Nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ HẢI YẾN

NÂNG CAO TRÌNH ĐỘ TƯ DUY CHIẾN LƯỢC
CHO ĐỘI NGŨ CÁN BỘ LÃNH ĐẠO Ở NƯỚC TA HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG
VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ

HÀ NỘI - 2019


HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ HẢI YẾN

NÂNG CAO TRÌNH ĐỘ TƯ DUY CHIẾN LƯỢC
CHO ĐỘI NGŨ CÁN BỘ LÃNH ĐẠO Ở NƯỚC TA HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG
VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ
Mã số: 62 22 03 02

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS. LÊ HỮU NGHĨA

HÀ NỘI - 2019

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của
riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung
thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo
quy định.
Tác giả

Nguyễn Thị Hải Yến


MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

1.1. Những công trình nghiên cứu về tư duy và tư duy chiến lược
1.2. Những công trình nghiên cứu về trình độ tư duy, tư duy chiến lược của đội
ngũ cán bộ lãnh đạo
1.3. Những công trình về giải pháp nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội
ngũ cán bộ lãnh đạo
1.4. Giá trị của các công trình nghiên cứu đã tổng quan và những vấn đề luận
án tiếp tục nghiên cứu
Chương 2: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TƯ DUY CHIẾN LƯỢC VÀ VAI
TRÒ CỦA NÓ ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG CỦA CÁN BỘ LÃNH ĐẠO

1
5
5
9
13

20

2.1. Tư duy và tư duy chiến lược
2.2. Vai trò của tư duy chiến lược đối với cán bộ lãnh đạo
2.3. Những nhân tố ảnh hưởng đến nâng cao trình độ tư duy chiến lược

24
24
41
47

Chương 3: NÂNG CAO TRÌNH ĐỘ TƯ DUY CHIẾN LƯỢC CHO ĐỘI NGŨ
CÁN BỘ LÃNH ĐẠO Ở NƯỚC TA HIỆN NAY - THỰC TRẠNG VÀ
NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA

76

3.1. Nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo nước ta
hiện nay - thực trạng và nguyên nhân
3.2. Những yêu cầu đặt ra đối với việc nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho
đội ngũ cán bộ lãnh đạo nước ta

106

Chương 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NÂNG CAO TRÌNH ĐỘ TƯ
DUY CHIẾN LƯỢC CHO ĐỘI NGŨ CÁN BỘ LÃNH ĐẠO Ở NƯỚC TA
TRONG TÌNH HÌNH MỚI HIỆN NAY

126

4.1. Đổi mới công tác lựa chọn, tuyển dụng đội ngũ cán bộ lãnh đạo các cấp
đáp ứng nhu cầu nâng cao trình độ tư duy chiến lược
4.2. Đổi mới công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ lãnh đạo theo hướng rèn
luyện tư duy chiến lược
4.3. Tăng cường công tác thông tin đối ngoại và khoa học dự báo cho đội ngũ
cán bộ lãnh đạo
4.4. Phát huy nhân tố chủ quan của đội ngũ cán bộ lãnh đạo
KẾT LUẬN
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN
QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

76

126
129
143
146
151
153
154


1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Một quốc gia hưng thịnh hay suy vong, điều đó phụ thuộc đáng kể vào
đường lối lãnh đạo, vào tầng lớp tinh hoa của quốc gia đó có tìm được phương
thức đúng đắn để chấn hưng đất nước, thực sự vì dân, vì nước hay không.
Đường lối lãnh đạo, chất lượng của tầng lớp tinh hoa ở mỗi quốc gia lại phụ

thuộc đáng kể vào trình độ tư duy chiến lược của họ - những người cán bộ lãnh
đạo. Khi bàn về vai trò của cán bộ trong sự nghiệp cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí
Minh luôn coi "cán bộ là cái gốc của mọi công việc, công việc thành công hay
thất bại là do cán bộ tốt hay kém" [67, tr.240]. Có thể nói rằng không một lĩnh
vực, một nội dung, nhiệm vụ nào của sự nghiệp cách mạng lại không cần đến đội
ngũ cán bộ lãnh đạo - những người đi đầu trong việc tham mưu, đề xuất và lãnh
đạo tổ chức thực hiện các nghị quyết, chủ trương của Đảng. Để cán bộ lãnh đạo
thực hiện tốt nhiệm vụ của mình, đòi hỏi phải có những tố chất ưu trội cả về mặt
trình độ tư duy và hành động. Tư duy con người có nhiều cấp độ khác nhau,
người cán bộ lãnh đạo dù ở cương vị nào không thể chỉ có tư duy thông thường
mà cần phải có tư duy chiến lược.
Tư duy chiến lược là yêu cầu cần thiết đối với người cán bộ lãnh đạo. Tư
duy chiến lược định hướng cho hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn của
con người. Có tư duy chiến lược sẽ giúp cho chủ thể có tầm nhìn xa trông rộng,
sớm phát hiện được các tín hiệu của sự thay đổi, của bước ngoặt, kịp thời phát
hiện cái mới hợp quy luật, do vậy, dự báo được các tình huống có thể xảy ra.
Trên cơ sở những phán đoán, những dự báo đó, chủ thể chủ động đề ra các
phương án dự phòng cho những tình huống bất lợi, những kết quả không mong
muốn có khả năng xảy đến, khắc phục tầm nhìn hạn hẹp. Trước những biến đổi
nhanh chóng, phức tạp của tình hình thế giới với nhiều thời cơ, nhưng cũng
nhiều thách thức thì người nào có được tư duy chiến lược đúng, vạch ra được
những chủ trương, chính sách phát triển mang tầm chiến lược sẽ là người chiến


2
thắng. Tư duy chiến lược là cần thiết cho bản thân mỗi người cán bộ lãnh đạo,
bởi họ là những người trực tiếp hoặc góp phần xây dựng đường lối, chủ trương,
chính sách trong phát triển kinh tế, chính trị, văn hóa - xã hội, bảo đảm quốc
phòng, an ninh, đối ngoại và là người tổ chức thực hiện.
Tuy có vai trò quan trọng đối với người cán bộ lãnh đạo như vậy, nhưng

trình độ tư duy chiến lược trong đội ngũ cán bộ lãnh đạo của nước ta hiện nay
còn những hạn chế, bất cập. Những hạn chế đó được bộc lộ ra khi có những
quyết sách, quyết định, chủ trương chưa thể hiện được tầm nhìn xa, trông rộng;
công tác dự báo, định hướng còn chưa phù hợp với thực tiễn, còn rơi vào tình
trạng bị động đối phó. Điều đó khiến những kế hoạch của đất nước và các địa
phương chưa mang tính dài hạn, tổng thể, trên thực tiễn ở những chủ trương
thiếu tính dự báo dễ dẫn đến tình trạng chắp vá, tùy tiện, gây tác hại tới phát triển
kinh tế - xã hội của đất nước, của địa phương. Vì vậy, đòi hỏi phải nâng cao hơn
nữa trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta, nhằm đáp
ứng một cách có hiệu quả và thành công đối với sự nghiệp đổi mới trong bối
cảnh tình hình quốc tế và khu vực với những biến đổi phức tạp, nhanh chóng,
khó lường hiện nay.
Với ý nghĩa đó, nghiên cứu sinh chọn vấn đề: “Nâng cao trình độ tư duy
chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay” làm đề tài nghiên
cứu cho luận án tiến sĩ của mình.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích
Trên cơ sở phân tích làm rõ một số vấn đề lý luận về tư duy chiến lược và
thực trạng trình độ tư duy chiến lược của đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện
nay, luận án đề xuất một số giải pháp chủ yếu góp phần nâng cao trình độ tư duy
chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta, đáp ứng những yêu cầu,
nhiệm vụ trong thời kỳ mới.


3
2.2. Nhiệm vụ
- Tổng quan những công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án
- Phân tích, làm rõ một số vấn đề lý luận về tư duy chiến lược; tầm
quan trọng của nâng cao trình độ tư duy chiến lược đối với đội ngũ cán bộ
lãnh đạo nước ta hiện nay; những nhân tố ảnh hưởng đến nâng cao trình độ tư

duy chiến lược cho cán bộ lãnh đạo; thực chất của việc nâng cao trình độ tư
duy chiến lược.
- Phân tích thực trạng, nguyên nhân và những vấn đề đặt ra đối với việc
nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta
hiện nay.
- Đề xuất một số giải pháp chủ yếu góp phần nâng cao trình độ tư duy
chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận án nghiên cứu việc nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ
cán bộ lãnh đạo ở nước ta.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của luận án là đội ngũ cán bộ lãnh đạo các cấp nói
chung ở nước ta, tập trung vào thời kỳ đổi mới (từ năm 1986 đến nay).
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lý luận
Luận án dựa trên lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh và quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về tư duy, vai trò
của tư duy chiến lược, về cán bộ và vai trò của cán bộ lãnh đạo.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp luận: Luận án dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ
nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử.
- Phương pháp cụ thể: Kết hợp phân tích và tổng hợp, quy nạp và diễn
dịch, lịch sử và logic, phương pháp liên ngành, phương pháp hệ thống - cấu trúc,
so sánh, phỏng vấn.


4
5. Đóng góp mới của luận án
- Bước đầu đưa ra khái niệm tư duy chiến lược ở mức độ khái quát, tạo cơ

sở, tiền đề cho việc nghiên cứu tư duy chiến lược trên từng đối tượng cán bộ,
lãnh đạo cụ thể của từng cấp, từng ngành, từng lĩnh vực.
- Đề xuất một số giải pháp chủ yếu góp phần nâng cao trình độ tư duy
chiến lược, hình thành và phát triển một phương pháp tư duy cần thiết cho đội
ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay nhằm đáp ứng công cuộc đổi mới và hội
nhập quốc tế.
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
Luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo về tư duy chiến lược
cho công tác nghiên cứu, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ trong các trường Đảng,
trường Chính trị, Cao đẳng, Đại học cũng như trong công tác lãnh đạo của các
cấp ủy Đảng.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các công trình khoa học của tác
giả có liên quan đến luận án đã được công bố và danh mục tài liệu tham khảo,
nội dung luận án gồm 4 chương, 13 tiết.


5
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
1.1. NHỮNG CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ TƯ DUY VÀ TƯ DUY
CHIẾN LƯỢC

Tư duy và tư duy lý luận là những vấn đề đã được quan tâm nghiên cứu
khá sớm trong lịch sử triết học từ thời cổ đại đến triết học cổ điển Đức, nhất là
triết học Mác - Lênin. Đã có nhiều công trình nghiên cứu được công bố, ở đó tập
trung làm rõ khái niệm tư duy, tư duy lý luận, vai trò của tư duy lý luận trong
quá trình lãnh đạo của đội ngũ cán bộ chủ chốt ở nước ta được đề cập trên những
bình diện khác nhau.
Trong tác phẩm Đổi mới phong cách tư duy [16], thông qua việc phân tích

những đặc điểm tư duy truyền thống với những ưu điểm và cả những hạn chế
của nó, tác giả Phạm Như Cương khẳng định cần kiên trì quan điểm cho rằng
trong đổi mới phong cách tư duy phải phát huy và phát triển phong cách tư duy
biện chứng của chủ nghĩa Mác - Lênin và của tư tưởng Hồ Chí Minh.
Trong tác phẩm Học tập phong cách tư duy Hồ Chí Minh [81], tác giả
Trần Văn Phòng với nhiều bài viết khác nhau xoay quanh bàn về phong cách tư
duy Hồ Chí Minh, từ nguồn gốc tới những đặc trưng và giá trị của chúng đã làm
nổi bật phong cách tư duy đặc biệt ở Người. Chính những nét đặc sắc trong
phong cách tư duy Hồ Chí Minh đã giúp Người vận dụng sáng tạo và thành công
chủ nghĩa Mác - Lênin vào thực tiễn cách mạng nước ta; làm rõ những đặc trưng
phong cách tư duy Hồ Chí Minh góp phần khắc phục những căn bệnh kinh
nghiệm, giáo điều, duy ý chí - những căn bệnh cản trở tầm nhìn xa trông rộng
đối với người cán bộ lãnh đạo. Qua đó góp phần từng bước xây dựng phong
cách tư duy khoa học, nâng cao trình độ tư duy lý luận, là những tiền đề không
thể thiếu để hình thành tư duy chiến lược.
Nguyễn Trọng Chuẩn với Nửa thế kỷ nghiên cứu và giảng dạy triết học ở
Việt Nam [11], đã tổng quan các hướng nghiên cứu về tư duy, bao gồm nghiên
cứu cơ bản về các mặt nhận thức luận, phương pháp luận, lôgíc học và nghiên


6
cứu ứng dụng, tập trung vào chủ đề thực trạng, nguyên nhân, giải pháp khắc
phục tình trạng lạc hậu của tư duy lý luận ở nước ta, tình trạng chính trị hóa tư
duy lý luận. Theo tác giả, lôgíc học là khoa học về tư duy, do vậy, nó cần phải
được giảng dạy trong tất cả các trường đại học. Có như vậy mới mới góp phần
nâng cao trình độ tư duy khoa học của đội ngũ cán bộ trong tương lai.
Trong cuốn “Những vấn đề lý luận đặt ra từ các văn kiện Đại hội IX của
Đảng” [12], hai tác giả Nguyễn Trọng Chuẩn và Đặng Hữu Toàn bàn đến đặc
điểm tư duy của con người Việt Nam. Đặc biệt, đối với “những người có chức,
có quyền phải trau dồi đạo đức của người cộng sản”, nỗ lực phấn đấu nâng cao

năng lực trí tuệ để hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ đối với Tổ quốc.
Tác giả Vũ Khoan với tác phẩm “Tư duy chiến lược và khoa học lãnh
đạo, quản lý - những thành tựu nghiên cứu trên thế giới và sự tham khảo, vận
dụng cho Việt Nam” [46], đề cập đến sự ra đời của khoa học lãnh đạo, quản lý
đã hình thành từ lâu đời. Trên thế giới có rất nhiều công trình nghiên cứu về
khoa học lãnh đạo, quản lý. Tư duy chiến lược là một trong những nội dung
quan trọng không thể thiếu trong tư duy người làm lãnh đạo, quản lý. Việt Nam
hiện nay, cùng với sự vận động, phát triển của thế giới, đứng trước những cơ hội
và thách thức cần nghiên cứu và học hỏi một cách đầy đủ và nghiêm túc về tư
duy chiến lược, về khoa học lãnh đạo, quản lý nhằm vạch ra những đường
hướng phát triển đúng đắn và hiệu quả cho đất nước.
Tác giả Nguyễn Ngọc Long với “Năng lực tư duy lý luận trong quá trình
đổi mới tư duy” [57], phân tích về năng lực tư duy lý luận và vai trò của nó trong
đổi mới tư duy, thông qua việc nâng cao năng lực tư duy là sự ảnh hưởng đến
hiệu quả công việc thực tế. Đất nước ta bắt đầu bước vào thời kỳ đổi mới, tiến
lên xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thì việc nâng
cao năng lực tư duy lý luận có ý nghĩa rất quan trọng đối với các chủ thể kinh tế
trong việc đưa ra những định hướng, chiến lược phát triển của mình.
Bài viết “Bàn về năng lực tư duy” [101], tác giả Hồ Bá Thâm đề cập một
số nội dung quan trọng về tư duy. Bài viết cũng phân tích một cách chi tiết và
khoa học như khái niệm tư duy, các quan điểm khác nhau khi bàn về tư duy, sự


7
ảnh hưởng của tư duy đối với hoạt động thực tiễn. Tác phẩm là tài liệu quan
trọng cho việc nghiên cứu và nâng cao năng lực tư duy lý luận.
Với bài viết “Tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò của năng lực trí tuệ và lý
luận” [44], tác giả Trần Đình Huỳnh, đề cập đến tư tưởng của Hồ Chí Minh về
vai trò của trí tuệ, về lý luận đối với thực tiễn; nhấn mạnh công tác lý luận luôn
phải gắn liền với thực tiễn. Bài viết cho thấy Hồ Chí Minh đặc biệt chú trọng

đến vai trò của trí tuệ. Sau cách mạng Tháng Tám thành công, Người chủ
trương xóa nạn mù chữ để tiêu diệt giặc dốt; bồi dưỡng tri thức lý luận khoa
học để con người hiểu và nắm bắt được các quy luật khách quan; bồi dưỡng tri
thức khoa học - kỹ thuật để con người nâng cao sự hiểu biết về tự nhiên, xã hội,
chuyên môn nghiệp vụ; tạo điều kiện để con người tiếp thu, làm chủ khoa học kỹ thuật, công nghệ hiện đại. Về vai trò của lý luận đối với thực tiễn, Chủ tịch
Hồ Chí Minh thường xuyên nhấn mạnh: trong hoạt động thực tiễn, bất cứ làm
việc gì muốn thành công phải có lý luận dẫn đường. Tuy nhiên, Người có một
nguyên tắc nhất quán trong học tập, nghiên cứu, vận dụng lý luận, đó là lý luận
phải gắn liền với thực tiễn, lý luận bắt nguồn từ sự khái quát thực tiễn. Người
căn dặn, lý luận phải liên hệ với thực tiễn, học phải đi đôi với hành, lý luận
phải được vận dụng vào thực tiễn một cách sáng tạo; phải chú trọng tổng kết
thực tiễn để phát triển lý luận, thực tiễn phải là cơ sở, động lực cho quá trình
nhận thức và cho lý luận.
Tác giả Nguyễn Đức Quyền trong bài “Nâng cao năng lực tư duy lý luận
cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở nước ta hiện nay” [90], thông qua
nghiên cứu của mình đã chỉ ra năng lực tư duy lý luận là một vấn đề được nhiều
nhà nghiên cứu lý luận quan tâm trong quá trình đổi mới tư duy ở nước ta thời
gian qua. Mỗi công trình nghiên cứu làm rõ hơn về tư duy lý luận, khai thác và
bổ sung thêm vai trò, sự cần thiết của tư duy lý luận; trên cơ sở đó đề ra những
giải pháp khác nhau nhằm nâng cao năng lực và trình độ của tư duy lý luận. Tác
giả Nguyễn Đức Quyền cho rằng: năng lực tư duy lý luận là khả năng tư duy về
những vấn đề chung, tổng thể, toàn vẹn, nắm bắt đối tượng trong tính chỉnh thể
của sự tồn tại, vận động và phát triển. Năng lực tư duy lý luận là khả năng tư duy


8
khoa học, sáng tạo trong sử dụng các khái niệm, phạm trù nhằm đem lại những
tri thức mới mang tính chính xác, sâu sắc, chặt chẽ, lôgíc và có hệ thống, phù
hợp với quy luật khách quan của hiện thực, qua các khâu phân tích, so sánh, tổng
hợp, trừu tượng hoá, khái quát hoá. Với đặc tính khoa học của mình, năng lực tư

duy lý luận tốt có sức mạnh đưa lý luận vào cuộc sống, làm sáng tỏ hơn những
vấn đề lý luận trừu tượng, cụ thể hoá lý luận thành mục tiêu, phương hướng, giải
pháp khả thi để giải quyết các vấn đề của cuộc sống một cách có hiệu quả. Qua
công trình nghiên cứu này, tác giả đi tới khẳng định vai trò quan trọng không thể
thiếu của tư duy lý luận đối với người cán bộ chủ chốt cấp huyện, có giá trị định
hướng cho hoạt động nhận thức, hoạt động thực tiễn của họ.
Tác giả Thái Ninh, thông qua “Mấy ý kiến về đổi mới tư duy lý luận” [78],
đã đề cập đến thực trạng đất nước, những đòi hỏi trong tình hình mới và những
yêu cầu đặt ra đòi hỏi phải đổi mới tư duy lý luận; đề xuất một số yêu cầu cần
đạt để đổi mới tư duy lý luận. Đổi mới tư duy lý luận trong sự nghiệp đổi mới
đất nước nói chung và trong công tác xây dựng Đảng làm cho toàn Đảng trở
thành một Đảng trí tuệ, có trình độ và năng lực lãnh đạo công cuộc đổi mới toàn
diện đất nước, đồng thời khắc phục độ trễ của lý luận để lý luận thực sự giữ vai
trò chỉ đạo thực tiễn một cách hiện quả.
Tư duy chiến lược cũng được nghiên cứu, trao đổi trong các diễn đàn,
trong các cuộc hội thảo khoa học với những quy mô của những tổ chức khác
nhau. Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh, tháng 6/2008 đã
tổ chức cuộc hội thảo với nội dung “Phát triển tư duy chiến lược cho các nhà
lãnh đạo khu vực công”. Tại hội thảo này đã thảo luận và làm rõ tầm quan trọng
của tư duy chiến lược trong lãnh đạo chính trị và khu vực công; nêu ra những
vấn đề lý thuyết cơ bản về tư duy chiến lược; những ứng dụng của tư duy chiến
lược trong lãnh đạo; các phương pháp và biện pháp tăng cường tư duy chiến
lược cho các nhà lãnh đạo. Với những mục tiêu như vậy, tại hội thảo, bản chất và
các đặc điểm cơ bản dưới góc độ tiếp cận trong cung cấp dịch vụ công của tư
duy chiến lược đã được tiếp cận và phân tích, vai trò của tư duy được khẳng định
và làm rõ.


9
Ngoài ra còn nhiều công trình nghiên cứu khác nhau liên quan đến việc

đổi mới trong tổ chức, quản lý, xây dựng kế hoạch, những mô hình phát triển
trong tương lai ở những lĩnh vực khác nhau tuy không trực tiếp nghiên cứu về tư
duy, tư duy lý luận, tư duy chiến lược nhưng cũng có đề cập đến ở góc độ vai
trò, tầm quan trọng của nó.
1.2. NHỮNG CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ TRÌNH ĐỘ TƯ DUY, TƯ DUY
CHIẾN LƯỢC CỦA ĐỘI NGŨ CÁN BỘ LÃNH ĐẠO

Thông qua những công trình nghiên cứu về tư duy, tư duy lý luận, tư duy
chiến lược của đội ngũ cán bộ lãnh đạo, ngoài việc làm rõ vấn đề tư duy nói
chung, còn đề cập đến năng lực, trình độ tư duy, thực trạng của tư duy của đội
ngũ cán bộ lãnh đạo từ đó đưa ra giải pháp nâng cao trình độ tư duy, tư duy lý
luận, tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ, lãnh đạo.
Với bài viết “Thực trạng tư duy lý luận của lãnh đạo quản lý nước ta
hiện nay trong quá trình học tập phong cách tư duy Hồ Chí Minh” trong
cuốn Học tập phong cách tư duy Hồ Chí Minh [81], tác giả Nguyễn Thế
Kiệt chỉ ra thực tế những năm qua cho thấy, cán bộ lãnh đạo, quản lý ở
nước ta đã năng động triển khai nghị quyết của Trung ương cũng như tổng
kết kinh nghiệm thực tiễn, góp phần khuyến nghị với Trung ương kịp thời
bổ sung, phát triển lý luận và chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách,
pháp luật của Nhà nước. Tuy nhiên, trong thực tế nhiều cán bộ lãnh đạo
quản lý vẫn còn trông chờ sự chỉ đạo của Trung ương, chưa mạnh dạn đề
xuất những biện pháp sáng tạo, phù hợp với tình hình cụ thể ở địa phương.
Vì thế, nhiều vấn đề nảy sinh từ thực tế chưa được giải quyết kịp thời khiến
họ lúng túng, bị động. Trong khi đó, sự nghiệp đổi mới của đất nước đòi
hỏi phải kịp thời tổng kết thực tiễn, đề xuất được những giải pháp góp phần
chỉ đạo hoạt động thực tiễn.
Cuốn sách “Quá trình đổi mới tư duy lý luận của Đảng ta từ năm 1986
đến nay” [92] của nhóm tác giả Tô Huy Rứa và các cộng sự là tài liệu tham khảo
một cách có hệ thống về quá trình đổi mới tư duy lý luận của Đảng từ Đại hội VI
đến nay, góp phần vào việc tổng kết lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và

10
con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam trước thềm Đại hội Đảng lần thứ
IX năm 2001. Từ việc tổng kết thực tiễn 20 năm đổi mới, chúng ta thấy rõ không
ít vấn đề thực tiễn đặt ra mà lý luận chưa giải quyết một cách thoả đáng, còn xa
với nhu cầu thực tiễn đổi mới. Bên cạnh những thành tựu nổi bật đã đạt được
vẫn còn sự bất cập trong tư duy và hành động, vẫn còn sự suy thoái về phẩm
chất đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên, tệ quan liêu, tham
nhũng vẫn còn là quốc nạn.
Cuốn sách “5 đương đại” [96], là công trình tập hợp các bài viết của các
học giả Trung Quốc, tập trung vào năm vấn đề lớn, trong đó có hai vấn đề liên
quan trực tiếp đến tư duy chiến lược, đó là:
- Bồi dưỡng tư duy chiến lược;
- Mở rộng tầm nhìn thế giới là yêu cầu cán bộ lãnh đạo, quản lý nỗ lực
quan sát, nắm bắt sâu sắc thực trạng và xu hướng cơ bản của sự phát triển thế
giới đương đại.
Cuốn sách Tư duy chiến lược và khoa học mới: Lập kế hoạch giữa tình
thế hỗn độn, phức tạp và thay đổi của tác giả T. Irene Sanders do Chu Tiến Ánh
dịch [94] viết về những câu chuyện của chính tác giả trên con đường tìm kiếm
nhận thức của mình đối với một lĩnh vực hoạt động hết sức quan trọng là tư duy
chiến lược và lập kế hoạch cho dự án phát triển trong các lĩnh vực kinh doanh,
kinh tế và xã hội.
Tác giả Bruce và Andy với tác phẩm Tư duy chiến lược [8], được Lê
Ngọc Phương Anh tổng hợp và biên dịch bàn về chiến lược kinh tế trên cơ sở
lập kế hoạch chiến lược và triển khai chiến lược. Có tư duy chiến lược ở đây là
có khả năng hoạt động dài hạn trong khi vẫn phát huy tối đa năng lực hoạt
động trong ngắn hạn là điều bắt buộc đối với các nhà quản lý. Tư duy chiến
lược sẽ giúp vạch ra con đường dẫn đến thành công, và xây dựng cho khả năng
phân tích và hoạch định tổng thể. Tất cả các khía cạnh quan trọng trong quá

trình phát triển và triển khai chiến lược - từ việc nghiên cứu và thu nhập những
thông tin cơ sở để hình thành một chiến lược mới cho đến việc đánh giá và điều
chỉnh thích nghi đều sẽ được giải thích thật rõ ràng. Ở tác phẩm tổng hợp


11
những lời khuyên thiết thực nhất, cùng với những câu hỏi để tự đánh giá hiệu
quả công việc.
Tác phẩm Tư duy chiến lược - Công cụ sắc bén trong chính trị, kinh
doanh và đời thường của hai tác giả Avinat Đixit và Beri NênBăp [1] đã đưa ra
một số phương pháp, kỹ thuật tính toán lựa chọn các giải pháp tối ưu cho những
tình huống điển hình ở những khâu khác nhau trong lĩnh vực hoạt động kinh tế
thông qua rất nhiều những câu chuyện, phát triển các phương pháp suy nghĩ, đưa
ra những chỉ dẫn chiến lược hữu hiệu. Nói cách khác, thông qua những câu
chuyện để chỉ ra những bài học về phương pháp tư duy, phát triển cách tư duy
chiến lược.
Tác giả Lê Hữu Nghĩa với bài viết “Một số căn bệnh trong phương pháp
tư duy của cán bộ ta” [71] đề cập đến bệnh giáo điều và bệnh kinh nghiệm trong
tư duy của cán bộ nước ta. Bệnh giáo điều là khuynh hướng tư tưởng, hành động
tuyệt đối hoá vai trò lý luận, coi nhẹ thực tiễn, tách rời lý luận khỏi thực tiễn,
thiếu quan điểm lịch sử cụ thể. Bệnh kinh nghiệm là khuynh hướng tư tưởng
tuyệt đối hoá kinh nghiệm, coi thường lý luận khoa học. Bệnh kinh nghiệm và
bệnh giáo điều tuy có liên quan tới chủ nghĩa kinh nghiệm và chủ nghĩa giáo
điều nhưng dưới góc độ nhận thức lý luận, nguyên nhân trực tiếp và chủ yếu là
do sự yếu kém về lý luận không nắm được tinh thần khoa học của đường lối, chủ
trương, chính sách. Sự yếu kém về nhận thức như vậy dĩ nhiên sẽ không tránh
được bệnh kinh nghiệm. Tuy nhiên, sự yếu kém về nhận thức không chỉ dẫn đến
bệnh kinh nghiệm mà còn dẫn đến bệnh giáo điều. Chính vì vậy, để khắc phục
bệnh kinh nghiệm và bệnh giáo điều, phương hướng quan trọng hàng đầu là phải
nâng cao trình độ lý luận, trình độ hiểu biết về đường lối, chủ trương, chính

sách… của cán bộ nói chung.
Trong bài viết “Bồi dưỡng tư duy chiến lược cho cán bộ lãnh đạo, quản
lý ở nước ta hiện nay” [83], tác giả Trần Văn Phòng đề cập rõ nhất về tư duy
chiến lược, những đặc điểm cũng như yêu cầu để có được tư duy chiến lược đối
với đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta hiện nay. Ở bài viết này, tác giả cũng đưa
ra khái niệm và một số đặc trưng về tư duy chiến lược; sự cần thiết phải có tư
duy chiến lược ở đội ngũ cán bộ lãnh đạo đất nước ta hiện nay.


12
Tác giả Trần Văn Phòng trong bài viết “Năng lực tư duy lý luận với hoạt
động của đội ngũ cán bộ quản lý, lãnh đạo cấp huyện người dân tộc thiểu số”
[82], đề cập đến vai trò của tư duy lý luận, thực trạng năng lực tư duy lý luận
của cán bộ quản lý, lãnh đạo cấp huyện người dân tộc thiểu số - những mặt
mạnh và hạn chế, từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực tư duy
lý luận cho đội ngũ này. Bên cạnh đặc trưng chung của đội ngũ cán bộ chủ chốt
cấp huyện, người cán bộ lãnh đạo dân tộc thiểu số cũng có những đặc thù riêng.
Tuy nhiên, họ là những người đứng đầu, trực tiếp lãnh đạo, quản lý triển khai
thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước;
đồng thời, chịu trách nhiệm đề ra và tổ chức thực hiện các chủ trương, chương
trình kế hoạch phát triển của đơn vị và địa phương mình phụ trách. Với trọng
trách như thế, đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện phải có năng lực tư duy thích
ứng mới có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình. Tuy vậy, năng lực tư duy
của một bộ phận trong đội ngũ cán bộ lãnh đạo cấp huyện người dân tộc thiểu
số vẫn còn những hạn chế như: trình độ tư duy còn thấp; trong công tác lãnh
đạo còn nhiều biểu hiện của bệnh giáo điều; công tác dự đoán, dự báo tình hình
chưa theo kịp thực tế; việc nắm bắt, xử lý thông tin thiếu kịp thời; trong chỉ
đạo, còn biểu hiện của bệnh chủ quan, duy ý chí, còn dựa vào kinh nghiệm trực
quan, sự tùy tiện trong công tác tổ chức thực tiễn. Trên cơ sở đó đề ra một số
giải pháp chủ yếu để khắc phục những hạn chế và nâng cao trình độ tư duy lý

luận của đội ngũ cán bộ này, góp phần phát triển đất nước.
Bài viết “Hội nhập quốc tế và yêu cầu về tư duy chiến lược của người
lãnh đạo hiện nay” [84] của tác giả Trần Văn Phòng khẳng định, tư duy chiến
lược đóng vai trò hết sức quan trọng mang tính quyết định trong hoạt động của
người lãnh đạo, nhất là trong điều kiện toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế. Bài viết
đưa ra những yếu tố hình thành tư duy chiến lược của người lãnh đạo, gồm: tố
chất bẩm sinh của người lãnh đạo; tri thức qua học tập, rèn luyện; môi trường
kinh tế, văn hóa, chính trị, xã hội; hoạt động của người lãnh đạo. Tác giả còn chỉ
ra một số nội dung chủ yếu của tư duy chiến lược: tư duy chiến lược toàn cầu
cho hành động quốc gia; tư duy chiến lược về quản trị xã hội; tư duy chiến lược


13
về giáo dục, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao; tư duy chiến lược về mô
hình phát triển của quốc gia, dân tộc. Từ đó bài viết đi tới khẳng định, muốn bồi
dưỡng tư duy chiến lược của người lãnh đạo Việt Nam hiện nay cần tính tới các
nhân tố tác động và người lãnh đạo cần chủ động: học tập, trau dồi phương pháp
biện chứng duy vật; rèn luyện năng lực tư duy chiến lược thông qua thực tiễn
hoạt động lãnh đạo; nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, trình độ khoa học
và công nghệ hiện đại; tăng cường rèn luyện đạo đức cách mạng; dân chủ trong
hoạt động lãnh đạo.
Tại “Báo cáo tổng kết một số vấn đề lý luận - thực tiễn qua 30 năm đổi
mới” [27], Đảng Cộng sản Việt Nam, Ban Chấp hành Trung ương, Ban Chỉ đạo
tổng kết, đã trình bày một cách đầy đủ và hệ thống bối cảnh quốc tế và trong
nước trong chặng đường đổi mới 30 năm qua; chỉ ra những thành tựu, hạn chế
cũng như nguyên nhân của những thành tựu và hạn chế đó; nhấn mạnh những
nội dung cần tiếp tục đẩy mạnh công cuộc đổi mới, tầm nhìn tới 2030.
Qua khảo sát tình hình nghiên cứu cho thấy đã có rất nhiều công trình
nghiên cứu về tư duy, tư duy lý luận và cũng đã có công trình đề cập đến vấn đề
bồi dưỡng tư duy chiến lược cho cán bộ lãnh đạo quản lý ở nước ta hiện nay. Tư

duy chiến lược ngày càng được quan tâm nghiên cứu trong bối cảnh hiện nay
trên phạm vi toàn cầu do đòi hỏi sự phát triển của nhân loại. Việc bồi dưỡng,
nâng cao trình độ tư duy chiến lược là quan trọng, thiết thực, đặc biệt với đội ngũ
cán bộ lãnh đạo các cấp. Tuy nhiên, chưa có công trình nào tập trung đi sâu
nghiên cứu về vấn đề: Nâng cao trình độ tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ
lãnh đạo ở nước ta hiện nay. Đây là vấn đề cần được triển khai nghiên cứu và
đưa ra những đề xuất hữu ích.
1.3. NHỮNG CÔNG TRÌNH VỀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO TRÌNH ĐỘ TƯ DUY
CHIẾN LƯỢC CHO ĐỘI NGŨ CÁN BỘ LÃNH ĐẠO

Với việc tư duy chiến lược ngày càng được chú trọng quan tâm, đi sâu
nghiên cứu thì những giải pháp nhằm bồi dưỡng, nâng cao năng lực, trình độ tư
duy chiến lược đối với đội ngũ cán bộ lãnh đạo cũng được các tác giả của những
công trình nghiên cứu đề cập đến.


14
Các tác giả Trung Quốc Thái Kiến Ba, Chu Minh và Vĩ Học Cơ “Một số
vấn đề cán bộ lãnh đạo cần chú ý nắm bắt khi bồi dưỡng tố chất tư duy chiến
lược” [3], Tạp chí Diễn đàn Công đoàn, kỳ thứ 3, quyển thứ 9 (Phan Huy Quang
dịch) đưa ra quan điểm của mình về tư duy chiến lược và những đặc trưng cần
có để có được tố chất tư duy chiến lược. Người cán bộ lãnh đạo cần phải có được
tư duy chiến lược, phải tự giác bồi dưỡng tố chất tư duy chiến lược. Những nội
dung cần chú trọng để bồi dưỡng tố chất tư duy chiến lược được các tác giả nêu
ra ở đây là: vấn đề thế giới quan, chú ý vấn đề hiện thực, chú trọng vấn đề
phương pháp. Bài viết cũng đưa ra một số phương pháp để bồi dưỡng tư duy
chiến lược: tầm nhìn cần rộng mở, nhãn quan phải thấu tỏ, nhãn quan cần nhìn
xa trông rộng, nhãn quan cần vượt trước.
Hoàng Chí Bảo, trong bài viết “Năng lực lãnh đạo chiến lược - quan
niệm, vấn đề và giải pháp” [4], đã chỉ ra đối tượng lãnh đạo chiến lược, những

yêu cầu đối với đội ngũ này và từ đó đề ra một số giải pháp để xây dựng đội ngũ
lãnh đạo chiến lược trong tình hình hiện nay. Theo đó, lãnh đạo chiến lược được
chỉ ra là lãnh đạo ở tầm vĩ mô, quốc gia, tổng thể và chỉnh thể. Lãnh đạo chiến
lược là lãnh đạo việc soạn thảo đường lối, hoạch định chiến lược và chính sách
có quan hệ tới phát triển chung hay phát triển từng lĩnh vực trong phát triển quốc
gia, trong đối nội và đối ngoại. Lãnh đạo chiến lược là thể hiện tầm vóc, sức ảnh
hưởng, quy mô, chiều kích tác động của nhà lãnh đạo và cơ quan lãnh đạo đối
với sự phát triển của cộng đồng xã hội. Lãnh đạo chiến lược cũng được tác giả
xác định là đội ngũ lãnh đạo ở tất cả các cấp, các ngành. Theo tác giả, cấp tỉnh,
cấp vùng, miền cũng phải được coi là cấp chiến lược, các lãnh đạo ở khu vực
này hỗ trợ, bổ sung, điều chỉnh các vấn đề liên quan tới phát triển của địa
phương, vùng miền với tư cách là hình ảnh thu nhỏ của quốc gia; cấp cơ sở - vi
mô có tầm quan trọng đặc biệt vì nó là những tế bào khởi phát làm nên xã hội,
cộng đồng và nhà nước cùng với chính thể của mình. Trên cơ sở những yêu cầu
về nhiệm vụ, bài viết cũng đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực lãnh
đạo chiến lược đối với đội ngũ lãnh đạo chiến lược ở nước ta.


15
Tác giả Trung Quốc Vương Như Cần với bài viết “Tư duy chiến lược của
cán bộ lãnh đạo cần đủ bốn quan điểm”, Tạp chí Tiền tuyến (Phan Huy Quang
dịch) [9] khẳng định, tư duy chiến lược của cán bộ lãnh đạo vừa là một vấn đề lý
luận, cũng là một vấn đề thực tiễn. Biểu hiện cụ thể của tư duy chiến lược của cán
bộ lãnh đạo là: vận dụng lập trường, quan điểm và phương pháp của chủ nghĩa
Mác để quan sát vấn đề, từ phương hướng toàn cục và sự lâu dài để suy xét vấn
đề, vừa có thể tiến hành sắp xếp và phân loại các yếu tố phức tạp trong nội bộ vấn
đề. Tác giả cũng cho rằng, phương thức tư duy chiến lược là hình thái cao của
phương thức tư duy, tư duy chiến lược của cán bộ lãnh đạo cần hội đủ bốn yếu tố:
triết học quan trong tư duy chiến lược; thời đại quan của tư duy chiến lược; toàn
cục quan trong tư duy thời đại; thực tiễn quan của tư duy chiến lược. Và sau cùng,

tính đúng đắn của tư duy chiến lược phải được kiểm nghiệm bằng thực tiễn.
Cuốn sách “Đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực tham mưu chiến lược”
[15] của tác giả Đỗ Minh Cương và Nguyễn Viết Lộc nêu lên tầm quan trọng
của chiến lược, vai trò của tham mưu chiến lược, của nguồn nhân lực tham mưu
chiến lược đối với sự phát triển của đất nước trong thời đại ngày nay. Thông qua
khảo sát thực trạng, các tác giả cũng đề xuất những giải pháp trong công tác bồi
dưỡng nguồn nhân lực chất lượng cao nhằm tạo ra một đội ngũ tham mưu chiến
lược đối với nước ta hiện nay. Thông qua cuốn sách này, nhóm tác giả cùng làm
rõ các khái niệm như: khái niệm tham mưu chiến lược, cán bộ chiến lược và vai
trò của đội ngũ này. Nhiều chương trình đào tạo, bồi dưỡng đối với đội ngũ cán
bộ chiến lược, người giữ vai trò đứng đầu của các nước cũng được đưa vào
nghiên cứu, đánh giá, qua đó có những sự vận dụng nhất định trong việc xây
dựng các giải pháp cho việc phát triển đội ngũ cán bộ chiến lược ở Việt Nam
trong giai đoạn hiện nay.
Luận án tiến sỹ của Dương Minh Đức: “Nâng cao năng lực tư duy lý
luận của cán bộ lãnh đạo chủ chốt cấp tỉnh vùng đồng bằng sông Hồng hiện
nay” [31] nhấn mạnh, sức mạnh trí tuệ của con người có cơ sở nền tảng của
nó là tư duy lý luận. Tư duy lý luận là khả năng tổng hợp các phẩm chất trí
tuệ của chủ thể, đáp ứng yêu cầu phát hiện ra những yếu tố mới, nhận thức


16
nhanh, nhạy, đúng đắn đối với hiện thực ở trình độ lý luận. Bằng tư duy lý
luận, chủ thể có những đề xuất thiết thực, cụ thể, sắc bén, sáng tạo, góp phần
nâng cao hiệu quả hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn của con người.
Ở vùng đồng bằng sông Hồng, cán bộ lãnh đạo chủ chốt cấp tỉnh đang đứng
trước mâu thuẫn giữa yêu cầu, nhiệm vụ ngày càng cao với trình độ và khả
năng đáp ứng của cán bộ lãnh đạo chủ chốt ở đây nhiều mặt chưa ngang tầm,
nhất là về năng lực tư duy lý luận. Muốn nâng cao năng lực tư duy lý luận,
luận án đã đưa ra một số phương hướng và giải pháp cụ thể.

Bài viết của Ngô Huy Đức, “Nâng cao năng lực tư duy của cán bộ lãnh
đạo cấp chiến lược” [32] đề cập đến những tố chất cần có đối với người lãnh
đạo để thực hiện công việc lãnh đạo. Bên cạnh các yếu tố về đạo đức, sức khỏe,
tính cách..., tư duy của người lãnh đạo là yếu tố quan trọng hàng đầu quyết định
hiệu quả lãnh đạo. Nâng cao năng lực tư duy của cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược
phụ thuộc vào chính việc xác định đúng các thách thức lãnh đạo trong môi
trường, bối cảnh cụ thể của người lãnh đạo đó; đồng thời, cùng với tư duy khoa
học, đội ngũ lãnh đạo cấp chiến lược cần phải nâng cao năng lực tư duy khác,
như tư duy hệ thống và tính sáng tạo nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển trong tình
hình hiện nay.
Bài viết “Xây dựng đội ngũ cán bộ cấp chiến lược ở nước ta hiện nay quan niệm, đặc điểm và những mâu thuẫn cần giải quyết” [43] của tác giả Đoàn
Minh Huấn đề cập đến tầm quan trọng của việc xây dựng đội ngũ cán bộ cấp
chiến lược đối với toàn bộ công tác cán bộ của Đảng. Vì vậy, chăm lo xây dựng
cán bộ cấp chiến lược phải được xem là trọng tâm trong công tác cán bộ. Muốn
vậy, cần phải nhận diện được các đặc điểm, phát hiện các mâu thuẫn và đề xuất
phương thức giải quyết mâu thuẫn, tìm động lực cho cán bộ cấp chiến lược phát
triển, xứng đáng với vị thế, trách nhiệm trong toàn bộ sự nghiệp đổi mới.
Tác giả Trung Quốc Tăng Quảng Lạc, “Bàn về nguyên tắc cơ bản của tư duy
chiến lược của cán bộ lãnh đạo thời kỳ mới” [49], Tạp chí Trường Đảng tỉnh ủy Tứ
Xuyên (Phan Huy Quang dịch) đưa ra những tìm tòi bước đầu những nguyên tắc cơ
bản của tư duy chiến lược mà đội ngũ cán bộ lãnh đạo cần tuân thủ. Các nguyên tắc


17
được tác giả chỉ ra trong bài viết bao gồm: nguyên tắc giá trị với mục đích được đặt
ra là vì ai, vì cái gì; nguyên tắc tính khoa học mà xét về căn bản chính là yêu cầu
quá trình tư duy chiến lược tuân thủ quy luật khách quan sự tồn tại, phát triển của
giới tự nhiên và xã hội loài người, nội dung của tư duy chiến lược phù hợp với quy
luật khách quan; nguyên tắc tính dân chủ là hình thức tổ chức, hình thức tự quyết và
tự trị của nhân dân, bảo vệ quyền uy của đa số và đồng thời tôn trọng thiểu số bảo

lưu ý kiến với quyết sách dân chủ, lợi ích và ý chí của quần chúng nhân dân được
đảm bảo và tôn trọng, được tôn trọng; nguyên tắc tính sáng tạo, đây là yêu cầu rất
cần thiết đối với tư duy chiến lược để đảm bảo tính toàn cục, tính dài hạn, lược bỏ
đi những tư duy chết cứng, lạc hậu, đối diện với điều kiện xã hội mới, đưa ra những
quan niệm mới, góc nhìn mới, đưa ra những hoạch định mới phát triển.
Bài viết “Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và yêu cầu đối với lãnh đạo
chiến lược” [86] của tác giả Đỗ Văn Quân, Nguyễn Ngọc Lam nêu lên những
đặc điểm của cuộc cách mạng khoa học lần thứ tư với những thuận lợi và bất cập
đối với nước ta hiện nay. Trước những biến động và đòi hỏi mới của thực tại,
bao gồm cả những thuận lợi và những rào cản đối với đội ngũ lãnh đạo chiến
lược, bài viết chỉ ra yêu cầu đối với đội ngũ lãnh đạo chiến lược để có thể nắm
bắt kịp thời những diễn biến của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ đang
ảnh hưởng mạnh mẽ trên quy mô toàn cầu này.
Tác giả Trung Quốc Đoạn Bồi Quân với bài viết “Nội hàm thời đại và kết
cấu của tư duy chiến lược của cán bộ lãnh đạo” [87], Tạp chí Trường Bạch
(Phan Huy Quang dịch) khai thác yêu cầu “thạo sử dụng tư duy chiến lược” mà
Đại hội Đảng lần thứ 16 của Trung Quốc đặt ra đối với đội ngũ lãnh đạo trong
tình hình mới. Tác giả phân tích những đặc điểm của tình hình thế giới, từ đó đi
tới khẳng định: “thạo sử dụng tư duy chiến lược” là yêu cầu tất yếu của sứ mệnh
lịch sử xây dựng toàn diện xã hội khá giả. Theo tác giả, đặc trưng cơ bản của
chiến lược là sự kết hợp thống nhất của ba góc độ: chiến lược từ góc độ thực
tiễn, từ góc độ không gian và thời gian. Triển khai năng lực tư duy chiến lược
theo ba góc độ trên có thể khái quát thành: năng lực hoạch định chiến lược theo
góc độ mục tiêu và phương thức, năng lực toàn cục chiến lược theo góc độ toàn


18
cục và cục bộ, năng lực dự báo và phát triển chiến lược theo góc độ hiện tại và
tương lai.
Tác giả Nguyễn Đức Quyền với“Nâng cao năng lực tư duy lý luận cho

đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện ở nước ta hiện nay” [90] đề cập đến năng
lực tư duy lý luận có vai trò quan trọng trong cuộc sống, đặc biệt là đối với
người cán bộ lãnh đạo. Với vị trí đặc thù là khâu trung gian, là cầu nối trong
quy trình lãnh đạo, quản lý từ trung ương và tỉnh đến cơ sở, đội ngũ cán bộ chủ
chốt cấp huyện cần phải rèn luyện để có trình độ và năng lực tư duy lý luận
nhất định để hoàn thành tốt các chức năng và nhiệm vụ cầu nối đó; đảm bảo
thông tin thông suốt, đúng tinh thần của chủ trương, chính sách từ cấp trên,
nhưng cũng phải phù hợp với đặc thù địa phương, đảm bảo cán bộ cơ sở và
nhân dân có thể lĩnh hội tốt nhất những chủ trương chính sách ấy. Từ đó, bài
viết đưa ra những nguyên tắc và giải pháp cơ bản để nâng cao năng lực tư duy
lý luận cho cán bộ chủ chốt cấp huyện trên cơ sở xác định rõ các căn bệnh để
khắc phục. Bài viết cho thấy việc nâng cao năng lực tư duy lý luận cho đội ngũ
cán bộ chủ chốt cấp huyện ở nước ta hiện nay là nhiệm vụ vừa cấp bách, vừa
lâu dài và mang ý nghĩa chiến lược trong công tác cán bộ. Từ thực trạng đội
ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện và năng lực tư duy lý luận của họ, tác giả nêu
một số nguyên tắc cơ bản để nâng cao năng lực tư duy lý luận cho đội ngũ cán
bộ này: Nâng cao năng lực tư duy lý luận phải xuất phát từ thực tiễn, phải gắn
với quá trình tổng kết thực tiễn trên địa bàn người cán bộ chủ chốt phụ trách;
nâng cao năng lực tư duy lý luận phải gắn với công tác đào đạo, bồi dưỡng và
sử dụng cán bộ; nâng cao năng lực tư duy lý luận cho đội ngũ cán bộ chủ chốt
cấp huyện phải gắn với nâng cao trình độ học vấn, trình độ chuyên môn,
nghiệp vụ của họ và nâng cao trình độ dân trí cộng đồng; phải gắn việc nâng
cao năng lực tư duy lý luận với việc giải quyết nhiệm vụ chính trị là phát triển
kinh tế - xã hội trên địa bàn huyện mà người cán bộ chủ chốt trực tiếp phụ
trách; nâng cao năng lực tư duy lý luận cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện
phải gắn liền với việc trau dồi phẩm chất đạo đức cách mạng. Trên cơ sở những
nguyên tắc này, tác giả nêu một số giải pháp chủ yếu nhằm từng bước nâng cao
năng lực tư duy lý luận cho đội ngũ cán bộ chủ chốt cấp huyện.

19
Tác phẩm “Tư duy lý luận với hoạt động của người lãnh đạo, chỉ đạo
thực tiễn” [99] của tác giả Trần Thành nhấn mạnh tư duy lý luận đối với người
cán bộ lãnh đạo, chỉ đạo thực tiễn như là “chìa khoá” mở ra cho hoạt động nhận
thức và thực tiễn của họ; giúp họ nắm được thực chất đường lối, chủ trương,
chính cách của Đảng và Nhà nước; nâng cao khả năng phân tích luận giải được
tính đa dạng và phong phú và những diễn biến phức tạp của cuộc sống, thực tiễn
ở trình độ lý luận, từ đó biết tổ chức thực tiễn một cách có hiệu quả, biết tổng kết
thực tiễn để bổ sung, sửa đổi để phát triển nhận thức, phát triển lý luận đường
lối, chủ trương, chính sách cho phù hợp với thực tiễn mới.
Tác giả Hồ Bá Thâm, “Nâng cao năng lực tư duy của đội ngũ cán bộ chủ
chốt cấp xã hiện nay” [102] thông qua tác phẩm bàn về một số nội dung về tư
duy lý luận và năng lực tư duy lý luận, vai trò của năng lực tư duy lý luận đối với
hoạt động của đội ngũ cán bộ lãnh đạo chủ chốt cấp xã; những nhân tố ảnh
hưởng đến năng lực tư duy lý luận của đội ngũ cán bộ lãnh đạo chủ chốt cấp xã.
Tác gỉả cũng đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao năng lực tư duy cho đội ngũ
cán bộ chủ chốt cấp xã.
Bài viết “Kinh nghiệm đào tạo lãnh đạo chiến lược của Xin-ga-po” [110],
tác giả Trần Thị Thanh Thủy đưa đến một số tìm hiểu về chương trình đào tạo
người lãnh đạo ở Xin-ga-po. Ở Xin-ga-po, đào tạo lãnh đạo các cấp, trong đó có
lãnh đạo cấp chiến lược được thực hiện bởi trước nhất là Trường Công vụ Xinga-po (Civil Service College Singapore) với chức năng tổ chức các chương trình
đào tạo các nhà lãnh đạo cấp cao và cấp trung. Các chương trình, khóa và
chuyên đề đào tạo rất đa dạng về thời gian, đối tượng và phương thức đào tạo.
Các chương trình có một số điểm chung là chú trọng đào tạo tư duy. Các chương
trình, nội dung đào tạo được thiết kế nhằm tạo ra một số phẩm chất quan trọng
trong tư duy lãnh đạo chiến lược; tư duy đại cục, tổng thể dựa trên tri thức về bối
cảnh. Việc này không những đòi hỏi phải hiểu thấu đáo khía cạnh kỹ thuật, mà
còn phải biết vận dụng linh hoạt các khái niệm có liên quan, bao gồm việc lập ra
một trình tự và môi trường kinh tế chính trị tổng thể; Chú trọng tính lâu dài, nhấn
mạnh tư duy chiến lược, tầm nhìn, chú trọng nhìn xa, trông rộng, nhưng sát với

thực tiễn, có tính thực tế.


20
Có thể nói vấn đề về tư duy, tư duy lý luận gắn với người cán bộ lãnh
đạo đã được khá nhiều các công trình nghiên cứu đề cập tới. Thông qua
những công trình nghiên cứu đó khái niệm tư duy, tư duy lý luận cùng vai trò
của nó được phân tích và làm rõ. Thực trạng về trình độ, năng lực tư duy, tư
duy lý luận trong độ ngũ cán bộ lãnh đạo ở nước ta tùy từng phạm vi nghiên
cứu được các tác giả tìm hiểu và đánh giá nghiêm túc, từ đó xây dựng các giải
pháp thiết thực nâng cao trình độ, năng lực tư duy, tư duy lý luận. Hiểu rõ về
tư duy, tư duy lý luận là nền tảng quan trọng có thể kế thừa để hình thành và
xây dựng tư duy chiến lược. Tư duy chiến lược của đội ngũ cán bộ lãnh đạo
nước ta hiện nay ngày càng được nghiên cứu, tìm hiểu một cách phổ biến hơn
do yêu cầu phát triển đất nước trong thời đại.
1.4. GIÁ TRỊ CỦA CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ TỔNG QUAN VÀ
NHỮNG VẤN ĐỀ LUẬN ÁN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU

1.4.1. Giá trị của những công trình nghiên cứu đã tổng quan
Qua tổng quan có thể nhận thấy, những công trình nghiên cứu về tư duy
và tư duy lý luận được nghiên cứu sâu sắc ở nhiều góc độ khác nhau. Tư duy và
tư duy lý luận là vấn đề đã được quan tâm nghiên cứu khá sớm trong lịch sử triết
học từ thời cổ đại đến triết học cổ điển Đức, nhất là triết học Mác - Lênin. Đã có
nhiều công trình nghiên cứu được công bố, ở đó tập trung làm rõ khái niệm tư
duy, tư duy lý luận, vai trò của tư duy lý luận trong quá trình lãnh đạo của đội
ngũ cán bộ chủ chốt ở nước ta được đề cập những bình diện khác nhau.
Nghiên cứu về tư duy, có những công trình chỉ rõ nguồn gốc, quá trình
hình thành tư duy của con người; các cấp độ, các loại hình tư duy và vai trò của
nó với nhiều góc độ được nghiên cứu sâu sắc. Mặc dù tiếp cận ở nhiều góc độ
khác nhau nhưng vai trò của tư duy, tư duy lý luận, tư duy chiến lược đều được

khẳng định với tính chất cần thiết không thể thiếu trong cả hoạt động nhận thức
và hoạt động thực tiễn của con người. Những người đứng đầu, người cán bộ lãnh
đạo ở mọi thời kỳ lịch sử đều được đánh giá là những người có vai trò quan
trọng đối với sự phát triển của tổ chức, quốc gia, dân tộc, theo đó ở đội ngũ này
luôn được đặt ra và đòi hỏi khả năng tư duy ở trình độ cao hơn, đặc biệt hơn, nổi
trội hơn so với những người khác.


21
Trước yêu cầu đó, nhiều công trình nghiên cứu về tư duy, tư duy lý luận
cũng được đặt ra và nghiên cứu ở đối tượng đội ngũ cán bộ lãnh đạo. Người cán
bộ lãnh đạo nói chung, trong từng ngành, từng lĩnh vực cụ thể nói riêng được
khảo sát, đánh giá một cách khá sâu sắc về đặc điểm, thực trạng tư duy, tư duy lý
luận. Qua những công trình nghiên cứu này có thể thấy, người cán bộ lãnh đạo
nước ta luôn được quan tâm xây dựng, bồi dưỡng nhằm nâng cao năng lực, trình
độ tư duy của mình. Mặc dù có những hạn chế trong tư duy do chịu ảnh hưởng
của yếu tố lịch sử, vị trí địa lý, nhưng tư duy nói chung của người cán bộ lãnh
đạo nước ta đang không ngừng được nâng tầm. Trên cơ sở khảo sát thực tế, phân
tích thực trạng đặc điểm tư duy của người cán bộ lãnh đạo của nước ta, có nhiều
giải pháp cũng được xây dựng để góp phần nâng tầm tư duy cho đội ngũ cán bộ
lãnh đạo. Mỗi công trình nghiên cứu về tư duy, tư duy lý luận, tư duy chiến lược
đối với người cán bộ lãnh đạo nói chung ở Việt Nam đều đóng góp những giá trị
quan trọng, là cơ sở để người cán bộ lãnh đạo học tập, bồi dưỡng hoàn thiện tư
duy của mình trong công cuộc lãnh đạo, chỉ đạo đưa đất nước phát triển toàn
diện theo định hướng của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lựa chọn, mà ngàn
đời người dân Việt Nam đã dày công vun đắp và gìn giữ.
Những nội dung liên quan đến sự phát triển toàn diện đội ngũ cán bộ lãnh
đạo nước ta hiện nay ngày càng được Đảng và Nhà nước ta quan tâm, chú trọng.
Điều này được thể hiện trong nhiều nghị quyết của Đảng. Mặc dù sau Nghị
quyết Trung ương VII, khóa XII với việc chú trọng xây dựng đội ngũ cán bộ cấp

chiến lược đã có nhiều bài viết liên quan đến tư duy chiến lược của đội ngũ cán
bộ lãnh đạo cấp chiến lược được bàn tới, tuy vậy, hiện nay trong nước còn rất ít
công trình nghiên cứu chuyên sâu về tư duy chiến lược, thường chỉ đề cập đến tư
duy, tư duy lý luận nói chung. Tư duy chiến lược được một số công trình nghiên
cứu đề cập đến thông qua bài tạp chí, hội thảo khoa học; một số sách đề cập đến
tư duy chiến lược thì gắn với tư duy chiến lược cho lĩnh vực cụ thể. Hầu hết các
ngành, các lĩnh vực đều xác định cho mình những chiến lược phát triển, từ đó có
kế hoạch cụ thể để đảm bảo và hướng tới sự phát triển cho tương lai. Chúng ta
không khó để tìm thấy chiến lược cho việc phát triển kinh tế, văn hóa, giáo dục,