Báo cáo sáng kiến: Một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học phân môn Địa lý lớp 4

CỘNG HÒA XàHỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

           Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
BÁO CÁO SÁNG KIẾN
“Một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học
phân môn Địa lý lớp 4”
I. TÁC GIẢ SÁNG KIẾN
Họ và tên: Nguyễn Thị Cúc
Chức vụ, đơn vị  công tác: Giáo viên trường Tiểu học Ngọc Xuân, thành 
phố Cao Bằng, tỉnh Cao Bằng.
II. LĨNH VỰC ÁP DỤNG 
Áp dụng trong lĩnh vực công tác giảng dạy phân môn Địa lý lớp 4.
III. THỰC TRẠNG TRƯỚC KHI ÁP DỤNG SÁNG KIẾN
Địa lý là môn học quan trọng để dẫn dắt thế hệ trẻ có cơ  hội hiểu biết  
về  những địa điểm có tên trên bản đồ, về  con người, văn hóa, lịch sử  từng  
vùng miền, các tác động về thiên tai đến cuộc sống con người và cách đối xử 
của nhân loại đối với thế  giới tự  nhiên. Nắm vững kiến thức địa lý sẽ  giúp 
thế hệ tương lai hiểu hơn về quá khứ, hiện tại và tương lai của toàn cầu.
Phát triển từ môn Tự  nhiên & Xã hội lớp 1, 2, 3, phân môn Địa lý được 
đưa vào lớp 4 nhằm cung cấp cho học sinh một số biểu tượng địa lý, bước 
đầu hình thành cho các em một số khái niệm, mối quan hệ địa lý đơn giản về 
thiên nhiên và con người Việt Nam. Việc dạy học phân môn Địa lý không chỉ 
cung cấp cho học sinh kiến thức địa lý tự  nhiên thuần túy mà còn hình thành  
và phát triển cho các em các kĩ năng và năng lực tự  học, thói quen ham tìm 
hiểu, yêu thiên nhiên, đất nước, con người, có ý thức về chủ quyền lãnh thổ,  
biển đảo và ý thức giữ gìn từng tấc đất thiêng liêng của Tổ quốc.
Mặc dù việc d ạy h ọc phân môn Đị a lý mang mộ t ý nghĩa rấ t quan  
tr ọng nh ưng đây là một môn họ c mang tính khái quát và trừ u tượ ng nên 
các em ti ếp nh ận ki ến th ức khá khó khăn. Việc ghi nh ớ  nh ững khái niệm 
đị a lý, kĩ năng sử  d ụng b ản đồ , lượ c đồ , kĩ năng nhậ n xét, so sánh, phân 
tích số  li ệu đố i vớ i học sinh lớp 4 qu ả  th ật m ới m ẻ  và xa lạ . Qua tìm 

hiểu,   các   em   h ọc   sinh   khá   tò   mò   và   tỏ   ra   thích   thú   vớ i   môn   họ c   này.  
Nhưng qua thực t ế  gi ảng d ạy, b ản thân tôi nhậ n thấy với m ỗi học sinh,  
tất c ả  các môn học m ới đề u khó, các em th ực sự  ng ỡ  ngàng khi tiếp cận 
vớ i các bài học. Đa số  họ c sinh ch ưa nh ận th ấy t ầm quan tr ọng c ủa môn 
họ c   nên   ch ưa   dành   thời   gian   h ọc   t ập,   tìm   hiểu   mộ t   cách   nghiêm   túc. 
Phần l ớn giáo viên cũng ư u tiên thờ i gian hơn cho môn Toán, Tiếng Việt.  
Khi gi ảng dạy, giáo viên ch ủ  y ếu d ựa vào sách giáo khoa, sách giáo viên 
1


nên ki ến th ức ch ưa đượ c mở  rộng, không cuố n hút họ c sinh vào giờ  họ c. 
Chính   những   điều   này   đã   dẫ n   đế n   chất   l ượ ng   h ọc   t ập   phân   môn   này  
ch ưa cao.
Kết quả  khảo sát cuối học kì I năm học 2015­2016 trên tổng số  45 học 
sinh lớp 4A, Trường Tiểu học Ngọc Xuân, điểm số các em đạt được như sau:
Cuối 
TSHS
kì I
Năm 
học 
2015­
2016

45

Điểm 9­10

Điểm 7­8

Điểm 5­6

Điểm dưới 5

SL

%

SL

%

SL

%

SL

%

11

24,4%

15

33,3%

17

37,8%

2

4,5%

Chính vì vậy, việc đề  ra giải pháp giúp học sinh có hứng thú khi học 
phân môn Địa lý lớp 4 là một việc làm rất cần thiết đối với mỗi nhà giáo thực 
sự có tâm huyết với nghề. Để tạo được sự ham muốn khám phá, tìm hiểu về 
những vùng đất, những hiện tượng tự nhiên, mối quan hệ giữa thiên nhiên và  
con người Việt Nam, đòi hỏi người giáo viên phải tìm tòi, nghiên cứu, luôn 
đổi mới phương pháp dạy học . Trong phạm vi báo cáo này, tôi xin đề ra một 
số  giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học phân môn  Địa lý  cho học 
sinh lớp 4  trong trường tiểu học.
IV. BẢN CHẤT CỦA SÁNG KIẾN
1. Tính mới, tính sáng tạo, tính khoa học
a) Sáng kiến này có tính mới, được áp dụng lần đầu, không trùng với các 
sáng kiến đã được công nhận trước đó.
b) Tính sáng tạo, tính khoa học 
Chương trình địa lý lớp 4 cung cấp cho HS một số kiến thức cơ bản thiết 
thực về: các sự vật, hiện tượng và các mối quan hệ địa lí đơn giản ở các vùng 
chính trên đất nước ta. Để dạy tốt phân môn này, chúng ta cần phối hợp một 
cách hài hòa các phương pháp  và hình thức tổ  chức  dạy học. Mà mục tiêu 
trọng tâm của phân môn Địa lí là giúp các em hình thành cho học sinh một số 
biểu tượng, khái niệm địa lí đơn giản về đất nước và con người  ở  các vùng 
miền khác nhau trên đất nước Việt Nam... Nếu chúng ta cứ dạy chay, hoặc tổ 
chức các hoạt động dạy học đơn điệu để chuyển tải nội dung thì tiết học trở 
nên nhàm chán, thiếu hấp dẫn và học sinh tiếp thu kiến thức một cách thụ 
động, máy móc. Vì thế,  ngoài giảng dạy trên lớp, việc cho các em quan sát 
đối tượng tại thực địa hoặc qua tranh ảnh, băng hình, thiết kế một số trò chơi  
tạo điều kiện cho các em vui học... cũng là cách tốt nhất để  đạt được mục  

tiêu dạy học. Nhờ cải tiến phương pháp dạy học, sau khi học xong môn học 
2


này, học sinh sẽ có khả năng liên hệ kiến thức đã học với thực tế đất nước,  
địa phương
* Các giải pháp đã được triển khai cụ thể như sau:
­ Giải pháp 1: Hướng dẫn học sinh so sánh, phân tích số liệu
Việc xử  lý thông tin, so sánh, phân tích số  liệu trên bản đồ, lược đồ, kĩ  
năng chỉ bản đồ là một trong những việc làm quan trọng mà học sinh cần đạt 
được khi học phân môn Địa lý. Nếu quan sát, phân tích bản đồ, lược đồ, phân 
tích số liệu không chính xác sẽ dẫn đến sự hiểu biết sai lệch về các yếu tố địa 
lý. Ngay từ những bài học đầu tiên, tôi đã hướng dẫn các em thật chi tiết, tỉ mỉ 
cách đọc bản đồ, lược đồ, cách đọc bảng chú giải để học sinh có biểu tượng 
địa lý cần tìm trên lược đồ, bản đồ, cách tìm vị trí của đối tượng trên bản đồ 
(sông, dãy núi, thành phố, giới hạn của tỉnh, thành phố...). Trong các giờ  học,  
tôi thường tổ chức cho các em thảo luận nhóm. Trong khi học sinh thảo luận,  
phân tích, xử lý thông tin, giáo viên quan sát các nhóm một cách tập trung nhưng 
không đưa ra ý kiến, không cắt ngang suy nghĩ của học sinh, đôi khi đưa ra các 
câu hỏi nhằm kích thích trí tò mò của các em. Khuyến khích tất cả các em đưa 
ra ý kiến của riêng mình. Khi phần lớn các em đã đưa ra ý kiến, giáo viên có 
thể kết thúc thảo luận bằng những câu hỏi mang tính kết luận nội dung. Bằng 
việc tự làm việc, tự xử lý, phân tích, so sánh số liệu, học sinh sẽ tự tin và yêu 
thích môn học này hơn.
 ­ Giải pháp 2: Sưu tầm tranh ảnh, vật thật
Với đặc điểm tư duy cụ thể, học sinh rất thích những hình ảnh trực quan 
sinh động. Hơn nữa kiến thức địa lí rất phong phú và rất mới mẻ nhất là đối với 
bộ  phận học sinh ít có điều kiện đọc sách báo, xem tivi, du lịch... Nếu chỉ qua 
kênh chữ, học sinh khó có thể lĩnh hội những đặc điểm tiêu biểu của các thành  
phố, vùng đất, con người... trên đất nước Việt Nam. Vì vậy cùng với việc sử 

dụng bản đồ, lược đồ giúp học sinh nắm được các đặc điểm về vị trí, địa hình 
đất đai, các vùng miền trên đất nước,  tôi đã sưu tầm  thêm  tranh  ảnh làm đồ 
dùng dạy học đáp ứng yêu cầu giảng dạy như: khai thác các hình ảnh về Việt 
Nam­ đất nước, con người, một số danh lam, thắng cảnh, di tích lịch sử của Cao 
Bằng... Ngoài ra, tôi còn phát hiện trong những tập lịch treo tường chứa đựng 
một nguồn tranh  ảnh vô cùng phong phú dùng để  dạy nhiều bài Địa Lí trong 
chương trình.
Cao Bằng là một địa phương có nhiều sản phầm thủ công truyền thống 
nổi tiếng. Ngoài việc giới thiệu với các em một số  nghề  thủ  công truyền 
thống, giáo viên có thể sưu tầm một số sản phẩm thủ công cho học sinh quan  
sát như: túi, khăn, áo thổ cẩm, áo chàm, dao, kéo của đồng bào xã Phúc Sen, ...
­ Giải pháp 3: Sưu tầm tư liệu và cop vào đĩa CD dùng trên máy tính
Trong xã hội hiện nay, công nghệ thông tin đã có ảnh hưởng sâu sắc đối 
với ngành giáo dục. Ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy sẽ giúp học 
sinh hứng thú hơn với giờ học và từ đó hiệu quả sẽ được nâng lên. Vì thế tôi 
3


dày công sưu tầm những thước phim có nội dung liên quan đến việc giảng dạy  
địa lí ở những băng đĩa nhạc, đĩa “Việt Nam đất nước con người”, những đoạn 
clip về một số hiện tượng bão, lũ, lốc xoáy ở một số địa phương, hình lũ quét  
ở các tỉnh miền núi, các hoạt động bảo vệ môi trường diễn ra khắp nơi... cóp 
vào đĩa CD theo nội dung của từng bài. Qua việc xem những hình  ảnh sống 
động, học sinh dễ dàng cảm nhận và rung động trước vẻ đẹp của thiên nhiên, 
con người, hiểu được tác động của thiên nhiên đối với đời sống cũng như trách 
nhiệm của mỗi công dân trong việc bảo vệ  môi trường. Chúng ta có thể  sử 
dụng những đoạn phim để :
+ Tổ  chức cho học sinh làm việc để  phát hiện ra kiến thức, tìm ra dấu  
hiệu đặc điểm của đối tượng địa lí.       
+ Minh họa cho lời giảng của giáo viên.

+ Mở rộng tầm hiểu biết của các em trong việc chiếm lĩnh kiến thức.
+ Củng cố kiến thức và rèn luyện kĩ năng nhận thức cho học sinh.
Ngoài ra, giáo viên có thể trực tiếp quay lại một số hình ảnh trong các lễ 
hội trong nước, của địa phương; sưu tầm một số làn điệu dân ca quen thuộc:  
hát quan họ, hát chèo, hát cải lương, ca Huế, ...; hay một số khúc hát dân ca  
quen thuộc của đồng bào dân tộc thiểu số  Cao Bằng: hát then, hát lượn, hát 
Giá Hai... để  học sinh thêm yêu mến phong tục, tập quán của đất nước, quê 
hương. Xen lẫn các hoạt động dạy, nếu có nội dung cần liên hệ, học sinh sẽ 
được trực tiếp chứng kiến những nét đẹp của quê hương, đất nước mình.
­ Giải pháp 4: Thiết kế một số trò chơi
Học sinh tiểu học nói chung và học sinh lớp 4 nói riêng là lứa tuổi còn 
ham chơi. Vì thế  nếu chỉ  giảng dạy kiến thức thuần túy mà không quan tâm 
đến nhu cầu vui chơi của các em thì hiệu quả  sẽ  không như  chúng ta mong 
đợi. Vì thế, tạo điều kiện cho trẻ “học mà chơi, chơi mà học” là việc làm cần  
thiết. Thông qua phần mềm PowerPoint, tôi đã thiết kế  một số  trò chơi: Đố 
vui địa lý, Rung chuông vàng, Ô chữ  kì diệu, Chiếc hộp may mắn,... Việc tổ 
chức một số  trò chơi xen lẫn giữa các tiết dạy địa lý sẽ  khiến cho trẻ  hào 
hứng, lớp học sôi nổi và ghi nhớ kiến thức một cách tự nhiên hơn.
2. Hiệu quả
Sau khi áp dụng triệt để các giải pháp nêu trên, kết hợp hài hòa giữa các 
phương pháp dạy học, tôi nhận thấy đã đem lại kết quả đáng kể. Học sinh vô 
cùng hứng thú khi đến tiết học Địa lý. Các em ghi nhớ kiến thức dễ dàng hơn. 
Nhiều học sinh có khả năng tổng hợp kiến thức, biết đọc bản đồ, lược đồ, có 
kĩ năng chỉ bản đồ, tìm vị trí đối tượng trên bản đồ,  biết so sánh, phân tích số 
liệu, hiểu được tác  động của thiên nhiên đối với đất nước và con người Việt 
Nam, hiểu được  sự  cần thiết phải bảo vệ  môi trường, cách khai thác tài 
nguyên thiên nhiên một cách khoa học  cũng như  ý thức  bảo vệ  chủ  quyền 
lãnh thổ của đất nước. Các em có khả năng liên hệ được những điều đã học 
4

vào thực tế cuộc sống để góp phần cải thiện môi trường sống ngày càng tươi 
đẹp hơn.
Kết quả kiểm tra cuối kì II năm học 201 5­2016, đối với phân môn Địa lý, 
điểm số các em đạt được như sau :

Cuối kì II
Năm học 
2015­2016

TSH
S
45

Điểm dưới 
5

Điểm 9­10

Điểm 7­8

Điểm 5­6

SL

%

SL

%

SL

%

SL

18

40,0%

19

42,2%

8

17,8%

0

%

Kết quả kiểm tra cuối kì I năm học 2016­2017:

Cuối kì I
Năm học 
2016­2017

TSH

S
38

Điểm dưới 
5

Điểm 9­10

Điểm 7­8

Điểm 5­6

SL

%

SL

%

SL

%

SL

22

57,9%

14

36,8%

2

5,3%

0

%

3. Khả năng và các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến
* Sáng ki ến có khả năng áp dụ ng trong ph ạm vi c ác tr ườ ng ti ểu học.
* Điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến:
­ Nghiên cứu kĩ nội dung các bài dạy.
­ Lựa chọn phương pháp dạy học linh hoạt, phù hợp.
­ Dành thời gian sưu tầm tranh ảnh, nghiên cứu, thiết kế bài dạy.
­ Nhà trường được trang bị  đầy đủ  các loại máy móc phục vụ  cho việc  
dạy học ứng học công nghệ thông tin như: máy tính xách tay, máy chiếu, loa,  
đài,...
4. Thời gian và những người tham gia tổ chức áp dụng lần đầu
Sáng kiến này được áp dụng trong học kì II năm học 2015­2016, học kì I 
năm học 2016­2017, do giáo viên chủ nhiệm và học sinh lớp 4A của hai năm  
học thực hiện và áp dụng cho những năm học tiếp theo.
V. KẾT LUẬN

Qua thực tế  cho thấy việc áp dụng những   giải  pháp dạy học  trên  đã 
mang lại hiệu quả  thiết thực tại lớp tôi giảng dạy. Dù  áp dụng bất kì một 
giải pháp nào, giáo viên cũng phải chú trọng vào việc đổi mới phương pháp 

dạy học, giúp các em biết cách học, tự  giác học tập, có khả  năng  lĩnh hội 
kiến thức một cách chủ động nhất, luôn coi trọng và động viên, khuyến khích 
các em học tập, tôn trọng mọi sự chủ động và sáng tạo của các em, biến giờ 
5


học thành một sân chơi trí tuệ thực sự để thu hút sự tập trung của các em vào 
bài giảng.
Trên đây là một số kinh nghiệm đổi mới phương pháp dạy học phân môn 
Địa lý lớp 4 mà tôi đã đúc kết được trong quá trình giảng dạy, bước đầu đem 
lại hiệu quả  cao, hầu hết học sinh nắm được kiến thức trọng tâm của mỗi 
bài học, kích thích sự say mê hứng thú học tập, là nền tảng cho việc học tập  
môn Địa lý của các cấp học sau này.
Với kinh nghiệm còn hạn chế, việc viết báo cáo không tránh khỏi những 
thiếu sót nhất định. Kính mong nhận được sự  quan tâm và đóng góp của Ban 
giám hiệu nhà trường, các bạn đồng nghiệp để việc giảng dạy phân môn  Địa 
lý của tôi ngày càng được đạt hiệu quả cao hơn.
Xin chân thành cảm ơn !
Ngọc Xuân, ngày 05 tháng 4 năm 2017
Người viết báo cáo

          Nguyễn Thị Cúc

6