Hoạt động bảo tồn và phát huy các giá trị của làng nghề truyền thống ở huyện phú xuyên, thành phố hà nội trong giai đoạn hiện nay

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ

======

VŨ THỊ LUYẾN

HOẠT ĐỘNG BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY
CÁC GIÁ TRỊ CỦA LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG
Ở HUYỆN PHÚ XUYÊN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI

TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Triết học

HÀ NỘI - 2019


TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ

======

VŨ THỊ LUYẾN

HOẠT ĐỘNG BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY
CÁC GIÁ TRỊ CỦA LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG
Ở HUYỆN PHÚ XUYÊN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI
TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Chuyên ngành: Triết học
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học
TS. Trần Thị Hồng Loan

HÀ NỘI - 2019


LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình thực hiện khóa luận, ngoài sự cố gắng của bản thân, em
đã nhận được sự giúp đỡ của thầy cô và bạn bè. Em xin bày tỏ lời cảm ơn chân
thành nhất tới TS. Trần Thị Hồng Loan - người cô đã tận tình chỉ bảo, giúp
đỡ em hoàn thành khóa luận này.
Em xin bày tỏ lời cảm ơn tới các thầy cô giáo trong khoa Giáo dục Chính
trị cùng các thầy cô giáo trong trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã giảng
dạy, chỉ bảo em trong suốt thời gian qua.
Em cũng xin bày tỏ lời cảm ơn tới gia đình cũng như bạn bè đã góp ý,
ủng hộ em hoàn thành khóa luận này.
Trong quá trình nghiên cứu, với điều kiện hạn chế về thời gian cũng như
kiến thức của bản thân nên khóa luận khó tránh khỏi những thiếu sót.
Kính mong sự góp ý, chỉ bảo của quý thầy cô cũng như các bạn sinh viên.
Em xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, tháng 5 năm 2019
Ngƣời thực hiện

Vũ Thị Luyến


LỜI CAM ĐOAN
Khóa luận tốt nghiệp này được hoàn thành dưới sự hướng dẫn của

TS. Trần Thị Hồng Loan.
Tôi xin cam đoan rằng:
Đây là kết quả nghiên cứu của riêng tôi và các số liệu trong khóa luận là
trung thực. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.
Hà Nội, tháng 5 năm 2019
Ngƣời thực hiện

Vũ Thị Luyến


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt

Chữ viết đầy đủ

BQLDT&DT:

Ban quản lý di tích và di tích

CHXHCN:

Cộng hòa xã hội chủ nghĩa

CN:

Công nghiệp

DN:

Doanh nghiệp

DSVH:

Di sản văn hóa

DTLS:

Di tích lịch sử

HTX:

Hợp tác xã

KHKT:

Khoa học kĩ thuật

NN:

Nông nghiệp

PTNT:

Phát triển nông thôn

TP:

Thành phố

TTCN:

Tiểu thủ công nghiệp

TM – DV:

Thương mại - dịch vụ

UBND:

Ủy ban nhân dân

XD:

Xây dựng


MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 1
Chương 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ BẢO TỒN VÀ PHÁT
HUY CÁC GIÁ TRỊ CỦA LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG Ở HUYỆN PHÚ
XUYÊN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ............................................................................... 7
1.1. Các khái niệm cơ bản....................................................................................... 7
1.2. Một số giá trị của làng nghề truyền thống ở huyện Phú Xuyên, thành phố
Hà Nội cần được bảo tồn và phát huy................................................................... 21
1.3. Sự cần thiết phải bảo tồn và phát huy các giá trị của làng nghề truyền
thống ở huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội ...................................................... 25
1.4. Những yếu tố chủ yếu ảnh hưởng tới hoạt động bảo tồn và phát huy các
giá trị của làng nghề truyền thống ở huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội ......... 31
Chương 2. THỰC TRẠNG MỘT SỐ GIÁ TRỊ CầN ĐƯỢC BẢO TÔN VÀ

PHÁT HUY CỦA CÁC LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG Ở HUYỆN PHÚ
XUYÊN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI HIỆN NAY VÀ NGUYÊN NHÂN CỦA
THỰC TRẠNG ......................................................................................................... 37
2.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội và đặc điểm hình thành có sự ảnh
hưởng đến công tác bảo tồn và phát huy các giá trị của làng nghề truyền thống
ở huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội ................................................................ 37
2.2. Thực trạng một số giá trị cần được bảo tồn và phát huy của các làng nghề
truyền thống ở huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội........................................... 39
2.3. Nguyên nhân của thực trạng .......................................................................... 49
Chương 3. MỘT SỐ NGUYÊN TẮC VÀ BIỆN PHÁP CHỦ YẾU NHẰM
NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY CÁC GIÁ
TRỊ CỦA LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG Ở HUYỆN PHÚ XUYÊN, ............. 52
THÀNH PHỐ HÀ NỘI TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY .................................... 52
3.1. Một số nguyên tắc trong việc đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao hiệu
quả hoạt động bảo tồn và phát huy các giá trị của làng nghề truyền thống ở
huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội ................................................................... 52


3.2. Một số biện pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động bảo tồn và
phát huy các giá trị của làng nghề truyền thống ở huyện Phú Xuyên, thành phố
Hà Nội ................................................................................................................... 56
KẾT LUẬN ............................................................................................................... 69
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. 71


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trải qua mấy ngàn năm lịch sử, Việt Nam mang trong mình một nền văn hóa
đậm đà bản sắc dân tộc trong đó thấm nhuần nền văn hóa nông nghiệp, nông thôn.
Thực tế lịch sử hình thành và phát triển nông thôn Việt Nam luôn gắn liền với các

làng nghề, ngành nghề truyền thống cùng với các sản phẩm đa dạng của nó tạo nên
sắc thái riêng của nền kinh tế và văn hóa dân tộc. Từ những đặc trưng về kinh tế văn hóa - xã hội, tâm lý, tập quán và những điều kiện tự nhiên thuận lợi nên Việt
Nam đã tồn tại hàng trăm làng nghề truyền thống với bề dày lịch sử.
Làng nghề truyền thống là nơi lưu giữ và phát triển tinh hoa văn hóa của dân
tộc với những kĩ năng truyền từ đời này sang đời khác và mỗi làng nghề là một kho
báu trong đó lưu giữ một khối lượng đáng kể những tinh hoa văn hóa của dân tộc,
nhất là tinh hoa văn hóa cổ truyền. Trong đó, việc hình thành, tồn tại và phát triển
các làng nghề truyền thống là một phần không thể thiếu trong tính đa dạng của làng
xã Việt Nam.
Làng nghề luôn mang trong mình hai yếu tố cơ bản là truyền thống văn hóa và
truyền thống nghề nghiệp, hai yếu tố ấy hòa quyện không tách rời nhau đã tạo nên
văn hóa làng nghề. Văn hóa làng nghề là sự kết tinh, hội tụ các tập quán xã hội,
nghi lễ, lễ hội; tri thức dân gian; nghề thủ công truyền thống của cộng đồng, là sắc
thái riêng của từng động cồng, nhóm người ở trong mỗi cộng đồng đó. Phát triển
làng nghề không những tạo động lực trực tiếp giải quyết việc làm, sử dụng hợp lý,
có hiệu quả lao động ở nông thôn mà còn giúp bảo tồn, duy trì, và phát triển được
nhiều ngành nghề truyền thống của dân tộc, tạo điều kiện phát triển đội ngũ nghệ
nhân, thợ giỏi, bảo lưu và giữ gìn văn hóa dân tộc.
Phú Xuyên là vùng đất nổi tiếng với ít nhất 15 làng nghề thủ công truyền
thống (Danh mục di sản văn hóa phi vật thể Hà Nội, 2016) trong đó có các làng
nghề đặc biệt nổi tiếng như: làng nghề mây tre đan xã Phú Túc, làng nghề khảm trai
Chuyên Mỹ, làng nghề sơn mài thôn Bối Khê, Làng nghề may comple veston xã
Vân Từ, Làng nghề Tò he Xuân La, Làng nghề da giầy xã Phú Yên, Làng nghề mộc

1


Đại Nghiệp, Đồng Phố xã Tân Dân, Làng thêu Đại Đồng, Làng nghề bánh kẹo Cổ
Hoàng,… Các làng nghề với những sản phẩm sáng tạo văn hóa độc đáo có từ lâu
đời được trao truyền tồn tại và phát triển cho đến tận ngày nay. Cùng với sự phát

triển của đất nước trong những năm gần đây, các làng nghề truyền thống xưa dần
thay đổi theo hướng mở rộng, phát triển kinh tế, các sản phẩm ngày một nhiều lên
về số lượng, mẫu mã, loại hình. Nhưng tỷ lệ nghịch với sự phát triển kinh tế xã hội
là sự mai một của một số giá trị văn hóa cốt lõi tạo nên văn hóa làng nghề. Nhận
thức được tầm quan trọng của việc bảo tồn văn hóa làng nghề như là những di sản
văn hóa phi vật thể của làng xã, địa phương và quốc gia, tôi quan tâm đến vấn đề
này và mong muốn được thực hiện đề tài nghiên cứu để qua đó góp phần vào việc
bảo tồn những giá trị văn hóa làng nghề đó. Vì vậy, tôi mạnh dạn lựa chọn đề tài
“Hoạt động bảo tồn và phát huy các giá trị của làng nghề truyền thống ở huyện
Phú Xuyên, thành phố Hà Nội trong giai đoạn hiện nay” làm khóa luận tốt nghiệp
của mình.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Các làng nghề thủ công truyền thống ở huyện Phú Xuyên dù đã có lịch sử mấy
trăm năm thế nhưng phải thừa nhận rằng, mức độ quan tâm của các nhà chuyên
môn cũng như sự đầu tư cho việc nghiên cứu để có thể đưa ra những công trình và
những đầu sách mang tính chuyên sâu hay giáo trình giảng dạy thì hầu như chưa có,
nếu có thì chỉ là những bài viết lẻ tẻ mang tính giới thiệu và quảng bá về nghề và
làng nghề mà không hề có một hệ thống nhất định nào. Tuy nhiên mấy năm trở lại
đây đã xuất hiện một số công trình nghiên cứu mang tính chuyên sâu hơn về làng
nghề thủ công truyền thống như: Làng nghề, phố nghề Thăng Long - Hà Nội (2000)
của tác giả Trần Quốc Vượng và Đỗ Thị Hảo đã đề cập đến các vấn đề liên quan
của làng nghề thủ công, vị trí làng nghề trong diễn trình lịch sử Việt Nam và một số
quan điểm phát triển làng nghề mới trong đó có nghề mây tre đan như sau:
+ Duy trì hình thức sản xuất theo hộ gia đình vẫn là phương thức hiệu quả
nhất với nghề thủ công mây tre đan nói riêng và nghề thủ công nói chung.
+ Tác giả nêu ra một loạt khó khăn cho các làng nghề trong đó có mây tre đan.

2

+ Hoàn thiện thể chế chính sách, tạo lập môi trường cho nghề thủ công phát
triển là vấn đề cấp bách cần thực hiện sớm. Thúc đẩy du lịch làng nghề, khôi phục
phát triển các giá trị làng nghề trong đó có mây tre đan. Đưa ra các giải pháp đi đôi
với bảo vệ môi trường như vấn đề xử lý rác thải…[28]
Cuốn“Phát triển làng nghề truyền thống trong quá trình công nghiệp hoá, hiện
đại hoá”của tác giả Mai Thế Hởn, nhà xuất bản chính trị quốc gia Hà Nội 2003 chú
tâm nghiên cứu về làng nghề truyền thống trước thách thức phát triển nhanh chóng
của quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.[11]
Trên Tạp chí Di sản văn hoá số 4 (2003) tác giả Lê Thị Minh Lý có bài viết
“Làng nghề và việc bảo tồn các giá trị văn hoá phi vật thể”ở đó tác giả đã nêu lên
được tầm quan trọng trong việc gìn giữ và bảo tồn các giá trị văn hoá vốn là di sản
của dân tộc, như việc lưu truyền bí quyết nghề nghiệp trong phạm vi làng xã hay
những giá trị tinh thần đậm nét được phản ánh qua các tập tục, tín ngưỡng… Những
tư liệu viết về văn hoá làng nghề nhìn chung rất đa dạng và phong phú qua đó thấy
được bức tranh toàn cảnh về lịch sử cũng như tình hình các làng nghề truyền thống
ở nước ta hiện nay. Ngoài những công trình nghiên cứu có tính chất thống kê, khái
quát về các ngành nghề thủ công thì đã có những khuyên khảo viết về một làng
nghề cụ thể như Quê gốm Bát Tràng; làng Đại Bái gò đồng của tác giả Đỗ Thị Hảo.
hai chuyên khảo này đã viết khá toàn diện từ phong tục tập quán tín ngưỡng thờ tổ
nghề, lễ hội làng nghề đến diện mạo cảnh quan làng nghề, quy trình sản xuất và đặc
trưng sản phẩm của làng nghề.[15, tr 68-71]
Năm 2013, Tạp chí Doanh nghiệp và thương mại online có đăng bài “Đến với
nghề mây tre đan Lưu Thượng xã Phú Túc”của tác giả Nguyễn Thị Ngọc Lan
[13,tr33-38]. Với cách tiếp cận văn hoá, tác giả bài viết đã đề cập đến một số vấn đề
cơ bản của nghệ thuật tạo ra sản phẩm mây tre. Trong đó tác giả đi sâu nghiên cứu
và tìm hiểu để thấy được người dân tại đây đã biết sáng tạo ra những sản phẩm độc
đáo từ nguyên liệu thô sơ như cỏ mọc hoang, rồi qua quá trình phát triển họ đã biết
kết hợp nhiều nguyên liệu khác như: sợi cói, bèo tây, mây, tre, giang… Trên Tạp
chí của Bộ xây dựng (2010) có bài viết “Đặc sắc làng nghề mây tre đan ở Hà
Nội”trong đó có viết về làng nghề mây tre đan Phú Túc những năm gần đây việc

3


xuất khẩu sản phẩm ra thị trường quốc tế đã có những chuyển biến mạnh mẽ. Hơn
nữa làng nghề còn là nơi thu hút số lượng lao động lớn và có vai trò quan trọng
trong việc giữ gìn nét văn hoá truyền thống để từ đó có tiền đề phát triển thành điểm
du lịch văn hoá làng nghề.[13]
Nhìn chung, các công trình nghiên cứu đều chú trọng đến nghề và làng
nghề thủ công truyền thống Việt Nam, chứ chưa có công trình chuyên khảo nào
nghiên cứu về bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá, giá trị di sản của các làng
nghề thủ công truyền thống ở huyện Phú Xuyên. Tuy nhiên những công trình
nghiên cứu nêu trên là cơ sở nền tảng, tư liệu quan trọng không chỉ giúp tôi định
hướng mà còn có thể kế thừa, tiếp thu trong quá trình thực hiện nghiên cứu đề
tài. Thông qua nghiên cứu chuyên sâu về đề tài tôi hy vọng góp một phần nào đó
vào công tác bảo tồn, phát huy giá trị văn hoá cho sản phẩm thủ công truyền
thống mang nhiều công sức và tâm huyết của người dân nơi đây trong thời kỳ
công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng các giá trị của làng nghề truyền
thống ở huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội, đề xuất một số biện pháp chủ yếu
nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị của làng nghề truyền thống ở địa phương này
trong giai đoạn hiện nay.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích nghiên cứu trên, nội dung khóa luận cần thực hiện
những nhiệm vụ nghiên cứu chủ yếu sau:
Một là, nghiên cứu lý luận về bảo tồn và phát huy các giá trị của làng nghề
truyền thống ở huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội.
Hai là, nghiên cứu thực trạng các giá trị của làng nghề truyền thống ở huyện

Phú Xuyên, thành phố Hà Nội hiện nay và nguyên nhân của thực trạng.
Ba là, đề xuất một số biện pháp chủ yếu nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị
của làng nghề truyền thống ở huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội trong giai đoạn
hiện nay.

4


4. Đối tƣợng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là bảo tồn và phát huy các giá trị của làng
nghề truyền thống ở huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội.
5. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi nội dung: đề tài tập trung nghiên cứu các giá trị văn hóa, giá trị lịch
sử và giá trị kinh tế của một số làng nghề truyền thống ở huyện Phú Xuyên, thành
phố Hà Nội.
- Phạm vi không gian: Địa bàn khảo sát ở một số làng nghề truyền thống,
huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội.
- Phạm vi thời gian: từ năm 2011 đến năm 2018.
6. Phƣơng pháp nghiên cứu
Phương pháp điền dã, khảo sát thực tế: khảo sát cảnh quan một số làng nghề,
lễ hội làng nghề, các sản phẩm đặc trưng, các cơ sở sản xuất,…
Phương pháp phỏng vấn: phỏng vấn cán bộ huyện Phú Xuyên và các nghệ
nhân, thợ nghề, học viên, khách tham quan,… để tìm hiểu thông tin, số liệu liên
quan đến thực trạng các giá trị của làng nghề truyền thống ở huyện Phú Xuyên,
thành phố Hà Nội.
Phương pháp lôgic - lịch sử và phương pháp phân tích - tổng hợp, so sánh,…: từ
các nguồn ấn phẩm, sách báo, tạp chí, khoá luận,… phân tích tổng hợp để lấy các
thông tin cần thiết kết hợp với kết quả điền dã từ đó hình thành đề mục viết luận văn.
7. Ý nghĩa của khóa luận
Khóa luận nhằm làm rõ sự vận dụng quan điểm toàn diện trong công tác bảo

tồn và phát huy các giá trị của làng nghề truyền thống huyện Phú Xuyên, Hà Nội
trong giai đoạn hiện nay. Từ đó, đề xuất những biện pháp nhằm khắc phục những
thiếu sót trong công tác bảo tồn và phát huy các giá trị tại các làng nghề Phú Xuyên.
Ngoài ra, khóa luận còn có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, học
tập của sinh viên Khoa Giáo dục chính trị và các khoa, ngành có liên quan.
8. Kết cấu của khoá luận
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, Khoá luận bao
gồm 3 chương:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận chung về bảo tồn và phát huy các giá trị

5


của làng nghề truyền thống ở huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội.
Chương 2: Thực trạng một số giá trị cần được bảo tồn và phát huy của các
làng nghề truyền thống ở huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội hiện nay và nguyên
nhân của thực trạng
Chương 3: Một số nguyên tắc và biện pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả
hoạt động bảo tồn và phát huy các giá trị của làng nghề truyền thống ở huyện Phú
Xuyên, thành phố Hà Nội trong giai đoạn hiện nay.

6


Chƣơng 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY CÁC
GIÁ TRỊ CỦA LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG Ở HUYỆN PHÚ XUYÊN,
THÀNH PHỐ HÀ NỘI
1.1. Các khái niệm cơ bản
1.1.1. Khái niệm Bảo tồn

* Bảo tồn nguyên vẹn
Trước đây đã từng có quan niệm bảo tồn nguyên vẹn, bảo tồn văn hóa được
hiểu là các nỗ lực nhằm bảo vệ, gìn giữ sản phẩm văn hóa (vốn được chắt lọc,
chưng cất, được thử thách qua nhiều bước thăng trầm của lịch sử) và không gian tồn
tại của nó theo dạng thức vốn có. Nghĩa là, những sản phẩm của quá khứ nên được
bảo vệ một cách nguyên vẹn như nó vốn có, cố gắng phục hồi nguyên gốc các di
sản văn hóa vật chất và tinh thần cũng như cố gắng cách ly di sản khỏi môi trường
xã hội đương đại. Song vấn đề đặt ra, văn hóa luôn gắn bó với đời sống con người,
với môi trường xã hội trong sự vận động của nó, nhất là di sản văn hóa phi vật thể.
Chính vì vậy mà quan điểm bảo tồn nguyên vẹn sẽ không phải là cách tiếp cận của
trường hợp nghiên cứu này.
Tác giả Nguyễn Thị Mỹ Liêm có bài viết “Bảo tồn và phát huy” hay “kế thừa
và phát triển” văn hoá dân tộc trong nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa” được
in trong cuốn kỷ yếu hội thảo 60 năm đề cương văn hoá Việt Nam (1943-2013) có
nêu ra quan điểm: “Bảo tồn” là giữ lại, không để bị mất đi, không thể bị thay đổi,
biến hoá hay biến thái…Như vậy, trong nội hàm của thuật ngữ này, không có khái
niệm “cải biến”, “nâng cao” hoặc “phát triển”. Hơn nữa, khi nói đối tượng bảo tồn
“phải được nhìn là tinh hoa”, chúng ta đã khẳng định giá trị đích thực và khả năng
tồn tại theo thời gian, dưới nhiều thể trạng và hình thức khác nhau của đối tượng
được bảo tồn”.[13, tr.269].
* Bảo tồn trên cơ sở kế thừa
Bảo tồn trên cơ sở kế thừa những giá trị độc đáo của quá khứ dường như là
một xu thế khá phổ biến trong giới học giả hiện nay khi bàn đến giá di sản văn hoá

7


nói chung và quản lý di sản văn hoá nói riêng. Quan điểm này dựa trên cơ sở mỗi di
sản văn hoá cần phải thực hiện nhiệm vụ lịch sử của mình ở một thời gian và không
gian cụ thể. Khi giá trị di sản văn hoá ấy tồn tại ở không gian và thời gian hiện tại,

di sản văn hoá ấy cần phát huy giá trị văn hoá - xã hội phù hợp với xã hội hiện nay
và phải loại bỏ đi những gì không phù hợp với xã hội ấy.
Tuy nhiên khi bàn về quan điểm này, nhà nghiên cứu văn hóa Ashworth đã
nêu ra những đặc điểm cơ bản của bảo tồn trên cơ sở kế thừa như sau: Không chỉ
những đồ tạo tác hay những toà nhà mà cả các bộ sưu tập và các di sản khác cũng
được bảo tồn dựa vào kế thừa; Các tiêu chí lựa chọn không phụ thuộc vào bản chất
bên trong của di sản mà còn phụ thuộc vào những yếu tố nằm bên ngoài, không
thuộc về bản chất của di sản; Bảo tồn trên quan điểm kế thừa quan tâm không chỉ
đến hình thức mà còn quan tâm đến cả các chức năng của di sản. [1, tr.176-177]
* Ngoài hai quan điểm phổ biến trên, trong quan điểm về bảo tồn còn có
Quan điểm bảo tồn để phát triển
“Những người theo quan điểm này không bận tâm tới việc tranh cãi nên bảo
tồn y nguyên như thế nào, nên kế thừa cái gì từ quá khứ, mà đặt trọng tâm vào việc
làm thế nào để di sản sống và phát huy được tác dụng trong bối cảnh đương đại.
Nếu như quan điểm truyền thống cho rằng độ chân thực (hay tính xác thực) của di
sản là cốt lõi của di sản và phải làm thế nào đề đảm bảo kế thừa được sự chân thực
đó, thì quan điểm bảo tồn phát triển lại đánh giá thấp vai trò của tính chân thực này.
Người ta cho rằng chân thực hay không không phải là một giá trị khách quan, mà nó
được đo bằng trải nghiệm. Theo quan điểm này, đối với việc bảo tồn các giá trị làng
nghề truyền thống không có mục đích nào được coi là duy nhất, là tốt thượng, là
hoàn toàn đúng trong mọi trường hợp”.
Từ các giá trị văn hóa truyền thống mang tính đa nghĩa, nhiều mục đích và
không ổn định theo thời gian. Đây chính là cách bảo tồn trong phát triển mà một số
nhà hoạt động văn hóa đã thực hiện đối với một số loại hình di sản phi vật thể như
tổ chức lễ hội như một sự kiện văn hóa, khai thác các diễn xướng dân gian, tổ chức
các Festival văn hóa. Ta thấy điểm mạnh của mô hình này là tạo nên sức hấp dẫn

8

đối với công chúng đương đại, tạo nên tính sinh động, độc đáo của di sản, tiếp thêm
nguồn sinh khí cho di sản. Tuy nhiên, mặt trái của nó là dễ sa vào tình trạng sân
khấu hóa, thương mại hóa di sản dẫn đến tình trạng tầm thường hóa, thậm chí giải
thiêng hóa di sản như đã từng xảy ra đối với trình diễn cồng chiêng Tây Nguyên,
trình diễn nhạc cung đình Huế, trình diễn ca trù… phục vụ khách du lịch.
1.1.2. Khái niệm Phát huy
Phát huy trên cơ sở sàng lọc, duy trì và làm phong phú thêm những nét đẹp
văn hóa vốn có. Phát huy giá trị văn hóa là những hành động hướng đích nhằm đưa
sản phẩm văn hóa vào trong thực tiễn xã hội, trở thành tiềm năng và nội lực góp
phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội, mang lại những lợi ích vật chất và tinh
thần cho con người.
Phát huy giá trị văn hóa - đó là những hành động hướng đích nhằm đưa giá trị
văn hóa vào trong thực tiễn xã hội với tư cách vừa là môi trường an toàn để bảo tồn
và làm giàu các giá trị văn hóa, vừa là năng lực nội sinh và tiềm năng mang lại
những lợi ích về vật chất và tinh thần cho con người, góp phần thúc đẩy sự phát
triển xã hội.
Phát huy các giá trị di sản văn hóa phải biết kế thừa có chọn lọc những tinh
hoa văn hóa của đời trước để lại, làm cho các giá trị của di sản văn hóa thấm sâu,
lan tỏa vào đời sống cộng đồng xã hội.
“Xét về bản chất, mỗi di tích hay mọi sinh hoạt nghệ thuật, lễ hội, tín ngưỡng,
tôn giáo, phong tục tập quán, lối sống nếp sống, hoặc các tri thức dân gian về ngành
nghề thủ công, y học, ẩm thực,... tất cả đều là những giá trị tồn tại dưới những dạng
vật chất cụ thể ẩn chứa phía sau những hoạt động hoặc kết quả của các hoạt động
tinh thần của con người trong mọi mối quan hệ với tự nhiên, với xã hội và với chính
bản thân mình”. Những giá trị ấy chính là cái “hồn”, một nơi thể hiện rõ nhất những
thành tựu, trình độ và bản sắc văn hóa của một cộng đồng tại một không gian và ở
một thời gian nhất định. Từ những tích lũy trong quá khứ, qua trường kỳ lịch sử các
giá trị đó có thể trở thành một bộ phận quan trọng hợp thành vốn di sản văn hóa quý
báu của dân tộc và có thể là của cả nhân loại. Vì vậy, phát huy các giá trị di sản văn

9


hóa phải biết kế thừa có chọn lọc phần “hồn”ấy, sáng tạo thêm, làm cho nó thấm
sâu, lan tỏa vào đời sống cộng đồng để cộng đồng nhận diện được giá trị, biết trân
trọng những giá trị ấy và tránh có cái nhìn phiến diện và khơi lòng tự hào để chung
tay vào bảo tồn di sản văn hóa của địa phương, của dân tộc và của cả nhân loại.
Phát huy giá trị di sản văn hóa là để phát triển kinh tế và phát huy là phải biết
kế thừa những tinh hoa của đời trước để lại. Những giá trị đó chính là sự đúc kết
kinh nghiệm từ thực tiễn, nếu chúng phù hợp với thời đại mới thì cần được phát
huy, nếu chúng lạc hậu, lỗi thời thì phải bỏ đi, đồng thời phải biết sáng tạo thêm
những cái mới trên nền tảng những cái truyền thống để vừa làm giàu thêm bản sắc
văn hóa, góp phần đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa của cư dân đương đại đồng
thời cũng là cơ hội để tạo ra thêm nhiều sản phẩm du lịch đặc trưng giúp phát triển
kinh tế bền vững cho địa phương.
Phát huy các giá trị văn hóa làng nghề truyền thống phải biết mở rộng giao lưu
văn hóa để làm giàu thêm bản sắc văn hóa và làm thăng hoa giá trị văn hóa trong
bối cảnh toàn cầu hóa.
Lịch sử xưa và nay không có nền văn hóa nào tự thân phát triển bằng sự “đóng
kín”mà muốn phát triển phải luôn được bồi đắp bởi nhiều nền văn hóa khác. Do đó,
việc giao lưu, mở rộng văn hóa để làm giàu thêm bản sắc văn hóa, đồng thời làm
thăng hoa và lan tỏa văn hóa của mình đến khắp nơi luôn là khuynh hướng của mọi
cộng đồng, mọi dân tộc, đặc biệt là trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. Tuy
nhiên, giao lưu, tiếp nhận những luồng văn hóa khác là cần thiết nhưng tiếp nhận
những cái gì và biến đổi như thế nào để không đánh mất đi giá trị văn hóa của địa
phương là việc không dễ dàng.
Trong truyền thống làng nghề ở huyện Phú Xuyên các giá trị văn hóa làng
nghề luôn có sự giao lưu, tiếp biến văn hóa được thể hiện rất rõ nét. Các nền văn
hóa Trung Hoa, Chămpa, phương Tây đã từng hội tụ tại các làng nghề Phú Xuyên,
nhưng chúng không áp đặt đến văn hóa làng nghề truyền thống của người dân Phú

Xuyên, nó được biến đổi và hòa cùng vào văn hóa của người dân nơi đây, tạo thành
một văn hóa làng nghề đặc trưng riêng biệt cho huyện Phú Xuyên. Tuy nhiên, trong

10


quá trình bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá làng nghề truyền thống ở huyện
Phú Xuyên cần phải làm cho văn hoá các làng nghề trong huyện thăng hoa hơn nữa
trong nền văn hoá dân tộc và lan toả ra thế giới.
Xung quanh vấn đề phát huy di sản văn hoá phi vật thể cũng đặt ra nhiều vấn
đề. Song điều quan trọng hơn cả đối với việc phát huy những di sản văn hoá phi vật
thể nói chung và giá trị văn hoá làng nghề nói riêng là làm sao khơi dậy được ý thức
của cộng đồng, niềm tự hào của cộng đồng về di sản văn hoá phi vật thể, để di sản
văn hoá ấy sống trong cộng đồng đúng như bản chất của nó. Trong công tác phát
huy, vấn đề luôn được đặt ra đó là truyền dạy, tuyên truyền, giáo dục trong cộng
đồng, nhất là thế hệ trẻ có những hiểu biết về làng nghề với những giá trị văn hoá
truyền thống của nó. Chính đây là cây cầu để chúng ta đưa những giá trị văn hoá
làng nghề với cộng đồng và hơn thế cộng đồng chính là môi trường không chỉ sản
sinh ra văn hoá làng nghề, mà còn là nơi tốt nhất bảo tồn, làm giàu thêm và phát
huy nó trong đời sống xã hội.
1.1.3. Khái niệm Giá trị
Giá trị trước hết là một một phạm trù triết học, chỉ sự đánh giá những thành
quả lao động sáng tạo vật chất và tinh thần của con người. Nó có tác dụng định
hướng, đánh giá và điều chỉnh các hoạt động của xã hội nhằm vươn tới cái đúng, cái
tốt, cái đẹp, thúc đẩy sự tiến bộ xã hội.
Thuật ngữ “Giá trị”(values) có thể quy chiếu vào những mối quan tâm
(interests), những thích thú (duties) trách nhiệm tinh thần (moral obligations),
những ước muốn (desires), những đòi hỏi (wants), những nhu cầu(needs), những ác
cảm (aversions), những lôi cuốn (attractions) và nhiều hình thái khác nữa của định
hướng lựa chọn (Pepper, 1958, tr.7). Nói cách khác giá trị có mặt trong thế giới

rộng lớn và đa dạng của hành vi lựa chọn, hoàn toàn có thể cho rằng hành vi theo
phản xạ không biểu hiện các giá trị hay sự đánh giá: từ cái nháy mắt bất thần tới cái
phản xạ bánh chè hay bất cứ quá trình sinh hóa nào trong cơ thể con người, đều
không tạo ra hành vi giá trị. Tuy nhiên, bất kỳ định nghĩa mô tả nào cũng có thể xác
định đầy đủ phạm vi và tính đa dạng của những hiện tượng giá trị được thừa nhận.

11


Một khái niệm giá trị có nội hàm rộng, có thuận lợi là hướng sự chú ý vào
những yếu tố giá trị có thể có trong mọi hành vi, tránh những yếu tố tự động hay
bản năng nghiêm trọng nhất. Một định nghĩa hẹp có ưu điểm là giản đơn và xác
định, nhưng có thể dẫn đến sai lầm nếu những hiện tượng bị gạt bỏ không được xem
xét thông qua những khái niệm có liên hệ chặt chẽ với ý niệm “giá trị”.
Một trong những định nghĩa được chấp nhận rộng rãi hơn trong các tài liệu
khoa học xã hội là coi giá trị như những quan niệm về cái đáng mong muốn
(desirable) ảnh hưởng tới hành vi lựa chọn. Trong định nghĩa hẹp này có sự phân
biệt giữa cái được mong muốn và cái đáng mong muốn, chúng được xem như ngang
hàng với cái mà chúng ta phải mong muốn. Đây là một cách nhìn giá trị đã được xã
hội hóa cao, nó loại trừ, chẳng hạn, những giá trị thuần túy mang tính hưởng lạc.
Trong cách nhìn rộng hơn, thì bất cứ cái gì tốt hay xấu đều là giá trị hay giá trị
là điều quan tâm của một chủ thể là con người. Dường như mọi giá trị đều chứa
đựng một số yếu tố nhận thức (mặc dù một số định nghĩa không hàm chứa điều
này), chúng có tính chất lựa chọn hay hướng dẫn và chúng bao gồm một số yếu tố
tình cảm. Các giá trị được sử dụng như là những tiêu chuẩn cho sự chọn lựa khi
hành động. Khi đã được nhận thức một cách công khai và đầy đủ nhất, các giá trị
trở thành những tiêu chuẩn cho sự phán xét, sự ưa thích và lựa chọn.
Bản chất và ý nghĩa bao quát của giá trị là tính nhân văn. Chức năng cơ bản nhất
của giá trị là định hướng, đánh giá và điều chỉnh các hoạt động của cá nhân và cộng
đồng. Giá trị gắn liền với nhu cầu con người. Ta thấy nhu cầu của con người rất phong

phú, đa dạng và được biểu hiện dưới nhiều hình thức khác nhau. Chính nhu cầu là động
cơ thúc đẩy mạnh mẽ hành động của con người, giúp con người tạo nên những giá trị
vật chất và tinh thần to lớn. Đó là phẩm chất cơ bản cần phải có để đảm bảo con đường
sống, chỉ đạo mọi hoàn cảnh thực tiễn. Có những giá trị có thể định lượng bởi một giá,
nhưng cũng có những giá trị không thể định giá - vô giá: lòng yêu nước, tình yêu tình
bạn, các tác phẩm nghệ thuật, ... Những hành động của con người vì nhu cầu và thỏa
mãn nhu cầu trong quá trình tồn tại của mình ẩn chứa các giá trị văn hóa.
Giá trị văn hóa là sự đánh giá mang tính cộng đồng đối với những hiện tượng,
sản phẩm văn hóa do con người tạo ra trong bối cảnh xã hội nhất định. Những giá

12


trị đó được coi là tốt đẹp, là có ích, đáp ứng nhu cầu của con người trong mọi thời
đại. Một khi những giá trị đó hình thành và được định hình thì nó có tác dụng chi
phối những nhận thức, quan niệm, hành vi, tình cảm của con người trong mỗi cộng
đồng ấy. Giá trị văn hóa về thực chất là sự khẳng định của con người đối với sự tồn
tại vật chất và tinh thần trong đời sống xã hội, quan hệ, trật tự của mình, hành vi,
thái độ của mình, khích lệ con người sống và phát triển theo thang giá trị mà cộng
đồng xã hội tôn vinh.
Bên cạnh những giá trị tổng quát (yêu nước, cộng đồng, cần cù, hiếu học, gắn
bó huyết thống và làng bản) còn tồn tại giá trị bộ phận. Giá trị này được thể hiện
trong từng lĩnh vực hoạt động của con người như: trong khai thác nguồn tài nguyên
thiên nhiên, trong ăn uống, đi lại, phong tục tập quán, lễ hội… Những giá trị bộ
phận không phải là những thực thể riêng biệt mà chúng góp phần chung đúc nên các
giá trị văn hóa tổng quát và ngược lại.
1.1.4. Khái niệm Làng nghề
Quan điểm thứ nhất: theo giáo sư Trần Quốc Vượng có viết thì “làng nghề là
một làng tuy vẫn còn trồng trọt theo lối tiểu nông và chăn nuôi nhưng cũng có một
số nghề phụ khác như đan lát, gốm sứ, làm tương... song đã nổi trội một nghề cổ

truyền, tinh xảo với một tầng lớp thợ thủ công chuyên nghiệp hay bán chuyên
nghiệp, có phường (cơ cấu tổ chức), có ông trùm, ông cả... cùng một số thợ và phó
nhỏ, đã chuyên tâm, có quy trình công nghệ nhất định “sinh ư nghệ, tử ư nghệ”,
“nhất nghệ tinh, nhất thân vinh”. Làng nghề sống chủ yếu bằng nghề đó và sản xuất
ra những mặt hàng thủ công, những mặt hàng này đã có tính mỹ nghệ, đã trở thành
sản phẩm mặt hàng và có quan hệ tiếp thị với một thị trường là vùng rộng xung
quanh và với thị trường đô thị và tiến tới mở rộng ra cả nước rồi có thể xuất khẩu ra
cả nước ngoài”(kỷ yếu hội thảo quốc tế “bảo tồn và phát triển làng nghề truyền
thống việt nam”tháng 8/1996. [27, tr.38-39].
Quan điểm thứ hai: “Làng nghề là một thiết chế kinh tế - xã hội ở nông thôn,
được cấu thành bởi hai yếu tố là làng và nghề, làng nghề đó tồn tại trong một không
gian nhất định trong đó bao gồm nhiều hộ gia đình sinh sống bằng nghề thủ công là
chủ yếu, giữa họ có những mối liên kết về kinh tế, xã hội và văn hóa”.

13


Quan điểm thứ ba: “Làng nghề là một thực thể vật chất và tinh thần được tồn
tại cố định về mặt địa lý, ổn định về nghề nghiệp hay một nhóm các nghề có mối
liên hệ mật thiết với nhau để làm ra một sản phẩm, có bề dày lịch sử và được tồn tại
lưu truyền trong dân gian”.
Về mặt pháp lý, tại Nghị định số 66/2006/NĐ-CP ngày 07/7/2006 của Chính
phủ quy đinh, theo đó có thể hiểu: Làng nghề là một hoặc nhiều cụm dân cư cấp
thôn, ấp, bản, làng, buôn, phum, sóc hoặc các điểm dân cư tương tự trên địa bàn
một xã, thị trấn, có các hoạt động ngành nghề nông thôn, sản xuất ra một hoặc nhiều
loại sản phẩm khác nhau.
Tác giả Lưu Tuyết Vân trong bài viết “Một số vấn đề về làng nghề ở nước ta
hiện nay” đã nêu ra quan niệm về làng nghề như sau:
Làng nghề là một làng có nghề tiểu thủ công đã từng tồn tại trong lịch sử hoặc
một thời gian nhất định, có sản phẩm hàng hoá nổi tiếng hoặc có khối lượng hàng

hoá lớn có vai trò nhất định đối với thị trường trong nước và quốc tế, có số đông
người trong làng cùng làm một hoặc nhiều nghề, dân làng sống chủ yếu bằng các
nghề đó. Còn các làng nghề truyền thống trước hết phải là một làng nghề, nhưng
phải có lịch sử tồn tại lâu dài, đến nay vẫn sản xuất một hoặc nhiều mặt hàng có giá
trị trên thị trường trong nước và quốc tế.
Khi bàn về làng nghề tác giả đã quan tâm đến ba đặc điểm cơ bản của làng nghề:
1/ Sản phẩm và việc tiêu dùng sản phẩm của làng nghề tại thị trường trong
nước và quốc tế.
2/ Số lượng những người tham gia làm nghề so với tỷ trọng số lượng người
dân trong làng.
3/ Làng có lịch sử hình thành và tồn tại lâu dài.
Khi bàn về làng nghề truyền thống, tác giả nhấn mạnh hai vấn đề chính, thứ
nhất là lịch sử tồn tại lâu đời, thứ hai là về sản phẩm nổi tiếng trên thị trường trong
nước và quốc tế.” [24, tr.64].
Theo tác giả Phạm Côn Sơn có viết trong cuốn “Làng nghề truyền thống Việt
Nam”thì làng nghề theo ông được định nghĩa như sau: “Làng nghề là một đơn vị

14


hành chính cổ xưa mà cũng có nghĩa là nơi quần cư đông người, sinh hoạt có tổ
chức, kỉ cương tập quán riêng theo nghĩa rộng và làng nghề không những là làng
sống chuyên nghề mà cũng hàm ý là những người cùng nghề sống hợp quần để phát
triển công ăn việc làm. Cơ sở vững chắc của các làng nghề là sự vừa làm ăn tập thể,
vừa phát triển kinh tế, vừa giữ gìn bản sắc dân tộc và các cá biệt của địa phương”
[20, tr11].

Tác giả Trương Minh Hằng đưa ra quan niệm của mình về làng nghề

như sau: “Làng nghề gắn liền với các vùng nông nghiệp và người nông dân làm

nghề thủ công để giải quyết hợp lý sức lao động dư thừa được cơ cấu theo đặc trưng
nông nghiệp là mùa vụ… một làng có nghề, đời sống của người dân ổn định và
được nâng cao so với các làng thuần nông. Nghề thủ công từ vị trí chỉ là nghề phụ
được tổ chức và thực thi vào những khi nông nhàn, rồi về sau nhiều nghề trở thành
nguồn thu nhập chính của làng… Ở một góc độ nào đó, làng nghề còn mang tính
chất của một làng buôn” [9, tr.20-21].
Theo quan niệm trên cần quan tâm đến một số vấn đề cơ bản như sau: người
dân trong làng nghề có đời sống ổn định và phần nào được nâng cao hơn so với các
làng thuần nông. Nghề thủ công trong lịch sử có thể từ vị trí chỉ là nghề phụ, sau đó
trở thành nguồn thu nhập chính của làng. Làng nghề còn mang tính chất là một làng
buôn. Nhận định này xuất phát từ thực tiễn khách quan, bởi trên thực tế người dân
làng nghề sẽ phải mua các nguồn nguyên liệu để sản xuất hàng hoá và tổ chức tiêu
thụ sản phẩm ở các thị trường trong vùng phụ cận của làng nghề. Chính đây là đặc
trưng để tạo điều kiện cho làng nghề mở rộng ra bên ngoài thị trường.
1.1.5. Khái niệm Truyền thống
Truyền thống là quá trình liên tục trao đổi thông tin, tư tưởng, tình cảm… chia
sẻ kỹ năng và kinh nghiệm giữa hai hoặc nhiều người nhằm tăng cường hiểu biết
lẫn nhau, để tiến tới điều chỉnh hành vi và thái độ phù hợp với nhu cầu phát triển
của cá nhân, của nhóm, của cộng đồng xã hội. Truyền thống là quá trình chia sẻ,
trao đổi hai chiều, diễn ra liên tục giữa chủ thể truyền thống và đối tượng truyền
thống và quá trình chia sẻ, trao đổi hai chiều ấy có thể được hình dung qua nguyên
tắc bình thông nhau.

15


Truyền thống đó là những tập tục, thói quen và nói chung là những kinh
nghiệm xã hội được hình thành từ lâu đời trong lối sống và nếp nghĩ của con người,
được truyền lại từ thế hệ này sang thế hệ khác và có nhiều cấp độ khác nhau. Có
truyền thống gia đình, truyền thống của từng địa phương, đơn vị, truyền thống cách

mạng, truyền thống dân tộc. Nguyên tắc chung của việc giữ gìn và phát huy truyền
thống là phải bảo đảm sự kế thừa biện chứng với 4 nội dung:
+ “Một là, loại bỏ những yếu tố tiêu cực, phản tiến bộ của quá khứ “(tập tục
lạc hậu, tàn dư tư tưởng phong kiến, tâm lý sản xuất nhỏ...).
+ “Hai là, giữ lại những yếu tố tích cực, tiến bộ” (tinh thần yêu nước, lao động
cần cù sáng tạo, tinh thần nhân đạo cao cả...).
+ “Ba là, ngay cả các yếu tố tích cực, tiến bộ đó cũng không giữ lại nguyên xi,
mà phải được cải biến cho phù hợp với điều kiện mới, hoàn cảnh mới”.
+ “Bốn là, các thế hệ mới phải sáng tạo ra những yếu tố hoàn toàn mới mà các
thế hệ cha anh hoặc không có khả năng, hoặc không có điều kiện để thực hiện”.
1.1.6. Khái niệm Làng nghề truyền thống
Thông tư số 116/2006/TT-BNN ngày 18 tháng 2 năm 2006 của Bộ Nông
nghiệp và Phát triển Nông thôn, trang 108 quy định rõ tiêu chí, thủ tục về việc công
nhận làng nghề truyền thống, làng nghề, nghề truyền thống:
1. Có tối thiểu 30% số hộ hoặc 50% số lao động làm nghề trong huyện.
2. Có tỷ trọng sản xuất từ ngành nghề công nghiệp, xây dựng, tiểu thủ công nghiệp
tối thiệu 50% tổng giá trị sản xuất của làng trong năm.
3. Hoạt động kinh doanh ổn định, tối thiểu 02 năm liền tính đến thời điểm công nhận.
4. Chấp hành đúng đắn các đường lối chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật
của nhà nước, các quy định của chính quyền địa phương.
5. Tiêu chí công nhận làng nghề truyền thống: làng nghề truyền thống phải đạt các
tiêu chí công nhận làng nghề theo quy định và có tối thiểu 30% số hộ hoặc 50% số
lao động làm nghề truyền thống.[5, tr.108]
Tác giả Bùi Văn Vượng cho rằng: “Làng nghề truyền thống là làng cổ truyền
làm nghề thủ công. Ở đấy không nhất thiết tất cả dân làng đều sản xuất hàng thủ

16


công. Người thợ thủ công nhiều trường hợp cũng đồng thời làm nghề nông

(nôngdân). Nhưng yêu cầu chuyên môn hoá đã tạo thành những thợ chuyên sản xuất
hàng truyền thống ngay tại làng của mình.”[25, tr.23]. Theo tác giả làng nghề truyền
thống phải là một làng có truyền thống lịch sử lâu đời (có thể từ trước năm 1945),
có nhiều thợ giỏi và chính họ vừa làm nghề, lại vừa tham gia sản xuất nông nghiệp.
Nhưng sản phẩm của những người thợ giỏi đã tạo nên bản sắc của làng nghề nổi
tiếng trong và ngoài nước.
Nhà nghiên cứu Trần Quốc Vượng cho rằng: “Làng nghề là làng ấy, tuy có
trồng trọt theo lối thủ công và chăn nuôi (gà, lợn, trâu..) làm một số nghề phụ khác
(thêu, đan lát..) song đã nổi trội một nghề cổ truyền, tinh xảo với một tầng lớp thợ
thủ công chuyên nghiệp hay bán chuyên nghiệp, có ông trùm, ông phó cả cùng một
số thợ và phó thợ đã chuyên tâm, có quy trình công nghệ nhất định “sinh ư nghệ, tử
ư nghệ”, “nhất nghệ tinh, nhất thân vinh” sống chủ yếu bằng nghề đó và sản xuất ra
những hàng thủ công, những mặt hàng này đã có tính mỹ nghệ, đã trở thành sản
phẩm hàng hoá và có quan hệ tiếp thị với thị trường là vùng mở rộng xung quanh
với thị trường đô thị, thủ đô và tiến tới mở rộng ra cả nước rồi có thể xuất khẩu ra
nước ngoài” [29, tr101].
Ta thấy các làng nghề thủ công truyền thống là trung tâm sản xuất hàng thủ
công, nơi quy tụ các nghệ nhân và nhiều hộ gia đình chuyên làm nghề mang tính lâu
đời, được truyền đi truyền lại qua các thế hệ, có sự liên kết hỗ trợ trong sản xuất,
cũng như bán sản phẩm theo kiểu phường hội, hệ thống doanh nghiệp vừa và nhỏ,
thậm chí là bán lẻ, họ có cùng tổ nghề, các thành viên luôn có ý thức tuân theo
những hương ước, chế độ, gia tộc, cùng phường nghề trong quá trình lịch sử phát
triển đã hình thành nghề ngay trên đơn vị cư trú trong xóm của họ.
Làng nghề thủ công truyền thống thường có đại đa số hoặc số lượng lớn dân
cư làm nghề cổ truyền, thậm chí là 100% dân cư làm nghề thủ công hoặc một vài
dòng họ chuyên làm nghề lâu đời, kiểu cha truyền con nối. Tuy nhiên sản phẩm của
họ không những ứng dụng cao mà còn là sản phẩm độc đáo, ấn tượng, tinh xảo.

17

Trong quá trình phát triển kinh tế xã hội ngày nay. Làng nghề thực sự là đơn
vị kinh tế tiểu thủ công nghiệp có vai trò tác động tích cực rất lớn đến đời sống kinh
tế của người dân.
1.1.7. Khái niệm Giá trị của làng nghề truyền thống
Giá trị làng nghề truyền thống là sự đánh giá mang tính cộng đồng đối với
những hiện tượng, sản phẩm văn hóa do con người tạo ra trong bối cảnh xã hội nhất
định. Những giá trị đó được coi là tốt đẹp, là có ích, đáp ứng nhu cầu của con người
trong mọi thời đại. Một khi những giá trị đó hình thành và được định hình thì nó có
tác dụng chi phối những nhận thức, quan niệm, hành vi, tình cảm của con người
trong mỗi cộng đồng ấy.
Giá trị làng nghề truyền thống về thực chất là sự khẳng định của con người đối
với sự tồn tại vật chất và tinh thần trong đời sống xã hội, quan hệ, trật tự của mình,
hành vi, thái độ của mình, khích lệ con người sống và phát triển theo thang giá trị
mà cộng đồng xã hội tôn vinh.
Giá trị làng nghề truyền thống bao gồm những giá trị về kinh tế, lịch sử và văn
hóa- xã hội.
Nước ta với một nền kinh tế nông nghiệp lúa nước, do đặc thù hoạt động theo
mùa vụ nên đã tạo ra khoảng thời gian nông nhàn cho những người nông dân. Do
nhu cầu sinh hoạt hàng ngày cần có các vật dụng cho nên những người nông dân đã
sử dụng thời gian nông nhàn của mình để làm ra các sản phẩm. Lúc đầu nó chỉ
nhằm đáp ứng nhu cầu sinh hoạt của chính bản thân họ. Sau đó, nó được đem đi
trao đổi, buôn bán. Dần dần, hoạt động trao đổi tăng và có nhiều trường hợp đưa lại
nguồn lợi nhiều hơn so với nghề làm nông nghiệp. Việc sản xuất những sản phẩm
dần được phát triển và chuyên môn hóa. Xuất hiện những làng có thu nhập từ nghề
thủ công chiếm tỷ trọng cao hơn nghề nông nghiệp. Thông qua đó thu nhập của
những người nông dân ở địa phương đồng thời là thợ thủ công của những làng này
trội hơn của những người nông dân ở những làng thuần nông. Tuy nhiên, không
phải vì vậy mà người thợ thủ công thoát ly khỏi nghề làm nông nghiệp. Những sản
phẩm nông nghiệp luôn là sự đảm bảo, ổn định cần thiết cho họ.

18