Vận dụng phương pháp montessori vào tổ chức, thiết kế đồ chơi cho trẻ 3 – 6 tuổi trong trường mầm non hùng vương – phúc yên – vĩnh phúc (2017)

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC MẦM NON
**********

TRỊNH NGỌC THANH THUẬN

VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP MONTESSORI VÀO
TỔ CHỨC, THIẾT KẾ ĐỒ CHƠI VÀ TRÒ CHƠI
CHO TRẺ 3 - 6 TUỔI Ở TRƯỜNG MẦM NON
HÙNG VƯƠNG - PHÚC YÊN - VĨNH PHÚC

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
Chuyên ngành: Phương pháp tổ chức hoạt động tạo hình
Người hướng dẫn khoa học:
ThS.VŨ LONG GIANG

Hà Nội – 2017


LỜI CẢM ƠN

Em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến các Thầy, Cô giáo trong khoa Giáo
dục Mầm non đã hết lòng tận tình giảng dạy trong suốt quá trình em học tập
tại trường.
Em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Thầy Vũ Long Giang, người đã
nhiệt tình hướng dẫn em trong suốt quá trình thực hiện đề tài khóa luận tốt
nghiệp của mình.
Em chân thành cảm ơn cán bộ giáo viên, nhân viên trường Mầm non
Hùng Vương – Vĩnh Yên – Vĩnh Phúc đã tạo điều kiện thuận lợi cho em hoàn
thành khóa luận tốt nghiệp.
Mặc dù có nhiều cố gắng, song kiến thức thì vô hạn mà năng lực cá

nhân thì có hạn, không tránh khỏi nhiều thiếu xót. Em rất mong nhận được
những ý kiến đóng góp của các Thầy, Cô giáo và bạn đọc để đề tài này được
hoàn thiện hơn.
Em xin chân thành cảm ơn!
Xuân Hòa, Ngày 15 tháng 04 năm 2017
Sinh viên

Trịnh Ngọc Thanh Thuận


LỜI CAM ĐOAN
Khóa luận là kết quả cố gắng, tìm tòi của bản thân tôi trong quá trình
học tập và nghiên cứu ở trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 cùng với sự
hướng dẫn tận tình của Thầy Vũ Long Giang.
Tôi xin cam đoan kết quả nghiên cứu của đề tài “Vận dụng phương
pháp Montessori vào tổ chức, thiết kế đồ chơi cho trẻ 3 – 6 tuổi trong
trường mầm non Hùng Vương – Phúc Yên – Vĩnh Phúc” không có sự trùng
lặp với bất kì một đề tài nào khác. Nếu sai tôi xin chịu hoàn trách nhiệm!

Xuân Hòa, Ngày 15 tháng 04 năm 2017
Sinh viên

Trịnh Ngọc Thanh Thuận


DANH MỤC VIẾT TẮT

- SPHN:

Sư phạm Hà Nội

- KHXH:

Khoa học xã hội

- ĐHSP

Đại học Sư phạm

- ĐHQGHN:

Đại học Quốc gia Hà Nội

- NXB:

Nhà xuất bản

- ĐHSP TPHCM:

Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh

- TS:

Tiến sĩ

- SL:

số lượng

- %:

Tỉ lệ phần trăm

- MN HV:

Mầm non Hùng Vương


MỤC LỤC
I. MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài............................................................................................ 1
2. Lịch sử nghiên cứu của đề tài ....................................................................... 3
3. Mục đích nghiên cứu..................................................................................... 5
4.Giả thuyết khoa học ....................................................................................... 5
5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 5
6. Đối tượng, khách thể và phạm vi nghiên cứu ............................................... 6
7. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 6
8. Cấu trúc khóa luận ........................................................................................ 7
II. NỘI DUNG................................................................................................... 8
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP
MONTESSORI VÀO TỔ CHỨC, THIẾT KẾ ĐỒ CHƠI VÀ TRÒ CHƠI
CHO TRẺ TỪ 3 – 6 TUỔI TRƯỜNG MẦM NON HÙNG VƯƠNG – VĨNH
YÊN – VĨNH PHÚC ......................................................................................... 8
1.1. ĐỒ CHƠI CHO TRẺ (3 – 6 TUỔI)........................................................... 8
1.1. 1. Khái niệm đồ chơi cho trẻ em ................................................................ 8
1.1.2. Ý nghĩa của đồ chơi trẻ em ..................................................................... 9
1.1.3. Phân loại đồ chơi................................................................................... 12
1.2. ĐỒ CHƠI TRẺ EM TRONG PHƯƠNG PHÁP GIÁO DỤC
MONTESSORI ............................................................................................... 13
1.2.1. Giới thiệu về phương pháp Montessori ................................................ 13

1.2.2. Một số nguyên tắc và đặc điểm cơ bản của phương pháp giáo dục
Montessori....................................................................................................... 16
1.2.3. Các yếu tố trọng tâm và đặc trưng trong phương pháp Montessori ..... 19
1.2.4. Tổ chức các hoạt động chơi và sử dụng đồ chơi cho trẻ 3 – 6 tuổi theo lí
thuyết của Montessori ..................................................................................... 22
Tiểu kết chương 1............................................................................................ 37
CHƯƠNG 2: TỔ CHỨC, THIẾT KẾ ĐỒ CHƠI CHO TRẺ 3 – 6 TUỔI
TRONG TRƯỜNG MẦM NON HÙNG VƯƠNG – VĨNH YÊN – VĨNH
PHÚC .............................................................................................................. 38
2.1. THỰC TRẠNG TỔ CHỨC, THIẾT KẾ ĐỒ CHƠI CHO TRẺ 3 – 6
TUỔI TRONG TRƯỜNG MẦM NON HÙNG VƯƠNG ............................. 38


2.1.1. Thực trạng vận dụng cơ sơ vật chất về đồ chơi và trò chơi của trường
mầm non Hùng Vương.................................................................................... 38
2.1.2. Thực trạng thiết kế và làm đồ chơi cho trẻ 3 – 6 tuổi ở trường mầm non
Hùng Vương.................................................................................................... 39
2.1.3. Thực trạng việc sử dụng đồ chơi cho trẻ 3 – 6 tuổi ở trường mầm non
Hùng Vương.................................................................................................... 43
2.2. ĐỀ XUẤT BIỆN PHÁP TỔ CHỨC,THIẾT KẾ ĐỒ CHƠI THEO LÍ
THUYẾT MONTESSORI .............................................................................. 46
2.2.1. Cở sở đề xuất biện pháp ........................................................................ 46
2.2.2. Biện pháp............................................................................................... 49
Tiểu kết chương 2............................................................................................ 62
KẾT LUẬN ..................................................................................................... 63
KHUYẾN NGHỊ ............................................................................................. 64
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 65
PHỤ LỤC ........................................................................................................ 67
HÌNH MINH HỌA ......................................................................................... 70

I. MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Tuổi thơ đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc hình thành nhân
cách và phát triển năng lực của trẻ. Tuy trẻ bẩm sinh đã có khả năng tiếp thu
học tập, não bộ đã được lập trình để tiếp nhận các thông tin cảm quan và từ đó
sử dụng nó hình thành hiểu biết và giao tiếp với thế giới bên ngoài. Nhưng
thiên hướng học tập của trẻ có thể bị hạn chế bởi nhiều yếu tố như thể chất,
nhận thức và tình cảm xã hội. Vì vậy việc được chăm sóc và phát triển tốt từ
khi còn nhỏ sẽ góp phần tạo nền móng vững chắc cho sự phát triển trong
tương lai của trẻ. Chính vì thế mà giáo dục mầm non ngày càng trở nên quan
trọng trong hệ thông giáo dục quốc dân.
Theo nghiên cứu của Tổ chức Thế giới về giáo dục sớm trẻ em
(OMEP), nếu không chơi, trẻ sẽ bị ngăn cách với cuộc sống này. Sự sáng tạo
thông qua "liệu pháp" chơi giúp trẻ em phát triển toàn diện về thể chất và tinh
thần. Chơi là cách học giúp trẻ khám phá thế giới xung quanh và phát triển
tính thông minh sáng tạo. Có rất nhiều loại đồ chơi giáo dục giúp trẻ phát
triển các khía cạnh khác nhau của nhân cách, trí tuệ và sức khỏe.
Nếu việc chơi được coi là cuộc sống của trẻ thì đồ chơi sẽ là chất liệu
tạo nên cuộc sống đó. Đồ chơi có tác dụng lớn đến việc hình thành và phát
triển nhân cách trẻ. Chính những đồ chơi này giúp trẻ được thao tác, được
hoạt động, trải nghiệm, được thể hiện những nhu cầu cá nhân, được phát triển
cân đối hài hòa, từ đó giúp trẻ phát triển toàn diện. Đồ chơi giúp trẻ em tìm
hiểu, khám phá thế giới xung quanh, nó giúp các em làm quen với những đặc
điểm, tính chất của nhiều đồ vật, biết được công dụng của chúng trong sinh
hoạt và trong lao động của con người. Đồ chơi còn là phương tiện giúp trẻ
phát hiện ra những mối quan hệ của người với người trong đời sống hằng
ngày. Hoạt động với đồ chơi vừa làm thỏa mãn nhu cầu vui chơi, vừa làm cho

1

đôi bàn tay khéo léo, đôi chân dẻo dai cơ thể mềm mại, hình dáng phát triển
cân đối hài hòa, vừa chuẩn bị cho trẻ vào học tiểu học, vừa có thể tham gia tốt
vào cuộc sống xã hội sau này.
Hơn nữa, trong những giai đoạn đầu đời của trẻ, nếu trí tuệ chúng càng
được kích thích (một cách tích cực) thì trí thông minh của chúng sẽ càng được
phát triển. Còn ngược lại, sự phát triển này sẽ dần chậm lại, bị mai một và kết
quả là trí thông minh của trẻ bị sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng sau này. “SỬ
DỤNG HOẶC LÀ MẤT”, cơ cấu hoạt động của các hệ thống thần kinh trẻ
em là như vậy. Chính vì vậy mà việc giúp trẻ lĩnh hội các kiến thức, kĩ năng
trong quá trình chơi thông qua việc hoạt động với đồ chơi là vô cùng quan
trọng.
Phương pháp Montessori được đánh giá là phương pháp giáo dục tiên
tiến, khoa học và hoàn thiện nhất trên thế giới hiện nay, phương pháp này lấy
tên tiến sĩ Montessori – nhà giáo dục, nữ bác sĩ người Italia, người đã dùng cả
đời sáng tạo ra nó. Qua quan sát và nghiên cứu hoạt động của trẻ, tiến sĩ
Montessori đã phát hiện ra rằng, trí lực của con người không phải được định
hình từ lúc mới sinh, ngược lại không ngừng được nâng cao và hoàn thiện
trong điều kiện được phát huy tối đa cảm quan. Hơn nữa, trẻ từ 0 – 6 tuổi đã
có thể biết “tiếp thu có trọn lọc”, giai đoạn này nên để quá trình diễn ra một
cách tự nhiên, người lớn tránh áp đặt trẻ.
Vì sự phát triển tự nhiên của trẻ, tiến sĩ Montessori đã thiết kế ra nhiều
giáo cụ vừa đẹp, vừa hữu dụng, tạo ra một môi trường học tập thân thiện
khiến trẻ có thể tự do tìm tòi, sáng tạo và vui vẻ học tập, từ đó làm dày thêm
vốn sống, phát huy hết tiềm năng, giúp trẻ hình thành sự tự tin, sự tập trung
óc quan sát, sức sáng tạo và khả năng giao tiếp. . . tạo nền tảng vững chắc cho
sự phát triển của trẻ. Chính vì vậy mà tư tưởng giáo dục của bà vẫn đứng
vững và có sức sống bền bỉ cả thế kỉ qua, ngày càng thu hút nhiều sự quan

2


tâm chú ý của các nhà giáo dục và các bậc phụ huynh trên toàn cầu. Vì vậy,
nếu giáo viên tự thiết kế đồ chơi theo phương pháp Montessori thì sẽ đạt hiệu
quả cao trong việc giáo dục trẻ cũng như là tiết kiệm chi phí, hơn nữa lại phù
hợp với đặc điểm nhận thức của trẻ ở từng địa phương, từng vùng miền khác
nhau.
Trong quá trình thực tập tại trường mầm non Hùng Vương, tôi nhận thấy
giáo viên chưa thực sự quan tâm đến việc thiết kế đồ chơi cho trẻ. Đồ chơi
chủ yếu của trẻ là đồ chơi có sẵn như các con vật bằng nhựa, bộ lắp ghép, bộ
đồ chơi bằng gỗ ... và không đem lại hiệu quả cao trong quá trình chơi. Hơn
nữa, nhiều đồ chơi không đảm bảo chất lượng, không đảm bảo an toàn cho
trẻ. Đồ chơi thiết kế ra còn đơn giản, sơ sài, không có mục đích giáo dục rõ
ràng, ít được quan tâm dẫn đến việc tổ chức hoạt động chưa hợp lí và gặp
nhiều khó khăn và không đạt hiệu quả cao. Chính vì những lí do này mà tôi
lựa chọn đề tài “Vận dụng phương pháp Montessori vào tổ chức, thiết kế đồ
chơi và trò chơi cho trẻ từ 3 – 6 tuổi trường mầm non Hùng Vương – Vĩnh
Yên – Vĩnh Phúc ” nhằm nâng cao chất lượng giáo dục nói chung cũng như
chất lượng thiết kế đồ chơi cho trẻ nói riêng.
2. Lịch sử nghiên cứu của đề tài
Đồ chơi dành cho trẻ mầm non rất đa dạng và phong phú. Nó có tác
động mạnh mẽ đến sự phát triển của trẻ nhỏ. Nhận thấy được tầm quan trọng
của đồ chơi đối trẻ mầm non, bộ môn đồ chơi đã được đưa vào chương trình
giáo dục sư phạm mầm non từ cấp học Trung cấp – Cao đẳng – Đại học. Đã
có nhiều tài liệu nghiên cứu của nhiều tác giả nói về lĩnh vực đồ chơi:
Ở Việt Nam có các công trình nghiên cứu
Tác giả Đặng Nhật Hồng, Tạo hình và phương pháp hướng dẫn hoạt
động tạo hình cho trẻ em – Làm đồ chơi – Quyển 1,2, NXB ĐHQGHN

3


Tác giả Lê Thanh Thủy, Phương pháp tổ chức hoạt động tạo hình cho
trẻ mầm non, NXB ĐHSP
Tác giả Nguyễn Quốc Toản, Phương pháp tổ chức hoạt động tạo hình
cho trẻ mầm non, NXB Giáo dục
Các cuốn sách này viết về những lí luận chung về hoạt động tổ chức tạo
hình cho trẻ mầm non. Cuốn sách này cũng đưa ra được một số cách tổ chức,
phân loại đồ chơi cho trẻ mầm non.
Tác giả Phạm Thị Việt Hà, Làm đồ chơi từ vật liệu thiên nhiên - Quyển
1, 2, 3, NXB SP
Trong 3 cuốn sách này tác giả đã phân loại và thiết kế ra một số sản
phẩm đồ chơi cho trẻ mầm non từ vật liệu tự nhiên.
Trên thế giới cũng có nhiều công trình nghiên cứu về phương pháp
Montessori như là:
Ngô Hiểu Huy, Phương pháp giáo dục tối ưu dành cho trẻ 0 – 6 tuổi,
NXB Phụ nữ.
Nguyễn Minh, Nghệ thuật nuôi dạy trẻ đỉnh cao, NXB Thư viện Quốc
gia Việt Nam
Paula Polk Lillard, Phương pháp Montessori ngày nay, NXB KHXH
Các cuốn sách này đã xây dựng hệ thống lí luận về phương pháp
Montessori và đưa ra hệ thống đồ chơi, giáo cụ theo phương pháp Montessori.
Ngoài ra, các cuốn sách này bước đầu đã phân loại đồ chơi, giáo cụ một cách
khoa học.
Trên đây là những đề tài khoa học có tính phổ quát phạm vi nghiên cứu
nói chung về giáo dục mầm non. Tuy nhiên chưa có đề tài nghiên cứu nào về
việc vận dụng phương pháp Montessori vào tổ chức, thiết kế đồ chơi và trò
chơi cho trẻ 3 – 6 tuổi trong trường mầm non Hùng Vương – Phúc Yên –
Vĩnh Phúc. Vì vậy, tôi thấy rằng đề tài “Vận dụng phương pháp

4


Montessorri vào tổ chức, thiết kế đồ chơi và trò chơi cho trẻ 3 - 6 tuổi
trong trường mầm non Hùng Vương – Vĩnh Yên –Vĩnh Phúc” là một đề
tài mới và có tính khả thi trong thực tế.
Như vậy, với đề tài này tôi hy vọng sẽ đưa ra thêm một số ý kiến tham
khảo trong lĩnh vực làm đồ chơi cho trẻ từ 3 – 6 tuổi.
3. Mục đích nghiên cứu
Thông qua đề tài “Vận dụng phương pháp Montessorri vào tổ chức,
thiểt kể đồ chơi và trò chơi cho trẻ 3 - 6 tuổi trong trường mầm non
Hùng Vương – Vĩnh Yên –Vĩnh Phúc” nhằm đề ra các biện pháp thiết kế đồ
chơi, trò chơi để khai phá các tiềm năng sẵn có trong trẻ, phát triển cho trẻ về
mọi mặt. Từ đó, làm tiền đề cho sự phát triển của các giai đoạn tiếp theo
thông qua vận dụng phương pháp Montessori.
4.Giả thuyết khoa học
Nếu tìm ra được các biện pháp tổ chức, thiết kế đồ chơi và trò chơi cho
trẻ 3 – 6 tuổi thông qua việc vận dụng lí thuyết của Montessori sẽ tạo điều
kiện cho trẻ trong quá trình chơi, phát triển tư duy, kĩ năng chơi, kích thích sự
tò mò, ham hiểu biết của trẻ mầm non.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Xây dựng cơ sở lí luận cho đề tài nghiên cứu.
- Tìm hiểu thực trạng thiết kế đồ chơi cho trẻ 3 – 6 tuổi trong trường
mầm non Hùng Vương - Vĩnh Yên - Vĩnh Phúc.
- Đề xuất biện pháp tổ chức, thiết kế đồ chơi cho trẻ 3 – 6 tuổi trường
mầm non Hùng Vương - Vĩnh Yên - Vĩnh Phúc thông qua việc vận dụng
phương pháp Montessori.

5

6. Đối tượng, khách thể và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Việc tổ chức, thiết kế đồ chơi cho trẻ 3 – 6 tuổi
trường mầm non Hùng Vương –Vĩnh Yên –Vĩnh Phúc thông qua vận dụng lí
thuyết của phương pháp Motessori.
- Khách thể nghiên cứu: Hoạt động chơi của trẻ ở trường mầm non
Hùng Vương – Vĩnh Yên - Vĩnh Phúc.
- Phạm vi nghiên cứu: Tổ chức, thiết kế đồ chơi cho trẻ 3 – 6 tuổi thông
qua vận dụng lí thuyết Montessori trong trường mầm non Hùng Vương –
Vĩnh Yên – Vĩnh Phúc.
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận
Tìm hiểu, đọc, phân tích, tổng hợp và hệ thống hóa về cơ sở phương
pháp luận, nhưng tài liệu về tâm lí học, giáo dục học, các công trình nghiên
cứu thực tiễn đã công bố ... nhằm làm rõ cơ sơ liên quan đến đề tài nghiên
cứu.
7.2. Phương pháp quan sát
Quan sát các hoạt động chơi của trẻ ở trường mầm non. Đặc biệt quan
sát trẻ khi chơi với đồ chơi, cách giáo viên tổ chức cho trẻ chơi. Đồng thời thu
thập nhưng thông tin liên quan đến việc giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu.
Từ đó bổ sung thông tin cho các phương pháp khác.
7.3. Phương pháp điều tra
Dùng phiếu câu hỏi cho các giáo viên ở trường mầm non Hùng Vương
để tìm hiểu thêm thông tin về nhận thức và cách thức tổ chức, hướng dẫn trẻ
chơi qua các đồ chơi tự thiết kế.
7.4. Phương pháp thực hành

6

8. Cấu trúc khóa luận
Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, nội dung chính của khóa
luận bao gồm 2 chương:
Chương 1: Cơ sở lí luận
Chương 2: Tổ chức, thiết kế đồ chơi cho trẻ 3- 6 tuổi trường mầm non
Hùng Vương - Vĩnh Yên - Vĩnh Phúc thông qua việc vận dụng phương pháp
Montessori.

7


II. NỘI DUNG
CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP
MONTESSORI VÀO TỔ CHỨC, THIẾT KẾ ĐỒ CHƠI VÀ TRÒ CHƠI
CHO TRẺ TỪ 3 – 6 TUỔI TRƯỜNG MẦM NON HÙNG VƯƠNG –
VĨNH YÊN – VĨNH PHÚC
1.1. ĐỒ CHƠI CHO TRẺ (3 – 6 TUỔI)
1.1. 1. Khái niệm đồ chơi cho trẻ em
Đồ chơi trẻ em là phương tiện dùng cho trẻ chơi, nó là những vật cụ thể
giúp trẻ cầm nắm dễ dàng. Đồ chơi nhằm phát triển các chức năng tâm lí và
hình thành nhân cách cho trẻ, trong đó việc phát triển thẩm mỹ rất quan trọng.
Ngoài ra, đồ chơi phải đảm bảo tính an toàn cho trẻ.
Đồ chơi là nguồn vui, là người bạn gần gũi, thân thiết và không thể
thiếu trong cuộc sống của trẻ. Đồ chơi có khi là đối tượng để trẻ khám phá thế
giới xung quanh, có khi là công cụ để trẻ thao tác các hoạt động, là chỗ dựa
cho các trò chơi tưởng tượng của trẻ.Vì vậy đồ chơi có tác dụng thúc đẩy,
hình thành và phát triển các chức năng tâm lý, góp phần hình thành nhân cách
cho trẻ trong đó việc hình thành tình cảm thẩm mỹ rất quan trọng.

Đồ chơi trẻ em cần đảm bảo những yêu cầu sau:
- Đảm bảo tính thẩm mỹ
+ Đẹp, hình thù hấp dẫn, dễ nhìn (búp bê có khuôn mặt đáng yêu;
không chọn những đồ chơi có khuôn mặt hung dữ …).
+ Có màu sắc phù hợp với nhận thức của trẻ theo từng độ tuổi. Đồ chơi
có màu sắc cơ bản giúp bé học nhận biết màu, phát triển thẩm mỹ.
+ Có đủ độ mềm/ cứng để phát triển cảm giác của bé (mềm, cứng, thô
ráp hay nhẵn nhụi).
- Đảm bảo sự an toàn

8


+ Không gây ra nguy hiểm đến cơ thể của trẻ (tránh sắc nhọn, dễ vỡ).
+ Không có những chất độc hại đến sức khỏe.
+ Đồ chơi không quá to hoặc quá nhỏ đối với trẻ.
- Đảm bảo yếu tố giáo dục:
+ Đồ chơi phù hợp theo độ tuổi kích thích sự phát triển theo từng giai
đoạn của trẻ. Đồ chơi có mức độ cao hơn khả năng của trẻ sẽ làm trẻ chóng
chán, không thích chơi.
+ Khuyến khích sự phát triển các mặt của trẻ.
+ Một đồ chơi hữu ích khi nó có khả năng tích hợp sự phát triển nhiều
mặt ở trẻ.
1.1.2. Ý nghĩa của đồ chơi trẻ em
1.1.2.1. Nhu cầu chơi và đồ chơi với trẻ mầm non
- Đặc điểm tâm – sinh lý
+ Đặc điểm sinh lý:
Cơ thể trẻ đang dần dần hoàn thiện. Các vận động của trẻ giai đoạn này
ngày càng phát triển hơn. Lúc bấy giờ, trẻ đã có thể vận động toàn thân, và
bắt đầu làm các động tác phức tạp hơn như chơi đá cầu, nhảy dây, leo trèo,

lộn xà đơn…
Bàn tay của trẻ ngày càng khéo léo hơn không những có thể hoạt động
tự do, mà động tác còn nhanh nhẹn và hoàn chỉnh hơn, nên có thể cầm bút để
viết hoặc vẽ, đồng thời còn thực hiện nhiều động tác mới và tinh tế hơn. Các
cơ bắp nhỏ tiếp tục phát triển và việc phối hợp các hoạt động của tay – mắt
dần trở nên thành thạo. Trẻ 3 - 6 tuổi có thể dành thời gian để vẽ, tô màu.
+ Đặc điểm tâm lý:
Ở giai đoạn từ 3 đến 6 tuổi này, trí tưởng tượng của trẻ phát triển mạnh
và phần lớn thời gian của trẻ là chơi. Trẻ chơi mà học và học mà chơi. Chúng

9


tự nghĩ ra những trò chơi và chơi mãi không chán.
Vì khoảng thời gian chú ý, tập trung của trẻ không kéo dài nên trẻ ở lứa
tuổi này không thích những trò chơi quá phức tạp, nhiều quy tắc. Trẻ thích bắt
chước hay “hóa thân” thành các nhân vật trong câu chuyện.
Trẻ hứng thú khi chơi với các vật liệu thiên nhiên như: bùn, cát, đất, đá,
sỏi... Điều này kích thích sự phát triển trí tuệ của trẻ. Cũng như thế, học và
chơi với các chất liệu mỹ thuật như màu vẽ, giấy màu, đất sét nặn cũng sẽ
giúp kích thích và phát triển sự sáng tạo ở trẻ.
- Nhu cầu chơi của trẻ
Vui chơi là hoạt động chủ đạo của trẻ ngay từ khi còn nhỏ. Thông qua
hoạt động chơi trẻ được phát triển và tiếp thu một cách tốt hơn. Vui chơi là
một phần bản năng sớm được hình thành ngay từ nhỏ. Khi trẻ 0-3 tuổi, trẻ bắt
đầu từ việc cầm, nắm các đồ vật như cốc, thìa, xúc xắc, trống,... hay bất kì đồ
vật nào cũng có thể làm đồ chơi, đồ chơi và trò chơi cho trẻ lúc này rất đơn
giản. Trẻ 3 tuổi bắt đầu có ý thức về mình, bắt đầu chú ý và bắt chước người
lớn về hành vi, cách ứng xử, nói năng, ăn mặc,... Trẻ muốn khẳng định mình
bằng cách “tập làm người lớn”, nhưng thực tế, trẻ chưa đủ sức lực và tri thức

để làm những công việc của người lớn. Vì thế, ở trẻ 3 tuổi diễn ra mâu thuẫn
gay gắt giữa nhu cầu và khả năng của trẻ.
Hoạt động vui chơi, trong đó trò chơi theo chủ đề đã giúp trẻ giải quyết
mâu thuẫn trên. Trẻ thể hiện được tính độc lập và tập khẳng định “cái tôi”
thông qua “xã hội trẻ em” trong hoạt động vui chơi. Vì vậy, khi trẻ lớn hơn đồ
chơi và trò chơi cũng phức tạp dần để đáp ứng với nhu cầu của trẻ, lúc này trẻ
tham gia vào các trò chơi bắt chước, sáng tạo thì đồ chơi trở thành phương
tiện để trẻ hóa thân vào các nhân vật, các công việc mà mình muốn chơi. Khi
trẻ chơi đồ chơi trở thành một giáo cụ giúp trẻ lĩnh hội các đặc điểm của sự

10


vật, thông qua đồ chơi trẻ dần nhận thức được mối quan hệ thực sự giữa các
đồ chơi và giữa đồ chơi với con người.
1.1.2.2. Đồ chơi trong sự phát triển toàn diện của trẻ mầm non
- Đồ chơi chơi là phương tiện giáo dục và phát triển trí tuệ cho trẻ mẫu
giáo:
Hoạt động vui chơi là mảnh đất tốt để phát triển hoạt động thức của trẻ
như cảm giác, tri giác, trí nhớ, tư duy, đặc biệt là trí tưởng tượng và ngôn ngữ.
Đồ chơi giúp trẻ thực hiện hoạt động vui chơi với hiệu quả cao nhất.
- Đồ chơi là phương tiện giáo dục và phát triển thẩm mỹ:
Thông qua các loại đồ chơi có tính thẩm mỹ cao sẽ dần hình thành cho
trẻ ý thức về thẩm mỹ, nhận thức cái đẹp về thế giới xung quanh. Từ đó, xây
dựng nền tảng ban đầu về thẩm mỹ, qua đó không ngừng phát triển cái đẹp
trong thế giới của trẻ.
- Đồ chơi là phương tiện giáo dục và phát triển ngôn ngữ:
Trong quá trình hoạt động với đồ chơi, trẻ giao tiếp với các bạn
chơi.Từ đó, mở rộng vốn từ cho trẻ, hơn nữa đồ chơi sẽ giúp trẻ nhập vai vào
các nhân vật một các dễ dàng hơn, tạo điều kiện để trẻ chơi hiệu quả hơn.

- Đồ chơi là phương tiện giáo dục và phát triển vận động:
Đồ chơi giúp trẻ hứng thú hơn trong các hoạt động vận động hằng ngày.Từ
đó, tăng tính hiệu quả của cho các hoạt động vận động.
- Đồ chơi là phương tiện giáo dục và phát triển tình cảm xã hội:
Trẻ học được các mối quan hệ hằng ngày chủ yếu thông qua các hoạt
động đóng vai theo chủ đề. Trẻ được sắm vai thành các nhân vật mà mình
thích để diễn tả lại các mối quan hệ đó, khi đó đồ chơi có vai trò quan trọng
giúp trẻ có thể hóa thân thành các nhân vật một cách “xuất sắc” hơn. Từ đây,
trẻ dần được hình thành các phẩm chất đạo đức thông qua các trò chơi đóng
vai.

11


1.1.3. Phân loại đồ chơi
Có rất nhiều cách phân loại đồ chơi.Việc phân loại dựa trên rất nhiều
tiêu chí khác nhau như là: phân loại đồ chơi theo độ tuổi, phân loại đồ chơi
theo mục đích giáo dục, phân loại đồ chơi theo hình thức chơi, phân loại đồ
chơi theo nội dung chơi,... Nhưng tựu chung lại việc phân loại đồ chơi chỉ
nhằm phục vụ mục đích giáo dục chứ không có ảnh hưởng lớn đối với trẻ. Trẻ
có thể chơi bất kì đồ chơi nào mà chúng thích.
Tuy nhiên hiện nay, ở trường mầm non có thể chia đồ chơi thành các
loại đồ chơi như sau: (Việc phân loại này vẫn mang tính chất tương đối)
- Phân loại theo hình thức đồ chơi:
+ Đồ chơi trên mặt phẳng.
+ Đồ chơi hình khối.
+ Đồ chơi mô hình lớn.
- Phân loại theo độ tuổi của trẻ: Căn cứ vào đặc điểm phát triển của trẻ nhưng
chỉ mang tính chất tương đối.
+ Đồ chơi mô phỏng khái niệm (Nhà trẻ): Còn nhỏ chưa có khái niệm

nhận thức thì trẻ chỉ có nhu cầu có đồ chơi mà không gắn với trò chơi.
+ Đồ chơi gắn với trò chơi (Mẫu giáo): Đòi hỏi trẻ phải có nhận thức,
kĩ năng nhất định, biết làm việc theo nhóm( chơi ô ăn quan, rubic, ...).
- Phân loại theo nội dung trò chơi
+ Đồ chơi dân gian và đồ chơi gắn với trò chơi dân gian.
+ Đồ chơi vận động và đồ chơi gắn với trò chơi vận động.
 Vận động tinh: Là sự phát triển của các cơ khớp nhỏ, chủ yếu là
các hoạt động của đôi bàn tay.
 Vận động thô: Là sự phát triển của cơ khớp lớn, của toàn cơ thể.
+ Đồ chơi thông minh và đồ chơi gắn với trò chơi thông minh.


+ Đồ chơi học tập và đồ chơi gắn với học tập: gắn với mục đích giáo
dục, tất cả đồ chơi trẻ em đều có thể là đồ chơi học tập khi được phục vụ mục
đích giáo dục nhưng theo chương trình giáo dục mầm non có thể chia thành
một số loại đồ chơi học tập như sau:
 Đồ chơi phục vụ mục đích giáo dục theo chủ đề;
 Đồ chơi gắn với các loại bài học (hình thành biểu tượng toán;
làm quen với chữ cái, các tác phẩm văn học, ...);
 Đồ chơi phát triển nhận thức (Đồ chơi thông minh).
1.2. ĐỒ CHƠI TRẺ EM TRONG PHƯƠNG PHÁP GIÁO DỤC
MONTESSORI
1.2.1. Giới thiệu về phương pháp Montessori
Phương pháp Montessori là một lí luận về giáo dục, cho rằng tiền đề
giáo dục là tôn trọng đặc thù của trẻ - được lấy tên của bà Maria Montessori –
nữ bác sĩ y khoa đầu tiên của Italia, là một trong những người tiên phong và
có sức ảnh hưởng lớn trong lĩnh vực giáo dục. Phương pháp Montessori là
một phương pháp giáo dục trong đó coi trọng các tiềm năng của trẻ và nỗ lực
để phát triển tiềm năng này bằng một môi trường giáo dục thân thiện, cởi mở
với các giáo viên được đào tạo sâu về chuyên môn kèm theo các đồ dùng học

tập được thiết kế đặc biệt.
Maria Montessori (1879 – 1952) là nữ tiến sĩ y khoa đầu tiên của Italia,
là một trong những người tiên phong và có sức ảnh hưởng lớn nhất trong lịch
sử giáo dục mầm non. Montessori đã ba lần được đề cử giải Nobel Hòa Bình
cho những cống hiến của mình trong lĩnh vực giáo dục trẻ em. Năm 1949,
Montessori được nhận giải thưởng Nobel Hòa Bình. Là một người tiên phong
trong công cuộc đổi mới giáo dục trẻ em ở Châu Âu, những lý thuyết của bà
là tiền đề cho các công trình nghiên cứu sau này của các tên tuổi lớn như
Piaget và Vygotsky. Năm 1901, bà dời khỏi trường giáo dục đặc biệt, bà nghĩ


đến việc giáo dục những trẻ em bình thường. Năm 1904, Montessori làm Giáo
sư tại trường Đại học Rome, bà thường giảng dạy môn Nhân loại học, ngoài
ra còn xuất bản cuốn sách “Giáo dục nhân loại học”. Năm 1907, khi Maria
Montessori 28 tuổi, bà mở lớp học đầu tiên của mình gọi là Children’s
House (Ngôi Nhà Trẻ Thơ) tại khu tái định cư ổ chuột khu vực San Lorenzo,
Ý. Montessori đã bắt đầu thực hiện phương pháp giáo dục của mình thông
qua quan sát những gì trẻ trải nghiệm với môi trường xung quanh, với các học
cụ và bài học được thiết kế dành riêng cho trẻ. Trong giai đoạn này bà đã
quan sát thấy rằng trẻ em hoàn toàn bị cuốn hút bởi các vật dụng và chất liệu
được thiết kế để trợ giúp sự cảm nhận của giác quan. Tiến sĩ Montessori tiếp
tục phát triển những sự trợ giúp dạy học chuyên biệt được dùng cho những trẻ
trong môi trường thích hợp và tôn trọng những đặc tính riêng biệt của trẻ. Chỉ
5 năm sau bà đạt được thành công rực rỡ tới mức, ở nước Mỹ phía bên kia đại
dương, đã có hàng trăm trường áp dụng phương pháp này của bà. Tháng 5
năm 1952, bà qua đời tại Hà Lan hưởng thọ 73 tuổi.
Cơ sở chính của phương pháp Montessori: Dựa trên những nghiên cứu,
những quan sát tỷ mỷ ở trẻ, TS. Montessori cho rằng: trẻ em phải được tôn
trọng như những cá nhân riêng biệt; trẻ em có một sự nhạy cảm cao, có khả
năng trí tuệ để tiếp thu và học hỏi từ môi trường nhưng không giống như

những người lớn cả về chất lượng và năng lực. Những năm quan trọng nhất
của sự phát triển cho trẻ em là sáu năm đầu tiên của cuộc sống, khi mà việc
học tập vô thức đang dần đưa đến mức độ ý thức; trẻ em nếu được tự do chọn
lựa và hoạt động trong một môi trường được chuẩn bị kỹ, phù hợp với từng
khả năng và từng giai đoạn phát triển, chúng sẽ phát huy tối đa tiềm năng sẵn
có của mình. Montessori đã chia ra bốn giai đoạn phát triển ở trẻ, từ 0 - 6 tuổi,
từ 6 - 12 tuổi, từ 12 - 18 tuổi và từ 18 - 24 tuổi. Theo bà mỗi giai đoạn ở trẻ có


những đặc trưng sinh lý, tâm lý khác nhau nên phương pháp tiếp cận giáo dục
phải khác nhau cho từng giai đoạn.
Trong đó, giai đoạn trẻ từ 0-6 tuổi: là giai đoạn trẻ phát triển tâm
sinh lý không ngừng và nổi bật nhất. Bà là người đầu tiên phát hiện và đưa ra
khái niệm có tính quy luật “Trí tuệ thẩm thấu, các giai đoạn nhạy cảm và sự
bình thường hóa”, để mô tả khả năng khám phá thế giới xung quanh rất
tnh tế bằng các giác quan nhạy bén ở mỗi trẻ.
Trí tuệ thẩm thấu: TS. Montessori mô tả hành vi nỗ lực không ngừng
để học hỏi thông qua các kích thích từ môi trường xung quanh nhằm
phát triển các giác quan, ngôn ngữ, văn hóa, giống như miếng bọt biển thấm
hút nước và hình thành khái niệm với thuật ngữ “trí tuệ thẩm thấu”. Bà
khẳng định, giai đoạn phát triển quan trọng nhất của trẻ nằm ở sáu năm
đầu đời – thời điểm trẻ sở hữu trong mình “Trí Tuệ Thẩm Thấu”. Trí tuệ tếp
nhận của trẻ gồm tếp nhận vô thức từ 0 - 3 tuổi và tiếp nhận có ý thức trong
3 năm sau. Tiếp nhận vô thức giống như chụp ảnh, những hình ảnh tiếp nhận
được khắc sâu trong não bộ, rất khó xóa bỏ. Do đó, mục têu giáo dục trong
thời kỳ này là trau dồi, tu dưỡng khát khao học hỏi và tếp thu một cách tự
nhiên của trẻ, bằng cách cung cấp cho trẻ một môi trường hoạt động tự
do. Bà cũng cho rằng đây là khả năng duy nhất và đặc biệt trong giai đoạn
đầu đời của trẻ và nó phai nhạt dần sau khi trẻ được 6 tuổi.
Giai đoạn nhạy cảm: Montessori phát hiện ra các giai đoạn nhạy cảm

đặc biệt của trẻ trước những kích thích từ môi trường xung quanh. Bà gọi đó
là “giai đoạn nhạy cảm”, ở giai đoạn này trẻ em có khả năng tiếp nhận tri thức
một cách rất dễ dàng và không biết mệt mỏi. Đây là các giai đoạn thích hợp
nhất để giáo dục, phát triển các giác quan, ngôn ngữ, sự khéo léo trong hoạt
động chân tay, tính trật tự và văn hóa trong trẻ. Các học cụ và hoạt động
trong


môi trường Montessori được thiết kế và sắp xếp phù hợp với từng giai
đoạn nhạy cảm mà trẻ bộc lộ.
Sự bình thường hoá: Khái niệm này xuất phát từ yếu tố tập trung vào
hoạt động đáp ứng nhu cầu phát triển của trẻ, khi trẻ chủ động lựa chọn
công việc ưa thích, chúng sẽ chăm chú và vui vẻ với công việc đó. Điểm nổi
bật là khả năng tập trung cũng như các nguyên tắc không gây gò bó hay
ép buộc theo khuôn khổ, trẻ cảm thấy hạnh phúc khi được làm việc. Khi
nguồn năng lượng của trí lực và tâm lý kết hợp hài hòa với nhau, cảm giác
trật tự sẽ hình thành, trẻ biết cảm thông và tham gia giúp đỡ những người
khác.
TS. Montessori cho rằng bản năng của con người có sự tự hoàn thiện,
thích gần gũi với thiên nhiên, thích khám phá, thích giao tiếp, thích hoạt
động có mục đích với môi trường xung quanh. Đồng thời bà cũng cho rằng
mọi trẻ em đều khác nhau, chúng có những khả năng riêng biệt, cách thức
tiếp nhận kiến thức khác nhau với thời gian khác nhau.
1.2.2. Một số nguyên tắc và đặc điểm cơ bản của phương pháp giáo
dục Montessori
Phương pháp Montessri nhấn mạnh đến vai trò của tính tự lập, tự do
(trong khuôn khổ cho phép) trong việc hình thành nhân cách của trẻ. Ngoài
ra, phương pháp này rất tôn trọng sự phát triển tâm sinh lý tự nhiên, cũng
như trang bị đầy đủ cho học sinh các kiến thức trong cuộc sống hằng ngày và
khoa học công nghệ tến bộ, hiện đại.Có thể tóm tắt một số đặc điểm và

nguyên tắc cơ bản của phương pháp Montessori mà các tổ chức AMI (Hiệp
Hội Montessori Quốc tế) và AMS (Hiệp Hội Montessori Mỹ) đã nêu ra như
sau:
Phương pháp giáo dục Montessori là phương pháp giáo dục tỉ mỉ,
không bỏ qua bất cứ khía cạnh nào của cuộc sống, rất chặt chẽ và toàn


diện.Với mục têu là hỗ trợ để trẻ trưởng thành, không phải là để truyền
đạt kiến thức một chiều, cũng không phải là sự đi trước một bước trong học
thuật,


càng không phải vì cạnh tranh, mà là yêu cầu được sống và phát triển ở
trẻ. Trẻ được rèn luyện, bồi dưỡng những thói quen tốt như: Tự giác làm việc
của mình, làm việc có trình tự, hoàn thành công việc được giao; Nâng
cao kỹ năng thực hành, khả năng suy nghĩ, giải quyết vấn đề độc lập, khả
năng giao tếp, thuyết phục và các phẩm chất tốt như: Đam mê học tập, yêu
cuộc sống, nhân hậu, sẵn sàng giúp đỡ người khác, có ý thức bảo vệ môi
trường sống và yêu chuộng hòa bình, được thể hiện:
- Một môi trường học tập tốt, được chuẩn bị kỹ lưỡng, phù hợp và thỏa
mãn yêu cầu “trí tuệ thẩm thấu” và “thời kỳ nhạy cảm” của trẻ từ 0 - 6 tuổi,
kích thức sự phát triển toàn diện cả về trí lực, thể lực, tình cảm và các kỹ
năng xã hội khác, giúp trẻ phát huy tnh độc lập ở tất cả các lĩnh vực, phù
hợp với xu hướng phát triển tâm lý bên trong, đồng thời đảm bảo sức khỏe
và sự an toàn của trẻ. Trong phòng học có các khu phát triển các giác quan,
khu toán học, khu khoa học, khu địa lý, khu ngôn ngữ, khu nghệ thuật… và
khu phát triển các kỹ năng sinh hoạt hằng ngày. Môi trường Montessori được
xây dựng đẹp, hài hòa, sạch sẽ, có tnh trật tự, đảm bảo điều kiện cho trẻ
được hoạt động tự do. Ngoài ra có sự sắp xếp hợp lý giữa các hoạt động
phù hợp với nhu cầu của trẻ, mang tính chuyên biệt, giúp trẻ phát triển toàn

diện.
- Lớp học không phân theo độ tuổi, trình độ (lớp được ghép theo nhóm
tuổi từ 2,5 hoặc 3 đến 6 tuổi, không liên quan đến điểm số và thành tích).
Trong lớp có các độ tuổi và trình độ khác nhau sẽ tạo điều kiện sự tăng
cường giúp đỡ, chỉ bảo nhau, tăng cường sự hợp tác, tăng cường kỹ năng học
tập và tăng cường trách nhiệm. Đó chính là những cơ hội để trẻ em được
thực hành sự hợp tác, giúp đỡ lẫn nhau và trách nhiệm cá nhân của mình từ
khi còn nhỏ, nếu chúng ta muốn các em trở thành những thanh niên có trách


nhiệm, sẵn sàng giúp đỡ mọi người và cộng đồng. Cơ hội này sẽ không thể có
ở các lớp cùng lứa tuổi.