Bài giảng Hội chứng chân không yên và rối loạn giấc ngủ trong bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính

HỘI CHỨNG CHÂN KHÔNG YÊN VÀ
RỐI LOẠN GIẤC NGỦ TRONG
BỆNH PHỔI TẮC NGHẼN MẠN TÍNH

PGS TS BS Nguyễn Trọng Hưng
Bộ môn Thần kinh – Đại học Hà Nội
Bệnh viện Lão khoa Trung ương


TỔNG QUAN
 Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (BPTNMT)

khá thường gặp, gây tắc nghẽn luồng khí và
rối loạn thông khí, tiến triển nặng dần
 Rối loạn giấc ngủ thường gặp trong

BPTNMT, ảnh hưởng nhiều đến chất lượng
cuộc sống…nhưng ít khi được quan tâm
trong thực hành lâm sàng


Nguyên nhân rối loạn giấc ngủ trong
BPTNMT
 Tình trạng hô hấp : Rối loạn thông khí và
trao đổi khí
 Hội chứng ngừng thở do tắc nghẽn khi ngủ
 Hội chứng chân không yên


HỘI CHỨNG CHỒNG LẤP
(Overlap syndrome)

 Kết hợp BPTNMT và Hội chứng ngừng thở khi ngủ
do tắc nghẽn trên cùng một bệnh nhân (11,9%)
 Các bệnh nhân mắc Hội chứng này sẽ có PaO2
thấp hơn và PaCO2 cao hơn các bệnh nhân chỉ có
BPTNMT đơn thuần
→ Nếu không điều trị bằng CPAP, nguy cơ tăng các
đợt kịch phát BPTNMT và tăng tử vong do các biến
chứng tim mạch…


Nguyên nhân rối loạn giấc ngủ trong
BPTNMT
 Tình trạng hô hấp : Rối loạn thông khí và
trao đổi khí
 Hội chứng ngừng thở do tắc nghẽn khi ngủ
 Hội chứng chân không yên


6
Budhiraja et al. Incidence of Restless Legs Syndrome and Its Correlates .Clin Sleep Med 2012;8(2):119-124.


7


Hội chứng chân không yên:
Định nghĩa
• Còn gọi là hội chứng Wittmaack-Ekbom
• Luôn có nhu cầu cử động một phần cơ
thể (thường ở chân, hoặc ở tay, thân...)

và không cưỡng lại được do rất khó
chịu, cử động tạm thời dễ chịu hơn…

• Cảm giác khó chịu thường là nhức mỏi,
buồn bực, kiến bò, kim châm... trong cơ
• Thường vào lúc nghỉ hoặc vào chiều, tối,
đêm

Karl-Axel Ekbom


Chẩn đoán
• Dựa chủ yếu vào hỏi bệnh
• Tiêu chuẩn chẩn đoán 2003 của “International
Restless Legs Syndrome Study Group”
(IRLSSG)
• Tiêu chuẩn của Mayo Clinic :
– Nhu cầu cử động các chi, có hoặc không có kèm
theo cảm giác bất thường
– Nặng lên khi nghỉ
– Giảm hoặc đỡ đi khi cử động
– Nặng lên về chiều tối hoặc đêm


Chẩn đoán Chẩn đoán
• Hỏi bệnh (theo tiêu chuẩn Mayo Clinic)

• Khám lâm sàng thần kinh
• Xét nghiệm máu: Định lượng ferritin, glucose…

• Một số trường hợp đặc biệt cần phải :
– Thăm dò giấc ngủ (Sleep studies)
– Loại trừ các nguyên nhân thứ phát khác


GIAl Đ0ẠN 2

Đa ký giấc ngủ


Hội chứng chân không yên và
BPTNMT
 Năm 1970 : Phát hiện 8 bệnh nhân BPTNMT khám
thần kinh vì Hội chứng chân không yên nặng [1]

 Các nghiên cứu về sau: Thấy có sự kết hợp
thường xuyên của Hội chứng chân không yên và
BPTNMT với tỷ lệ cao 30-37% (trong đó tỷ lệ hội
chứng này trong dân số chung chỉ khoảng 8%)

[1] Spillane

J. Restless legs syndrome in chronic pulmonary disease BMJ 1970; 4: 796-798


Hội chứng chân không yên và
BPTNMT
134 bệnh nhân BPTNMT (sau khi đã loại các nguyên
nhân thứ phát khác gây Hội chứng chân không yên) :
 Hội chứng chân không yên chiếm 29.1%; đặc biệt là

những bệnh nhân có giảm O2 máu và tăng CO2 nhiều,
nhất là ở giai đoạn muộn
 Có mối tương quan rõ giữa thời điểm xuất hiện cơn khó
thở đầu tiên (thời gian mắc BPTNMT) và các triệu chứng
của Hội chứng chân không yên
Kaplan et al. Restless Legs Syndrome in Patients with Chronic Obstructive Pulmonary Disease Can Journal of
Neurological Sciences;Jul 2008, Vol. 35 (3):352-7


Hội chứng chân không yên và
BPTNMT
197 bệnh nhân có Hội chứng chân không yên (87 mắc
BPTNMT và 110 không mắc BPTNMT):
– Tỷ lệ hội chứng chân không yên tăng gấp 3 lần ở
nhóm bệnh nhân BPTNMT so với nhóm chứng
– Mức độ nặng của hội chứng chân không yên cao
hơn ở nhóm BPTNMT

Lo Coco D et al. Increased frequency of restless legs syndrome in chronic obstructive pulmonary
14
disease patients. Sleep Med 2009;10:572-6.


5,9%

54,5%

Tỷ lệ hội chứng chân không yên
ở người không bị COPD

Tỷ lệ hội chứng chân không yên
trong đợt kịch phát COPD
Aras G et al. COPD 2011 (6): 437-43


Hội chứng chân không yên và
BPTNMT
 54,5% hội chứng chân không yên thường tăng
trong đợt kịch phát BPTNMT
 Hội chứng chân không yên gây rối loạn giấc ngủ
nhiều trong BPTNMT:
- Giảm chất lượng giấc ngủ (Điểm PSQI cao x 3)
- Tăng buồn ngủ ban ngày (Điểm Epworth cao)

Aras G et al. COPD 2011 (6): 437-43


Hội chứng chân không yên và
BPTNMT
 Tỷ lệ mắc Hội chứng chân không yên ở BPTNMT là
30,8%
 Thường kèm khó ngủ, mệt mỏi, trầm cảm…
 Mức độ nặng của các triệu chứng Hội chứng chân
không yên có tương quan với mức độ nặng của
khó thở
Calvacante et al.. Restless legs syndrome, sleep impairment, and fatigue in chronic obstructive
pulmonary disease. Sleep Med 2012 Aug;13(7):842-7.


Hội chứng chân không yên và

BPTNMT : yếu tố liên quan
 Thuốc xanthines, chống trầm cảm (nhóm SSRI)
có thể có vai trò trong việc gây hội chứng chân
không yên
 Các bệnh nhân mắc BPTNMT ít hoạt động ban
ngày, yếu các cơ sẽ dễ bị hội chứng chân không
yên hơn
 Hội chứng chân không yên thường xuất hiện trên
bệnh nhân bị BPTNMT nặng, hay có những đợt
kịch phát (54,5% )


Hội chứng chân không yên và BPTNMT:
Cơ chế bệnh sinh chưa rõ….
 Giả thuyết giảm O2máu trong BPTNMT là một yếu tố nguy cơ của

hội chứng chân không yên

 Gần đây, yếu tố gây thiếu oxy máu (hypoxia inducible factor1 -

HIF1) làm tăng:

- Tyrosine hydroxylase
- Yếu tố tăng trưởng nội mạc mạch máu (VEGF)
- Phosphorylated tyrosine hydroxylase

→ Các enzym này làm giảm tốc độ sản xuất dopamine
ở liềm đen trong HC chân không yên
Patton et al. Hypoxia-inducible factor pathway activation in restless legs syndrome patients.
Eur J Neurol. 2011;18:1329–35.

Hội chứng chân không yên và BPTNMT:
Cơ chế bệnh sinh chưa rõ….
 Giải phẫu bệnh : Lắng đọng bất thường yếu tố tăng
trưởng nội mạc mạch máu (VEGF) và yếu tố gây thiếu oxy
máu (HIF) trong các vi mạch não và các nơron liềm đen (*)
 Tăng sinh lưới mao mạch và yếu tố tăng trưởng nội mạc
mạch máu (VEGF) được thấy ở các nhóm cơ chầy trước (**)
(*) Patton et al. Hypoxia-induc-ible factor pathway activation in restless legs syndrome patients.
Eur J Neurol 2011;18:1329-35.
(**) Wahlin-Larsson B et al. The expression of vascular endo-thelial growth factor in skeletal muscle of patients with sleep 20
disorders.
Muscle Nerve 2009;40:556-61.


Điều trị hội chứng chân không yên
trong BPTNMT
 Hàng đầu: Thuốc hệ dopamin lực

 Pramipexole (Sifrol) 0.125 -0.5 mg
 Ropinirole (Requip)
 Levodopa (Sinemet)

Hàng thứ hai: Gabapentin


Mức độ nhẹ



Kèm với triệu chứng đau



Kèm theo PLMS (cử động chân chu kỳ khi ngủ)



Khi các thuốc đồng vận dopamin không dung nạp


Các thuốc hệ dopamin lực trong điều trị
Hội chứng chân không yên

22


KẾT
LUẬN
KẾT
LUẬN
 Hội chứng chân không yên khá thường gặp trong lâm
sàng và tỷ lệ mắc tăng ở người BPTNMT. Gây rối loạn
giấc ngủ, ảnh hưởng nhiều đến chất lượng cuộc sống
…nhưng lại ít được biết đến

 Cần phải nghĩ đến và xác định hội chứng chân không
yên trong BPTNMT có rối loạn giấc ngủ và tăng ngủ
quá mức ban ngày

 Chỉ định điều trị bằng đồng vận dopamin đối với Hội
chứng chân không yên trong BPTNMT là lựa chọn
hàng đầu giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ, chất
lượng cuộc sống và giảm các đợt cấp của BPTNMT


Xin cám ơn