Đánh giá hiệu quả và định hướng sử dụng đất sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố Thanh Hóa, tỉnh Thanh Hóa (Luận văn thạc sĩ)
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.22 MB, 94 trang )
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
––––––––––––––––––––––
NGUYỄN MINH HẠNH
ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ VÀ ĐỊNH HƯỚNG SỬ DỤNG
ĐẤT SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN
THÀNH PHỐ THANH HÓA, TỈNH THANH HÓA
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI
Thái Nguyên - Năm 2019
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
–––––––––––––––––––
NGUYỄN MINH HẠNH
ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ VÀ ĐỊNH HƯỚNG SỬ DỤNG
ĐẤT SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN
THÀNH PHỐ THANH HÓA, TỈNH THANH HÓA
Chuyên ngành : Quản lý Đất đai
Mã số: 8.85.01.03
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI
Người hướng dẫn khoa học: GS. TS Đặng Văn Minh
Thái Nguyên - Năm 2019
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả
nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa
từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào.
Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được
cảm ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều được chỉ rõ nguồn gốc.
Thái Nguyên, ngày
tháng
năm 2019
Tác giả luận văn
Nguyễn Minh Hạnh
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
ii
LỜI CẢM ƠN
Em xin dành những lời đầu tiên để bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới các
Thầy, Cô giáo đã ân cần dạy dỗ, truyền đạt kiến thức cho em trong hai năm
nghiên cứu và học tập tại trường.
Trong quá trình thực hiện đề tài em đã nhận được sự chỉ bảo, giúp đỡ nhiệt
tình của Thầy, Cô trong khoa Quản lý tài nguyên - trường Đại học Nông Lâm Thái
Nguyên đã tạo điều kiện để em hoàn thành tốt luận văn tốt nghiệp này.
Em xin chân thành cảm ơn Thầy giáo GS.TS Đặng Văn Minh đã trực
tiếp hướng dẫn và tận tình chỉ bảo giúp đỡ em trong suốt thời gian nghiên cứu
thực hiện đề tài.
Mặc dù đã hết sức cố gắng nhưng trình độ và năng lực của bản thân còn
có những hạn chế nhất định nên trong luận văn tốt nghiệp của em chắc chắn là
không trách khỏi sai sót. Kính mong các Thầy, Cô giáo góp ý để nội dung
nghiên cứu này được hoàn thiện.
Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo
mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi
hoàn thành luận văn./.
Em xin chân thành cảm ơn!
Thái Nguyên, ngày
tháng
năm 2019
Học viên
Nguyễn Minh Hạnh
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN................................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................... ii
MỤC LỤC .......................................................................................................... iii
DANH MỤC VIẾT TẮT ................................................................................... vi
DANH MỤC CÁC BẢNG................................................................................ vii
MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1
1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................. 1
2. Mục tiêu của đề tài .......................................................................................... 2
3. Ý nghĩa của đề tài ............................................................................................ 3
Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU .............................................................. 4
1.1. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp trên thế giới và Việt Nam .................. 4
1.1.1. Trên Thế giới ............................................................................................. 4
1.1.2. Ở Việt Nam .............................................................................................. 8
1.2. Nguyên tắc và quan điểm sử dụng đất nông nghiệp bền vững .................. 10
1.2.1. Nguyên tắc sử dụng đất nông nghiệp ...................................................... 10
1.2.2. Quan điểm sử dụng đất nông nghiệp bền vững ...................................... 11
1.3. Nghiên cứu về hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp ...................... 12
1.3.1. Khái quát hiệu quả sử dụng đất ............................................................... 12
1.3.2. Nguyên tắc lựa chọn các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng đất sản
xuất nông nghiệp ............................................................................................... 15
1.3.3. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp ....... 16
1.3.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp ............... 17
1.4. Một số kết quả nghiên cứu đánh giá về hiệu quả sử dụng đất ở trên
Thế giới và ở Việt Nam ..................................................................................... 19
1.4.1. Các nghiên cứu trên Thế Giới ................................................................. 19
1.4.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam ............................................................... 21
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
iv
1.4.3. Những nghiên cứu về sử dụng đất nông nghiệp ở tỉnh Thanh Hóa ........ 25
Chương 2: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG
PHÁP
NGHIÊN CỨU ................................................................................................ 26
2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................. 26
2.2. Nội dung nghiên cứu .................................................................................. 26
2.2.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội tác động đến sử dụng đất sản
xuất nông nghiệp của thành phố Thanh Hóa.................................................... 26
2.2.2. Hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp và xác định các loại hình và kiểu
sử dụng đất nông nghiệp ................................................................................... 26
2.2.3. Đánh giá hiệu quả sử dụng các loại hình sử dụng đất nông nghiệp ....... 27
2.2.4. Lựa chọn và định hướng sử dụng đất nông nghiệp ở thành phố
Thanh Hóa ........................................................................................................ 27
2.2.5. Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp ........... 27
2.3. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 27
2.3.1. Phương pháp chọn vùng nghiên cứu ....................................................... 27
2.3.2. Phương pháp thu thập số liệu, tài liệu ..................................................... 29
2.3.3. Phương pháp tổng hợp và xử lý số liệu................................................... 29
2.3.4. Phương pháp tính hiệu quả sử dụng đất .................................................. 29
2.3.5. Phương pháp so sánh ............................................................................... 31
Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .......................... 32
3.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế- xã hội tác động đến sử dụng đất sản xuất
nông nghiệp của thành phố Thanh Hóa ............................................................ 32
3.1.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................... 32
3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ........................................................................ 34
3.1.3. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội............................ 37
3.2. Hiện trạng sử dụng đất và thực trạng phát triển nông nghiệp thành phố
Thanh Hóa ......................................................................................................... 39
3.2.1. Hiện trạng sử dụng đất thành phố Thanh Hóa ........................................ 39
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
v
3.2.2. Thực trạng sử dụng đất nông nghiệp thành phố Thanh Hóa ................... 45
3.2.3. Các loại hình sử dụng đất nông nghiệp thành phố Thanh Hóa ............... 46
3.3. Đánh giá hiệu quả các loại hình sử dụng đất nông nghiệp của thành
phố Thanh Hóa .................................................................................................. 48
3.3.1. Hiệu quả kinh tế các loại hình sử dụng đất ............................................. 48
3.3.2. Hiệu quả xã hội ....................................................................................... 56
3.3.3. Hiệu quả môi trường ............................................................................... 60
3.3.4. Tổng hợp kết quả đánh giá hiệu quả kinh tế - xã hội - môi trường của
các kiểu sử dụng đất. ......................................................................................... 63
3.4. Lựa chọn loại hình và kiểu sử dụng đất ..................................................... 64
3.4.1. Những căn cứ lựa chọn các loại hình và kiểu sử dụng đất ..................... 64
3.4.2. Kết quả lựa chọn các loại hình và kiểu sử dụng đất ............................... 66
3.5. Định hướng sử dụng đất nông nghiệp khu vực nghiên cứu ....................... 67
3.5.1. Định hướng nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp ....................... 67
3.6. Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên
địa bàn thành phố Thanh Hoá ........................................................................... 68
3.6.1. Giải pháp chung ...................................................................................... 68
3.6.2. Giải pháp cụ thể ...................................................................................... 69
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ............................................................................. 72
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 74
PHỤ LỤC ......................................................................................................... 77
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
vi
DANH MỤC VIẾT TẮT
Ký hiệu
Nguyên nghĩa
BVTV
Bảo vệ thực vật
FAO
Tổ chức lương thực và nông nghiệp
GIS
Hệ thống thông tin địa lý
GTNC
Giá trị ngày công lao động
GO
Giá trị sản xuất
HQKT
Hiệu quả kinh tế
HQMT
Hiệu quả môi trường
HQXH
Hiệu quả xã hội
L
Low (Thấp)
LUT
Land Use Type (Loại hình sử dụng đất)
LX
Lúa xuân
M
Medium (Trung bình)
MI
Thu nhập hỗn hợp
NĐ - CP
Nghị định - Chính phủ
SDĐ
Sử dụng đất
TT - BTNMT
Thông tư - Bộ tài nguyên môi trường
UBND
Ủy ban nhân dân
IC
Chi phí trung gian
QĐ - BTNMT
Quyết định - Bộ tài nguyên môi trường
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
vii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1: Tăng trưởng kinh tế thành phố Thanh Hóa giai đoạn 2016 - 2018 .. 34
Bảng 3.2 : Hiện trạng dân số và lao động thành phố Thanh Hóa năm 2018 .... 36
Bảng 3.3: Diện tích, cơ cấu đất đai phân theo mục đích sử dụng ..................... 39
Bảng 3.4: Thực trạng sử dụng đất nông nghiệp Thành phố Thanh Hóa giai
đoạn 2014 – 2018 ............................................................................ 45
Bảng 3.5 : Các loại hình sử dụng đất nông nghiệp thành phố Thanh Hóa ....... 46
Bảng 3.6: Phân cấp mức độ đánh giá hiệu quả kinh tế loại hình sử dụng đất
nông nghiệp ..................................................................................... 49
Bảng 3.7: Hiệu quả kinh tế các loại hình sử dụng đất tiểu vùng 1 ................... 49
Bảng 3.8. Đánh giá hiệu quả kinh tế của các loại hình sử dụng đất chính
trên đất sản xuất nông nghiệp ở tiểu vùng 1 ................................... 50
Bảng 3.9: Hiệu quả kinh tế các loại hình sử dụng đất tiểu vùng 2 ................... 51
Bảng 3.10: Đánh giá hiệu quả kinh tế của các loại hình sử dụng đất chính
trên đất sản xuất nông nghiệp ở tiểu vùng 2 ................................... 52
Bảng 3.11: Hiệu quả kinh tế các loại hình sử dụng đất tiểu vùng 3 ................. 53
Bảng 3.12: Đánh giá hiệu quả kinh tế của các loại hình sử dụng đất chính
trên đất sản xuất nông nghiệp ở tiểu vùng 3 ................................... 54
Bảng 3.13: Hiệu quả kinh tế của 3 tiểu vùng .................................................... 55
Bảng 3.14: Phân cấp mức độ đánh giá hiệu quả xã hội loại hình sử sụng đất
sản xuất nông nghiệp ....................................................................... 57
Bảng 3.15: Hiệu quả xã hội của các loại hình sử đất ở tiểu vùng 1 .................. 57
Bảng 3.16: Hiệu quả xã hội của các loại hình sử đất ở tiểu vùng 2 .................. 58
Bảng 3.17: Hiệu quả xã hội của các loại hình sử đất ở tiểu vùng 3 .................. 59
Bảng 3.18: Phân cấp mức độ đánh giá hiệu quả môi trường sử dụng đất .............. 61
Bảng 3.19: Hiệu quả môi trường của các LUT tại 3 tiểu vùng ......................... 61
Bảng 3.20: Tổng hợp kết quả đánh giá hiệu quả các loại hình sử dụng đất
sản xuất nông nghiệp ở tiểu vùng 1, 2 và 3 ..................................... 63
Bảng 3.21: Kết quả lựa chọn LUT cho tiểu vùng 1, 2 và 3 .............................. 66
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Đất đai là nguồn tài nguyên vô cùng quý giá, là tư liệu sản xuất đặc
biệt, là bộ phận hợp thành quan trọng của môi trường sống, là địa bàn phân bố
và tổ chức các hoạt động kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng. Trong nông
nghiệp, đất đai không những là đối tượng lao động mà còn là tư liệu sản xuất
không thể thay thế.
Diện tích đất nông nghiệp đang ngày càng bị thu hẹp và bị giảm mạnh về
số lượng và chất lượng do sức ép của quá trình đô thị hóa, công nghiệp hóa và
sự gia tăng dân số. Con người đã và đang khai thác quá mức đặc biệt ở những
vùng đất có vấn đề về độ phì (đất cát, đất xám bạc màu, đất mặn, đất phèn, đất
dốc…) mà chưa có những biện pháp hợp lý để bảo vệ đất đai trong sử dụng.
Sử dụng nguồn tài nguyên đất hợp lý, có hiệu quả cao theo quan điểm sinh
thái và phát triển bền vững đang trở thành vấn đề mang tính toàn cầu. Mục đích
của việc sử dụng đất là làm thế nào để bắt nguồn tư liệu có hạn này mang lại hiệu
quả kinh tế, hiệu quả sinh thái, hiệu quả xã hội cao nhất, đảm bảo lợi ích trước mắt
và lâu dài.
Việc duy trì và sử dụng đất đai theo hướng bền vững luôn là vấn đề đáng
quan tâm trong quá trình sử dụng đất bởi đất đai tuy đa dạng và phong phú về
chủng loại song lại hoàn toàn chỉ có giới hạn về diện tích, nếu không biết sử
dụng hợp lý còn có thể là nguyên nhân gây ra những hậu quả về môi trường,
sinh thái. Vì vậy, việc sử dụng đất đai không chỉ đơn thuần nhìn trên góc độ
lợi nhuận mà còn phải quan tâm tới khả năng sử dụng bền vững chúng và
không làm suy giảm chất lượng cũng như khả năng sử dụng chúng. Do đó,
việc đánh giá hiện trạng các loại hình sử dụng đất và xác định mức độ thích
hợp của các loại hình sử dụng đất với tiềm năng của đất đai là cơ sở đảm bảo
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
2
sự phát triển bền vững cho sản xuất nông nghiệp ở phạm vi quốc gia cũng như
ở từng địa phương.
Thành phố Thanh Hóa là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa và khoa
học kỹ thuật của tỉnh Thanh Hóa. Tổng diện tích tự nhiên năm 2014 của thành
phố Thanh Hóa là 14541,8 ha, diện tích đất sản xuất nông nghiệp là 6313,5 ha
(chiếm 43,41% diện tích tự nhiên toàn thành phố). Trong giai đoạn hiện nay,
thành phố đang đẩy mạnh thu hút đầu tư, xây dựng chương trình hành động
để trở thành đô thị lớn vùng Bắc Trung Bộ và trở thành đô thị loại I vào năm
2015. Đa số người dân nơi đây vẫn chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp
như sản xuất Lúa, rau, hoa màu, …Song quỹ đất nông nghiệp của thành phố
Thanh Hóa ngày càng chịu nhiều áp lực của quá trình đô thị hóa đã gây sức ép
đến quản lý và sử dụng đất nông nghiệp. Trong điều kiện quỹ đất có hạn, nhu
cầu nông sản ngày càng tăng lên sẽ mâu thuẫn gay gắt với tiến trình công
nghiệp hóa và đô thị hóa. Việc sử dụng hợp lý, hiệu quả và bền vững diện tích
đất nông nghiệp còn lại của thành phố Thanh Hóa đang trở thành yêu cầu bức
thiết không chỉ riêng cho sản xuất mà còn có ý nghĩa bảo vệ môi trường cho
thành phố và nếu được sử dụng triệt để, hợp lý quỹ đất nông nghiệp theo hướng
sản lượng, chất lượng tốt đáp ứng về nhu cầu nông sản hàng hóa cho thị trường
thành phố Thanh Hóa thì sản xuất nông nghiệp ở nơi đây sẽ đạt hiệu quả cao
đồng thời góp phần phát triển nền nông nghiệp theo hướng bền vững.
Do đó, việc xác định và lựa chọn các loại hình sử dụng đất có hiệu quả
kinh tế và bền vững là rất cần thiết cho mục đích sản xuất nông nghiệp ở
thành phố Thanh Hóa. Vì những lý do trên tôi tiến hành nghiên cứu đề
tài:"Đánh giá hiệu quả và định hướng sử dụng đất sản xuất nông nghiệp
trên địa bàn thành phố Thanh Hóa, tỉnh Thanh Hóa”.
2. Mục tiêu của đề tài
- Nghiên cứu đánh giá thực trạng sử dụng đất sản xuất nông nghiệp và
các loại hình sử dụng đất sản xuất nông nghiệp của Thành phố.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
3
- Đánh giá hiệu quả kinh tế, xã hội và môi trường các loại hình sử
dụng đất sản xuất nông nghiệp trên địa bàn Thành phố.
- Xác định được yêu cầu và đề xuất các loại hình sử dụng đất nông
nghiệp có hiệu quả trên địa bàn nghiên cứu.
- Xác định các giải pháp phát triển các loại hình sử dụng đất sản xuất
nông nghiệp có triển vọng cho vùng nghiên cứu.
3. Ý nghĩa của đề tài
- Ý nghía khoa học: Là cơ sở dữ liệu tham khảo cho các nghiên cứu
trong lĩnh vực sử dụng đất ở miền trung.
- Ý nghĩa thực tiễn: Đánh giá để lựa chọn các loại hình sử dụng đất sản
xuất nông nghiệp (LUT) thích hợp vào sản xuất, từ đó đề xuất những giải
pháp phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương góp phần phát triển kinh
tế xã hội bền vững.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
4
Chương 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp trên thế giới và Việt Nam
1.1.1. Trên Thế giới
Trong thập kỷ gần đây sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế thế giới
và sự bùng nổ của dân số đã gây áp lực rất lớn đối với đất đai. Để giảm thiểu
một cách tối đa sự thoái hoá tài nguyên đất do thiếu trách nhiệm và hiểu biết
của con người, đồng thời tạo cơ sở cho những định hướng sử dụng đất theo
quy hoạch và bền vững trong tương lai. Nhận thức được tầm quan trọng của
việc bảo vệ và sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên đất nên trên thế giới công
tác nghiên cứu về đất và đánh giá đất đã được thực hiện khá lâu và dần được
chú trọng hơn, đặc biệt đối với các nước phát triển.
Bước vào thế kỷ XXI mặc dù khoa học kỹ thuật công nghệ phát triển
như vũ bão song với những thách thức về an ninh lương thực, dân số, môi
trường sinh thái thì nông nghiệp vẫn là ngành sản xuất lương thực, thực phẩm
cơ bản đối với loài người. Đất nông nghiệp là nhân tố vô cùng quan trọng đối
với sản xuất nông nghiệp. Trên Thế giới tuy nền sản xuất nông nghiệp của các
nước phát triển không giống nhau nhưng tầm quan trọng đối với đời sống con
người thì quốc gia nào cũng thừa nhận. Hầu hết các nước đều coi sản xuất
nông nghiệp là cơ sở nền tảng của sự phát triển. Khi dân số ngày một tăng
nhanh thì nhu cầu con người ngày càng lớn nên nhu cầu lương thực thực
phẩm là một sức ép nặng nề lên đất, đặc biệt là đất nông nghiệp. Để đảm bảo
an ninh lương thực loài người phải tăng cường các biện pháp khai hoang đất
đai. Do đó đã phá vỡ cân bằng sinh thái của nhiều vùng, đất đai bị khai thác
triệt để, các biện pháp gìn giữ độ phì nhiêu cho đất không được coi trọng. Kết
quả là hàng loạt diện tích đất bị thoái hoá trên phạm vi toàn cầu qua các hình
thức bị mất chất dinh dưỡng và chất hữu cơ, bị xói mòn, bị nhiễm mặn và bị
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
5
phá hoại cấu trúc của tầng đất… Đất nông nghiệp bị suy thoái, biến chất và
ảnh hưởng lớn đến năng suất, chất lượng nông sản.
Trái đất của chúng ta, với tổng diện tích bề mặt là 510 triệu km2 trong
đó đại dương chiếm 361 triệu km2 (71%), còn lại diện tích lục địa chỉ chiếm
149 triệu km2 (29%).(Nguyễn Đình Bồng, 2015)
Theo FAO (1994), những loại đất thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp
như đất phù sa, đất nâu rừng chỉ chiếm 12,6%. Những loại đất quá xấu chiếm
tới 40,5%.
Hiện nay toàn bộ đất đai tốt nhất trên thế giới đã bị con người tác động
vào. Diện tích đất đang canh tác của thế giới chỉ chiếm 10% tổng diện tích đất
tự nhiên (khoảng 1500 triệu ha), và được FAO đánh giá là:
Đất có năng suất cao: 14%
Đất có năng suất trung bình: 28%
Đất có năng suất thấp: 58%
Xã hội phát triển ngày càng cao, nhu cầu xây dựng ngày càng lớn.
Người ta ước tính một người cần 0,1 ha đất làm chỗ ở và các nhu cầu văn hoá,
giao thông, v.v... ) dẫn đến hàng năm thế giới mất đi khoảng 8 triệu ha đất
nông nghiệp do chuyển sang xây dựng cơ bản
Nguồn tài nguyên đất thế giới hàng năm luôn bị giảm đi về số lượng
cũng như chất lượng, đặc biệt là đất nông nghiệp mất đi do chuyển sang sử
dụng cho mục đích khác (chủ yếu là dùng cho xây dựng). Đất nông nghiệp
còn mất đi do xói mòn, nhiễm mặn, ô nhiễm khác, v.v... khoảng 4 triệu ha.
Như vậy, mỗi năm nhân loại mất đi 12 triệu ha đất nông nghiệp.
Những đất còn lại thì bị giảm sút về chất lượng do nhiều nguyên nhân
như xói mòn, rửa trôi, đặc biệt ở vùng nhiệt đới ẩm do mưa lớn cùng với đất
dốc, 1 ha đất trong 1 năm mất từ 100 - 150 tấn đất. Ngoài ra còn nhiều nguyên
nhân khác như: Khô hạn, chất thải rắn và lỏng, bụi, v.v... đã làm cho đất bị ô
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
6
nhiễm thoái hóa. Bên cạnh đó, tình trạng kết von, đá ong hoá, hoang mạc hóa,
v.v... ngày càng gia tăng.
Song song với việc đất nông nghiệp ngày càng bị mất mất và xấu đi thì
sự bùng nổ dân số trên cả thế giới ngày càng báo động. Dân số thế giới mỗi
năm tăng từ 80 - 85 triệu người. Với năng suất như hiện nay, mỗi người cần
0,2 - 0,4 ha đất nông nghiệp mới đủ lương thực, thực phẩm. Muốn nuôi sống
80 - 100 triệu người dân tăng/năm cần phải khai hoang 20 - 30 triệu ha đất
mỗi năm. Như vậy muốn đất nông nghiệp khỏi mất đi hàng năm thì phải khai
hoang mở rộng diện tích từ 30 - 40 triệu ha. Song tiềm năng đất nông nghiệp của
thế giới chỉ có hạn. Theo nhiều nhà khoa học tính toán, trong 3,2 tỷ ha đất của
trái đất chúng ta đã khai thác 1,5 tỷ ha, còn 1,7 tỷ ha với tốc độ khai thác 40 triệu
ha/năm thì chỉ còn 40 năm nữa là không có đất để khai hoang mở rộng diện tích.
Tóm lại, việc con người khai thác và sử dụng bừa bãi không có khoa
học làm cho đất nông nghiệp giảm cả về số lượng và chất lượng. Nhiều vùng
đất trên thế giới đã trở thành sa mạc không thể canh tác được, các hệ sinh thái
đất khô cằn rất nhạy cảm với việc khai thác quá mức và sử dụng đất không
hợp lý. Nghèo đói, mất ổn định chính trị, phá rừng, chăn thả quá mức và các
hoạt động tưới tiêu nghèo nàn đều đóng góp vào sa mạc hoá. Sa mạc Sahara
mỗi năm mở rộng lấn mất 100.000 ha đất nông nghiệp và đồng cỏ. Thoái hoá
môi trường đất có nguy cơ làm giảm 10 - 20% sản lượng lương thực thế giới
trong 20 năm tới. Khoảng 1,2 tỷ người của hơn 110 nước đang bị đe doạ bởi
vấn đề này (Lê Thái Bạt, 2009).
Tổng diện tích đất trên thế giới 14.700 triệu ha, trừ diện tích đóng băng
vĩnh cửu là 1.360 triệu ha thì diện tích đất còn lại chỉ có 13.340 triệu ha.
Trong đó phần lớn có nhiều hạn chế cho sản xuất đó là khô, quá lạnh, dốc,
nghèo dinh dưỡng, quá mặn, quá phèn, hay bị ô nhiễm, bị phá hoại do các
hoạt động sử dụng đất không hợp lý của con người… Diện tích đất có khả
năng canh tác còn 3.030 triệu ha, hiện con người mới khai thác hơn 1.500
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
7
triệu ha đất canh tác, trên thế giới hiện có 2.000 triệu ha đất đã và đang bị
thoái hoá, trong đó có 1.260 triệu ha tập trung ở châu Á, Thái Bình Dương,
bình quân diện tích đất canh tác trên đầu người của thế giới hiện nay chỉ còn
0,23 ha, ở nhiều quốc gia châu Á Thái Bình Dương là dưới 0,15 ha. Theo tính
toán của tổ chức lương thực thế giới (FAO) với trình độ sản xuất trung bình
như hiện nay trên thế giới để có đủ lương thực, thực phẩm thì mỗi người cần
có 0,4 ha đất canh tác (Lê Thái Bạt, 2009). Tỷ lệ đất có khả năng canh tác ở
các nước phát triển là 70%; ở các nước đang phát triển là 36% trong đó những
loại đất tốt, thích hợp cho sản xuất nông nghiệp như đất phù sa, đất đen, đất
rừng nâu chỉ chiếm khoảng 12,6%; những 7 loại đất quá xấu như vùng băng
tuyết, hoang mạc, đất núi chiếm 40,5%; còn lại là các loại đất không phù hợp
với việc trồng trọt như đất dốc, tầng đất mỏng… Diện tích đất trồng trọt chỉ
chiếm khoảng 10% tổng diện tích tự nhiên. Bình quân diện tích đất nông
nghiệp trên đầu người toàn thế giới là 0,12 ha. Ở các nước khác nhau thì bình
quân diện tích đất nông nghiệp cũng khác nhau như ở Mỹ là 0,25 ha/ người;
Bungari 0,7 ha/người; ở Pháp 0,64 ha/người; ở Nhật 0,065 ha/người.
Ngày nay, thoái hoá đất và hoang mạc hoá là một trong những vấn đề
môi trường và tài nguyên thiên nhiên mà nhiều quốc gia đang phải đối mặt và
giải quyết nhằm phát triển sản xuất nông nghiệp, đảm bảo an ninh lương thực,
đất bị thoái hoá có ở khắp nơi trên thế giới: châu Á chiếm 38%; châu Phi
25,2%; châu Mỹ 20,5% ; châu Âu 11,1%; châu Đại Dương 5,2%. Thoái hoá
đất có nhiều dạng và do nhiều nguyên nhân gây ra. Các dạng thoái hoá: xói
mòn nước chiếm 55%; xói mòn gió 28%; … Tác động của con người đối với
sự thoái hoá đất; chặt phá rừng 29,5%; chăn thả quá mức 34,5%; quản lý kém
28%; hoạt động công nghiệp 1,2%. Điều này đã gây ảnh hưởng lớn đến sản
xuất nông nghiệp trên đất.
Việc con người khai thác và sử dụng bừa bãi không có khoa học làm
cho đất nông nghiệp giảm cả về số lượng và chất lượng. Nhiều vùng đất trên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
8
thế giới đã trở thành sa mạc không thể canh tác được, các hệ sinh thái đất khô
cằn rất nhạy cảm với việc khai thác quá mức và sử dụng đất không hợp lý.
Nghèo đói, mất ổn định chính trị, phá rừng, chăn thả quá mức và các hoạt
động tưới tiêu nghèo nàn đều đóng góp vào sa mạc hoá. Sa mạc Sahara
mỗi năm mở rộng lấn mất 100.000 ha đất nông nghiệp và đồng cỏ. Thoái
hoá môi trường đất có nguy cơ làm giảm 10-20% sản lượng lương thực
thế giới trong 20 năm tới. Khoảng 1,2 tỷ người của hơn 110 nước đang bị
đe doạ bởi vấn đề này (Đỗ Nguyên Hải, 1999).
1.1.2. Ở Việt Nam
Theo báo cáo Tổng điều tra đất đai năm 2015, Tổng diện tích tự nhiên
của cả nước là 33.123.077 ha, trong đó 31.000.035 ha đất đã được sử dụng
vào các mục đích nông nghiệp và phi nông nghiệp, chiếm 93,59% tổng diện
tích tự nhiên; còn 2.123.042 ha đất chưa được sử dụng vào các mục đích,
chiếm 6,41% tổng diện tích tự nhiên. Trong đó, nhóm đất nông nghiệp có
diện tích là 27.302.206 ha, chiếm 82,43% tổng diện tích tự nhiên và chiếm
87,07% tổng diện tích đất đã sử dụng; nhóm đất phi nông nghiệp có diện tích
là 3.697.829 ha, chiếm 11,16% tổng diện tích tự nhiên và chiếm 11,93% tổng
diện tích đất đã sử dụng; nhóm đất chưa sử dụng có diện tích là 2.123.042 ha,
chiếm 6,41 % tổng diện tích tự nhiên cả nước.
Việt Nam có 8 vùng đất nông nghiệp gồm: Đồng bằng sông Hồng, Đông
Bắc Bộ, Tây Bắc Bộ, Bắc Trung bộ, Duyên hải Nam Trung bộ, Tây Nguyên,
Đông Nam Bộ và Đồng Bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL). Mỗi vùng đều có đặc
trưng cây trồng rất đa dạng. Trong đó, ĐBSCL chủ yếu là lúa; Tây Nguyên là cà
phê, rau, hoa, trà; miền Đông Nam Bộ là cao su, mía, bắp, điều...
Đất nông nghiệp được chia thành 4 loại: Đất trồng cây hàng năm, đất
trồng cây lâu năm (không bao gồm cây lâm nghiệp, cây công nghiệp lâu năm
trồng xen, trồng kết hợp), đất đồng cỏ dùng vào chăn nuôi, đất có mặt nước
dùng vào sản xuất nông nghiệp gồm các loại ao, hồ, sông cụt,..để nuôi trồng
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
9
các loại thủy sản (không tính hồ, kênh, mương, máng thủy lợi (Nguyễn Đình
Bồng, 2015)
Đất nông nghiệp nước ta phân bố không đồng đều giữa các vùng trong
cả nước. Vùng ĐBSCL có tỷ trọng đất nông nghiệp trong tổng diện tích đất tự
nhiên lớn nhất cả nước, chiếm 67.1% diện tích toàn vùng và vùng đất nông
nghiệp. Ít nhất là vùng Duyên hải miền trung. Đất nông nghiệp chịu ảnh
hưởng mạnh mẽ của đất tại các vùng nên độ phì nhiêu và màu bạch đàn của
đất nông nghiệp giữa các vùng cũng khác nhau. Đồng bằng sông Hồng với
ĐBSCL đất đai ở hai vùng này được bồi tụ phù sa thường xuyên nên rất màu
bạch đàn, mỗi năm đất phù sa bồi tụ ở ĐBSCL thêm 80m. Vùng Tây Nguyên
và Đông Nam bộ phần lớn là bazan (Nguyễn Đình Bồng, 2015).
Tuy nhiên. Việt Nam là một trong những quốc gia có mức độ phân
mảnh đất đai cao nhất so với khu vực và thế giới. Diện tích đất sản xuất nông
nghiệp bình quân đầu người trên thế giới là 0.52ha, trong khu vực là 0.36ha
thì ở Việt Nam là 0.25ha. Sau mỗi hai chục năm, tình trạng phân mảnh tăng
gấp đôi. Sự phân mảnh còn dẫn đến tình trạng lãng phí đất đai được sử dụng
làm ranh giới, bờ bao. Con số này không dưới 4% diện tích đất canh tác.
Quỹ đất nông nghiệp tiếp tục suy giảm do công nghiệp hóa và đô thị
hóa. Theo số liệu của Tổng cục Quản lý đất, Bộ Tài nguyên Môi trường, bình
quân mỗi năm đất nông nghiệp giảm gần 100 nghìn hecta. Hơn nữa, mức gia
tăng dân số ở nông thôn không giảm nhiều như mong đợi, khiến cho bình quân
đất canh tác trên đầu người ngày càng giảm mạnh. (Nguyễn Đình Bồng, 2015).
Ở Việt Nam hiện có 15,7 triệu ha đất bi xói mòn, rửa trôi mạnh, chua, 9
triệu ha đất có tầng mỏng và độ phì thấp, 3 triệu ha đất thường bị khô hạn và
sa mạc hoá, 1,9 triệu ha đất bị phèn hoá, mặn hoá. Ngoài ra còn các tình trạng
ô nhiễ do phân bón, hoá chất bảo vệ thực vật, chất thải, nước thải đô thị, khu
công nghiệp, làng nghề, sản xuất dịch vụ, chất độc hoá học để lại sau chiến
tranh (Lê Thái Bạt, 2009). Đây thực sự là những vấn đề đáng lo ngại và thách
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
10
thức lớn với một nước nông nghiệp như nước ta hiện nay. Sử dụng đất nông
nghiệp ở nước ta hiện nay cần hướng tới mục tiêu nâng cao hiệu quả kinh tế
xã hội trên cơ sở đảm bảo an ninh lương thực, thực phẩm, tăng cường nguyên
liệu cho công nghiệp và hướng tới xuất khẩu. Sử dụng đất nông nghiệp dựa trên
cơ sở cân nhắc những mục tiêu phát triển kinh tế xã hội, tận dụng tối đa lợi thế so
sánh về điều kiện sinh thái và không làm ảnh hưởng xấu đến môi trường là những
nguyên tắc cơ bản và cần thiết để đảm bảo cho khai thác và sử dụng bền vững tài
nguyên đất đai.
1.2. Nguyên tắc và quan điểm sử dụng đất nông nghiệp bền vững
1.2.1. Nguyên tắc sử dụng đất nông nghiệp
Sử dụng đất nông nghiệp ở nước ta cần hướng tới mục tiêu nâng cao
hiệu quả kinh tế xã hội trên cơ sở đảm bảo an ninh lương thực, thực phẩm,
tăng cường nguyên liệu cho công nghiệp và hướng tới xuất khẩu. Sử dụng đất
nông nghiệp dựa trên cơ sở cân nhắc những mục tiêu phát triển kinh tế xã hội,
tận dụng được tối đa lợi thế so sánh về điều kiện sinh thái và không làm ảnh
hưởng xấu đến môi trường là những nguyên tắc cơ bản và cần thiết để đảm
bảo cho khai thác và sử dụng bền vững tài nguyên đất đai.
Đất nông nghiệp phải được sử dụng đạt hiệu quả cao. Đây là kết quả
của việc sử dụng đầy đủ, hợp lý đất đai, việc xác định hiểu quả sử dụng đất
thông qua tính toán hàng loạt các chỉ tiêu khác nhau: năng suất cây trồng, chi
phí đầu tư, hệ số sử dụng đất, giá cả sản phẩm, tỷ lệ che phủ đất....
Đất nông nghiệp cần phải được quản lý và sử dụng một cách bền vững.
Sự bền vững ở đây là sự bền vững cả về số lượng và chất lượng, có nghĩa là đất
đai phải được bảo tồn không chỉ đáp ứng được nhu cầu của thế hệ hiện tại mà
còn cho thế hệ tương lai. Sự bền vững của đất đai gắn liền với điều kiện sinh
thái, môi trường. Vì vậy, các phương thức sử dụng đất nông nghiệp phải gắn
liền với việc bảo vệ môi trường đất, đáp ứng được lợi ích trước mắt và lâu dài.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
11
Như vậy, để sử dụng đất triệt để và có hiệu quả, đảm bảo cho quá trình
sản xuất được liên tục thì việc tuân thủ những nguyên tắc trên là việc làm cần
thiết và hết sức quan trọng với mỗi quốc gia.
1.2.2. Quan điểm sử dụng đất nông nghiệp bền vững
Để duy trì được khả năng bền vững đối với đất đai, Smith A.J và Julian
Dumanski (1993) đã xác định 5 nguyên tắc có liên quan đến sử dụng đất:
- Duy trì hoặc nâng cao các hoạt động sản xuất.
- Giảm mức độ rủi ro đối với sản xuất.
- Bảo vệ tiềm năng của các nguồn tài nguyên tự nhiên, chống lại sự
thoái hoá chất lượng đất và nước.
- Khả thi về mặt kinh tế.
- Được xã hội chấp nhận.
Như vậy, theo các tác giả, sử dụng đất bền vững không chỉ thuần tuý về
mặt tự nhiên mà còn cả về mặt môi trường, lợi ích kinh tế và xã hội. Năm
nguyên tắc trên đây là trụ cột của việc sử dụng đất bền vững, nếu trong thực
tiễn đạt được cả 5 nguyên tắc trên thì sự bền vững sẽ thành công, ngược lại sẽ
chỉ đạt được ở một vài bộ phận hay sự bền vững có điều kiện.
Theo quan điểm và nguyên tắc FAO thì sử dụng đất bền vững áp dụng
vào điều kiện ở Việt Nam cần phải thể hiện ở ba nguyên tắc sau:
- Bền vững về mặt kinh tế: cây trồng cho hiệu quả kinh tế cao và được
thị trường chấp nhận.
- Bền vững về mặt xã hội: thu hút được nhiều lao động, đảm bảo đời
sống người dân, góp phần thúc đẩy xã hội phát triển.
- Bền vững về mặt môi trường: loại hình sử dụng đất bảo vệ được đất
đai, ngăn chặn sự thoái hoá đất, bảo vệ môi trường tự nhiên.
Hoạt động sản xuất nông nghiệp của con người diễn ra hết sức đa dạng
trên nhiều vùng đất khác nhau và cũng vì thế khái niệm sử dụng đất bền vững
thể hiện trong nhiều hoạt động sản xuất và quản lý đất đai trên từng vùng đất
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
12
xác định theo nhu cầu và mục đích sử dụng của con người. Đất đai trong sản
xuất nông nghiệp chỉ được gọi là sử dụng bền vững trên cơ sở duy trì các
chức năng chính của đất là đảm bảo khả năng sản xuất của cây trồng một cách
ổn định, không làm suy giảm về chất lượng tài nguyên đất theo thời gian và
việc sử dụng đất không gây ảnh hưởng xấu đến môi trường sống của con
người và sinh vật.
1.3. Nghiên cứu về hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp
1.3.1. Khái quát hiệu quả sử dụng đất
Hiệu quả là kết quả mong muốn, cái sinh ra kết quả mà con người chờ
đợi hướng tới, nó có những nội dung khác nhau. Trong sản xuất, hiệu quả có
nghĩa là hiệu suất, là năng suất. Trong kinh doanh, hiệu quả là lãi suất, lợi
nhuận. Trong lao động nói chung, hiệu quả là năng suất lao động được đánh
giá bằng số lượng thời gian hao phí để sản xuất ra một đơn vị sản phẩm, hoặc
bằng số lượng sản phẩm được sản xuất ra trong một đơn vị thời gian.
Kết quả là một đại lượng vật chất tạo ra do mục đích của con người,
được biểu hiện bằng những chỉ tiêu cụ thể, xác định. Do tính chất mâu thuẫn
giữa nguồn tài nguyên hữu hạn với nhu cầu tăng lên của con người mà ta phải
xem xét kết quả đó được tạo ra như thế nào? chi phí bỏ ra bao nhiêu? có đưa
lại kết quả hữu ích hay không? chính vì vậy khi đánh giá kết quả hoạt động
sản xuất kinh doanh không chỉ dừng lại ở việc đánh giá kết quả mà phải đánh
giá chất lượng hoạt động tạo ra sản phẩm đó. Đánh giá chất lượng hoạt động
sản xuất kinh doanh là nội dung của đánh giá hiệu quả.
Trong lĩnh vực sử dụng đất thì hiệu quả là chỉ tiêu chất lượng đánh giá
kết quả sử dụng đất trong hoạt động kinh tế, thể hiện qua lượng sản phẩm,
lượng giá trị thu được bằng tiền. Đồng thời về mặt hiệu quả xã hội là thể hiện
mức thu hút lao động trong quá trình hoạt động kinh tế để khai thác sử dụng
đất. Riêng đối với ngành nông nghiệp, cùng với hiệu quả kinh tế về giá trị và
hiệu quả về mặt sử dụng lao động trong nhiều trường hợp phải coi trọng hiệu
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
13
quả về mặt hiện vật là sản lượng nông sản thu hoạch được, nhất là các loại
nông sản cơ bản có ý nghĩa chiến lược (lương thực, sản phẩm xuất khẩu…) để
đảm bảo sự ổn định về kinh tế - xã hội của đất nước.
Như vậy, hiệu quả sử dụng đất là kết quả của cả một hệ thống các biện
pháp tổ chức sản xuất, khoa học, kỹ thuật, quản lý kinh tế và phát huy các lợi
thế, khắc phục các khó khăn khách quan của điều kiện tự nhiên, trong những
hoàn cảnh cụ thể còn gắn sản xuất nông nghiệp với các ngành khác của nền
kinh tế quốc dân, gắn sản xuất trong nước với thị trường quốc tế.
.Hiện nay, các nhà khoa học đều cho rằng, vấn đề đánh giá hiệu quả sử
dụng đất không chỉ xem xét đơn thuần ở một mặt hay một khía cạnh nào đó
mà phải xem xét trên tổng thể các mặt bao gồm: hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã
hội và hiệu quả môi trường.
* Hiệu quả kinh tế
Hiệu quả kinh tế là phạm trù chung nhất, nó liên quan trực tiếp tới nền
sản xuất hàng hoá với tất cả các phạm trù và các quy luật kinh tế khác nhau.
Vì thế, hiệu quả kinh tế phải đáp ứng được 3 vấn đề:
- Một là mọi hoạt động của con người đều phải quan tâm và tuân theo
quy luật “tiết kiệm thời gian”;
- Hai là hiệu quả kinh tế phải được xem xét trên quan điểm của lý
thuyết hệ thống;
- Ba là hiệu quả kinh tế là một phạm trù phản ánh mặt chất lượng của
các hoạt động kinh tế bằng quá trình tăng cường các nguồn lực sẵn có phục vụ
các lợi ích của con người.
Hiệu quả kinh tế là khâu trung tâm của tất cả các loại hiệu quả và nó có
vai trò quyết định đối với các loại hiệu quả khác. Hiệu quả kinh tế là loại hiệu
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
14
quả có khả năng lượng hóa, được tính toán tương đối chính xác và biểu hiện
bằng các hệ thống chỉ tiêu.
* Hiệu quả xã hội
Hiệu quả xã hội là mối tương quan so sánh giữa kết quả xét về mặt xã
hội và tổng chi phí bỏ ra. Hiệu quả kinh tế và hiệu quả xã hội có mối quan hệ
mật thiết với nhau và là một phạm trù thống nhất. Theo Nguyễn Duy Tính
(1995), hiệu quả về mặt xã hội của sử dụng đất nông nghiệp chủ yếu được xác
định bằng khả năng tạo việc làm trên một đơn vị diện tích đất nông nghiệp.
Hiệu quả xã hội được thể hiện thông qua mức thu hút lao động, thu
nhập của nhân dân... Hiệu quả xã hội cao góp phần thúc đẩy xã hội phát triển,
phát huy được nguồn lực của địa phương, nâng cao mức sống của nhân dân.
Sử dụng đất phải phù hợp với tập quán, nền văn hoá của địa phương thì việc
sử dụng đất bền vững hơn.
* Hiệu quả môi trường
Đây là loại hiệu quả được các nhà môi trường học rất quan tâm trong điều
kiện hiện nay. Hiệu quả môi trường được thể hiện ở chỗ: loại hình sử dụng đất
phải bảo vệ được độ màu mỡ của đất đai, ngăn chặn được sự thoái hoá đất bảo vệ
môi trường sinh thái. Độ che phủ rừng tối thiểu phải đạt ngưỡng an toàn sinh thái
(>35%) đa dạng sinh học biểu hiện qua thành phần loài (Bùi Huy Hiền, Nguyễn
Văn Bộ (2001).
Hiệu quả môi trường được phân ra theo nguyên nhân gây nên, gồm:
hiệu quả hoá học, hiệu quả vật lý và hiệu quả sinh học môi trường (Đỗ
Nguyên Hải (1999).
Trong sản xuất nông nghiệp, hiệu quả hoá học môi trường được đánh giá
thông qua mức độ sử dụng các chất hoá học trong nông nghiệp. Đó là việc sử
dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật trong quá trình sản xuất đảm bảo cho
cây trồng sinh trưởng và phát triển tốt, cho năng suất cao và không gây ô nhiễm
môi trường. Hiệu quả sinh học môi trường được thể hiện qua mối tác động qua
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
15
lại giữa cây trồng với đất, giữa cây trồng với các loại dịch hại nhằm giảm thiểu
việc sử dụng hoá chất trong nông nghiệp mà vẫn đạt được mục tiêu đề ra. Hiệu
quả vật lý môi trường được thể hiện thông qua việc lợi dụng tốt nhất tài nguyên
khí hậu như ánh sáng, nhiệt độ, nước mưa của các kiểu sử dụng đất để đạt được
sản lượng cao và tiết kiệm chi phí đầu vào.
Hiệu quả môi trường vừa đảm bảo lợi ích trước mắt vì phải gắn chặt
với quá trình khai thác, sử dụng đất vừa đảm bảo lợi ích lâu dài tức là bảo vệ
tài nguyên đất và môi trường sinh thái.
1.3.2. Nguyên tắc lựa chọn các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng đất sản
xuất nông nghiệp
- Cơ sở để lựa chọn hệ thống các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng đất
nông nghiệp:
+ Mục tiêu và phạm vi nghiên cứu đánh giá hiệu quả sử dụng đất
nông nghiệp.
+ Nhu cầu của địa phương về phát triển hoặc thay đổi loại hình sử dụng
đất nông nghiệp.
- Nguyên tắc khi lựa chọn các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng đất
sản xuất nông nghiệp:
+ Hệ thống chỉ tiêu phải có tính thống nhất, tính toàn diện và tính hệ
thống. Các chỉ tiêu phải có mối quan hệ hữu cơ với nhau, phải đảm bảo tính
so sánh có thang bậc.
+ Để đánh giá chính xác, toàn diện cần phải xác định các chỉ tiêu cơ
bản biểu hiện hiệu quả một cách khách quan, chân thật và đúng đắn theo quan
điểm và tiêu chuẩn đã chọn, các chỉ tiêu bổ sung để hiệu chỉnh chỉ tiêu cơ
bản, làm cho nội dung kinh tế biểu hiện đầy đủ hơn, cụ thể hơn.
+ Các chỉ tiêu phải phù hợp với đặc điểm và trình độ phát triển nông
nghiệp ở nước ta, đồng thời có khả năng so sánh quốc tế trong quan hệ đối
ngoại, nhất là những sản phẩm có khả năng hướng tới xuất khẩu.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
16
+ Hệ thống chỉ tiêu phải đảm bảo tính thực tiễn và tính khoa học và
phải có tác dụng kích thích sản xuất phát triển.
1.3.3. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp
Mục đích đánh giá hiệu quả các LUT là để tính toán, so sánh và phân
loại mức độ thích hợp của các chỉ tiêu kinh tế, xã hội và môi trường với các
loại hình sử dụng đất nông nghiệp ở địa phương.
Các chỉ tiêu cần tính toán để đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp
thường quy về đơn vị 1 ha cho từng loại hình sử dụng đất nông nghiệp.
* Chỉ tiêu hiệu quả kinh tế
+ Hiệu quả kinh tế tính trên 1 ha đất nông nghiệp
- Giá trị sản xuất (GTSX): là toàn bộ giá trị sản phẩm vật chất và dịch
vụ được tạo ra trong 1 kỳ nhất định (thường là một năm).
- Chi phí trung gian (CPTG): là toàn bộ các khoản chi phí vật chất
thường xuyên bằng tiền mà chủ thể bỏ ra để thuê và mua các yếu tố đầu vào
và dịch vụ sử dụng trong quá trình sản xuất.
- Giá trị gia tăng (GTGT): là hiệu số giữa giá trị sản xuất và chi phí
trung gian, là giá trị sản phẩm xã hội tạo ra thêm trong thời kỳ sản xuất đó.
GTGT = GTSX - CPTG
+ Hiệu quả kinh tế tính trên 1 đồng chi phí trung gian (GTSX/CPTG,
GTGT/CPTG): đây là chỉ tiêu tương đối của hiệu quả, nó chỉ ra hiệu quả sử
dụng các chi phí biến đổi và thu dịch vụ.
+ Hiệu quả kinh tế trên ngày công lao động quy đổi, gồm có
(GTSX/LĐ, GTGT/LĐ). Thực chất là đánh giá kết quả đầu tư lao động sống
cho từng kiểu sử dụng đất và từng cây trồng làm cơ sở để so sánh với chi phí
cơ hội của người lao động.
* Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả xã hội
Hiệu quả xã hội được phân tích bởi các chỉ tiêu sau (Nguyễn Đình
Hợi, 1993):
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
