng trong dạy học loại kênh hình
này là giáo viên hớng dẫn học sinh quan sát. Đầu tiên là quan sát
tổng thể rồi mới quan sát chi tiết kết hợp với miêu tả, phân tích,
đàm thoại thông qua hệ thống câu hỏi gợi mở của giáo viên để học
sinh rút ra đợc những kết luận. Khi tìm hiểu nội dung kênh hình
qua các câu hỏi gợi mở giáo viên có thể tổ chức cho các em làm
việc cá nhân hoặc theo nhóm hoặc toàn lớp.
* Chức năng của các kênh hình trong sách giáo khoa
lịch sử lớp 6
- Các kênh hình tuy có khác nhau nhng chức năng của chúng là
tích hợp và cơ động. Mỗi kênh hình trong dạy học đều có thể thực
hiện 3 chức năng sau :
(1)Thông báo hay trình bày thông tin.

(2)Minh học , giải thích , mô tả trực quan.
(3)Tổ chức và tiến hành các hoạt động .
Ví dụ : Tranh ảnh, bảng biểu số liệu trớc hết là để thông báo
thông tin, sau đó là để minh họa, giải thích. Học sinh đọc thông
tin, xử lý thông tin, hành động và suy nghĩ trên các kênh hình này
và trao đổi với nhau, với giáo viên (đối với các phơng tiện nghe
nhìn, các phơng tiện kỹ thuật khác thì chúng ta càng thấy 3 chức
năng trên đợc thực hiện đầy đủ và linh hoạt hơn.)
- Việc khai thác các chức năng của đồ dùng dạy học đợc giáo
viên thực hiện ở những mức độ khác nhau .
Ví dụ : Tranh , ảnh, bảng biểu tác động đến học sinh, gây đợc phản ứng của các em và những thắc mắc, câu hỏi của các em
15


đặt ra cho giáo viên và các bạn. Giáo viên tiếp nhận, xử lý các câu
hỏi của học sinh , nh vậy đã tác động lần nữa đến suy nghĩ và
hành động của các em khiến các em nảy ra những ý tởng về
những điều đã trình bày, tiến hành trao đổi ý kiến với nhau, với
thầy.
- Kênh hình trong dạy học lịch sử lớp 6 đợc sử dụng nh vậy trở
thành phơng tiện đa chiều hay gọi là đa phơng tiện, lúc đó hiệu
quả sử dụng kênh hình trong dạy học đợc xem là tối u.
* Cách khai thác, tiếp cận lịch sử qua kênh hình.
Trớc hết giáo viên phải xác định nguồn gốc và thời điểm xuất
hiện tài liệu. Có nghĩa là nội dung xuất xứ của bức ảnh, bức ảnh
phản ánh toàn diện hay một mặt, một khía cạnh nào đó của lịch
sử. Nội dung của tranh ảnh phản ánh sự kiện, hiện tợng, tiến trình
lịch sử nào, ở khía cạnh nào, trung thành đến đâu. Tranh hay ảnh
gốc bao giờ cũng là loại tài liệu có giá trị bậc nhất.
Sau khi xác định nguồn gốc, thời điểm nh trên, ta có thể gợi

ý cho học sinh nội dung và cách thể hiện những nội dung đó của
tác giả trên tranh ảnh.
- Những nhân vật chính trong tranh ảnh họ là ai? Họ đại diện
cho ai? ...
- Tiếp theo nhằm giáo dục học sinh đi sâu vào nội dung tranh
ảnh.
Đối với lợc đồ, bớc đầu giáo viên cần hớng dẫn học sinh quan sát
bao quát rồi giới thiệu hệ thống kí hiệu trong bảng chú thích. Sau
đó kết hợp lợc đồ với nội dung sách giáo khoa để thảo luận câu hỏi
và miêu tả hoặc tờng thuật .

16


Đối với các công cụ lao động, đồ trang sức, di tích lịc sử, giáo
viên cần hớng dẫn học sinh quan sát từ bao quát đến cụ thể các
khía cạnh của hình ảnh của sự vật.
- Thời gian phát hiện ? Địa điểm ? Nó nói về vấn đề gì ?
Nhằm khẳng định điều gì ?
* Những kỹ năng khi khai thác kênh hình.
- Hình thành kỹ năng quan sát, nhận xét
- Hình thành kỹ năng mô tả tờng thuật.
- Hình thành kỹ năng phân tích, nhận định, đánh giá.
- Hình thành kỹ năng tổng hợp.
* Các bớc làm việc với kênh hình trong sách giáo khoa.
- Bớc 1. Cho học sinh quan sát kênh hình đó để học sinh xác
định một cách khái quát nội dung cần khai thác.
- Bớc 2. Giáo viên nêu câu hỏi gợi mở, nêu vấn đề, tổ chức
cho học sinh tìm hiểu nội dung của kênh hình.
- Bớc 3. Học sinh trình bày những kết quả tìm hiểu của

mình về tranh ảnh, học sinh khác bổ sung hoàn thiện.
- Bớc 4. Giáo viên nhận xét, bổ sung, học sinh trả lời và hoàn
thiện nội dung khai thác tranh ảnh cung cấp cho học sinh về kiến
thức Lịch sử.
2.4. Hiu qu ca sỏng kin kinh nghim:
Để khảo sát chất lơng và hiệu quả của đề tài Phơng pháp
dạy họclịch sử qua kênh hình cho học sinh lớp 6 tôi tiến hành thử
nghiệm ở lớp 6a do tôi trực tiếp giảng dạy.
Kết quả khảo sát nh sau:

Kết quả

Học sinh vận
dụng kiến thức

Học sinh khắc
sâu sự kiện

Học sinh rèn kỹ
năng thực hành

Lớp

Tỉ lệ%

Tỉ lệ%

Tỉ lệ%
17

6a

70 %

67%

78 %

Đối với lớp 6 còn lại là 6b không áp dụng phơng pháp trên thì kết
quả cho thấy:
Kết quả khảo sát nh sau:
Kết quả

Học sinh vận dụng
kiến thức

Học sinh khắc
sâu sự kiện

Học sinh rèn kỹ
năng thực
hành

Tỉ lệ%

Tỉ lệ%

Tỉ lệ%

47 %

45 %

44 %

Lớp
6b

Qua kết quả khảo sát trên tôi thấy ở lớp 6a áp dụng phơng pháp
trên cho thấy kết quả học sinh vận dụng kiến thức, khắc sâu sự
kiện, rèn kỹ năng thực hành cao hơn rất nhiều so với lớp 6b ( Qua
các số liệu trên ). Với kết quả này phần nào đã cho thấy hiệu quả
của phơng pháp dạy học qua kênh hình trong sách giáo khoa lịch
sử lớp 6. Đồng thời qua sự phân tích và thực nghiệm trên ta thấy
kênh hình góp phần to lớn nâng cao chất lợng dạy - học, gây hứng
thú học tập cho học sinh. Do vậy, việc sử dụng kênh hình trong dạy
học lịch sử là một điều không thể thiếu đợc. Giáo viên không chỉ
chuẩn bị chu đáo về việc nắm vững nội dung các kênh hình và
nhất là biết sử dụng, khai thác trong dạy học lịch sử.

18


PHNG PHP KHAI THC KấNH HèNH MT BI C TH
Tiết31

Bài 27 :

Ngụ Quyn v chin thng Bch ng nm 938

Phơng pháp giảng dạy : Lợc đồ này dạy cho cả mục 1, 2
Mục 1 - Ngô Quyền đã chuẩn bị đánh quân xâm lợc Nam Hán
nh thế nào ?

19


Hình 55. Lợc đồ : Chiến thắng Bạch Đằng năm 938
Hoạt động 1. Giáo viên sử dụng lợc đồ để miêu tả cụ thể, chi
tiết về vị trí địa lí, cách bố trí quân mai phục của Ngô Quyền
trên sông Bạch Đằng.
Hoạt động 2. Giáo viên giới thiệu khái quát lợc đồ ( các kí
hiệu ).
Hoạt động 3. Giáo viên yêu cầu học sinh thảo luận câu hỏi :
- Kế hoạch đánh giặc của Ngô Quyền chủ động và độc đáo ở
điểm nào ?
Hoạt động 4. Sau khi học sinh trả lời, giáo viên chốt lại nội
dung mục 1
Mục 2 : Chiến thắng Bạch Đằng năm 938 (Giáo viên có thể dạy
theo 2 cách)
Cách thứ nhất :
Hoạt động 1. Giáo viên cho học sinh nghiên cứu sách giáo khoa
và quan sát lợc đồ và tìm những ý chính của diễn biến.
Hoạt động 2. Giáo viên đặt 1 số câu hỏi gợi mở :
- Năm 938, khi quân Nam Hán kéo vào nớc ta, Ngô Quyền đã
làm gì để nhử quân Nam Hán ?
- Khi quân Nam Hán vợt qua bãi cọc ngầm và nớc triều bắt
đầu rút Ngô Quyền đã làm gì ? Kết quả của trận thuỷ chến ra sao
?...
Hoạt động 3. Sau khi học sinh trao đổi, phát biểu ý kiến, giáo

viên tờng thuật chốt lại theo đoạn.
Hoạt động 4. Kết thúc tờng thuật, giáo viên có thể nêu 1 vài
câu hỏi để học sinh cùng suy nghĩ, thảo luận, rút ra những nhận
xét, đánh giá về chiến thắng này :
- Em có nhận xét gì về tài thao lợc, ý chí quyết chiến quyết
thắng của Ngô Quyền ?
- Chiến thắng Bạch Đằng có ý nghĩa to lớn nh thế nào trong
lịch sử nớc ta ?
Cánh thứ hai (Nếu thời gian không cho phép)
Hoạt động 1. Giáo viên tờng thuật diễn biến trên lợc đồ (theo
nội dung chính của bài ).
20


Hoạt động 2. Sau khi tờng thuật xong, giáo viên nêu những
câu hỏi (nh trên ) cho học sinh thảo luận.

3. Kt lun, kin ngh:
3.1. Kt lun:
Nói tóm lại, Phơng pháp dạy học lịch sử qua kênh hình cho
học sinh lớp 6 giữ một vị trí quan trọng trong việc dạy học lịch sử
làm cho việc dạy học lịch sử đợc phong phú, sinh động, kích thích
sự hứng thú học tập và phát triển khả năng t duy, bồi dỡng tình
cảm, t tởng cho học sinh. Nhận thức này đợc quán triệt trong giáo
viên học sinh. Song đến nay kết quả cha đợc cao bởi những điều
kiện cơ sở vật chất mỗi trờng, số lợng giáo viên sử dụng kênh hình
trong sách giáo khoa đạt chất lợng giờ dạy tốt cha nhiều, việc biên
soạn tài liệu, hớng dẫn phơng pháp sử dụng còn ít. Công việc này
cần đợc chú trọng nhiều hơn nữa.
21

Do thời gian có hạn, nên tôi chỉ đa ra những định hớng chung
về phơng pháp sử dụng một số tranh ảnh ở một số bài. Nếu có
điều kiện tôi xin đợc trình bày tiếp. Tôi hy vọng đề tài này sẽ giúp
ít đợc phần nào cho đồng nghiệp giảng dạy môn lịch sử ở trờng
trung học cơ sở, phần nào giảm bớt khó khăn khi hớng dẫn học sinh
tìm hiểu kiến thức lịch sử qua hệ thống kênh hình trong sách giáo
khoa. Mặt khác, khi viết đề tài này, tôi cũng khó tránh khỏi những
sai sót. Rất mong đợc sự tham gia đóng góp ý kiến trao đổi kinh
nghiệm của các đồng chí giảng dạy bộ môn, các đồng nghiệp để
đề tài này đợc hoàn thiện tốt hơn, có hiệu quả cao hơn khi áp
dụng vào thực tế giảng dạy .
3.2. Kiến nghị.
- Các nhà trờng cần nghiêm túc chỉ đạo việc giảng dạy kênh
hình lịch sử trong dạy học lịch sử. Tránh tình trạng để kênh hình
đợc cấp năm im lìm trong sách giáo khoa.
- Phòng Giáo dục, Sở Giáo dục cần tổ chức tập huấn cho giáo
viên những kỹ năng, phơng pháp cần thiết về giảng dạy kiến thức
lịch sử qua kênh hình đối với bộ môn lịch sử.
Trên đây là một số ý kiến nhỏ giúp ngời giáo viên dạy lịch sử
tiến hành giảng dạy theo hớng đổi mới phơng pháp. Đề tài này bản
thân tôi đã áp dụng và phổ biến cho đồng nghiệp cùng thực hiện
thấy hiệu quả rõ rệt. Mong rằng, nó sẽ là một trong muôn vàn ý
kiến khác, góp phần vào quá trình đổi mới phơng pháp dạy học
môn lịch sử và nâng cao chất lợng giảng dạy môn lịch sử ở trờng
THCS hiện nay nói chung và lịch sử lớp 6 nói riêng..

XC NHN CA HIU TRNG

Bỏ Thc, ngy 22 thỏng 5 nm 2019
Tụi xin cam oan õy l SKKN ca mỡnh vit,
khụng sao chộp ni dung ca ngi khỏc
NGI THC HIN

Quỏch Th Mi

H Vn Tho
22


XÁC NHẬN CỦA PHÒNG GIÁO DỤC BÁ THƯỚC

23