Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Kiến trúc: Khai thác giá trị nghệ thuật đền tháp Chămpa vào thiết kế kiến trúc các công trình công cộng

1
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ XÂY DỰNG
D

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KIẾN TRÚC TP. HỒ CHÍ MINH
---------

KIM GIA BẢO TÍN

KHAI THÁC GIÁ TRỊ NGHỆ THUẬT
T ĐỀN
Đ
THÁP CHĂMPA VÀO THIẾT KẾ KIẾN
N TRÚC
CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG CỘNG
NG
Chuyên ngành: Kiến Trúc
Mã số: 60.58.01.02
TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ KIẾN
N TRÚC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN
N KHOA H
HỌC:
PGS TS. NGUYỄN
N QUỐC
QU
THÔNG

TP. HỒ CHÍ MINH – 2016


2
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Đặt vấn đề
Trong tiến trình phát triển của thời đại, các ngành nghề trong
Xã hội như: Y tế, Giáo dục, Kiến trúc - Xây dựng, Dịch vụ đều phát
triển. Vấn đề đặt ra là cơ sở hạ tầng cùng phát triển để phục vụ cho
quá trình đó. Việt Nam đang trên đà hội nhập quốc tế, do đó mức độ
đô thị hóa diễn ra ngày càng mạnh. Các đô thị, công trình kiến trúc
công cộng hình thành ồ ạt và phát triển mạnh mẽ. Nếu không được
định hướng rõ ràng và thiếu ý thức trong thiết kế thì vấn đề văn hóa
truyền thống cũng như đặc điểm nhận diện kiến trúc truyền thống sẽ
bị lãng quên và dần dần bị mai một đi.
Kiến trúc cổ Việt Nam nói chung và Kiến trúc Chămpa truyền
thống nói riêng, mang màu sắc riêng biệt của một nền văn hóa đa tộc
người cùng tồn tại song song với bản sắc Việt. Do đó, việc định hình
và khai thác giá trị văn hóa – Kiến trúc Chămpa truyền thống sẽ góp
phần không nhỏ vào việc phát triển văn hóa Quốc gia Việt Nam trong
tương lai. Đại hội Trung ương Đảng khóa VIII đã ban hành Nghị
quyết số 05 về “...xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến đậm
đà bản sắc dân tộc”. Nên việc duy trì và phát triển văn hóa Chămpa
nói chung và khai thác giá trị nghệ thuật kiến trúc đền tháp Chăm
truyền thống nói riêng phù hợp với định hướng phát triển Việt Nam
là một quốc gia đa dạng về văn hóa.
Ngày nay, hầu hết các di sản kiến trúc đền tháp Chămpa đều
đã khẳng định giá trị của mình trong tổng thể nền di sản kiến trúc
Việt Nam. Trong đó, Thánh địa Mỹ Sơn được UNESCO công nhận

3
là Di sản văn hóa thế giới vào năm 1999 là Quần thể di tích kiến trúc
Chămpa có giá trị nghệ thuật vô cùng độc đáo đã được bảo tồn, trùng
tu và khai thác. Xu hướng thiết kế các công trình kiến trúc đương đại
xuất phát từ việc khai thác giá trị nghệ thuật, tạo hình kiến trúc Đền
tháp Chămpa bắt đầu được định hình xây dựng và phát triển dọc theo
các Tỉnh duyên hải miền Trung và các địa phương khác trong cả
nước. Nhưng thật sự vẫn còn khiêm tốn so với tiềm năng của nó. Hy
vọng với đề tài nghiên cứu của mình, Học viên có thể góp một phần
sức lực nhỏ bé làm sống dậy làn sóng phục hưng nền kiến trúc
Chămpa đã bị ngủ quên trăm năm dưới lớp bụi của thời gian, từ đó có
thể khai thác triệt để những giá trị nghệ thuật tốt đẹp vốn có của nó.
Ngoài ra, tiến trình Quốc tế hóa đã và đang thúc đẩy theo
hướng hội nhập - văn hóa toàn cầu hòa chung dòng chảy cùng văn
hóa quốc gia, vùng miền và từng dân tộc. Xã hội phát triển đòi hỏi
còn người cần quay lại giá trị của quá khứ - nơi khởi nguồn của giá
trị văn hóa vật chất và phi vật chất. Nó là cái nôi vững chắc để xây
dựng và phát triển xã hội theo hướng bền vững. Vấn đề xác định rõ
ràng các yếu tố văn hóa truyền thống bản địa để khẳng định giá trị
hòa nhập nhưng không hòa tan là yêú tố quan trọng khẳng định
thương hiệu cá nhân, bản sắc quốc gia trên trường quốc tế. Di sản
kiến trúc là một phần của di sản văn hóa quốc gia, việc nghiên cứu và
khai thác các giá trị nghệ thuật truyền thống ứng dụng vào thiết kế sẽ
góp phần phát triển nền kiến trúc nước Nhà trong tiến trình hội nhập.
Qua tìm hiểu, bản thân Học viên nhận thấy có rất nhiều công
trình nghiên cứu về Chămpa trước đây của các học giả, Nhà nghiên


4

21

cứu tiền bối, như : GS Ts Phan Xuân Biên, PGS Cao Xuân Hổ, PGS

kiêng cữ, người dân thường không ai được lên viếng thăm trừ khi có

Ts Phan An, GS Ts Kts Hoàng Đạo Kính cùng một vài học giả khác

dịp tham gia cúng tế. Tuy nhiên, ngày nay đền tháp Chăm không còn

mà Học viên không tiện đề cập ở đây... Nhìn chung nội dung nghiên

là nơi thờ phượng tín ngưỡng, là cơ sở tôn giáo, tế lễ của chính người

cứu đều chú trọng vào lịch sử, văn hóa, tôn giáo, điều khắc, bảo tồn

dân Chăm mà biến thành nơi du lịch cho khách thăm quan. Để kinh

và khảo cổ. Vì vậy việc lựa chọn đề tài nghiên cứu sâu về kiến trúc

doanh, cơ quan quản lý văn hóa cho xây dựng những công trình mới

của Học viên là cần thiết với mong muốn khai thác giá trị nghệ thuật

như cửa hàng, nhà ở để phục vụ du lịch trong khu di tích Tháp. Điều

đền tháp Chămpa vào thiết kế các công trình công cộng tại Đà Nẵng

này đã phá vỡ cảnh quan kiến trúc cổ và ảnh hưởng không tốt đến

– Một hướng phát triển kiến trúc Đà Nẵng hiện đại và có đặc trưng.

việc thờ cúng tôn giáo của dân tộc Chăm trong khu di tích này. Về

Với lý do vừa đề cập ở trên, học viên quyết định lựa chọn vấn

vấn đề này, theo chúng tôi Nhà nước muốn khai thác, kinh doanh thì

đề: “Khai thác các giá trị nghệ thuật đền tháp Chămpa vào thiết kế

phải có sự thỏa thuận với chức sắc và người dân Chăm, nhưng phải

kiến trúc các công trình công cộng” làm đề tài luận văn thạc sĩ Kiến

ưu tiên bảo đảm cho việc bảo tồn các nghi lễ thờ cúng Tháp. Không

trúc của mình.

xâm phạm nơi thờ tự của người Chăm làm cản trở và hạn chế quyền

2. Mục tiêu nghiên cứu

tự do tín ngưỡng và tôn giáo của người Chăm. Bên cạnh đó, hiện

Mục tiêu nghiên cứu là đề xuất các giải pháp khai thác giá trị

tượng chảy máu cổ vật ở đền tháp Chăm hiện rất đáng báo động, nhưng

nghệ thuật đền tháp Chămpa vào thiết kế một số thể loại công trình

những cơ quan chức năng chưa có biện pháp nào khả dĩ để bảo vệ hiện

công cộng góp phần khẳng định một hướng kiến trúc Đà Nẵng hiện

vật còn lại. Một điều đáng lưu ý, di sản văn hóa Chăm, trong đó có đền

đại và có đặc trưng.

tháp khi còn trong tay nhân dân quản lý trông coi thì ít bị mất cắp, đến

Trên cơ sở đó, xác định những nội dung chính của luận văn là:

lúc Nhà nước quản lý thì tình trạng mất cắp tượng thờ ngày càng gia

Xác định giá trị nhiều mặt của nghệ thuật kiến trúc đền tháp

tăng.

Chămpa, thông qua khảo sát kỹ trường hợp Mỹ Sơn.

Như vậy, qua những việc trình bày trên, một vấn đề đặt ra cho

Đánh giá thực trạng khai thác các giá trị nghệ thuật tạo hình

thấy Nhà nước bảo tồn đền tháp Chăm là vì lợi ích của Nhà Nước

kiến trúc, quy hoạch, điêu khắc của đền tháp Chămpa vào thiết kế

hay là vì lợi ích thiết thực, đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng, tôn giáo của

công trình công cộng tại Đà Nẵng.

nhân dân Chăm?


20
cách nhuần nhuyễn vào thiết kế, xây dựng lên các công trình hiện đại
nhưng vẫn mang bản sắc văn hóa dân tộc.
(3) Vấn đề bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa tộc truyền
thống dân tộc Chăm.
Như chúng ta biết dân tộc Chăm có nền văn hóa phong phú, đa
dạng và độc đáo biểu hiện rõ qua kiến trúc đền, tháp, nghệ thuật điêu

5
Xây dựng các cơ sở khoa học về khai thác giá trị nghệ thuật
kiến trúc đền tháp Chămpa vào thiết kế kiến trúc các công trình công
cộng tại Đà Nẵng.
Đề xuất giải pháp thực tiễn ứng dụng trong thiết kế các công
trình công cộng tại Đà Nẵng như Nhà văn hóa, Quảng trường văn
hóa... trên cơ sở khai thác giá trị kiến trúc Chămpa.

khắc, thơ ca, nhạc, múa, tiếng nói, chữ viết, các lễ hội... Chính sự

3. Đóng góp của đề tài

phong phú, đa dạng của văn hóa Chăm đã góp phần làm phong phú

Luận văn đã tập hợp hệ thống giá trị kiến trúc đền tháp

nền văn hóa Việt Nam. Vì vậy, việc bảo tồn, phát huy văn hóa truyền

Chămpa truyền thống trên cơ sở tìm hiểu văn hóa, lịch sử hình thành

thống tốt đẹp của người Chăm hiện nay là vô cùng quan trọng. Việc

và phát triển đền tháp Chămpa qua các công trình nghiên cứu của

bảo tồn văn hóa ở đây không phải khư khư giữ lấy cái cũ mà cần loại bỏ

nhiều tác giả đã công bố, đặc biệt là nghiên cứu khảo sát, đánh giá cụ

dần những yếu tố không hợp lý, không còn phù hợp với đời sống hiện

thể các di sản đền tháp Chămpa ở Thánh địa Mỹ Sơn do học viên

nay, đồng thời chủ động tiếp thu cái mới, tất nhiên trên cơ sở bản sắc

thực hiện. Hệ thống giá trị thể hiện thông qua:

văn hóa truyền thống của dân tộc. Bảo tồn để phát triển, phát triển nhằm

Bố cục không gian tổng thể khu đền tháp;

bảo tồn, đây là hai mặt có mối quan hệ biện chứng, tác động qua lại và

Phong cách kiến trúc;

bổ sung cho nhau. Có như thế văn hóa truyền thống của dân tộc không

Vật liệu và phương pháp xây dựng;

bị mai một mà được bảo tồn và phát triển liên tục từ quá khứ, đến hiện

Hoa văn trang trí và nghệ thuật điêu khắc đặc trưng.

tại và tương lai. Đây là trách nhiệm của tất cả các thành viên trong cộng

Từ đó, luận văn đã xây dựng cơ sở lý luận về kế thừa và giải

đồng người Chăm và các ngành, các cấp chính quyền.
Đối với di tích đền tháp Chăm, hay các pho tượng, phù điêu trang
trí thì các ngành, các cấp cần vận động bà con người Chăm nâng cao ý

pháp khai thác giá trị nghệ thuật kiến trúc đền tháp Chămpa vào thiết
kế kiến trúc các công trình công cộng tại Đà nẵng mang diện mạo
kiến trúc đương đại.

thức trách nhiệm trong việc giữ gìn, tôn tạo và bảo quản. Bởi đây là

Kết quả nghiên cứu của luận văn là tài liệu tham khảo trong

những tài sản vô giá của dân tộc. Một vấn đề khác của Tháp Chăm

nghiên cứu kiến trúc truyền thống của các dân tộc khác, cũng như

cũng cần bàn đến, ngày xưa đền tháp là nơi linh thiêng, nơi ngự trị

trong công tác tư vấn thiết kế kiến trúc đương đại trên cơ sở kế thừa

của thánh thần và nơi cúng tế của lớp tu sĩ, cho nên người Chăm phải

các giá trị kiến trúc truyền thống.


6

19

4. Đối tượng, Phạm vi và địa bàn nghiên cứu

tháp Chămpa vào thiết kế kiến trúc các CTCC tại Đà Nẵng là yêu cầu

4.1 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

thiết thực góp một phần nhỏ vào định hướng chung đó.

Đối tượng nghiên cứu: Kiến trúc đền tháp Chămpa (tiêu biểu là

Hiện nay, Đà Nẵng đang có ý định mở rộng bảo tàng nghệ thuật

tại Quần thể Thánh Địa Mỹ Sơn) và vấn đề khai thác giá trị nghệ

điêu khắc Chăm. Nên dựa vào những nguyên tắc, giải pháp đã đề ra từ

thuật đền tháp Chămpa vào thiết kế kiến trúc các công trình công

quá trình nghiên cứu tổng hợp giá trị nghệ thuật đền tháp Chămpa của

cộng tại Đà Nẵng.

luận văn sẽ giúp người thiết kế có thêm dữ liệu tham khảo từ qui hoạch

Phạm vi nghiên cứu: vì công trình công cộng rất rộng nên luận

cảnh quan đến tổ chức hình khối kiến trúc và mô típ điêu khắc để hình

văn giới hạn phạm vi nghiên cứu ở một số thể loại công trình công

thành nên công trình có giá trị thẩm mỹ. Tuy nhiên, việc vận dụng vào

cộng ở Đà Nẵng, như: Nhà văn hóa, bảo tàng, Quảng trường văn hóa.

kiến trúc cũng nên phù hợp không nên quá xa đà và lạm dụng bố trí

4.2 Địa bàn nghiên cứu

quá nhiều mô típ họa tiết sẽ làm giảm giá trị công trình và gây ra tương

Thành phố Đà Nẵng là địa bàn ứng dụng mà học viên lựa

phản. Đồng thời việc khai thác giá trị nghệ thuật kiến trúc đền tháp

chọn. Bởi nơi đây hội tụ hầu hết các điều kiện, đặc điểm văn hóa, tôn

Chăm vào thiết kế các CTCC cần chú ý đến giải pháp thích ứng với

giáo, tín ngưỡng của tộc người Chăm ở nước ta và quan trọng là gần

khí hậu địa phương sao cho hợp lý, đảm bảo yếu tố bền vững cho công

với đền tháp Chămpa tại Quần thể Thánh địa Mỹ sơn - một di sản

trình xây dựng.

văn hóa thế giới được UNESCO công nhận vào năm 1999. Bên cạnh

KIẾN NGHỊ

đó, Đà Nẵng cũng là trung tâm phát triển kinh tế, văn hóa và du lịch

Qua kết quả nghiên cứu của luận văn, học viên xin đưa ra một

của khu vực miền Trung Việt Nam.

số kiến nghị như sau:

Ngoài ra, khi thực hiện đề tài luận văn, Học viên còn tiến hành

(1) Tại các vùng khai thác văn hóa Chăm cho du lịch. Chính

nghiên cứu thêm tại một số địa bàn, có người Chăm sinh sống thuộc

quyền cần một cơ chế để khuyến khích các kiến trúc sư, Chủ đầu tư

khu vực văn hóa Chăm tại Bình thuận, Ninh Thuận và Khánh Hòa để

dự án, hội kiến trúc tổ chức các chuyên đề về việc khai thác giá trị

bổ sung tư liệu.

truyền thống việt Nam nói chung và Kiến trúc Chăm nói riêng làm cơ

5. Phương pháp nghiên cứu

sở cho việc tham mưu, tư vấn cho các cơ quan quản lý nhà nước về

Các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau:

quy hoạch, tổ chức cảnh quan, hay thiết kế các công trình kiến trúc.

Tham khảo tư liệu về việc khai thác kiến trúc truyền thống
quốc tế trên mạng Internet, thư viện, sách báo, tạp chí kiến trúc...

(2) Hiểu biết về văn hóa và bản sắc dân tộc là hành trang vững
chắc cho các kiến trúc sư thời hiện đại. Từ đó có thể vận dụng một


18

7

tộc người Chăm, nhất là những tài liệu đề cập tới kiến trúc đền tháp

Phương pháp Điền dã;

Chămpa. Bên cạnh đó, chúng tôi cũng đã làm rõ một số khái niệm liên

Tham vấn các chuyên gia;

quan đến các nội dung trong luận văn, giúp cho việc sử dụng thuật ngữ

Tổng hợp, phân tích, có kết hợp các phương pháp so sánh.

trong luận văn được rõ ràng hơn. Việc sử dụng lý thuyết về văn hóa

6. Một số khái niệm cơ bản

và tiếp biến văn hóa trong kiến trúc để làm sáng tỏ các nguyên tắc

7. Danh mục các chữ viết tắt

khai thác giá trị nghệ thuật truyền thống việt nam nói chung và đền
tháp Chămpa nói riêng.

PHẦN NỘI DUNG

Người Chăm có một nền văn hóa rực rỡ nhưng bị tàn phá và mai

Chương 1: Kiến trúc đền tháp Chămpa và tình hình khai thác

một trong những năm chiến tranh. Di sản kiến trúc đền tháp Chămpa

giá trị nghệ thuật đền tháp Chămpa vào thiết kế các công trình

nói chung và QTTĐMS nói riêng là tài sản vô giá và là niềm tự hào

công cộng tại Đà Nẵng

không chỉ của người Chăm mà còn của cả dân tộc, khi nó được cả thế

1.1

Khái quát lịch sử, văn hóa và nghệ thuật Chămpa

giới biết đến, ghi nhận và trân trọng. Việc kế thừa và phát huy các giá

1.1.1 Tóm tắt lịch sử của vương quốc Chămpa

trị vốn đã tốt đẹp này trong gian đoạn hiện nay và có định hướng tương

1.1.2 Vài nét về văn hóa, nghệ thuật và tôn giáo Chămpa

lại là việc làm quan trọng và đúng đắng. Điều đó góp phần vào công

1.1.2.1 Đặc điểm về văn hóa

tác bảo tồn và phát triển di sản văn hóa nghệ cũng như di sản đền tháp

1.1.2.2 Đặc điểm kinh tế xã hội

Chăm trong thời đại mới đúng theo tình thần Chủ trương của Đảng,

1.1.2.3 Đặc điểm về nghệ thuật

Nhà nước cũng như Liên Hiệp Quốc.

1.1.2.4 Đặc điểm về tín ngưỡng và tôn giáo

Với vị trí chiến lược quan trọng trong quá trình phát triển và hội

nhập quốc tế, Đà Nẵng là cửa ngõ giao thương, du lịch và quảng bá

1.2

Nghệ thuật kiến trúc và xây dựng đền tháp Chămpa
1.2.1 Tổng quan về Kiến trúc Chămpa

văn hóa tốt nhất hiện nay. Đi đôi với quá trình phát triển, các công

1.2.1.1 Kiến trúc nhà ở truyền thống của người Chăm

trình kiến trúc công cộng tại Đà Nẵng sẽ mọc lên cùng với chủ trương

1.2.1.2 Kiến trúc đền tháp Chămpa

định hướng đúng đắng của lãnh đạo thành phố: ”phát triển kiến trúc

Tuy với số lượng đền tháp vô cùng phong phú và giàu nghệ

các công trình theo hướng bền vững hiện đại nhưng vẫn mang đậm

thuật, nhưng nhìn chung bố cục kiến trúc đền tháp Chămpa được chia

chất bản địa về văn hóa”. Việc khai thác các giá trị nghệ thuật đền

làm hai nhóm cơ bản như sau:
+ Nhóm kiến trúc có một tháp chính ở trung tâm


8

+ Nhóm kiến trúc bộ ba song hành: kiến trúc có ba Kalan
1.2.2 Nghệ thuật xây dựng đền tháp
1.3

17
trong vòm cuốn chạm nổi các hình trang trí, thường thấy là hình
người chắp tay thành kính (Nhóm tháp G – Mỹ Sơn).

Thực trạng khai thác giá trị nghệ thuật đền tháp Chămpa vào
thiết kế các công trình công cộng tại Đà Nẵng

Không gian phòng làm việc, phòng trưng bày, hội trường:
Khai thác giá trị nghệ thuật các phù điêu, hoạ tiết hoa văn hình hoa

1.3.1 Khai thác ngôn ngữ kiến trúc

cúc được người Chăm thể hiện nhiều trong kiến trúc đền tháp và

1.3.2 Khai thác chi tiết kiến trúc và điêu khắc trang trí

trong điêu khắc. Trên tác phẩm đài thờ Mỹ Sơn E1 (thế kỷ VII-VIII).

1.3.3 Nhận xét chung về thực trạng khai thác giá trị kiến trúc

Trên lanh tô của một cửa tháp ở nhóm tháp Mỹ Sơn A1 (thế kỷ X).

Chămpa tại Đà Nẵng
Tóm lại, đầu thế kỷ 20, Đà Nẵng là địa phương ban đầu đặt
dấu ấn trong việc khai thác giá trị nghệ thuật đền tháp Chămpa trong

Không gian phụ trợ, hành lang chuyển tiếp: Có thể sử dụng
trực tiếp giá trị nghệ thuật điêu khắc của Chămpa như tượng vũ nữ
Aprasa, bệ đá Linga và Yoni, tượng nữ thần Uma, thần Ganesha...

thiết kế kiến trúc, đến nay trên tinh thần đó, Đà Nẵng vẫn đang nỗ

Không gian chung: Khai thác các chi tiết mái vòm của tháp,

lực phát huy. Tuy có lẽ việc khai thác giá trị nghệ thuật đền tháp

mái hình yên ngựa của tháp lửa (kosagraha) nhưng với chi tiết kết

Chămpa tại Đà Nẵng chưa thật sự phát triển mạnh nhưng đó là một

cấu và sử dụng chất liệu khác để làm nên thành phẩm mới cho không

tín hiệu tốt cho thấy Đà Nẵng đang có những bước đi quan trọng

gian mới.

trong việc khai thác giá trị ghệ thuật truyền thống dân tộc cũng như
văn hóa nghệ thuật Chămpa vào các công trình kiến trúc đương đại.
1.4

Những công trình khoa học đã công bố có liên quan đến đề tài
nghiên cứu

1.5

3.4.3 Khai thác giá trị vật liệu, kỹ thuật gạch đất nung

3.5

Thiết kế minh họa
PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
KẾT LUẬN

1.4.1 Những nghiên cứu của các tác giả nước ngoài

Mục đích mà luận văn hướng đến là khai thác các giá trị nghệ

1.4.2 Những nghiên cứu của các tác giả trong nước.

thuật đền tháp Chămpa vào thiết kế kiến trúc các CTCC tại Đà Nẵng,

Những vấn đề cần nghiên cứu trong luận văn

không nhằm mục đích giới thiệu văn hóa, bản sắc dân tộc Chăm mà

Kế thừa thành tựu từ những nhà nghiên cứu đi trước, Học viên

còn muốn góp phần hướng đến việc phát triển kiến trúc trên cơ sở

đã xác định các vấn đề chính cần nghiên cứu như sau:

bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa.

(1) Qua phân tích các yếu tố cấu thành nên nền văn hóa là cơ sở

Trên cơ sở tổng quan các công trình đã công bố có nội dung liên

để hình thành nên giá trị kiến trúc, nghệ thuật điêu khắc tuyệt mỹ của

quan đến đề tài luận văn, Học viên đã kế thừa một số ấn phẩm viết về


16

9

nghi và cô đọng. Tỉ lệ các bộ phận công trình tương quan trên mặt

người Chăm. Từ đó tổng hợp và phân loại các giá trị nghệ thuật kiến

đứng phải hài hòa, thống nhất, yếu tố chính phụ rõ ràng.

trúc đền tháp, cùng các mô típ nghệ thuật điêu khắc.

Về ngôn ngữ kiến trúc, có thể khai thác theo hình thức các mô

(2) Khai thác các giá trị nghệ thuật đó vào thiết kế công trình các

típ mặt đứng của tháp Chăm đã được cách điệu và lọc bớt các chi tiết

công trình văn hóa tại các vùng có ảnh hưởng bởi văn hóa Chăm.

rường rà. Các mô típ, chi tiết trên mặt đứng, giúp nhấn mạnh mảng

Ngoài ra, còn để phục vụ cho mục đích phát triển du lịch và vấn đề

và khối có thể nhấn mạnh chiều, hướng, hoặc so sánh tỷ lệ, nhằm làm

bảo tồn nền kiến trúc độc đáo này.

cho công trình có sự hấp dẫn bởi cách nhấn mạnh chủ đề, cũng như

(3) Đưa ra các giải pháp, đề xuất cho vấn đề thiết kế kiến trúc

có sự thống nhất, biến hóa một cách đa dạng trên mặt đứng công

Việt Nam mang bản sắc văn hóa dân tộc theo đúng định hướng phát

trình.

triển của Đảng và Nhà nước “...xây dựng và phát triển nền văn hóa
Tại các đỉnh kết thúc của tường ngoài có thể khai thác việc bố

trí thêm một chỉ đắp nổi phổng theo hình tượng giả tháp. Ưu tiên bố
cục đối xứng trục. Có thể lặp lại hình thức kiến trúc đã cách điệu từ

tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc”.
(4) Kết quả nghiên cứu tại luận văn này là cơ sở để học viên tiếp
tục tìm hiểu và nghiên cứu sâu hơn nữa ở các vấn đề liên quan.

đền tháp Chămpa theo quy luật vần điều liên tục nhưng vẫn đăng đối
hài hòa thống nhất.
Ngoài ra với việc lựa chọn vật liệu, màu sắc cho bề mặt hoàn
thiện của mặt đứng công trình sẽ là yếu tố ảnh hưởng đến cảm xúc

Chương 2: Cơ sở khoa học về khai thác giá trị nghệ thuật đền
tháp Champa vào thiết kế công trình công cộng tại Đà Nẵng

2.1 Cơ sở lý luận

thẩm mỹ. Ví dụ: mảng tường lớn ốp đá, sỏi, tạo nên độ xốp, độ mềm

2.1.1 Tiếp biến văn hóa trong kiến trúc

mại, song thô mộc kết hợp với các mảng cửa lớn có kính, khung kim

2.1.2 Truyền thống và hiện đại trong thiết kế kiến trúc của Việt

loại tạo nên độ tinh, thanh mảnh, hịên đại, gây nên đột biến mạnh,
tương phản mạnh, hoặc cảm xúc mạnh.
3.4.2 Khai thác giá trị hoa văn trang trí và nghệ thuật điêu khắc
vào thiết kế nội thất
Không gian phòng sảnh: Khai thác chi tiết kỹ thuật vòm giật
cấp/corbel, cột trụ áp tường, cửa giả thường có hình vòm cuốn, bên

nam
2.1.3 Quan điểm của Kenzo Tange và Tadao Ando
2.1.3.1 Quan điểm Kenzo tange
2.1.3.2 Quan điểm Tadao Ando
2.2 Các yếu tố ảnh hưởng đến việc khai thác giá trị nghệ thuật đền
tháp Chămpa tại Đà nẵng
2.2.1 Yếu tố về điều kiện tự nhiên


10
2.2.2 Yếu tố về Văn hóa – Xã hội

15

3.3

2.3 Xác định giá trị nghệ thuật đền tháp Chămpa tại Quần thể Thánh

quy hoạch tổng mặt bằng và tổ chức cảnh quan công trình văn

Địa Mỹ Sơn
2.3.1 Tiêu chí và phương pháp khảo sát
2.3.1.1 Tiêu chí
2.3.1.2 Phương pháp khảo sát
2.3.2 Khảo sát hiện trang kiến trúc đền tháp Chămpa tại Quần thể
Thánh địa Mỹ Sơn.
2.3.3 Đánh giá
Nhìn chung, một phức hệ đền tháp Chămpa khoảng từ thế kỷ
10 trở về sau bao gồm những công trình như sau:

Giải pháp khai thác giá trị nghệ thuật đền tháp chămpa trong

hóa tại Đà Nẵng
3.4

Giải pháp khai thác giá trị nghệ thuật đền tháp chămpa trong tổ
hợp kiến trúc
3.4.1 Hình khối kiến trúc
3.4.1.1

Đối với bố cục mặt bằng

Tùy vào công năng sử dụng mà chúng ta có thể khai thác các
giải pháp mặt bằng sao cho phù hợp.

Bố cục một khối chính: Khối chính của công trình nằm ở vị
trí trung tâm hướng về cổng chính, các khối phụ trợ tương hổ nằm kế

1- Ngôi đền chính kalan; 2- Tường bao (antarmandala); 3-

bên nhưng phải theo qui tắc nhất định. Qui tắc một công trình chính,

Tháp cổng (gopura); 4- Tháp Nam/Tháp Lửa (kosagraha) ; 5- Tiền

bốn công trình phụ. Hoặc một khối chính, sáu (6) công trình phụ kề

đường (mandapa); 6- Tháp bia.

bên. Các công trình phụ tùy thuộc vào công năng sử dụng mà chọn

Về kiến trúc: phần lớp các ngôi đền tại QTTĐMS tiêu biểu cho

hướng bố trí thích hợp.

bố cục kiến trúc một Kalan trung tâm, trước mặt là tháp cổng và nhà

Bố cục 3 khối chính song song: nhưng vẫn có thể biến tấu

khách thập phương, xung quanh có các công trình phụ. Đây là một bố

bằng cách chuyển hướng, xoay khối, kết nối các khối chính này bằng

cục kiến trúc khá hay, có thành phần chính phụ rõ ràng, có thể nhân

hệ thống hành lang.

bản và phát triển nối tiếp. Đặc biệt ở nhóm B trong khuôn viên có
một sân hình chữ nhật nằm trên trục chính trước B1, cộng thêm hai

Ngoài ra, kết hợp cả hai bố cục hình khối trên: các khối
chính phụ đan xen vào nhau tùy vào công năng, mục đích sử dụng.

hàng cột bằng đá trước gần giống với tháp Pô Nagar tại Nha Trang.

3.4.1.2

Đối với giải pháp cho mặt đứng

Điều này cho ta một cảm nhận nhóm B có thể là trung tâm thờ cúng

Khai thác tính đối xứng trục, tỉ lệ tương quan của các khối

chính của toàn QTTĐMS. Các nhóm A, C, D, G, E, H là các khu đền

trong quần thể kiến trúc đền tháp Chăm như: công trình Chính

vệ tinh phát triển xung quanh. Nhưng nhóm A, C, D có quan hệ gắn

thường có chiều cao to lớn, vút lên cao thể hiện sự uy quyền. Trong

khít với nhóm B hơn. Trong đó, nhóm C có thể kết hợp với nhóm B

thiết kế mặt đứng, tính đối xứng là giải pháp giúp công trình thêm uy

14

11

phần mặt bằng tháp Chăm là những khối kỹ hà như hình vuông, chữ

tạo thành một cụm chính (nhóm B, C có trục chính song song, cùng

nhật hay hình tròn nhưng cũng có những tháp kết hợp chung các hình

hướng về phương đông), nhóm D đống vài trò là tiền đường trước

kỷ hà lại với nhau. Nhìn chung nguyên tắc hình dáng như sau:

tháp cổng của hai nhóm tháp B và C, còn nhóm A có thể là phần hậu

Dạng đối xứng: gồm đối xứng qua trục dẫn đến hình thức mặt

viện được dựng lên vì yêu cầu thờ cúng của tôn giáo.

bằng mảnh và dài, phát triển theo chiều sâu của khu đất. Đối xứng

Những tác phẩm điêu khắc ở đây vô cùng phong phú về số

qua tâm đẫn đến mặt bằng hình đa giác hoặc tròn. Ngoài các tổ hợp

lượng, kích thước, nội dung thể hiện, có thể được coi là những trang

có tính chất đối xứng nói trên còn có các không gian bất đối xứng, nó

sử về ý thức tâm linh, về nghệ thuật của tộc Chămpa trong quá khứ.

phá vỡ cân bằng nhưng vẫn có được cảm giác hài hòa.

Tóm lại cho đến nay, vừa tròn một thế kỷ, Mỹ Sơn được phát

Các nguyên tắc thiết kế mặt đứng công trình kiến trúc:

hiện nhưng Mỹ Sơn vẫn còn nhiều vấn đề cần tiếp tục đi sâu nghiên

Hình khối công trình gây được ấn tượng khi nhìn từ xa và nhìn

cứu hơn thế nữa.

từ nhiều phía. Khi đến gần công trình thì hiệu quả nghệ thuật lại thể

2.4 Cơ sở khai thác giá trị nghệ thuật đền tháp Chămpa trong tạo

hịên trên mặt đứng của nó . Do đó xử lý mặt đứng của công trình sẽ

hình kiến trúc công trình văn hóa tại Đà Nẵng

là bịên pháp chính để thỏa mãn yêu cầu mỹ quan, truyền cảm nghệ

2.4.1

Thụ cảm thị giác

thuật của công trình đó. Vì thế sau khi đã chọn được hình khối phù

2.4.1.1 Yếu tố thị giác

hợp với ý đồ tư tưởng chủ đạo, cần biểu đạt phù hợp với dây chuyền

2.4.1.2 Một số phân tích không gian trên cơ sở cảm thụ thị

công năng, thì thiết kế mặt đứng có nghĩa là sắp xếp các mảng,

giác

đường nét, chi tiết, vật lịêu, màu sắc, trên các mặt của khối đó .

2.4.2 Cơ sở tạo hình kiến trúc

Thiết kế mặt đứng công trình kiến trúc: Phải phản ánh trung

2.4.2.1 Tổ chức mặt bằng tổng thể và cảnh quan

thực công năng sử dụng, nội dung công trình, cấu trúc công trình,

2.4.2.2 Tổ hợp khối kiến trúc với công năng mới

tránh hình thức giả dối, trang trí phù phiếm. Nên ghi nhớ hướng công

2.4.2.3 Hoa văn, họa tiết trang trí

trình phải đảm bảo giảm thiểu tiếp xúc với gió lạnh ở hướng Đông
Bắc và hướng Tây Bắc vào mùa Đông. Vào mùa hè, tránh gió khô
nóng tiếp xúc ở hướng Tây Nam. Do đó hướng có lợi nhất cho công
trình là hướng Nam và Đông nam.

2.5

Kinh nghiệm thực tiễn về khai thác giá trị nghệ thuật vào thiết
kế
2.5.1 Tiếp thu việc khai thác giá trị nghệ thuật từ các công trình
của Kts Tadao Ando
2.5.2 Champa Island – Cham Oasis, Nha Trang


12

13
Vì vậy, nguyên tắc thiết kế một công trình kiến trúc cộng cộng

Chương 3: Giải pháp khai thác giá trị nghệ thuật đền tháp
Chămpa vào thiết kế công trình văn hóa tại Đà Nẵng.

tại Đà Nẵng nên phát triển dựa trên những giải pháp thiết kế thụ động

3.1

Quan điểm và cách tiếp cận về việc khai thác giá trị nghệ thuật

đối với môi trường. Lấy nền tảng văn hóa, chi tiết giá trị nghệ thuật

đền tháp Chămpa trong thiết kế công trình văn hóa tại Đà nẵng

từ đền tháp Chămpa trong văn hóa dân gian Chăm làm tiền đề nhằm

3.1.1 Quan điểm về khai thác giá trị nghệ thuật đền tháp Chămpa

thích ứng với môi trường sinh thái tự nhiên và phương thức tổ chức

Quan điểm thứ Nhất là: kiến trúc đền tháp Chămpa truyền

không gian phù hợp với ngôn ngữ kiến trúc mang bản tính văn hóa

thống, ở bất cứ nơi nào cũng được tạo dựng hài hòa với điều kiện tự

của người Chăm theo hướng cân bằng với môi trường sinh thái nhân

nhiên, khí hậu của vùng đó. Kiến trúc phản ánh được sự thích ứng

văn.

với môi trường sinh thái tự nhiên (thiên nhiên, khí hậu, môi
trường…)
Quan điểm thứ Hai là: bản sắc kiến trúc không dừng lại ở việc

3.1.2 Cách tiếp cận
3.2

Nguyên tắc khai thác giá trị nghệ thuật đền tháp Chămpa vào
thiết kế công trình công cộng tại Đà nẵng

thích ứng với điều kiện tự nhiên xung quanh địa điểm công trình tọa

3.2.1 Nguyên tắc về qui hoạch

lạc, bởi không có kiến trúc nào trên thế giới là không phù hợp với

3.2.2 Nguyên tắc về kiến trúc

môi trường tự nhiên của nó cả. Con đường phát triển kiến trúc bền

Công trình kiến trúc cần thể hiện sự tôn trọng môi trường tự

vững không chỉ là vấn đề về tiết kiệm năng lượng, tạo tiện nghi vi khí

nhiên và yếu tố văn hóa xã hội: Các công trình xây dựng phải hòa

hậu, khai thác nguồn lợi từ tài nguyên thiên nhiên… mà còn là phát

nhập với cảnh quan chung của khu vực Đà Nẵng. Đối với công trình

huy các giá trị lịch sử, văn hóa, xã hội, phù hợp với môi trường sinh

công công xây dựng trong khu vực nội đô cần đảm bảo không lấn át

thái nhân văn, những kiến tạo thông qua văn hóa ứng xử của con

cảnh quan đô thị, tuân thủ qui định về chiều cao giới hạn công trình,

người sống trong môi trường xã hội nhất định.

khoảng lùi, mật độ xây dựng, màu sắc. Đối với khu vực vùng ngoài

Quan điểm thứ Ba là: không phải tất cả những gì thuộc về
truyền thống cũng tốt đẹp và thích hợp với thời nay. Tiếp thu những

đô thị, ưu tiên giải pháp khai thác phù hợp với địa hình tự nhiên và
hình thái xã hội.

giá trị nghệ thuật đền tháp Chămpa truyền thống cần được phân tích,

Nguyên tắc bố cục mặt bằng:

cải tiến hợp lý, chứ không mang tâm lý “nệ cổ”. Nhất định những giá

Bố cục mặt bằng tuân theo nguyên tắc chung, phụ thuộc vào

trị truyền thống được xem xét để phát huy trong kiến trúc công trình

chức năng, công năng sử dụng của công trình kiến trúc. Đảm bảo tỉ lệ

ngày nay phải thể hiện được những giá trị hiện đại.

giữa các khối, sự thống nhất, hài hòa trong tổ hợp không gian. Đa