SKKN một số phương pháp dạy hát dân ca cho học sinh lớp 4

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HOÁ

PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TP THANH HOÁ

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HÁT DÂN CA
CHO HỌC SINH LỚP 4

Họ và tên
: Lê Thị Thúy
Chức vụ
: Giáo viên
Đơn vị công tác : Trường tiểu học Thiệu Khánh
SKKN thuộc môn: Âm nhạc

THANH HÓA NĂM 2017


MỤC LỤC
NỘI DUNG
I. MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài
2. Mục đích nghiên cứu
3. Đối tượng nghiên cứu
4. Phương pháp nghiên cứu
II. NỘI DUNG
1. Cơ sơ lí luận
2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề

4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo
dục, với bản thân, đồng nghiệp và nhà trường
III. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
1. Kết luận
2. Kiến nghị
TÀI LIỆU THAM KHẢO

Số trang
1
1
2
2
2
3 -> 10
3
3 -> 4
5 -> 9
10
11 ->13
11
12
14


I. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong kho tàng âm nhạc dân gian nước ta, dân ca được xem là di sản văn
hóa của dân tộc. Là quốc gia của một cộng đồng với 54 dân tộc anh em, mỗi
dân tộc đều có đặc diểm địa lí, khí hậu, điều kiện, hoàn cảnh sống khác nhau.
Điều đó đã làm cho những bài dân ca mang hương sắc riêng, tô điểm cho kho

tàng dân ca Việt Nam. Cái hay, cái đẹp, cái tinh túy của dân ca đã được nhân
dân ta chắt lọc, và lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Dân ca đã gắn bó
với cuộc sống con người, đi vào đời sống tinh thần, tham gia vào các sinh hoạt
văn hóa, lao động hàng ngày của mỗi người dân lao động.
Ngay từ thuở ấu thơ, mỗi trẻ em trong cộng đồng dân tộc Việt Nam đã
được tắm mình trong những âm điệu ngọt ngào, thiết tha trong những câu hát
ru, những làn diệu dân ca tiêu biểu, đặc sắc của từng vùng miền đã làm rung
động tâm hồn mỗi người dân Việt Nam. Cho đến ngày nay, những di sản nghệ
thuật quý báu ấy vẫn là những nguồn sữa dinh dưỡng để bồi bổ, nuôi dưỡng tâm
hồn cho mỗi con người, nhất là trong bối cảnh của thời kì hội nhập và toàn cầu
hóa khi có sự giao thoa và tiếp biến của giá trị văn hóa nói chung và văn hóa
dân gian nói riêng.
Hát dân ca là một trong những tinh hoa văn hóa của dân tộc Việt Nam, đã
và đang được gìn giữ, phát triển. Đối với giáo dục, các bài hát dân ca đã được
đưa vào trong chương trình học của các bậc học. Tuy nhiên, trong chương trình
môn Âm nhạc của bậc tiểu học thì các bài hát dân ca còn rất ít. Do vậy sự hiểu
biết của các em học sinh Tiểu học về dân ca chưa thật sự sâu rộng. Mặt khác sự
xâm nhập tràn lan của các dòng nhạc hiện đại, nhạc giải trí đã khiến cho các em
ít quan tâm tới việc lưu giữ các làn điệu dân ca riêng của quê hương mình.
Việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa đậm đà bản sắc của dân tộc trong
đó đưa dân ca vào giảng dạy cho lớp trẻ trong nhà trường lại càng có ý nghĩa
hết sức quan trọng trong bối cảnh các thế lực thù địch, các phần tử phản động
đã và đang tiếp tục dùng mọi âm mưu, thủ đoạn để đưa các loại văn hóa bạo
lực, đồi trụy...để truyền bá lối sống thực dụng, làm cho giới trẻ Việt Nam sống
không có lý tưởng, ích kỷ và trụy lạc, làm cho họ lãng quên các làn điệu dân ca,
các trò chơi dân gian.
Những làn điệu dân ca ấy còn được vang vọng bao lâu nữa nếu như các em
nhỏ không còn được nghe tiếng ru của bà, của mẹ. Với cuộc sống thành thị quá
bận rộn khiến cho người lớn quay cuồng trong nhịp sống hối hả, không còn bình
tâm để đưa các em bé vào giấc ngủ êm đềm qua tiếng hát ru nữa, bên cạnh đó cả

thế giới âm nhạc đang nóng lên bởi những dòng nhạc trẻ, nhạc rock dòng nhạc
phong trào phục vụ nhu cầu đã làm ảnh hưởng không nhỏ đến các em học sinh,
ngay cả trong gia đình, các em cũng thường xuyên được nghe các bài hát của
người lớn, những bài hát mang tính chất giải trí, do vậy các em đã tiếp thu nhanh
hơn so với các bài hát mà các em được học ở trường. Bên cạnh đó những bài hát
dân ca tương đối khó đối với học sinh tiểu học, nên mỗi khi giáo viên dạy các bài
hát dân ca học sinh thường căng thẳng vì học sinh học mãi mà hát vẫn không
3


đúng, học sinh múa mãi mà vẫn không được dẻo, vì các bài hát dân ca thường
phải luyến láy nhiều, có khi phải lấy hơi dài hơn, mỗi bài dân ca thuộc các vùng
miền hay dân tộc khác nhau thì làm thế nào để các em thực hiện tốt được? và
điều đó dẫn đến học sinh không thích học hát các bài hát dân ca. Vì thế đa số sau
khi ra trường tất cả đều bị các em lãng quên, nên gần như thế hệ trẻ đã không còn
biết đến và không còn muốn nghe những làn điệu dân ca xưa nữa. Mặc dù Bộ
Giáo Dục và Đào Tạo đã điều chỉnh nội dung của chương trình môn âm nhạc bắt
buộc khối lớp nào cũng có từ hai đến ba bài dân ca, còn rất hạn chế, do vậy sự
hiểu biết của các em tiểu học về dân ca chưa thật sự sâu rộng.
Vậy làm thế nào để các em thích học hát và hát tốt các bài hát dân ca ?
điều này đòi hỏi người giáo viên cần phải say mê âm nhạc, yêu nghề mến trẻ, có
những kiến thức âm nhạc cần thiết và một phương pháp dạy học phong phú, đa
dạng cả về nội dung lẫn hình thức, để nhằm lôi cuốn và thu hút học sinh thích
thú và ham học hơn. Từ đó các em trình bày, biểu diễn tốt các bài hát tự nhiên
các em sẽ thấy yêu thích các bài hát dân ca hơn. Đây là một quá trình tìm hiểu,
học hỏi và tập luyện hết sức khó khăn của cả cô và trò. Từ những vấn đề đã đặt
ra ở trên và qua khảo sát thực tế ở trường nơi đang công tác, tôi nhận thấy việc
để giúp các em học sinh được tiếp tục và ngày càng yêu thích các làn điệu dân
ca Việt Nam, để nó không bị mai một và trôi vào quên lãng là một vấn đề rất
quan trọng. Vì thế tôi mạnh dạn đưa ra “ Một số phương pháp dạy hát dân ca

cho học sinh lớp 4 ” ở bậc tiểu học cũng là những kinh nghiệm mà tôi đã đúc
kết được trong những năm giảng dạy tại trường tiểu học Thiệu Khánh.
2. Mục đích nghiên cứu
- Giúp giáo viên có những biện pháp, kinh nghiệm dạy hát dân ca hiệu quả
nhất, phát huy tính sáng tạo của học sinh, lôi cuốn và thu hút học sinh yêu thích
học hát, tìm hiểu để hiểu biết về các làn điệu dân ca nhiều hơn.
- Nhằm cung cấp cho các em vốn hiểu biết về tính đa dạng phong phú của các
làn điệu dân ca Việt Nam. Đồng thời giáo dục các em thái độ yêu mến, lòng tự hào
cũng như ý thức giữ gìn bản sắc dân tộc Việt Nam mà đặc biệt là hát dân ca.
3. Đối tượng nghiên cứu
- Học sinh khối 4 trường tiểu học Thiệu khánh, Thành Phố Thanh Hóa.
4. Phương pháp nghiên cứu
- Nghiên cứu chương trình sách giáo khoa môn Âm nhạc tiểu học.
- Phương pháp dạy học Âm nhạc ở tiểu học.
- Các bài hát trong và ngoài chương trình Âm nhạc tiểu học.
- Thu thập tài liệu về dạy hát dân ca cho học sinh tiểu học.
- Vận dụng những kinh nghiệm của cá nhân vào các tiết dạy hát dân ca ở trường.
- Trao đổi với đồng nghiệp về những kết quả thu được, điều chỉnh cho phù
hợp với thực tế dạy học tại trường tiểu học Thiệu Khánh.

4


II. PHẦN NỘI DUNG
1. Cơ sở lí luận.
Học sinh Tiểu học ở lứa tuổi từ 6 đến 11, đây là lứa tuổi rất nhạy cảm với
âm nhạc. Với học sinh tiểu học thì hát dân ca chiếm vị trí quan trọng trong nghệ
thuật âm nhạc. Dân ca đã đến với các em từ những lời ru ầu ơ của bà của mẹ.
“Sữa nuôi phần xác, hát nuôi phần hồn”. Những làn điệu dân ca chính là hơi thở
của âm nhạc dân gian. Âm nhạc dân gian giúp các em hướng tới cái hay cái đẹp.

Việc đưa dân ca vào trường học không chỉ đơn thuần là dạy dân ca, hát dân ca
mà quan trọng là giúp các em nhận ra được những giá trị to lớn của dân ca, từ
đó các em biết trân trọng, yêu quý, biết lưu giữ điệu hồn dân tộc, góp phần giáo
dục các em trở thành những người phát triển toàn diện. Điều quan trọng giúp
các em bớt mệt mỏi sau những giờ học căng thẳng.
Trong chương trình Âm nhạc ở Tiểu học, học hát là nội dung trọng tâm,
được thực hiện từ lớp 1 đến lớp 5, đây cũng là phân môn học sinh yêu thích
nhất. Phân môn học hát có ba dạng bài là: bài hát thiếu nhi Việt Nam, dân ca và
các bài hát nước ngoài.
Khả năng âm nhạc của học sinh Tiểu học có sự phát triển rõ rệt từ lớp 1
đến lớp 5. Ví dụ học sinh lớp 1, 2 có trí nhớ còn hạn chế, các em khó học thuộc
những bài hát có lời ca tương đối dài hoặc có nhiều lời ca. Đến lớp 4, 5 khả
năng ghi nhớ của học sinh đã được nâng cao hơn so với giai đoạn trước. Biểu
hiện về năng lực âm nhạc của học sinh rất khác biệt, mỗi lớp thường có những
em năng khiếu âm nhạc rất tốt, nhưng bên cạnh đó lại có một số em không có
hứng thú với âm nhạc hay những làn điệu dân ca. Cũng có những học sinh có
năng khiếu ở mặt này nhưng lại yếu ở mặt khác, ví dụ: hát đúng về cao độ thì
lại chưa vững về trường độ, có khả năng gõ đệm tốt nhưng lại yếu về vận động
theo nhạc… Đa số học sinh có khả năng hát kết hợp các hoạt động khác như:
vận động theo nhạc, gõ đệm, tham gia trò chơi… Hứng thú, sở thích âm nhạc
của học sinh không hoàn toàn giống nhau, cảm nhận thẩm mĩ âm nhạc của các
em cũng khác biệt. Bao nhiêu học sinh sẽ có bấy nhiêu sự khác biệt trong việc
cảm nhận âm nhạc và khả năng thể hiện các làn điệu dân ca.
Chính từ cơ sở đó mà bản thân tôi đã trăn trở rất nhiều, giáo viên chính là
người quyết định việc nâng cao chất lượng môn học. Là người thổi hồn vào
những làn điệu dân ca, để học sinh say mê và cảm nhận được giá trị nghệ thuật
và nhân văn trong từng bài hát dân ca.
2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm.
* Đối với giáo viên:
Bản thân là giáo viên được đào tạo cơ bản về chuyên môn, bồi dưỡng về

chuyên nghành âm nhạc và được trực tiếp tham gia giảng dạy môn âm nhạc tại
Trường tiểu học Thiệu Khánh.
* Đối với học sinh:
Trong những năm vừa qua việc giảng dạy phân môn học hát ở trường Tiểu
học Thiệu khánh vẫn diễn ra bình thường và khá ổn định, phần lớn học sinh học

5


có chất lượng. Song vẫn còn nhiều học sinh còn chưa hát tốt các bài hát dân ca
vì nhiều lí do khác nhau như:
- Việc đầu tư trang thiết bị, công nghệ thông tin còn hạn chế, do đó việc
truyền đạt và giúp các em tiếp thu kiến thức âm nhạc là hết sức khó khăn, không
tạo được sự thu hút, ít gây hứng thú học tập, phát triển khả năng tư duy của các
em.
- Nhận thức của các em về dân ca còn chưa đúng đắn, các em nghĩ dân ca
cũng là một trong nhiều bài hát phải học, phải thuộc. Mặt khác trong chương
trình tiểu hoc mặc dù môn âm nhạc đã được đưa vào từ lâu, song về việc giữ gìn
và phát huy vốn dân ca trong trường tiểu học chưa thật sự được chú trọng, học
sinh chưa có điều kiện để được thưởng thức nhiều các bài hát dân ca.
- Về cá nhân tôi cũng như nhà trường thì chưa có nhiều cơ hội để tổ chức
các hoạt động nhằm tuyên truyền, khuyến khích phong trào ca hát dân ca cho
học sinh. Từ đó dẫn đến vốn dân ca của học sinh còn rất hạn chế.
Qua thực tế dạy các bài hát dân ca cho học sinh tôi thấy: Học sinh trình
bày các bài hát dân ca còn rất thụ động, và chưa chính xác, sai cả cao độ, lẫn
trường độ, không biết hát những tiếng có luyến, hát sai giai điệu và chưa thể
hiện đúng tính chất riêng của dân ca, còn lúng túng khi nhận biết và phân biệt
các thể loại dân ca của các vùng miền, vì bài hát dân ca là những bài hát tương
đối khó đối với học sinh tiểu học, nên mỗi khi giáo viên dạy hát dân ca học sinh
thường căng thẳng với những chỗ hát luyến và những câu hát phải lấy hơi dài

lại thuộc nhiều vùng miền phải thể hiện đúng tính chất của vùng miền ấy, vì thế
các em không thích học, học sinh thường hát rất buồn, và chưa thực sự hào
hứng để tìm hiểu và học hát dân ca, các em ngồi nghe hát dân ca mà không hiểu
hết được ý nghĩa, nội dung của bài hát,… Điều đó lý giải vì sao số các em học
sinh chưa biết hát và chưa hiểu nhiều về dân ca các vùng miền lại chiếm phần
đa số.
- Kết quả kiểm tra chất lượng đầu năm 2016 - 2017, qua việc hát một bài
hát dân ca của học sinh khối lớp 4.
Khối 4:
Hoàn thành tốt
Hoàn thành
Chưa hoàn thành
Tổng số
Tổng số
Tổng số
Tổng số
HS
Chiếm
Chiếm
Chiếm
HS
HS
HS
130 em
10 em
7,7 %
107 em
82,3 %
13
10 %

Qua kiểm tra chất lượng cho thấy các em chưa thực sự yêu thích học hát
dân ca, số lương học sinh hát tốt các bài hát dân ca còn rất khiêm tốn. Thực tế
khi nghe các em hát dân ca, bên cạnh những em hát chuẩn xác, tự tin trình bày,
vẫn còn một số chưa mạnh dạn, nhiều em còn lúng túng, khi hát các em thường
hát rất buồn, không biết hát những tiếng có luyến, láy, hát chưa chuẩn về giai
điệu, cả về cao độ và trường độ. Vốn dân ca của các em còn rất nghèo nàn, bởi
vì lâu nay các em cũng chỉ biết đến một vài bài dân ca trong chương trình của
bậc học, ở mỗi lớp các em chỉ biết thêm một đến hai bài dân ca được giới thiều
6


ngắn gọn, vắn tất, đơn giản mà các em chỉ có thể nhớ một kiến thức cơ bản chứ
chưa có được một niềm yêu thích và một vốn kiến thức thực sự sâu sắc với dân
ca.
Hiện nay đối với trường Tiểu học Thiệu Khánh đã được trang bị khá tốt về
phương tiện và dụng cụ hỗ trợ giảng dạy, chất lượng giảng dạy cũng từ đó ngày
càng hiệu quả hơn. Chính vì thế tôi đã xây dựng “Một số phương pháp dạy
hát dân ca cho học sinh lớp 4” khá hiệu quả mà tôi đã thực hiện tại trường tiểu
học Thiệu khánh trong năm học vừa qua, nhằm tháo gỡ những vướng mắc gặp
phải và chia sẻ với các bạn đồng nghiệp cùng chuyên ngành.
3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề
Để có một tiết học hát dân ca hiệu quả, gây hứng thú cho học sinh trước
tiên người giáo viên phải xây dựng nề nếp học tập ngay từ bài học đầu tiên. Cụ
thể như xác định thái độ, ý thức học tập đối với môn Âm nhạc. Quan trọng hơn
nữa người giáo viên cần xác định và nắm vững nội dung chương trình, mối liên
hệ kiến thức giữa các khối lớp. Vì vậy, giáo viên phải nắm vững các phương
pháp và các bước trong giảng dạy để truyền thụ lại cho các em các kiến thức của
bài học cũng như phát triển các kỹ năng đã có của các em một cách tốt nhất, và
để thực hiện tốt điều đó cho học sinh ta cần giải quyết các vấn đề sau:
3.1. Giáo viên cần chủ động nắm rõ chương trình dạy hát dân ca của

toàn cấp học đặc biệt là chương trình hát dân ca khối lớp 4:
Theo sách giáo khoa Âm nhạc 4 hiện hành, học sinh lớp được học ba bài
hát dân ca quy định trong chương trình đó là:
- Bạn ơi lắng nghe (Dân ca Bana)
- Cò lả (Dân ca đồng bằng bắc bộ)
- Chim sáo (Dân ca khơ mer - Nam bộ)
Ở tiết 15: (Học hát bài do địa phương tự chọn) tôi đã chọn bài hát Đi cấy
để dạy cho các em. Nhằm trang bị thêm cho các em một bài dân ca Thanh hoá
để các em thấy được sự đa dạng và phong phú của dân ca Việt Nam.
3.2. Giáo viên cần nắm vững mục tiêu dạy hát dân ca ở tiểu học và
mức độ cần đạt đối với học sinh lớp 4
Học sinh học hát nói chung và học hát dân ca nói riêng là tiếp xúc với âm
nhạc có lời. Mỗi bài hát, làn điệu là một cảm xúc riêng, có nội dung cụ thể về sự
vật, hiện tượng, được diễn tả bằng âm nhạc và ngôn ngữ văn học, mục tiêu cần đạt:
a. Mục tiêu về kiến thức: Học xong mỗi bài hát, làn điệu dân ca giúp học
sinh thêm hiểu biết về đời sống tinh thần cũng như cuộc sống, lao động sinh
hoạt hàng ngày của ông cha ta ngày xưa. Giúp nâng cao khả năng nhận thức và
hiểu biết của các em. Giúp phát triển năng lực ngôn ngữ, lời ca của bài hát làm
cho vốn ngôn ngữ của học sinh trở nên phong phú và sinh động hơn.
b. Mục tiêu về kĩ năng: Dạy hát dân ca nhằm phát triển năng lực âm nhạc
của học sinh, giúp các em hát đúng giai điệu và lời ca, biết cách hát tự nhiên,
biết lấy hơi, hát rõ lời, hát hoà giọng, và thể hiện được sắc thái, tình cảm của bài
hát một cách chuẩn xác. Dạy hát dân ca còn giúp học sinh biết trình bày (khả

7


năng biểu diễn) bài hát theo một số hình thức như: đơn ca, song ca, tam ca, tốp
ca, hát đuổi, hát bè, hát lĩnh xướng, hát xô, hòa giọng.
c. Mục tiêu về tình cảm và thái độ: Dạy hát nhằm giáo dục các em học sinh

những tình cảm tốt đẹp, giúp các em thêm yêu thích ca hát, say mê âm nhạc, đặc
biệt là vốn âm nhạc cổ truyền của dân tộc, có khả năng tham gia ca hát ở trong
và ngoài trường học. Biện pháp này tôi áp dụng trong suốt quá trình dạy các bài
hát nói chung và dân ca nói riêng.
Ví dụ: Sau khi học xong bài dân ca "Chim sáo" các em hát đúng giai điệu,
thể hiện tính chất vui tươi, rộn ràng của bài dân ca của dân tộc Khơ mer.
3.3. Giáo viên cần nắm vững quy trình dạy một bài hát dân ca ở tiểu học.
Sau khi xây dựng chương trình, kế hoạch dạy học và được chuyên môn
nhà trường duyệt nội dung, tôi đã tiến hành cho học sinh tìm hiểu và dạy các bài
hát dân ca trong chương trình theo quy trình dạy học hát như sau:
Bước 1: Giới thiệu bài hát:
Về áp dụng những kĩ thuật mới trong dạy hát dân ca, ở bước giới thiệu bài
hát, tôi thường dùng bản đồ, hình ảnh minh họa để giới thiệu vị trí địa lí và đời
sống của đồng bào các dân tộc. Bước này rất hấp dẫn học sinh và mang lại cho
các em nhiều kiến thức bổ ích. Trong phần này, một yêu cầu bắt buộc là người
dạy phải giới thiệu và giải thích được cho học sinh về làn điệu và xuất xứ của
bài hát mà các em được học.
Giáo viên có thể dùng các điệu múa đặc trưng, dùng các nhạc cụ dân tộc
của dân ca vùng miền đó, dùng lời để giới thiệu vài nét ngắn gọn về bài hát, nội
dung, xuất xứ hay là tác giả soạn lời cho làn điệu mà các em được học…
Ví dụ: Ở Tiết 23, khi dạy bài hát "Chim sáo" Dân ca Khơ-me (Nam Bộ)
tôi đã sử dụng điệu múa của dân tộc Khơ - mer, qua quan sát các em có thể phát
hiện ngay ra xuất sứ của bài dân ca.
Cũng có thể giới thiệu bài hát dân ca các vùng miền bằng phương tiện trực
quan như: xem hình ảnh minh họa diễn tả nội dung của làn điệu dân ca.
Ví dụ: Khi dạy Tiết 12, Học bài hát "Cò lả", Dân ca đồng bằng Bắc Bộ thì
giáo viên cho học sinh quan sát về đặc điểm, vị trí địa lí của đồng bằng Bắc Bộ
qua màn hình máy chiếu, hình ảnh con cò đang bay trên cánh đồng lúa, giáo viên
giới thiệu đó chính là những hình ảnh đặc trưng của đồng bằng Bắc Bộ, và cũng
chính là những hình ảnh có trong nội dung bài hát "Cò lả" Dân ca đồng bằng

Bắc Bộ mà các em sẽ được học.
Bước 2: Nghe hát mẫu:
Giáo viên trình bày (biểu diễn) bài hát, làn điệu dân ca (Kết hợp đàn giai
điệu của bài hát). Tôi đã làm được điều này ở tất cả các tiết dạy bài hát mới và
đã gây được ấn tượng mạnh với các em về làn điệu, bài hát dân ca.
Tôi thường sưu tầm trên mạng Internet để cho học sinh xem biểu diễn bài
hát qua màn hình máy chiếu, để các em biết về trang phục và động tác múa hát
đặc trưng, nhạc cụ dân tộc của từng vùng miền.
Ví dụ: Khi dạy Tiết 5, Ôn tập bài hát: Bạn ơi lắng nghe, tôi cho các em
xem một vài động tác múa và trang phục của dân tộc Bana
8


Vì vậy, khi dạy các em trình bày bài hát kết hợp vận động, các em đã thể
hiện được những động tác múa hát đặc trưng của dân tộc Bana một cách tự
nhiên và sinh động.
Bước 3: Đọc lời ca, tìm hiểu bài hát, giải thích từ khó
Trước khi học hát giáo viên giới thiệu về cao độ, trường độ, thang âm
trong bài. Chia bài hát thành những câu hát ngắn, giáo viên hướng dẫn, đánh
dấu chỗ cần lấy hơi, những chỗ luyến, láy, giải thích các từ khó, các từ đệm, từ
địa phương...
Ví dụ: Tiết 23: Học bài hát "Chim sáo" thì trong bài Chim sáo có từ "trái
thơm" là "quả dứa" tiếng của người dân Nam Bộ,"đom boong" nghĩa là
"quả đa" tiếng dân tộc Khơ mer. Việc hiểu ý nghĩa những từ đó giúp học sinh
thấy gần gũi với bài hát hơn… để các em có được những hiểu biết về thể loại và
xuất xứ của nó trong lao động và sinh hoạt văn hóa của người dân lao động.
Ví dụ : từ "lả"trong bài Cò lả diễn tả động tác bay của con cò, từ "phủ" là
chỉ đơn vị hành chính ngày xưa, tương đương như quận huyện ngày nay. Việc
hiểu ý nghĩa những từ đó giúp học sinh thấy gần gũi với bài hát hơn.
Khi dạy bài hát dân ca, việc chia các câu hát trong bài dân ca phải hết sức

linh hoạt, có thể có câu hát dài, có câu hát ngắn vì bài dân ca thường được xây
dựng từ thơ lục bát, lời ca đệm thêm bằng những hư từ, từ đệm, nên cấu trúc
không cân đối.
Ví dụ : Bài Cò lả được chia thành 4 câu hát dài ngắn khác nhau.
Con cò cò bay lả lả bay la,
Bay từ từ cửa phủ, bay ra ra cánh đồng.
Tình tính tang tang tính tình ơi bạn rằng ơi bạn ơi,
Rằng có biết biết hay chăng, rằng có nhớ nhớ hay chăng.
Bước 4: Khởi động giọng:
Trước khi học hát dân ca giáo viên cho học sinh khởi động giọng bằng
cách đọc thang âm Mi - La - Đô của dân ca để các em biết được sơ lược về âm
hưởng của bài dân ca, đôi khi có thể cho các em luyện tập hơi thở với các
nguyên âm a, u, ô, i… vì dân ca đặc biệt là các làn điệu ví rất cần nhiều hơi để
hát các câu hát dài, cho nên tôi thường sử dụng chính thang âm của từng bài làm
mẫu âm khởi động. Thậm chí có bài tôi đã dùng chính giai điệu của bài hát làm
mẫu để học sinh khởi động giọng, ví dụ bài Chim sáo tôi đã sử dụng câu hát
cuối làm mẫu âm:

9


Việc sử dụng mẫu âm này vừa giúp học sinh bước đầu được nghe âm
hưởng của bài hát, ngoài ra còn giúp các em được tiếp xúc với giai điệu để học
bài hát dễ dàng hơn.
Bước 5: Dạy hát (Tập hát từng câu hát):
Với nhiều đối tượng khác nhau có thể hát đúng cao độ, trường độ đã khó,
để các em biết thể hiện tình cảm và các một số chỗ luyến, láy, lướt, ngân dài lại
càng khó hơn. Điều này yêu cầu người giáo viên giúp cho các em hát được dân
ca các vùng miền, có những kỹ năng ca hát nhất định.
Khi tập hát từng câu, giáo viên nên dùng đàn là chủ yếu, tuy nhiên những

chỗ có tiếng luyến láy, ngân nghỉ, âm vực khó, giáo viên cần phải hát mẫu nhiều
hơn (nghĩa là phải diễn đạt bằng chính giọng hát của mình) để giúp học sinh hát
đúng, hát chuẩn cũng như thể hiện sắc thái đặc trưng của bài dân ca.
Ở một số câu hát cần sự luyến, láy, lướt, ngân thì giáo viên dành nhiều thời
gian tập luyện hơn. Sau khi giáo viên hát mẫu xong, có thể cho một số em hát
tốt, có năng khiếu hát lại, nếu có chỗ chưa đúng thì sửa luôn để cả lớp cùng
nghe và nhận biết. Cũng vì có câu hát dài ngắn không đều, nên khi dạy từng
câu, có những câu phải dạy khá kĩ các em mới hát đúng giai điệu, cũng như
những tiếng hát luyến.
Ví dụ: Bài Cò lả, câu hát Rằng có biết biết hay chăng, rằng có nhớ nhớ hay
chăng là câu hát dài và có các tiếng hát luyến như: "biết, chăng, nhớ" tôi thường
cho học sinh tập hát nhiều lần hơn, kĩ hơn so với 3 câu khác. Ngoài ra, tôi cũng
hướng dẫn các em cách lấy hơi 2 lần, ở đầu câu và ở giữa câu hát.
Khi dạy hát, để nghe các em hát như thế nào và sửa sai, giáo viên không
hát cùng với học sinh. Lúc các em tái hiện lại câu hát thì giáo viên đệm đàn và
lắng nghe để sửa sai và uốn nắn các em.
Trong quá trình tập hát giáo viên cần luôn nhắc nhở các em thể hiện đúng
tính chất, sắc thái, tình cảm của bài hát, làn điệu dân ca.
Bước 6: Hát cả bài
- Sau khi tập hát từng câu xong tôi cho các em hát lại cả bài theo giai điệu đàn.
- Sửa những chỗ sai cho học sinh (nếu có)
- Cho học sinh hát đúng tốc độ.
Điều này không chỉ giúp cho học sinh nhanh thuộc bài, hát chính xác mà
còn nâng cao kỹ năng thể hiện đúng sắc thái, tình cảm của bài dân ca.
Bước 7: Củng cố, kiểm tra
- Giáo dục thẩm mĩ cho các em thông qua nội dung bài hát.
- Đặt câu hỏi cho các em trả lời ( nội dung bài hát nói gì ? Cảm nhận của
em về giai điệu …
- Cho học sinh hát kết hợp gõ đệm theo 3 kiểu gõ đệm.
- Hát kết hợp vận động phụ họa ( biểu diễn )

Ví dụ: Sau khi học xong Tiết 13, Ôn tập bài hát Cò lả: Các em thấy được
tính chất mềm mại, êm ái, nhẹ nhàng, đằm thắm, mà sâu lắng, đó là đặc trưng
rất riêng của dân ca đồng bằng Bắc bộ, từ đó các em thêm yêu các làn điệu dân
ca và trân trọng thành quả của con người lao động
10


3.4. Giáo viên tổ chức xem biểu diễn bài hát dân ca:
Ví dụ: Tiết 15, Học hát do địa phương tự chọn tôi đã chọn bài : Đi cấy Dân ca Thanh Hóa
Sau khi học xong tôi tổ chức cho các em xem biểu diễn tại lớp học, chuẩn
bị băng đĩa hình các chương trình biểu diễn các bài hát dân ca. ( Đã tiến hành
cắt, chỉnh sửa cho phù hợp).
Tôi tổ chức cho học sinh xem và nhận xét các bài dân ca thuộc các vùng
miền, các bài thuộc vùng: Bắc Bộ (Cây trúc xinh, hoặc Cò lả… ). Các bài thuộc
vùng Nam Bộ (Lý cây bông, Chim sáo) và Tây Nguyên (Bạn ơi lắng nghe)
Sau khi cho học sinh xem xong một bài hát tôi đặt các câu hỏi tìm hiểu : Bài hát
là dân ca của vùng nào? Vì sao em biết? Em thấy bài hát được biểu diễn phụ
họa như thế nào? ( đơn giản hay công phu? Phụ họa theo đặc trưng vùng miền
hay theo nội dung?)
Khi xem mỗi bài hát dân ca của vùng nào thì tôi cũng giới thiệu sơ qua cho
các em hiểu thêm về cuộc sống lao động, sinh hoạt và các trang phục đặc trưng
và các nền văn hóa, phong tục riêng của người dân tộc ở vùng đó. Nhằm giúp
các em có thêm vốn hiểu biết về văn hóa của các vùng miền. Sau đó học mình
tập biểu diễn theo một vài động tác phụ họa của các bài hát: Sau khi các em đã
tìm hiểu về phong cách biểu diễn của các đĩa mẫu tôi hỏi các em xem em thích
động tác biểu diễn phụ họa của bài nào nhất? Sau đó tôi cho các em có thể biểu
diễn theo các động tác của bài đó và tiến hành biểu diễn thi đua theo các nhóm.
Tuy nhiên tôi cũng khuyến khích các em có thể biểu diễn một bài hát mình
thích theo cách riêng của mình và khi nhận thấy có em nào biểu diễn tốt tôi
chọn em đó hướng dẫn cho cả lớp làm lại theo mình.

Biện pháp này giúp học sinh tiếp nhận các bài dân ca ở mức độ trọn vẹn
nhất, phát huy được khả năng cảm nhận tốt nhất các bài hát về dân ca cho các
em. Giúp các em học hỏi thêm về phong các và động tác biểu diễn các bài dân ca.
Giáo dục được các em tính mạnh dạn tự tin và tích cực sáng tạo trong biểu diễn.
3.5. Tổ chức các hoạt động thi hát dân ca:
Biện pháp tiếp theo sau khi các em đã có vốn kiến thức về dân ca, là tạo
điều kiện cho các em có cơ hội để thực hiện những kiến thức và kĩ năng đó.
Vì vậy: Tiết 18: Ôn tập và biểu diễn các bài hát đã học tôi tiến hành tổ chức
các hoạt động thi hát dân ca dưới nhiều hình thức:
+ Thi hát dân ca giữa các nhóm: Tôi cho thời gian các nhóm sưu tầm theo
từng chủ đề để chuẩn bị là trước một tuần. Khi tổ chức tôi chia lớp thành 2
nhóm thi, thi hát theo chủ đề.
+ Thi hát dân ca các lớp trong khối: tôi tiến hành cho đại diện các lớp bốc
thăm các bài dân ca theo vùng miền sau đó nêu thể lệ cuộc thi, thành lập ban
giám khảo. Sau cuộc thi, giáo viên nhận xét, đánh giá, động viên các tiết mục
của các em đã biểu diễn.
+ Phối kết hợp với các đoàn thể tổ chức hội thi tiếng hát dân ca trong toàn
trường, đầu tiên tôi chủ động tham mưu, xin ý kiến đồng ý của Ban Giám Hiệu
nhà trường, phối hợp với Đoàn, Đội bàn bạc và lên kế hoạch cụ thể, xin kinh phí
11


tổ chức, lên cơ cấu giải thưởng cho hội thi. Sau đó phân công công việc cho từng
cá nhân với từng công việc cụ thể ( có bản kế hoạch đính kèm) Hội thi đã diễn ra
vối không khí thi đua sôi nổi, hào hứng tất cả các lớp đều có tiết mục tham ra rất
phong phú, đầy đủ 3 miền Bắc, Trung, Nam. Các tiết mục tham ra đều có sự đầu
tư về hình thức cũng như về chất lượng. Qua hội thi đã tạo ra không khí thi đua
múa hát dân ca trong toàn trường rất sôi nổi, tác động lớn đến tình yêu Dân ca của
học sinh và toàn thể giáo viên trong trường, qua đó đã ngầm tạo điều kiện cho
các em có sự tìm hiểu thêm về vốn văn hóa xưa của các vùng miền thông qua sự

diễn xuất phụ họa trên sân khấu của từng tiết mục biểu diễn. Tổ chức hội thi trong
trường là dịp để giáo viên đánh giá quá trình học tập của học sinh và cũng là dịp
để giáo viên xem lại kết quả giảng dạy của mình. Đồng thời cũng tạo điều kiện
cho người giáo viên rèn luyện khả năng tổ chức của mình. Giáo dục học sinh tính
mạnh dạn, tự tin trên sân khấu, tạo điều kiện cho học sinh có cơ hội tiếp xúc với
một chương trình biểu diễn có quy mô rộng hơn.
+ Khuyến khích học sinh tham gia hát dân ca vào các dịp lễ hội, giao lưu
văn nghệ do địa phương tổ chức.
3.6. Phát động cán bộ giáo viên, học sinh,... sưu tầm trang phục:
Mỗi bài hát dân ca đều mang đậm những nét đặc trưng riêng của từng
vùng miền đòi hỏi phải có trang phục phù hợp. Vì vậy tôi đã phát động sưu tầm,
kêu gọi sự giúp đỡ của phụ huynh, các nhà hảo tâm đầu tư trang phục cho các
em để góp phần nâng cao hiệu quả trong hát dân ca.
4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với
bản thân, đồng nghiệp và nhà trường:
Sau khi áp dụng “Một số phương pháp dạy hát dân ca cho học sinh lớp
4” tôi đã thu được những kết quả đáng khích lệ. Qua quan sát thực tế nhận thấy
các em yêu thích bộ môn âm nhạc hơn, hào hứng học tập hơn. Đặc biệt là kết
quả học tập cũng như chất lượng học các bài hát dân ca đã được nâng lên rõ rệt,
các em mạnh dạn, tự tin hơn trong việc tham gia các hoạt động văn nghệ của
trường cũng như phong trào văn hoá văn nghệ của xã, của thành phố tổ chức.
Đây là tiền đề phát triển tiếp tới các khối lớp, là động lực để tôi tiếp tục tìm tòi
học hỏi trau dồi kiến thức cũng như trách nhiệm đối với học sinh của mình. hiểu
rõ để nắm bắt khả năng sở thích của các em, tìm ra phương pháp giảng dạy một
cách thích hợp nhất.
Với hình thức giảng dạy như trên, tôi luôn nhận được sự ủng hộ của học
sinh, các em rất yêu thích môn học này. Sau một học kì áp dụng phương pháp
mới kết quả đạt được như sau:
- Các em đều thích học môn âm nhạc.
- Đa số các em đã hát đúng và hát rất hay các bài hát dân ca.

Kết quả kiểm tra cuối học kì 1 năm học 2016 - 2017, qua việc hát các bài
hát dân ca của học sinh khối 4.

12


Khối 4:
Tổng số
HS
130 em

Hoàn thành tốt
Tổng số
Chiếm
HS
17 em
13 %

Hoàn thành
Tổng số
Chiếm
HS
113 em
87 %

Chưa hoàn thành
Tổng số
Chiếm
HS
0

0%

III. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ.
1. Kết luận.
Âm nhạc là một môn học mang tính nghệ thuật cao vì thế người giáo viên
truyền đạt nó cũng cần có tố chất nghệ thuật, để có thể chuyển tải một cách có
hiệu quả nhất kiến thức âm nhạc đến học sinh. Tôi luôn hiểu rằng đối với bộ
môn Âm nhạc hầu như chỉ tạo hứng thú và tính tích cực với các em học sinh có
năng khiếu và yêu hoạt động phong trào. Còn lại đa số học sinh khi học Âm
nhạc thích học hát là chủ yếu, tuy nhiên luôn thấy tâm lí và không hứng thú khi
học lý thuyết âm nhạc, hay học các bài hát dân ca. Song thực tế cho thấy rằng
các em đều rất mong đến tiết Âm nhạc để được tham gia vừa học, vừa giải trí,
vừa vui chơi. Chính vì điều đó tôi đã đưa ra “Một số phương pháp dạy hát
dân ca cho học sinh lớp 4” nhằm giúp học sinh thực hiện tốt các bài hát dân ca
trong đó có sự thi đua, có sự hỗ trợ giúp đỡ lẫn nhau giữa học sinh cũng như
giáo viên. Từ đó sẽ giúp các em mạnh dạn tự tin hơn khi học các bài hát dân ca
và bản thân giáo viên cũng thu được kết quả mình mong muốn.
Học sinh ngày càng yêu mến môn Âm nhạc, hầu hết các em hoàn thành
mục tiêu tiết học, biết trình bày các bài dân ca hay hơn, hát đúng cao độ, trường
độ, biết hát các tiếng có luyến, láy, thể hiện đúng tính chất, đặc trưng của dân ca.
hát và biểu diễn một cách chủ động, sáng tạo, mạnh dạn, tự tin. Đồng thời vốn
dân ca của các em cũng giàu hơn, phong phú đa dạng hơn, và các em cũng ngày
càng yêu thích các bài hát dân ca Việt Nam.
Khả năng nhận thức của con người nói chung, của học sinh Tiểu học nói
riêng là rất lớn và sẵn có. Điều cơ bản là người giáo viên giảng dạy phải nắm
được đối tượng, tìm hiểu cụ thể những sở thích của các em để tìm ra phương
pháp, biện pháp giảng dạy thích hợp nhất giúp các em tiếp thu kiến thức một cách
dễ dàng và tạo sự say mê trong việc vận dụng các kiến thức đã học vào thực tế
cuộc sống. Với sáng kiến này tôi hy vọng có thể phần nào tháo gỡ được vướng
mắc của những đồng nghiệp có cùng chung tình hình và điều kiện giảng dạy như

tôi. Những ai cùng quan điểm hy vọng có thể cùng nhau đóng góp ý kiến, xây
dựng, sáng kiến thêm nhiều phương pháp, giải pháp mới hơn để phục vụ hiệu quả
công tác giảng dạy Âm nhạc nói chung và phân môn học hát nói riêng.
Trên đây là một số kinh nghiệm tôi thu được trong quá trình dạy hát dân ca
cho học sinh lớp 4 thực sự có tính khả thi, phù hợp với điều kiện dạy học thực
tế. Với các biện pháp hữu hiệu, học sinh đã tiếp thu kiến thức dễ dàng. Sáng
kiến “Một số phương pháp dạy hát dân ca cho học sinh lớp 4” có thể ứng
dụng đối với những giáo viên giảng dạy Âm nhạc trong các trường Tiểu học cho
13


khối lớp 4. Đồng thời cũng có thể tham khảo ứng dụng giảng dạy ở bậc Trung
học cơ sở.
* Bài học kinh nghiệm
Học hát dân ca là phân môn khó học, việc giảng dạy cho học sinh cấp Tiểu
học đòi hỏi phải có những phương pháp đặc thù riêng. Hơn nữa, người giáo viên
phải thường xuyên học hỏi, tự bồi dưỡng về chuyên môn âm nhạc. Luôn đổi mới
phương pháp dạy học, học hỏi ở đồng nghiệp và rút kinh nghiệm thực tế qua
từng tiết dạy. Giáo viên phải tìm hiểu kĩ bài học, phân phối chương trình, có thể
sưu tầm thêm tài liệu tham khảo tạp chí giáo dục tiểu học để nâng cao sự hiểu
biết cho bản thân. Ngoài ra còn phải biết lựa chọn và áp dụng các phương pháp,
biện pháp sao cho phù hợp với từng đối tượng học sinh. Về phía bản thân, qua
thực tế giảng dạy tại trường Tiểu học Thiệu khánh, tôi nhận thấy hiệu quả của
các phương pháp này là khá cao, học sinh có những chuyển biến rất tích cực về
khả năng hát dân ca. Tuy nhiên, khi vận dụng những phương pháp, biện pháp
này, giáo viên có thể tuỳ cơ ứng biến sao cho phù hợp với từng hoàn cảnh, từng
đối tượng cụ thể để thu được kết quả tốt nhất. Và điều quan trọng là chúng ta
cùng nhau xây dựng nên những phương pháp, biện pháp giảng dạy hay nhất, phù
hợp nhất đối với phân môn học hát đặc biệt là hát dân ca để kết quả học tập của
các em ngày càng được nâng cao hơn.

Qua đề tài này tôi muốn trao đổi với quý đồng nghiệp về vấn đề học Âm
nhạc, học Âm nhạc sẽ làm cho con người thoải mái, hứng thú hơn khi học tập bộ
môn cũng như học các môn học khác, giáo dục Âm nhạc cùng với giáo dục các
môn học khác lập nên một nền giáo dục toàn diện để đào tạo một thế hệ trẻ đủ
năng lực, đầy tự tin trở thành người chủ tương lai của đất nước.
Trên đây là “Một số phương pháp dạy hát dân ca cho học sinh lớp 4”
mà trong quá trình dạy ở học kì 1 tôi đã áp dụng và kết quả đạt được cũng đáng
khích lệ. Kính mong sự đóng góp và trao đổi của các bạn đồng nghiệp để chúng
ta cùng nhau xây dựng những phương pháp giảng dạy hay nhất, phù hợp nhất
đối với bộ môn âm nhạc.
2. Kiến nghị:
Để nâng cao chất lương đối với môn âm nhạc cho học tiểu học. Tôi xin có
một số đề xuất kiến nghị sau:
Về phía nhà trường: Ban giám hiệu trường Tiểu học tiếp tục trang bị những
phương tiện dạy học cần thiết như: Có phòng dành riêng cho các môn nghệ thuật
như: Phòng âm nhạc, phòng mĩ thuật... giúp cho các em tự tin, thoải mái và sáng
tạo hơn trong môn học nghệ thuật. Một số nhạc cụ dân tộc đặc trưng của các dân
tộc của các vùng miền.
Kết hợp với các giáo viên khác khích lệ các em trong học tập, và các phong
trào văn nghệ của nhà trường, của lớp.
Về phía Phòng GD& ĐT: Cần tổ chức các buổi hội thảo, chuyên đề về dạy
hát dân ca. Tổ chức các hội thi "Tiếng hát dân ca" hay "Giao lưu văn nghệ" hàng
năm cho giáo viên và học sinh tham gia.

14


Đối với những em có năng khiếu vượt trội cần khuyến khích các em tham
ra các chương trình lớn hơn như: Tiếng hát hoa phượng đỏ, Đồ rê mí...từ đó phát
hiện và bồi dưỡng những tài năng nghệ thuật. Tăng cường chỉ đạo công tác

phong trào văn hóa văn nghệ hơn nữa, tạo cơ hội để các em có thêm điều kiện
giao lưu, học hỏi thể hiện mình trong các lĩnh vực nghệ thuật.
Qua nghiên cứu, áp dụng đề tài “Một số phương pháp dạy hát dân ca cho
học sinh lớp 4” Tôi nhận thấy khả năng nhận thức, ham thích học môn âm nhạc,
phân môn học hát đặc biệt là học hát dân ca của học sinh rất tốt. Trong quá trình
thực hiện đề tài khó tránh khỏi sai sót, rất mong được sự giúp đỡ và góp ý chân
thành từ phía các cấp lãnh đạo. Tôi xin trân thành cảm ơn./.
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ

Thanh Hóa, ngày 30 tháng 3 năm 2017
Tôi xin cam đoan đây là SKKN
của mình viết, không sao chép nội dung
của người khác.

Lê Thị Thuý

15


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Sách giáo khoa âm nhạc 4 ( Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam - in tháng 1 năm
2014)
2. Sách giáo viên âm nhạc 4 ( Nhà xuất bản giáo dục - in tháng 4 năm 2005)
3. Sách phương pháp dạy học các môn học ở lớp 4. ( Nhà xuất bản giáo dục
in tháng 9 năm 2007)
4. Kết quả đánh giá bộ môn âm nhạc cuối kì 1 năm học 2016 - 2017

16