Phát triển năng lực dạy học theo hướng phân hóa cho giáo viên tại các trường Trung học phổ thông huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

TRẦN QUANG ĐỨC

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC THEO HƯỚNG
PHÂN HÓA CHO GIÁO VIÊN TẠI CÁC TRƯỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN VỤ BẢN, TỈNH NAM ĐỊNH

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC

HÀ NỘI - 2019


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

TRẦN QUANG ĐỨC

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC THEO HƯỚNG
PHÂN HÓA CHO GIÁO VIÊN TẠI CÁC TRƯỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN VỤ BẢN, TỈNH NAM ĐỊNH

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC
CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ GIÁO DỤC
Mã số: 8.140114

Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ BÍCH LIÊN

HÀ NỘI - 2019

LỜI CẢM ƠN
Với tình cảm chân thành, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Ban
giám hiệu, đội ngũ cán bộ và giảng viên của trường Đại học Giáo dục - ĐH
Quốc gia Hà Nội đã hết lòng giảng dạy, tận tình giúp đỡ em trong quá trình
học tập và nghiên cứu.
Đặc biệt, em xin được trân trọng cảm ơn tới TS. Nguyễn Thị Bích
Liên, người hướng dẫn khoa học đã trực tiếp giúp đỡ, hướng dẫn em trong
suốt quá trình nghiên cứu, thực hiện đề tài.
Tôi cũng xin được cảm ơn tới tập thể Lãnh đạo, cùng toàn thể các đồng
chí cán bộ, giáo viên các trường trung học phổ thông huyện Vụ Bản, tỉnh
Nam Định đã tạo điều kiện thuận lợi, hỗ trợ tôi trong suốt quá trình học tập và
nghiên cứu.
Tôi xin tri ân sự động viên, khích lệ, ủng hộ của gia đình, người thân,
bạn bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.
Trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn, mặc dù bản thân
em đã rất cố gắng, nỗ lực, song luận văn chắc chắn khó tránh khỏi những
thiếu sót và hạn chế. Rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của các
thầy giáo, cô giáo và các bạn đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện hơn.
Xin trân trọng cảm ơn !
Hà Nội, ngày 20 tháng 6 năm 2019
Tác giả luận văn

Trần Quang Đức

i


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt

Chữ viết đầy đủ

CBQL

Cán bộ quản lý

NLDH

Năng lực dạy học

PH

Phân hóa

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

DH

Dạy học

CSVC

Cơ sở vật chất

CNTT

Công nghệ thông tin

GDĐT

Giáo dục và đào tạo

PPDH

Phương pháp dạy học

KTĐG

Kiểm tra đánh giá

GDPT

Giáo dục phổ thông

THPT

Trung học phổ thông

ii


MỤC LỤC
Lời cảm ơn.................................................................................................i

Danh mục chữ viết tắt ..................................................................................... ii
Mục lục............................................................................................................iii
Danh mục các bảng ...................................................................................... viii
MỞ ĐẦU….. .................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY
HỌC THEO HƯỚNG PHÂN HÓA CHO GIÁO VIÊN TRƯỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG….....................................................................6
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ....................................................................... 6
1.1.1. Những nghiên cứu về phát triển năng lực dạy học cho giáo viên
trung học phổ thông…………….………………….…...…………………….6
1.1.2. Những nghiên cứu về phát triển năng lực dạy học theo hướng phân
hóa cho giáo viên trung học phổ thông ……......…....………………….….…7
1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài............................................................10
1.2.1. Dạy học và dạy học theo hướng phân hóa………………………10
1.2.2. Năng lực, năng lực dạy học và năng lực dạy học theo hướng phân
hóa……………………………………………….…………………………..12
1.2.3. Phát triển và phát triển năng lực dạy học theo hướng phân hóa cho
giáo viên..........................................................................................................14
1.3. Lý luận về dạy học theo hướng phân hóa ở trường trung học phổ
thông...............................................................................................................15
1.3.1. Các cấp độ của dạy học theo hướng phân hóa..............................15
1.3.2. Các hình thức phân hóa đối tượng học sinh………....…………..16
1.3.3. Nguyên tắc dạy học theo hướng phân hóa ở trường trung học phổ
thông……………………...…………….…….............…….………………..17
1.3.4. Mục tiêu dạy học theo hướng phân hóa…………....……..……..18

iii


1.3.5. Nội dung dạy học theo hướng phân hóa…………...……………19

1.3.6. Phương pháp dạy học theo hướng phân hóa…………...….…….21
1.3.7. Hình thức tổ chức dạy học theo hướng phân hóa………....……..22
1.3.8. Kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh trong dạy học theo
hướng phân hóa……………………………………….……………………..23
1.3.9. Quy trình tổ chức dạy học theo hướng phân hóa…………….….23
1.4. Lý luận về phát triển năng lực dạy học theo hướng phân hóa cho giáo
viên trường trung học phổ thông .................................................................26
1.4.1. Năng lực dạy học phân hóa của giáo viên trường trung học phổ
thông…………………………………………………….…………………26
1.4.2. Tầm quan trọng của phát triển năng lực dạy học theo hướng phân
hóa cho giáo viên trung học phổ thông……………………………………...33
1.4.3. Nội dung phát triển năng lực dạy học theo hướng phân hóa cho
giáo viên trung học phổ thông………………………….…...……………….33
1.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến phát triển năng lực dạy học theo hướng
phân hóa cho giáo viên ...................................................................................39
1.5.1. Những yếu tố về môi trường……………...……….…………….39
1.5.2. Những yếu tố thuộc chủ thể phát triển………..……..…………..40
1.5.3. Những yếu tố thuộc đối tượng phát triển……..…..……………..40
Kết luận chương 1 .........................................................................................42
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC
THEO HƯỚNG PHÂN HÓA CHO GIÁO VIÊN TẠI CÁC TRƯỜNG
THPT HUYỆN VỤ BẢN, TỈNH NAM ĐỊNH ............................................43
2.1. Khái quát về huyện Vụ bản và các trường trung học phổ thông
huyện Vụ bản, tỉnh Nam Định. ....................................................................43
2.1.1. Khái quát về huyện Vụ bản, tỉnh Nam Định ….……...…………43
2.1.2. Khái quát về các trường trung học phổ thông công lập huyện Vụ
Bản, tỉnh Nam Định………………………………………..……………….44
iv

2.2. Tổ chức và phương pháp nghiên cứu...................................................48
2.2.1. Mục đích khảo sát…………………………….………………….48
2.2.2. Nội dung khảo sát…………………………...…..……………….48
2.2.3. Đối tượng khảo sát………………………………………………49
2.2.4. Cách thức khảo sát………………………….……………..…….50
2.3. Thực trạng dạy học theo hướng phân hóa của giáo viên tại các trường
trung phổ thông huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định ........................................51
2.3.1. Thực trạng nhận thức và mức độ thực hiện quy trình dạy học theo
hướng phân hóa của giáo viên………………………………….……………51
2.3.2. Thực trạng mức độ áp dụng dạy học theo hướng phân hóa của
giáo viên…………………………………….………………..….…………..56
2.4. Thực trạng năng lực dạy học theo hướng phân hóa của giáo viên các
trường trung học phổ thông huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định . ...................57
2.4.1. Thực trạng năng lực đánh giá, phân loại học sinh……………..57
2.4.2. Thực trạng năng lực lựa chọn và thiết kế mục tiêu, nội dung,
phương pháp, phương tiện, hình thức dạy học phù hợp với từng đối tượng học
sinh…………………………………………..……………….…..……….....59
2.4.3. Thực trạng năng lực tổ chức thực hiện dạy học theo hướng phân
hóa trên lớp………………………………..……………..…..………………61
2.4.4. Thực trạng năng lực đánh giá kết quả học tập của học sinh theo
hướng phân hóa……………………………………….…………………...64
2.4.5. Thực trạng năng lực điều chỉnh và hoàn thiện hoạt động dạy học
theo hướng phân hóa………………………………….……………………..66
2.5. Thực trạng phát triển năng lực dạy học theo hướng phân hóa cho
giáo viên tại các trường trung học phổ thông huyện Vụ Bản, tỉnh Nam
Định.................................................................................................................68
2.5.1. Thực trạng việc lập kế hoạch phát triển năng lực dạy học theo

v

hướng phân hóa cho giáo viên..........................................…......…………….68
2.5.2. Thực trạng tổ chức phát triển năng lực dạy học theo hướng phân
hóa cho giáo viên………………………..………………………………….71
2.5.3. Thực trạng chỉ đạo phát triển năng lực dạy học theo hướng phân
hóa cho giáo viên………………………………………....………………….73
2.5.4. Thực trạng kiểm tra đánh giá kết quả phát triển năng lực dạy học
theo hướng phân hóa cho giáo viên………………………………………….75
2.6. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển năng lực dạy học theo
hướng phân hóa cho giáo viên.........................................................................78
2.7. Đánh giá chung về thực trạng......................................................................80
2.7.1. Ưu điểm……………………………………….……………….80
2.7.2. Hạn chế…………………………………………………………..81
2.7.3. Nguyên nhân hạn chế trong công tác phát triển năng lực dạy học
theo hướng phân hóa cho giáo viên………………………………….………82
Kết luận chương 2 .........................................................................................83
CHƯƠNG 3: BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC
THEO HƯỚNG PHÂN HÓA CHO GIÁO VIÊN TẠI CÁC TRƯỜNG
THPT HUYỆN VỤ BẢN, TỈNH NAM ĐỊNH ............................................84
3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ...............................................................84
3.1.1. Nguyên tắc bảo đảm tính kế thừa……………………..…………84
3.1.2. Nguyên tắc bảo đảm tính thực tiễn…………………..…….…….84
3.1.3. Nguyên tắc bảo đảm tính khả thi…………………..…….………85
3.1.4. Nguyên tắc bảo đảm tính hiệu quả……………………...……….85
3.2. Các biện pháp phát triển năng lực dạy học phân hóa cho giáo viên tại
các trường trung học phổ thông huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định..............86
3.2.1. Tổ chức bồi dưỡng nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về
phát triển năng lực dạy học theo hướng phân hóa…………………………...86
3.2.2. Xây dựng kế hoạch phát triển năng lực dạy học theo hướng phân
vi

hóa cho giáo viên……………………………………………..……………...88
3.2.3. Tổ chức bồi dưỡng lý luận về dạy học theo hướng phân hóa và tập
huấn nâng cao năng lực dạy học theo hướng phân hóa cho giáo
viên………………………………………………………………..…………92
3.2.4. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá năng lực dạy học theo hướng
phân hóa của giáo viên………………………………..……………..………99
3.2.5. Tạo môi trường thuận lợi để giáo viên phát triển năng lực dạy học
theo hướng phân hóa…………………...……………………….………..101
3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp .........................................................105
3.4. Khảo nghiệm mức độ cấp thiết và khả thi của các biện pháp đề
xuất................................................................................................................106
3.4.1. Mục đích của khảo nghiệm…………………………………….106
3.4.2. Nội dung khảo nghiệm…………………………………………107
3.4.3. Phương pháp tiến hành…………………..……..……………...107
3.4.4. Kết quả khảo nghiệm……………………………….…………..107
Kết luận chương 3 .......................................................................................111
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .............................................................112
1. Kết luận....................................................................................................112
2. Khuyến nghị .............................................................................................113
2.1. Đối với Tỉnh uỷ, UBND Tỉnh Nam Định …….………..……..…113
2.2. Đối với Sở GDĐT tỉnh Nam Định ……..………………………..113
2.3. Đối với các trường Trung học phổ thông huyện Vụ Bản, tỉnh Nam
Định……………………………………………………………...……..…..113
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................115

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng: 2.1. Thống kê số lượng trường, lớp, học sinh ở cấp trung học phổ
thông từ năm học 2016 – 2017 đến năm học 2018 – 2019 của huyện Vụ Bản,
tỉnh Nam Định. ................................................................................................ 44
Bảng: 2.2. Thống kê số lượng giáo viên, cán bộ quản lý ở cấp trung học phổ
thông từ năm học 2016 – 2017 đến năm học 2018 – 2019 của huyện Vụ Bản,
tỉnh Nam Định. ................................................................................................ 45
Bảng: 2.3. Về cơ cấu độ tuổi của giáo viên các trường trung học phổ thông
huyện Vụ Bản .................................................................................................. 46
Bảng: 2.4. Thống kê chất lượng giáo dục đạo đức của học sinh ở cấp trung
học phổ thông từ năm học 2016 – 2017 đến năm học 2018 – 2019 của huyện
Vụ Bản, tỉnh Nam Định.............................................................................46
Bảng: 2.5. Thống kê chất lượng trí dục của học sinh ở cấp trung học phổ
thông từ năm học 2016 – 2017 đến năm học 2018 – 2019 của huyện Vụ Bản,
tỉnh Nam Định.......................................................... ......................................47
Bảng: 2.6. Thống kê tình hình cơ sở vật chất các trường trung học phổ thông
công lập huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định ........................................................ 48
Bảng: 2.7. Bảng phân tích đặc điểm của đối tượng khảo sát ......................... 49
Bảng: 2.8. Đánh giá về mức độ cần thiết và mức độ thực hiện quy trình dạy
học theo hướng phân hóa của giáo viên tại các trường trung học phổ thông
huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định........................................................................ 52
Bảng: 2.9. Đánh giá mức độ áp dụng dạy học theo hướng phân hóa của giáo
viên các trường trung học phổ thông huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định ............ 56
Bảng: 2.10. Đánh giá năng lực đánh giá, phân loại học sinh của giáo viên các
trường trung học phổ thông huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định ......................... 57
Bảng: 2.11. Đánh giá năng lực lựa chọn và thiết kế mục tiêu, nội dung,
phương pháp, phương tiện, hình thức dạy học phù hợp với từng đối tượng học
sinh của giáo viên các trường trung học phổ thông huyện Vụ Bản, tỉnh Nam
viii

Định.........................................................................................................59
Bảng: 2.12. Đánh giá năng lực tổ chức thực hiện dạy học theo hướng phân
hóa trên lớp của giáo viên các trường trung học phổ thông huyện Vụ Bản,
tỉnh Nam Định................................................................................................61
Bảng: 2.13. Đánh giá năng lực đánh giá kết quả học tập của học sinh theo
hướng phân hóa của giáo viên các trường trung học phổ thông huyện Vụ Bản,
tỉnh Nam Định.................................................................................................64
Bảng: 2.14. Đánh giá năng lực điều chỉnh và hoàn thiện hoạt động dạy học
theo hướng phân hóa của giáo viên các trường trung học phổ thông huyện Vụ
Bản, tỉnh Nam Định........................................................................................66
Bảng: 2.15. Kết quả khảo sát cán bộ quản lý và giáo viên về công tác lập kế
hoạch phát triển năng lực dạy học theo hướng phân hóa cho giáo viên ......... 69
Bảng: 2.16. Kết quả đánh giá công tác tổ chức phát triển năng lực dạy học
theo hướng phân hóa cho giáo viên. ............................................................... 72
Bảng: 2.17. Kết quả đánh giá về công tác chỉ đạo phát triển năng lực dạy học
theo hướng phân hóa cho giáo viên. ............................................................... 73
Bảng: 2.18. Kết quả khảo sát cán bộ quản lý và giáo viên về công tác kiểm tra
đánh giá năng lực dạy học theo hướng phân hóa của giáo viên ..................... 75
Bảng: 2.19. Kết quả khảo sát cán bộ quản lý và giáo viên về về các yếu tố ảnh
hưởng đến phát triển năng lực dạy học theo hướng phân hóa cho giáo viên ..78
Bảng: 3.1. Kết quả khảo nghiệm về tính cần thiết và tính khả thi của các biện
pháp đề xuất .................................................................................................. 108

ix


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Đất nước ta đang trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội

nhập quốc tế sâu rộng nhằm mục tiêu xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội.
Trong quá trình hội nhập quốc tế ngày nay thực chất các quốc gia vừa hợp tác
với nhau vừa cạnh tranh với nhau trong đó quan trọng hơn cả là cạnh tranh về
nguồn nhân lực. Do đó trong giai đoạn hiện nay giáo dục và đào tạo có vai trò
và vị trí rất quan trọng, chính vì vậy đổi mới giáo dục luôn được các nước
đặc biệt quan tâm. Giáo dục Việt Nam cũng cần có sự đổi mới để đáp ứng
được nhu cầu xây dựng đất nước và hội nhập hiện nay.
Nhận thức được vấn đề đó nên Hội nghị lần thứ 8 Ban chấp hành
Trung ương Đảng khóa XI đã ban hành Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới
căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo trong đó nêu rõ định hướng: “Giáo dục
Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng, khả năng sáng
tạo của mỗi cá nhân; yêu gia đình, yêu Tổ quốc, yêu đồng bào; sống tốt và
làm việc hiệu quả”
Xu hướng hiện nay trong dạy học là lấy học sinh làm trung tâm, người
thầy phải làm thế nào để phát huy tính tích cực chủ động của học sinh trong
quá trình dạy học, phải coi trọng và đề cao vai trò chủ thể của học sinh trong
quá trình nhận thức. Muốn thực hiện được xu hướng đó thì giáo dục phải thực
hiện tốt việc dạy học theo hướng phân hóa đối tượng học sinh. Như vậy dạy
học theo hướng phân hóa là xu thế tất yếu, là một đòi hỏi khách quan đồng
thời đã được Bộ GDĐT cụ thể hóa bằng chương trình giáo dục phổ thông mới
với nội dung được xây dựng theo hướng tích hợp cao ở các lớp học dưới và
phân hoá dần ở các lớp học trên; giảm số môn học bắt buộc; tăng môn học,
chủ đề và hoạt động giáo dục tự chọn.
Đối với giáo dục đào tạo đội ngũ giáo viên là người trực tiếp thực hiện
các mục tiêu chiến lược phát triển giáo dục đào tạo, là nhân tố quyết định

1


chất lượng của giáo dục do đó để thực hiện được thành công việc dạy học

theo hướng phân hóa thì công tác phát triển năng lực dạy học theo hướng
phân hóa cho giáo viên đóng vai trò rất quan trọng.
Ở các trường THPT trong cả nước nói chung và ở các trường THPT
trên địa bàn huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định nói riêng dạy học theo hướng
phân hóa đã và đang được các giáo viên áp dụng. Tuy nhiên do năng lực dạy
học phân hóa của giáo viên còn hạn chế và không đồng đều nên hiệu quả giáo
dục còn thấp.
Với mong muốn xây dựng được các biện pháp nhằm phát triển năng
lực dạy học phân hóa cho giáo viên để góp phần nâng cao chất lượng dạy và
học vì vậy tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Phát triển năng lực dạy học theo
hướng phân hóa cho giáo viên tại các trường Trung học phổ thông huyện
Vụ Bản, tỉnh Nam Định”
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận, thực trạng NLDH theo hướng phân hóa
và thực trạng phát triển NLDH theo hướng phân hóa của GV tại các trường
THPT huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định, đề tài đề xuất các biện pháp phát triển
NLDH theo hướng phân hóa cho GV góp phần nâng cao chất lượng dạy và
học của các trường trên địa bàn huyện.
3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
* Khách thể nghiên cứu
Phát triển NLDH cho GV của trường THPT.
* Đối tượng nghiên cứu
Biện pháp phát triển NLDH theo hướng phân hóa cho GV tại các
trường THPT huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định.
4. Câu hỏi nghiên cứu

2


- Thực trạng phát triển năng lực dạy học theo hướng phân hóa cho giáo

viên tại các trường THPT huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định hiện nay như thế
nào?
- Cần đề xuất các biện pháp nào để phát triển năng lực dạy học theo
hướng phân hóa cho giáo viên tại các trường THPT huyện Vụ Bản, tỉnh Nam
Định?
5. Giả thuyết nghiên cứu
Phát triển NLDH theo hướng phân hóa cho giáo viên tại các trường
THPT huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định đã được quan tâm và đã đạt được những
thành tựu nhất định, tuy nhiên vẫn còn có những mặt hạn chế. Nếu nghiên cứu
được các biện pháp phát triển NLDH theo hướng phân hóa cho giáo viên
THPT trên địa bàn đảm bảo tính khoa học, tính khả thi thì sẽ góp phần nâng
cao chất lượng giáo dục toàn diện trên địa bàn huyện Vụ Bản nói riêng và tỉnh
Nam Định nói chung.
6. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận của vấn đề phát triển NLDH theo hướng
phân hóa cho giáo viên trường THPT
- Khảo sát và phân tích thực trạng NLDH theo hướng phân hóa của GV
và thực trạng hoạt động phát triển NLDH theo hướng phân hóa cho giáo viên
tại các trường THPT huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định
- Đề xuất các biện pháp phát triển NLDH theo hướng phân hóa cho
giáo viên tại các trường THPT huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định
- Khảo nghiệm để khẳng định tính cấp thiết, tính khả thi của các biện
pháp phát triển NLDH theo hướng phân hóa cho giáo viên tại các trường
THPT huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định
7. Phạm vi nghiên cứu
- Giới hạn về địa bàn nghiên cứu: Đề tài chủ yếu nghiên cứu ở 04
trường THPT trên địa bàn huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định (Trường THPT
3

Hoàng Văn Thụ, THPT Lương Thế Vinh, THPT Nguyễn Đức Thuận, THPT
Nguyễn Bính).
- Giới hạn khách thể khảo sát: Tổng số 154 người trong đó gồm:
Nhóm CBQL giáo dục: 34 người (gồm 04 hiệu trưởng, 09 phó hiệu
trưởng, 21 tổ trưởng chuyên môn)
Nhóm GV trường THPT: 120 người.
8. Phương pháp nghiên cứu
* Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết
Tiến hành nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến vấn đề phát triển
NLDH theo hướng PH cho GV tại các trường THPT như: Các tạp chí, sách
báo, các báo cáo khoa học trong và ngoài nước; các tài liệu lý thuyết về
NLDH, NLDH theo hướng PH... Trên cơ sở đó tiến hành phân tích, tổng hợp
để xác định cơ sở lý luận cho vấn đề nghiên cứu.
* Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp quan sát: Quan sát các hoạt động dạy học tại các
trường THPT huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định để tìm hiểu thực trạng
NLDH theo hướng phân hóa của giáo viên và thực trạng phát triển NLDH
theo hướng phân hóa cho giáo viên của các trường.
- Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Trong luận văn, chúng tôi xây
dựng phiếu hỏi đối với các đối tượng CBQL, GV nhằm khảo sát ý kiến đánh
giá của các khách thể điều tra về NLDH theo hướng phân hóa của GV và phát
triển NLDH theo hướng phân hóa cho giáo viên tại các trường THPT huyện
Vụ Bản, tỉnh Nam Định. Ngoài ra chúng tôi còn khảo sát tính cấp thiết, tính
khả thi của các biện pháp được đề xuất với CBQL, GV ở các trường THPT
huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định.
- Phương pháp phỏng vấn: Trao đổi trực tiếp với CBQL, GV có kinh
nghiệm của các nhà trường để thu thập thông tin cho đề tài.
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục: Tập hợp các ý kiến đánh
4

giá hoặc kinh nghiệm trong công tác chỉ đạo phát triển NLDH phân hóa cho
GV của Ban giám hiệu các trường THPT để tổng kết thành bài học kinh
nghiệm trong công tác chỉ đạo phát triển NLDH theo hướng phân hóa cho GV
THPT.
- Phương pháp nghiên cứu các sản phẩm hoạt động: Nghiên cứu giáo
án của giáo viên, nghiên cứu các loại kế hoạch của nhà trường và của giáo
viên để tìm hiểu về việc áp dụng dạy học phân hóa của giáo viên và công tác
phát triển NLDH theo hướng phân hóa cho giáo viên của các trường THPT
* Phương pháp thống kê toán học
Sử dụng các phương pháp thống kê toán học để xử lý số liệu thu được
qua các nguồn khác nhau từ đó phân tích đánh giá đúng thực trạng và đưa ra
các biện pháp sát thực tế
9. Cấu trúc của luận văn
Luận văn gồm có 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về phát triển năng lực dạy học theo hướng
phân hóa cho giáo viên trường THPT
Chương 2: Thực trạng phát triển năng lực dạy học theo hướng phân hóa
cho giáo viên tại các trường THPT huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định
Chương 3: Biện pháp phát triển năng lực dạy học theo hướng phân hóa
cho giáo viên tại các trường THPT huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định

5


CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC
THEO HƯỚNG PHÂN HÓA CHO GIÁO VIÊN
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu

1.1.1. Những nghiên cứu về phát triển năng lực dạy học cho giáo viên
trung học phổ thông
Trong xu thế đổi mới giáo dục hiện nay việc nghiên cứu và phát triển
năng lực của giáo viên được các nhà khoa học giáo dục đặc biệt quan tâm vì
đội ngũ GV là nhân tố quyết định đến chất lượng và hiệu quả của một nền
giáo dục. Để thực hiện thành công đổi mới giáo dục thì đội ngũ GV cần phải
thường xuyên được quan tâm về mọi mặt trong đó quan trọng nhất là phải
được bồi dưỡng phát triển nghề nghiệp.Trên cơ sở của đòi hỏi thực tiễn như
vậy nên đã có rất nhiều nghiên cứu trên thế giới và trong nước về quản lý giáo
dục hướng tới phát triển năng lực đội ngũ giáo viên
V.A.Xukhômlinxki viện sĩ thông tấn viện Hàn Lâm khoa học giáo dục
của nước cộng hòa Ucraina khi nghiên cứu về bồi dưỡng và phát triển đội ngũ
GV đã rất coi trọng bồi dưỡng, phát triển năng lực chuyên môn cho GV thông
qua dự giờ, phân tích giờ dạy qua đó giúp GV có điều kiện trao đổi những
kinh nghiệm về chuyên môn nghiệp vụ để nâng cao tay nghề và nghệ thuật sư
phạm của mình.
Tác giả Michei Develay trong cuốn “Một số vấn đề về đào tạo giáo
viên” đã yêu cầu trong đào tạo GV phải làm cho họ có năng lực cao trong
việc hiểu biết các kiến thức chuyên môn và khoa học luận của chúng. Tác giả
cũng đề nghị trong việc đào tào GV phải có nội dung, phương pháp, hình thức
mang bản sắc riêng để giúp GV có được năng lực dạy học tốt nhất [41].

6


Tác giả Phạm Minh Hạc khi nghiên cứu cấu trúc của NLDH đã xác
định NLDH bao gồm nhiều năng lực như: Năng lực hiểu HS, năng lực chế
biến tài liệu học tập, kĩ thuật DH và năng lực ngôn ngữ [18].
Tác giả Nguyễn Đình Chỉnh đã dành hẳn một chương trong tác phẩm
“Thực tập sư phạm” để bàn về vấn đề hình thành và phát triển năng lực sư

phạm, đặc biệt chú trọng đến NLDH [13].
Trong những năm gần đây có rất nhiều luận án tiến sĩ, luận văn thạc
sĩ nghiên cứu về vấn đề quản lí bồi dưỡng năng lực dạy học cho GV,
trong đó tiêu biểu nhất là đề tài Luận án tiến sĩ khoa học giáo dục “Quản lí
bồi dưỡng năng lực dạy học cho giáo viên của trường Trung học phổ thông
theo chuẩn nghề nghiệp” của tác giả Trần Thị Hải Yến. Trong luận án tác giả
đã đưa ra 06 biện pháp để thực hiện tốt hoạt động quản lí bồi dưỡng năng lực
dạy học cho giáo viên của trường Trung học phổ thông theo chuẩn nghề
nghiệp [40].
1.1.2. Những nghiên cứu về phát triển năng lực dạy học theo hướng
phân hóa cho giáo viên trung học phổ thông
J.A.Cômenxki nhà sư phạm người Sec ở thời văn hoá phục hưng đã đưa
ra quan điểm về PPDH, nguyên tắc dạy học và hình thức tổ chức dạy học
nhằm giúp cho người dạy và người học đỡ vất vả hơn. Theo ông quá trình dạy
học cần bám sát thực tế, các sự vật hiện tượng trong thực tế nhưng phải dựa
trên đặc điểm, khả năng của tiếp thu của học sinh.
Theo John Dewey (1859 - 1952), là một nhà giáo dục người Mỹ, việc
dạy học của GV phải dựa trên kinh nghiệm thực tế của người học, phải kích
thích được hứng thú của người học qua đó người học độc lập tìm tòi trên cơ
sở hướng dẫn của GV. Trong quá trình dạy học GV phải căn cứ vào các đối
tượng người học để giao nhiệm vụ và hướng dẫn một cách phù hợp.
James H. Strong , tác giả cuốn “Những phẩm chất của người giáo viên
hiệu quả ”, NXB Giáo dục Hà Nội phát hành năm 2013 đã khẳng định một
7


người GV hiệu quả là một người GV phải biết cách quản lí lớp học, soạn bài
và theo dõi sự tiến bộ của từng đối tượng HS từ học sinh giỏi, học sinh khá
đến những học sinh yếu kém. Sự hiệu quả của GV có vai trò quyết định đến
việc nâng cao thành tích của HS trong trường học [42].

Cuốn “Tám đổi mới để trở thành người giáo viên giỏi ”, NXB Giáo
dục, phát hành năm 2013 của tác giả Giselle O. Martin-Kniep trình bày những
thủ thuật dạy học mang tính gợi ý để GV có thể áp dụng cụ thể trong từng đối
tượng lớp học dù là HS có năng khiếu hay học sinh yếu kém vẫn đạt hiệu quả
như mong muốn. Để có thể vận dụng các thủ thuật đó một cách hiệu quả đó
là cả một quá trình sáng tạo không ngừng nghỉ của người GV. Học tập là cả
một quá trình gian nan, vất vả và nhiệm vụ của GV là làm cho con đường đó
đỡ gian nan hơn với HS [43].
Cuốn “Đa trí tuệ trong lớp học ” tác giả Thomas Armtrong , NXB Giáo
dục phát hành năm 2013, đã trình bày một cách đơn giản dễ hiểu về tám loại
trí tuệ của con người (trí tuệ ngôn ngữ, trí tuệ logic - toán học, trí tuệ không
gian, trí tuệ hình thể động năng, trí tuệ âm nhạc, trí tuệ giao tiếp, trí tuệ nội
tâm và trí tuệ tự nhiên học). Nhiệm vụ của trường học và GV là phải giúp HS
khơi gợi tiềm năng trí tuệ và phát triển nó bởi mỗi HS đều có một dạng trí tuệ
khác nhau. Cuốn sách đã đem đến một cách nhìn rất nhân bản trong trường
học cần phải tôn trọng và phát huy sự đa dạng về trí tuệ của HS [44].
Theo Carol Ann Tomlinson - một nhà giáo dục học nổi tiếng người Mỹ
khi bàn về định nghĩa DH theo hướng PH đã cho rằng DH theo hướng PH là
một chiến lược giảng dạy phù hợp với các nhu cầu khác biệt của từng cá nhân
người học. Chiến lược DH theo hướng PH đòi hỏi GV phải làm rõ mục đích
học tập bắt nguồn từ các tiêu chuẩn về nội dung, nhưng được thực hiện một
cách linh hoạt để mọi HS đều tham gia và hiểu bài [31, tr.38].
Tác giả David và Kimberly trong tác phẩm “Xây dựng đội ngũ nhà
giáo: một cách tiếp cận kiến tạo để nhập môn giáo dục học” cho rằng, DH
8


theo hướng PH cần dựa trên phong cách học tập và các loại trí tuệ của người
học. GV lên kế hoạch bài dạy tích hợp nhiều chiến lược giảng dạy nhất có thể
nhằm công nhận các điểm khác biệt của HS trong lớp [31, tr.38].

Ở Việt Nam các nhà giáo dục đã có nhiều công trình nghiên cứu về lý luận
dạy học, về quản lý và quản lý nhà trường nhằm nâng cao chất lượng dạy học
Trong tư tưởng của các tác giả cho thấy dạy học theo hướng phân hóa cần được
triển khai trong thực tiễn nhằm tạo ra cơ hội học tập hiệu quả cho từng học sinh
[1], [8], [19], [25].
Tác giả Huỳnh Văn Sơn – Nguyễn Thị Diễm My trong cuốn sách “Phát
triển năng lực dạy học tích hợp – phân hóa cho giáo viên các cấp học phổ
thông” đã xác định được các năng lực của giáo viên cần có để thực hiện dạy
học theo hướng phân hóa từ đó tác giả đã nêu các biện pháp phát triển năng
lực dạy học tích hợp – phân hóa cho giáo viên [32, tr.143-167].
Tác giả Lê Thị Thu Hương trong bài báo “Phát triển năng lực dạy học
phân hóa – nội dung quan trọng đào tạo giáo viên đáp ứng yêu cầu đổi mới
giáo dục” đăng trên Tạp chí giáo dục số 377 (Kì 1 – 3/2016) ngày 23 tháng 3
năm 2016 đưa ra quy trình DH theo hướng PH và đề xuất 05 năng lực của GV
cần có để thực hiện tốt DH theo hướng PH [23, tr.13-15].
Tác giả Nguyễn Thị Ngọc Phúc trong bài báo “Phát triển năng lực dạy
học trải nghiệm cho giáo viên nhằm đáp ứng yêu cầu của đổi mới giáo dục”
đăng trên Tạp chí giáo dục số 439 (Kì 1 – 10/2018) ngày 31 tháng 7 năm
2018 đã đặt ra yêu cầu phát triển năng lực dạy học trải nghiệm cho giáo viên
cần tiếp cận ở nhiều góc độ như: Đối tượng, nội dung, hình thức tổ chức [28,
tr.22-24].
Tác giả Nguyễn Đắc Thanh, trong Luận án tiến sĩ khoa học với đề tài
“Rèn luyện kỹ năng dạy học phân hóa cho sinh viên các trường đại học qua tổ
chức thực hành sư phạm” đã đưa ra các năng lực mà sinh viên cần có để tiến
hành dạy học phân hóa. Qua đó tác giả đưa ra quy trình rèn luyện năng lực
9


dạy học phân hóa cho sinh viên [33].
Luận án tiến sĩ của tác giả Lê Hoàng Hà, Quản lý dạy học theo quan

điểm dạy học phân hoá ở trường trung học phổ thông Việt Nam hiện nay, đã
trình bày nghiên cứu về dạy học phân hóa và quản lý dạy học theo quan điểm
phân hóa. Trong luận án tác giả đã chỉ ra những hạn chế của quản lý dạy học
theo quan điểm phân hóa hiện nay đồng thời đưa ra các biện pháp để khắc
phục những hạn chế này [17].
Nghiên cứu tổng quan về DH theo hướng PH cho phép tôi khẳng định:
Chưa có nghiên cứu một cách hệ thống về các biện pháp phát triển NLDH
theo hướng phân hóa cho giáo viên tại các trường THPT huyện Vụ Bản, tỉnh
Nam Định. Với luận văn này, tác giả muốn góp phần phát hiện và đánh giá
đúng thực trạng NLDH theo hướng PH của giáo viên tại các trường THPT
huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định, từ đó đề xuất một số biện pháp phát triển
NLDH theo hướng phân hóa cho giáo viên tại các trường THPT huyện Vụ
Bản, tỉnh Nam Định, góp phần đổi mới phát triển nâng cao chất lượng GDĐT
của huyện Vụ Bản.
1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài
1.2.1. Dạy học và dạy học theo hướng phân hóa
1.2.1.1. Dạy học
Theo tác giả Phạm Viết Vượng: “Dạy học là con đường cơ bản để thực
hiện mục đích GD xã hội. Học tập là cơ hội quan trọng nhất giúp mỗi cá nhân
phát triển, tiến bộ và thành đạt”[ 39, tr. 23].
Theo tác giả Phạm Minh Hạc, “Dạy học là một chức năng xã hội, nhằm
truyền đạt và lĩnh hội kiến thức, kinh nghiệm xã hội đã tích lũy được, nhằm
biến kiến thức, kinh nghiệm thành phẩm chất và năng lực cá nhân ” [18, tr. 8].
Qua việc nghiên cứu các khái niệm trên theo tác giả thì: Quá trình dạy
học là một hệ toàn vẹn bao gồm hoạt động dạy và hoạt động học. Hai hoạt

10


động này luôn tương tác với nhau, thâm nhập vào nhau, sinh ra nhau để thực

hiện thành công nhiệm vụ truyền đạt và lĩnh hội kiến thức.
1.2.1.2. Dạy học theo hướng phân hóa
Nhà giáo dục người Pháp Louis Legrand khi tiến hành nghiên cứu đổi
mới các trường trung học vào những năm 70 của thế kỷ XX đã đưa ra thuật
ngữ “Dạy học phân hóa”
Theo Tracey Hall Dạy học phân hóa là lí thuyết giảng dạy dựa trên
mệnh đề là các cách tiếp cận giảng dạy cần phải đa dạng và thích nghi với sự
đa dạng của HS trong lớp học. Mô hình dạy học phân hóa đòi hỏi GV linh
hoạt trong cách tiếp cận của mình đối với việc giảng dạy. Mục đích của dạy
học phân hoá là tối ưu hoá sự trưởng thành của từng HS và giúp cho từng cá
nhân người học thành công trong suốt quá trình học [14].
Theo tác giả Trịnh Văn Minh: “Phân hóa trong dạy học (hay dạy học
phân hóa) là định hướng dạy học bảo đảm sự phù hợp với các đối tượng học
sinh khác nhau (về hoàn cảnh, đặc điểm tâm – sinh lý, khả năng, nhu cầu và
hứng thú, sở thích cá nhân), nhằm phát triển tối đa điều kiện và tiềm năng của
mỗi học sinh” [26, tr.13].
Theo tác giả Nguyễn Đắc Thanh: “Dạy học phân hóa là một quan điểm
DH yêu cầu người GV khi tổ chức quá trình DH cùng một chương trình
nhưng có sự phân biệt giữa cá nhân hay nhóm HS trong học tập dựa trên các
tiêu chí nhất định như: năng lực; phong cách, nhịp độ nhận thức, nhu cầu,
hứng thú, thể chất… trong học tập và đặc điểm xã hội của mỗi HS để mang
lại hiệu quả DH tối ưu nhất [33, tr.17].
Tác giả Lê Thị Thu Hương cho rằng dạy học phân hóa là một cách tiếp
cận dạy học mà ở đó giáo viên điều chỉnh quá trình dạy học cho phù hợp với
từng cá nhân hoặc nhóm HS nhằm phát triển tối đa năng lực học tập của mỗi
em [22].

11

Tóm lại, có nhiều định nghĩa khác nhau về DH theo hướng PH tuy
nhiên trong khuôn khổ của luận văn theo tác giả thì: DH theo hướng PH chính
là việc tổ chức các hoạt động dạy học của GV sao cho phù hợp với đặc điểm
của từng đối tượng HS khác nhau, tạo điều kiện phát huy tối đa những điểm
mạnh của mỗi cá nhân và khắc phục những điểm còn hạn chế.
1.2.2. Năng lực, năng lực dạy học và năng lực dạy học theo hướng
phân hóa
1.2.2.1. Năng lực
Thuật ngữ năng lực do R.W.White đưa ra năm 1959 từ đó đến nay có
nhiều định nghĩa về năng lực.
Theo tác giả Nguyễn Quang Uẩn: Năng lực là tổ hợp các thuộc tính độc
đáo của cá nhân phù hợp với những yêu cầu của một hoạt động nhất định,
đảm bảo cho hoạt động đó đạt kết quả tốt. Năng lực vừa là điều kiện cho hoạt
động được thực hiện đạt kết quả cao nhưng đồng thời năng lực cũng được
phát triển ngay trong chính hoạt động ấy” [38, tr. 213].
Tác giả Phạm Thị Minh Hạnh trong luận án tiến sĩ Giáo dục học đã
coi năng lực là tập hợp các tính chất hay phẩm chất tâm lý cá nhân, đóng vai
trò là điều kiện bên trong, tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện tốt một
dạng hoạt động nhất định. Khi một người có năng lực thì dù trong các hoàn
cảnh khách quan hoặc chủ quan họ luôn đạt được hiệu suất và chất lượng hoạt
động cao [20].
Theo tác giả Nguyễn Đức Chính “ Năng lực là tổ hợp các hoạt động
dựa trên sự huy động và sử dụng có hiệu quả các nguồn tri thức khác nhau để
giải quyết thành công các vấn đề trong cuộc sống hay có cách hành xử phù
hợp trong bối cảnh phức tạp của cuộc sống luôn thay đổi” [9, tr.74-75].
Như vậy mỗi định nghĩa về năng lực đều dựa trên những cái nhìn khác
nhau hoặc từ quan niệm không như nhau trong khuôn khổ luận văn theo tác
giả: Năng lực là khả năng thực hiện, là phải biết làm, chứ không chỉ biết và

12

hiểu. Năng lực có thể hình thành và phát triển thông qua sự tự trải nghiệm
thực tiễn hoặc qua đào tạo, bồi dưỡng tuy nhiên năng lực mang tính cá nhân
hóa, mỗi người đều có mức độ đạt được của năng lực khác nhau.
1.2.2.2. Năng lực dạy học
Theo tác giả Phạm Thành Nghị: Năng lực dạy học là những thuộc tính
tâm lý mà nhờ đó người giáo viên thực hiện tốt hoạt động dạy học. Để có thể
thực hiện tốt hoạt động dạy học, người giáo viên phải có vốn kiến thức cơ bản
về môn học, về quá trình dạy học, hiểu biết về người học, có năng lực tổ chức
quá trình dạy học, năng lực sử dụng các công nghệ, kỹ thuật dạy học [27, tr.
256].
Theo tác giả Nguyễn Đức Chính: “Năng lực dạy học là tổ hợp các
phẩm chất của giáo viên bao gồm tri thức chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng, kỹ
xảo nghề nghiệp của giáo viên trong quá trình dạy học được thể hiện thành
công dưới dạng các hoạt động trong quá trình dạy học như quá trình chuẩn bị
dạy học, lên lớp, kết quả dạy học…[10, tr.2].
Qua các nghiên cứu trên và trong khuôn khổ của luận văn theo chúng
tôi: NLDH là tổ hợp các phẩm chất của GV bao gồm tri thức chuyên môn
nghiệp vụ, kỹ năng, kỹ xảo nghề nghiệp của GV trong quá trình dạy học được
thể hiện thành công dưới dạng các hoạt động trong quá trình dạy học.
* Các năng lực thành phần của năng lực dạy học:
Theo tác giả Nguyễn Đức Chính năng lực dạy học bao gồm các năng
lực thành phần cơ bản sau đây:
- Năng lực chuẩn bị lập kế hoạch dạy học môn học
- Năng lực lập kế hoạch dạy học môn học
- Năng lực lập kế hoạch bài học
- Năng lực tổ chức dạy học trên lớp
- Năng lực kiểm tra, đánh giá kết quả học tập
- Năng lực quản lý hồ sơ dạy học [10, tr.3-5].

13


1.2.2.3. Năng lực dạy học theo hướng phân hóa
Từ những nghiên cứu về DH và DH theo hướng PH thì chúng ta có thể
hiểu: Năng lực DH theo hướng PH là tổ hợp các phẩm chất của GV bao gồm
tri thức chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng, kỹ xảo nghề nghiệp của GV nhằm
thực hiện thành công quá trình DH sao cho phù hợp với từng đối tượng HS
khác nhau từ đó đạt được mục đích nhiệm vụ DH theo hướng PH đã đề ra.
Năng lực DH theo hướng PH chịu ảnh hưởng bởi đặc điểm tâm lý và
năng lực trình độ chuyên môn, nghiệp vụ toàn diện của người GV. GV phải
có năng lực phân loại các mức độ mục tiêu HS phải đạt, phân hóa được nội
dung học tập, sử dụng các công cụ phân loại HS, hướng dẫn tìm kiếm nguồn
học liệu, các năng lực hỗ trợ khác…
1.2.3. Phát triển và phát triển năng lực dạy học theo hướng phân hóa
cho giáo viên
1.2.3.1. Phát triển
Theo từ điển tiếng việt phát triển là: “sự biến đổi, hoặc làm cho biến
đổi từ ít đến nhiều, hẹp đến rộng, thấp đến cao, đơn giản đến phức tạp” [37,
tr.769].
Theo quan điểm duy vật biện chứng của Mác và Ăngghen, phát triển là
quá trình vận động theo khuynh hướng đi từ thấp đến cao, từ kém hoàn thiện
đến hoàn thiện hơn. Quá trình phát triển có sự tích lũy dần về lượng dẫn đến
sự thay đổi về chất, là quá trình nảy sinh cái mới trên cơ sở cái cũ, do sự đấu
tranh giữa các mặt đối lập nằm ngay trong bản thân sự vật hiện tượng.
Như vậy có thể thấy đặc điểm nổi bật của sự phát triển như sau:
- Phát triển là sự vận động, biến đổi theo chiều hướng đi lên.
- Phát triển có những quy luật biện chứng rất tự nhiên, rất đặc biệt.
- Phát triển biểu hiện và có mặt ở mọi lĩnh vực.
- Phát triển con người là sự thay đổi các hành động bên ngoài dẫn đến

sự thay đổi các hành động bên trong.
14