Luận văn Thạc sĩ Khoa học: Đánh giá ngưỡng chịu tải và đề xuất các giải pháp bảo vệ môi trường nước Sông Nhuệ, khu vực qua thành phố Hà Nội

ĐAI HOC QUÔC GIA HA NÔI
̣
̣
́
̀ ̣
TRƯƠNG ĐAI HOC KHOA HOC T
̀
̣
̣
̣
Ự NHIÊN

­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­

Nguyễn Thị Phương Hoa

ĐÁNH GIÁ NGƯỠNG CHỊU TẢI VÀ ĐỀ XUẤT CÁC 
GIẢI PHÁP BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG NƯỚC SÔNG 
NHUỆ,
 KHU VỰC QUA THÀNH PHỐ HÀ NỘI

LUÂN VĂN THAC SI KHOA HOC
̣
̣
̃
̣

NGƯỜI HƯỚNG DẪN

                       TS.Trần Hồng Thái

LICMN
Để hoàn thành luận văn thạc sĩ này, trớc hết tôi xin chân
thành cảm ơn tới TS. Trần Hồng Thái, ngời đã tận tình chỉ bảo
và hớng dẫn tôi thực hiện tốt luận văn thạc sĩ này. Đồng thời, tôi
cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ths. Nguyễn Thị Hồng
Hạnh, Ths. Đỗ Thị Hơng đã giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến và
giúp đỡ nhiều tài liệu hữu ích phục vụ hoàn thành luận văn này.
Qua đây, tôi xin chân thành cảm ơn toàn thể anh, chị, em
cán bộ Trung tâm T vấn Khí tợng Thủy văn và Môi trờng - Viện
khoa học Khí tợng Thủy văn và Môi trờng đã nhiệt tình giúp đỡ,
cổ vũ và động viên tôi trong quá trình thực hiện đề tài.
Tôi xin chân thành cảm ơn tới toàn thể thầy cô Khoa môi trờng, Trờng Đại học Khoa học Tự nhiên Đại học Quốc gia Hà Nội.
Đặc biệt là các thầy cô trong bộ môn Công nghệ Môi trờng đã
truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu trong quá trình học
tập và nghiên cứu tại khoa.
Đồng thời, tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn tới gia đình, bạn
bè luôn quan tâm động viên và đóng góp ý kiến trong quá trình
hoàn thành luận văn này.
Tôi xin trân trọng sự giúp đỡ quý báu đó!
Tác giả

i


NguyÔn ThÞ Ph¬ng Hoa

ii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
ASPT

Chỉ số đa dạng sinh học

BOD5

Nhu cầu ôxy hóa sinh học (Biochemical Oxygen Demand)

BTNMT
CCN

Bộ Tài nguyên và Môi trường

CFR

Code of Federal Regulations (USA)

CLN

Chất lượng nước

COD

Nhu cầu ôxy hóa hóa học (Chemical Oxygen demand)

EPA

Cơ quan bảo vệ môi sinh Hoa Kỳ

GESAMP

Group of Experts on the Scientific Aspects of Marine 
Pollution

HST

Hệ sinh thái

HSTTV

Hệ sinh thái thủy vực

IBI
KCN

Chỉ số tổ hợp sinh học

TLS

Tự làm sạch

LVS

Lưu vực sông

QCMTQG

Quy chuẩn môi trường quốc gia

QCVN

Quy chuẩn Việt Nam

QUAL2E model

The Enhanced Stream Water Quality Model 

SWAT

Soil and Water Assessment Tool

TMDL

Total Maximum Daily Loads

WHO

Tổ chứ Y thế giới

Cụm công nghiệp

Khu công nghiệp

iii


MỤC LỤC
 LỜI CẢM ƠN                                                                                                            
 

...........................................................................................................
  
 i
 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT                                                                                 
 
................................................................................
    
 iii
 MỤC LỤC                                                                                                                 
 
................................................................................................................
    
 iv
                                                                                                                                     
 
............................................................................................................................
   
 v
 DANH SÁCH CÁC BẢNG                                                                                       
 
......................................................................................
    
 vi
 DANH SÁCH CÁC HÌNH                                                                                      
 
.....................................................................................
    
 viii
 MỞ ĐẦU                                                                                                                   
 

..................................................................................................................
   
 x
 CHƯƠNG 1.TỔNG QUAN                                                                                      
 
.....................................................................................
   
 1
 1.1.CÁC NGHIÊN CỨU VỀ MÔI TRƯỜNG NƯỚC SÔNG NHUỆ                 
 
................
   
 1
 1.2.TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU NGƯỠNG CHỊU TẢI NƯỚC SÔNG          
 
.........
   
 5
 1.2.1.Các khái niệm                                                                                                      
 
.....................................................................................................
   
 5
 1.2.2.Các nghiên cứu trên thế giới                                                                             
 
............................................................................
   
 7
 1.2.3.Các nghiên cứu trong nước                                                                              
 

.............................................................................
    
 11

1.3.PHƯƠNG PHÁP LUẬN ĐÁNH GIÁ NGƯỠNG CHỊ  TẢI NƯỚC SÔNG
                                                                                                                               16
.............................................................................................................................
    
 1.3.1.Nước sông và các quá trình trong sông                                                           
 
..........................................................
    
 16
 1.3.2.Cơ sở phương pháp đánh giá ngưỡng chịu tải                                            
 
...........................................
    
 22

 CHƯƠNG 2.ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU                      
 
....................
    
 27
 1.4.ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU                                                                       
 
......................................................................
    
 27
 1.4.1.Đặc điểm tự nhiên của lưu vực sông Nhuệ                                                  

 
................................................
    
 28
 1.4.2.Đặc điểm phát triển kinh tế ­ xã hội                                                             
 
............................................................
    
 34

 1.5.PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU                                                                  
 
.................................................................
    
 39
 1.5.1.Phương pháp phân chia đoạn sông nghiên cứu                                             
 
............................................
    
 41
1.5.2.Phương pháp tính khả năng tiếp nhận các chất ô nhiễm của nước sông
                                                                                                                                        42
......................................................................................................................................
    

 CHƯƠNG 3.KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN                                  
 
.................................
    
 49

 1.6.HIỆN TRẠNG CHẤT LƯỢNG MÔI TRƯỜNG NƯỚC SÔNG                
 
...............
    
 49
 1.6.1.Nhiệt độ                                                                                                              
 
.............................................................................................................
    
 49
 1.6.2.Chất rắn lơ lửng                                                                                               
 
.............................................................................................
    
 49
 1.6.3.Oxy hòa tan (DO)                                                                                               
 
..............................................................................................
    
 51
 1.6.4.Hàm lượng các chất hữu cơ                                                                            
 
...........................................................................
    
 52
 1.6.5.Các hợp chất chứa N                                                                                        
 
.......................................................................................
    
 54

 1.6.6.Coliform                                                                                                              
 
.............................................................................................................
    
 55
 1.6.7.Hàm lượng Fe                                                                                                    
 
...................................................................................................
    
 55

iv


 1.7.ĐẶC TÍNH CÁC ĐOẠN SÔNG PHÂN CHIA                                              
 
.............................................
    
 58
 1.7.1.Kết quả phân chia các đoạn sông tính toán                                                   
 
..................................................
    
 58
 1.7.2.Đặc điểm dòng chảy trên các đoạn sông                                                       
 
......................................................
    
 63
 1.7.3.Đặc điểm nguồn thải trên các đoạn sông                                                      

 
.....................................................
    
 64

 1.8.KHẢ NĂNG TIẾP NHẬN CHẤT Ô NHIỄM CỦA NƯỚC SÔNG              
 
.............
    
 75
 1.1.1.Khả năng tiếp nhận chất ô nhiễm của nước sông                                      
 
.....................................
    
 75
 1.1.2.Tải lượng ô nhiễm tối đa trên từng đoạn sông                                            
 
...........................................
    
 76
 1.1.3.Khả năng tiếp nhận chất thải của nước sông                                             
 
............................................
    
 80

 1.9.ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG TỰ LÀM SẠCH CỦA SÔNG                              
 
.............................
    

 82
1.10.BƯỚC   ĐẦU   NHẬN   ĐỊNH   NGƯỠNG   CHỊU   TẢI   MÔI   TRƯỜNG 
 NƯỚC SÔNG NHUỆ                                                                                          
 
.........................................................................................
    
 85
1.11.ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP KHẮC PHỤC TÌNH TRẠNG Ô NHIỄM MÔI 
 TRƯỜNG NƯỚC SÔNG                                                                                   
 
..................................................................................
    
 87
 1.11.1.Đề xuất xây dựng mục tiêu môi trường                                                      
 
.....................................................
    
 87
 1.11.2.Đề xuất cải tạo hoàn chỉnh hệ thống công trình thủy lợi                        
 
.......................
    
 88
1.11.3.Đề  xuất  hoàn  thiện mạng  lưới quan trắc,  giám sát chất  lượng môi 
 trường                                                                                                                          
 
.........................................................................................................................
    
 88
1.11.4.Đề xuất các giải pháp tuyên truyền, giáo dục trong bảo vệ môi trường

                                                                                                                                        92
......................................................................................................................................
    

 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ                                                                                  
 
.................................................................................
    
 94
 TÀI LIỆU THAM KHẢO                                                                                        
 
.......................................................................................
    
 98
 PHỤ LỤC                                                                                                               
 
.............................................................................................................
    
 104

       

v


DANH SÁCH CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Thanh phân hoa hoc trung binh cua n
̀
̀ ́ ̣
̀

̉ ươc sông
́
......................................16
Bảng 2.2.Diện tích gieo trồng các loại cây chính tại các quận/huyện trong khu 
vực nghiên cứu .......................................................................................................36
Bảng 2.3. Số lượng vật nuôi chính tại các quận/huyện trong khu vực nghiên cứu
................................................................................................................................. 37
Bảng 2.4. Số lượng và diện tích các Khu, Cụm Công nghiệp thành phố Hà Nội 38
Bảng 2.5. Công thức tính toán tải lượng ô nhiễm đưa vào nước sông.................46
Bảng 3.6. Các đoạn phân chia trên sông Nhuệ......................................................58
Bảng 3.7. Phần trăm diện tích xã/huyện thuộc các tiểu vùng phân chia  ứng với 
mỗi đoạn sông........................................................................................................59
Bảng 3.8. Số liệu lưu lượng dòng chảy trên các đoạn sông nghiên cứu..............63
Bảng 3.9. Tải lượng ô nhiễm và lưu lượng nước thải sinh hoạt tính cho các 
quận/huyện trong khu vực nghiên cứu...................................................................64
Bảng 3.10. Tải lượng ô nhiễm và lưu lượng nước thải chăn nuôi tính cho các  
quận/huyện trong khu vực nghiên cứu...................................................................65
Bảng 3.11. Tải lượng ô nhiễm và lưu lượng nước thải một số  bệnh viện trong 
khu vực nghiên cứu.................................................................................................66
Bảng 3.12. Tải lượng ô nhiễm và lưu lượng nước thải một số làng nghề  trong 
khu vực nghiên cứu.................................................................................................67
Bảng 3.13. Tải lượng ô nhiễm và lưu lượng nước đưa vào đoạn 1.....................67
Bảng 3.14. Tải Tải lượng ô nhiễm và lưu lượng nước đưa vào đoạn 2..............69
Bảng 3.15. Tải lượng ô nhiễm và lưu lượng nước đưa vào đoạn 3.....................70
Bảng 3.16. Tải lượng ô nhiễm và lưu lượng nước đưa vào đoạn  4....................71
Bảng 3.17. Tải lượng ô nhiễm và lưu lượng nước đưa vào vào đoạn  5.............72
Bảng 3.18.Tổng tải lượng ô nhiễm ước tính theo các đoạn sông.........................74
Bảng 3.19. Số  liệu lưu lượng thải đối với từng đoạn sông tiếp nhận nước thải
................................................................................................................................. 77
Bảng 3.20. Tải lượng ô nhiễm tối đa cho phép của các đoạn sông theo QCVN  

08/2008TNMT loại B1 (kg/ngày)...........................................................................77
Bảng 3.21. Tải lượng ô nhiễm tối đa cho các đoạn theo QCVN 08/2008TNMT 
loại B2 (kg/ngày)....................................................................................................78
Bảng   3.22.   Tải   lượng   ô   nhiễm   tối   đa   cho   các   đoạn   sông   theo   QCVN 
08/2008TNMT loại A2 (kg/ngày)...........................................................................79

vi


Bảng 3.23. Khả  năng tiếp nhận nước thải của các đoạn sông theo mục đích sử 
dụng B1 (kg/ngày)..................................................................................................80
Bảng 3.24. Khả  năng tiếp nhận nước thải của các đoạn sông theo mục đích sử 
dụng B2 (kg/ngày)..................................................................................................81
Bảng 3.25. Khả năng tiếp nhận nước thải của các đoạn sông sông theo mục đích 
sử dụng A2 (kg/ngày).............................................................................................81
Bảng 3.26. Kết quả tính toán khả năng TLS của sông..........................................83
Bảng 3.27. Danh sach tram GSCLN hê thông sông Nhuê 
́
̣
̣
́
̣ ......................................92

vii


DANH SÁCH CÁC HÌNH
Hình 1.1. Sơ đồ mô phỏng các quá trình nhiệt động lực học trong nước sông.....19
Hình 1.2. Sơ đồ mô phỏng chuyển hoá chất ô nhiễm trong môi trường nước.....22
Hình 2.3. Bản đồ hành chính khu vực nghiên cứu.................................................28

Hình 2.4. Bản đồ vị trí địa lý khu vực nghiên cứu.................................................28
Hình 2.5. Bản đồ hệ thống thủy văn lưu vực sông Nhuệ.....................................32
Hình 2.6. Bản đồ mật độ dân số LVS Nhuệ ­ Đáy................................................35
Hình 2.7. Sơ đồ phương pháp nghiên cứu..............................................................41
Hình 2.8. Sơ đồ áp dụng tính toán khả năng tiếp nhận nước thải (kg/ngày)........44
Hình 3.9. Giá trị TSS trên sông Nhuệ vào mùa mưa trong các năm 2006 – 2009...50
Hình 3.10. Giá trị TSS trên sông Nhuệ vào mùa khô trong các năm 2006 ­ 2009...51
Hình 3.11. Giá trị DO trên sông Nhuệ vào mùa mưa trong các năm quan trắc 2006­
2009......................................................................................................................... 51
Hình 3.12. Giá trị DO trên sông Nhuệ vào mùa khô trong các năm quan trắc 2006­
2009......................................................................................................................... 51
Hình 3.13. Giá trị COD trên sông Nhuệ vào mùa mưa trong các năm 2006­2009..53
Hình 3.14. Giá trị COD trên sông Nhuệ vào mùa khô trong các năm 2006­2009...53
Hình 3.15. Giá trị BOD5 trên sông Nhuệ vào mùa mưa trong các năm 2006 ­ 2009
................................................................................................................................. 54
Hình 3.16. Giá trị BOD5 trên sông Nhuệ vào mùa khô trong các năm 2006 ­ 2009
................................................................................................................................. 54
Hình 3.17. Giá trị NH4+ trên sông Nhuệ vào mùa mưa trong các năm 2006­2009 55
Hình 3.18. Giá trị NH4+ trên sông Nhuệ vào mùa khô trong các năm 2006­2009..55
Hình 3.19. Bản đồ  các đoạn sông và tiểu vùng tương  ứng các đoạn được phân 
chia .........................................................................................................................61
Hình 3.20. Diễn biến lưu lượng dòng chảy trên các đoạn sông nghiên cứu.........64
Hình 3.21. Tỷ lệ % lưu lượng thải của các hoạt động ở đoạn 1..........................68
Hình 3.22. Tỷ lệ % lưu lượng thải của các hoạt động ở đoạn 2..........................70
Hình 3.23. Tỷ lệ % lưu lượng thải của các hoạt động ở đoạn 3..........................71
Hình 3.24. Tỷ lệ % lưu lượng thải của các hoạt động ở đoạn 4..........................72
Hình 3.25. Tỷ lệ % lưu lượng thải của các hoạt động ở đoạn 5..........................73
Hình 3.26. Lưu lượng nước thải ước tính cho mỗi đoạn sông (m3/ngày)............75
Hình 3.27. Tải lượng các thông số ô nhiễm ước tính trên 5 đoạn sông (kg/ngày) 75
Hình 3.28.   Tải  Tải lượng   ô   nhiễm tối   đa  cho phép  của  các   đoạn  sông ­  B1  

(kg/ngày).................................................................................................................78

viii


Hình 3.29. Tải Tải lượng  ô nhiễm tối  đa cho phép của các đoạn sông – B2  
(kg/ngày).................................................................................................................79
Hình 3.30. Tải Tải lượng  ô nhiễm tối  đa cho phép của các đoạn sông – A2 
(kg/ngày).................................................................................................................80
Hình 3.31. Diễn biến giá trị DO.............................................................................84
Hình 3.32. Diễn biến giá trị BOD5.........................................................................84
Hình 3.33. Diễn biến giá trị NO3­..........................................................................85
Hình 3.34. Diễn biến giá trị NH4+.........................................................................85

ix


MỞ ĐẦU
Trong những năm gần đây, khái niệm Ngưỡng chịu tải môi trường các 
thủy vực mới được các nhà quản lý môi trường Việt Nam quan tâm và nghiên  
cứu  ứng dụng trong quản lý môi trường. Hiện nay, trên thế  giới đã có nhiều 
nghiên cứu về đánh giá ngưỡng chịu tải môi trường các thủy vực và đã được ứng 
dụng rộng rãi ở nhiều nước. Việc nghiên cứu, đánh giá ngưỡng chịu tải của môi 
trường nước sông mang một ý nghĩa lớn, là căn cứ  quan trọng trong công tác 
quản lý, bảo vệ  tài nguyên nước và làm cơ  sở  cho hoạch định chiến lược phát 
triển môi trường bền vững. Hơn thế, phát triển kinh tế  ­ xã hội trên quan điểm 
phát triển bền vững luôn là mục tiêu quan trọng hàng đầu của tất cả các quốc gia 
trên thế giới.
Sông Nhuệ  nằm trong hệ  thống sông ngòi của đồng bằng sông Hồng và 
đóng vai trò thoát lũ và điều hòa nước tưới tiêu nông nghiệp . Thêm vào đó, sông 

là nơi tiếp nhận và truyền tải một phần lớn lượng nước thải của thành phố  Hà  
Nội qua các sông, kênh trong nội thành, đặc biệt tiếp nhận dòng chảy từ sông Tô 
Lịch.
Mặt khác, sau khi sát nhập tỉnh Hà Tây vào thành phố  Hà Nội, với chiều 
dài khoảng 74 km, sông Nhuệ  gần như  nằm chọn trong địa phận thủ  đô, trung  
tâm kinh tế  – văn hóa – chính trị  của cả  nước. Như  vậy, sông Nhuệ  không còn 
đơn thuần mang giá trị  về  mặt cung cấp nguồn tài nguyên nước mà còn mang ý  
nghĩa về mặt sinh thái cảnh quan, giúp điều hòa khí hậu, tạo cảnh quan sinh thái 
mặt nước giữa lòng đô thị, đem đến giá trị về mặt tinh thần cho bộ phận dân cư 
trong khu vực.
Tuy nhiên, trong những năm gần đây, môi trường nước sông Nhuệ  đã và 
đang phải đối mặt với nhiều thách thức lớn về mặt chất lượng và đang ở cấp độ 
báo động. Sự  gia tăng dân số  cùng với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa 
đang diễn ra mạnh mẽ  dẫn đến sự  ra đời hàng loạt các khu đô thị, khu công  

x


nghiệp, cụm công nghiệp mới và các hoạt động khai thác, chế  biến khoáng sản 
cũng được đẩy mạnh phát triển…Chính những yếu tố này đã gây nên một áp lực 
khá lớn lên môi trường nước sông, làm cho chất lượng môi trường nước trên các  
con sông suy giảm nhanh chóng. 
Xuất phát từ thực tiễn trên, tiến hành thực hiện đề tài “Đánh giá ngưỡng  
chịu tải và đề  xuất các giải pháp bảo vệ  môi trường nước Sông Nhuệ, khu  
vực qua thành phố  Hà Nội”  với mục tiêu đưa ra một bức tranh tổng quát về 
hiện trạng chất lượng nước sông Nhuệ, khả  năng tiếp nhận, khả  năng tự  làm 
sạch và bước đầu tiếp cận phương pháp luận để  đánh giá ngưỡng chịu tải của 
môi trường nước sông Nhuệ. Những kết quả  này được coi là căn cứ  quan trọng  
trong công tác quản lý nhằm bảo vệ và duy trì môi trường nước sông, góp phần 
duy trì chất lượng nước và phát triển cảnh quan sông Nhuệ. Cụ thể như sau:

Đánh giá hiện trạng môi trường nước sông Nhuệ;
Tính toán khả  năng tiếp nhận các chất  ô nhiễm của môi trường nước 
sông;
Đánh giá khả  năng tự  làm sạch (TLS) các chất ô nhiễm của môi trường  
nước sông dựa vào các quá trình trong sông;
Đưa ra những nhận định bước đầu về  ngưỡng chịu tải của môi trường  
nước sông Nhuệ;
Đề xuất một số giải pháp bảo vệ môi trường nước sông.

xi


CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN
1.1. CÁC NGHIÊN CỨU VỀ MÔI TRƯỜNG NƯỚC SÔNG NHUỆ
Sông Nhuệ là một trong hai sông chính trong hệ thống sông thuộc lưu vực  
sông Nhuệ ­ sông Đáy, một trong những lưu vực sông đóng vị trí quan trong trong 
vùng kinh tế trọng điểm phía bắc. Đó là lý do đã có nhiều công trình nghiên cứu 
khoa học với nhiều hình thức từ đề tài cấp nhà nước, các dự án, cho đến các báo  
cáo khoa học của nghiên cứu sinh, sinh viên, đánh giá chất lượng môi trường  
sông Nhuệ nói riêng, hệ  thống sông Nhuệ ­ Đáy nói chung và từ  đó là cơ  sở  đề 
xuất xây dựng các giải pháp nhằm bảo vệ chất lượng môi trường nước hệ thống  
sông này, cụ thể như:
Các cam kết về bảo vệ môi trường sông Nhuệ ­ Đáy của Ủy ban nhân dân  
các tỉnh/thành phố  thuộc lưu vực từ  nhưng năm 2003, hay các báo cáo kết quả 
quan trắc chất lượng môi trường nước sông cũng đã xây dựng. Tuy nhiên, vẫn 
còn mang tính chất riêng lẻ, chỉ phục vụ riêng cho các mục đích nghiên cứu khác 
nhau, thiếu sự liên kết để xây dựng một mục đích quản lý chung. Điều đó cũng 
cho thấy được mặt trái trong công tác quản lý môi trường ở nước ta. 
Đề  tài cấp nhà nước “Xây dựng đề  án tổng thể  bảo vệ  môi trường sông  
Nhuệ ­sông Đáy” của tác giả  Nguyễn Văn Cư và nhóm nghiên cứu đã chỉ  ra các 

nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường trên lưu vực sông Nhuệ ­ sông Đáy. Nhóm 
tác giả  cũng đã bước đầu  ứng dụng phương pháp mô hình toán để  mô phỏng  
diễn biến ô nhiễm trên hệ thống sông Nhuệ ­ sông Đáy.[7]
Dự án “Mô phỏng chất lượng nước 3 lưu vực sông: Cầu, Nhuệ ­ Đáy, Sài 
Gòn – Đồng Nai” do tác giả  Trần Hồng Thái và các cộng sự  thực hiện nghiên 
cứu về vấn đề mô phỏng và dự báo chất lượng nước lưu vực sông Nhuệ và sông  
Đáy. Nhóm tác giả  đã  ứng dụng mô hình toán hiện đại (MIKE11 – Viện Thủy  
lực Đan Mạch) áp dụng cho dòng chảy một chiều không  ổn định để  mô phỏng 
chế độ thủy lực, diễn biến và dự báo chất lượng nước trên lưu vực sông Nhuệ ­ 

1


sông Đáy  ứng với các kịch bản phát triển kinh tế  xã hội và xử  lý nguồn thải 
trước khi đổ  ra sông. Từ  đó, nhóm tác giả  đã sơ  bộ  đề  xuất một số  biện pháp  
giảm thiểu ô nhiễm môi trường trong khu vực.[37]
Nghiên cứu “Cơ sở khoa học và thực tiễn trong nghiên cứu cân bằng nước  
mùa cạn và nâng cao hiệu quả khai thác hệ thống thủy lợi sông Nhuệ” do tác giả 
Vũ Minh Cát thực hiện năm 2007 có tính toán cân bằng nước mùa cạn hiện tại và 
tương lai trên toàn hệ  thống canh tác, lựa chọn các giải pháp nâng cao hiệu quả 
khai thác và sử dụng nguồn nước của hệ thống. [3]
Nghiên cứu điển hình “Nhu cầu cấp nước, sử  dụng nước và tính kinh tế 
của tài nguyên nước lưu vực sông Nhuệ ­ sông Đáy” do Cục Quản lý Tài nguyên 
nước và Viện Sinh thái và Môi trường thực hiện năm 2005 đã xây dựng mối 
tương quan giữa các khía cạnh chính của cách tiếp cận kinh tế  trong việc quy  
hoạch phân bổ  tài nguyên nước. Trong dự  án này, tác giả  đã xây dựng một quy  
trình hướng dẫn từng bước trong quy hoạch phân bổ  tài nguyên nước phù hợp 
với điều kiện Việt Nam; ứng dụng thí điểm quy trình này ở lưu vực sông Nhuệ ­ 
sông Đáy  ở  thời điểm hiện tại và dự  báo trong tương lai; xây dựng các phương 
pháp đánh giá nhanh khía cạnh kinh tế  về  số  lượng và chất lượng tài nguyên 

nước, hỗ trợ cho việc ra quyết định. [4]
Đánh giá môi trường nước bằng chỉ số tổ hợp sinh học (IBI) và chỉ  số đa 
dạng sinh học dựa vào thành phần loài cá thu được ở sông Nhuệ và sông Tô Lịch  
của tac gia N.K. S
́
̉
ơn (2005) đa dung cac chi sô tô h
̃ ̀
́
̉ ́ ̉ ợp sinh hoc (IBI) va cac chi sô
̣
̀ ́
̉ ́ 
đa dang sinh hoc 
̣
̣ α va H’ tinh t
̀
́ ừ sô liêu vê thanh phân loai ca tai cac th
́ ̣
̀ ̀
̀
̀ ́ ̣ ́ ơi điêm va
̀ ̉
̀ 
đia điêm khac nhau đê đanh gia m
̣
̉
́
̉ ́
́ ưc đô ô nhiêm n

́ ̣
̃ ước sông Nhuê va sông Tô Lich.
̣ ̀
̣  
Gia tri cac chi sô nêu trên t
́ ̣ ́
̉ ́
ương ứng vơi m
́ ưc đô ô nhiêm cua t
́ ̣
̃
̉ ừng đoan sông.[23]
̣
Dự  án “Cải thiện chất lượng sông Nhuệ  ­ Đáy: Xây dựng sức chịu tải và 
kiểm kê các nguồn gây ô nhiễm” do Trung tâm quản lý môi trường quốc tế, Cục  
quản lý tài nguyên nước tiến hành năm 2007 đã đưa ra một số phương pháp tiếp  

2


cận trong nghiên cứu sức chịu tải và kiểm kê các nguồn gây ô nhiễm cũng như 
lan truyền các chất ô nhiễm trong lưu vực sông Nhuệ  ­ Đáy đồng thời cũng đề 
cập đến các ảnh hưởng đến sức khỏe do ô nhiễm nguồn nước.[39]
Quy hoạch thoát nước và xử  lý nước thải cho lưu vực sông Nhuệ  ­ sông 
Đáy đang được Viện Kiến trúc, Quy hoạch Đô thị  ­ Nông thôn thực hiện. Trong 
đó, vấn đề thoát nước và xử  lý nước thải được điều tra khảo sát tỷ  mỉ; lập quy  
hoạch cụ thể và xem xét toàn diện trên nhiều khía cạnh.[38]
Báo cáo tổng hợp: Quy hoạch môi trường phục vụ  phát triển bền vững 
kinh tế ­ xã hội, quản lý, bảo vệ môi trường vùng phân lũ, chậm lũ sông Đáy do 
Trung tâm địa môi trường và tổ  chức lãnh thổ  ­ Liên hiệp hội khoa học và kỹ 

thuật Việt Nam thực hiện năm 2007 đã tổng quan tình hình phân lũ và chậm lũ 
vùng trọng điểm sông Đáy, diễn biến môi trường đồng thởi đề  xuất quy hoạch  
và các giải pháp bảo vệ môi trường vùng phân lũ, chậm lũ trọng điểm sông Đáy.
[31]
Báo cáo “Quản lý tài nguyên nước và quản lý chất thải sinh hoạt của khu  
dân cư ven sông Nhuệ” do Trần Hiếu Nhuệ và các cộng sự thực hiện đã đề xuất 
xây dựng các mô hình kết hợp giữa các biện pháp chính sách và kỹ  thuật nhằm  
huy động cộng đồng tham gia xử lý chất thải sinh hoạt của các cụm dân cư dọc  
các lưu vực sông Nhuệ đồng thời Thiết kế chi tiết và thử nghiệm triển khai một  
mô hình xử lý chất thải sinh hoạt của các cụm dân cư  dọc lưu vực sông Nhuệ  ­ 
sông Đáy thuộc địa bàn thành phố Hà Nội.[17]
Tổng cục Môi trường cũng đã xây dựng và thực hiện nhiệm vụ “Điều tra, 
kiểm  kê  các  nguồn  thải,  hiện trạng  môi  trường và  những tác  động  đến  môi 
trường trên lưu vực sông Nhuệ  ­ sông Đáy”, năm 2009. Đây là một nghiên cứu 
hết sức có ý nghĩa, mang tính thiết thực vì sẽ  tạo ra một bộ  cơ sở dữ  liệu tổng  
hợp về hiện trạng môi trường lưu vực sông, từng bước chuẩn hoá các quy trình 

3


quản lý thông tin môi trường, làm cơ  sở  để  thống nhất một mô hình quản lý 
chung cho tất cả các cơ quan quản lý môi trường của các địa phương.[37]
Các báo cáo nghiên cứu khoa học của sinh viên như  “Tiếp cận tổng hợp  
bước đầu trong đánh giá chất lượng sông Nhuệ”; “Bước đầu sử  dụng phương  
pháp DELHPI để đánh giá chất lượng môi trường nước sông Nhuệ”; “Vận dụng  
tiêu chuẩn môi trường Việt Nam vào đánh giá chất lượng nước sông Nhuệ ­ sông 
Đáy (khu vực tỉnh Hà Nam) cho các mục đích sử dụng khác nhau”; hay “Đánh giá 
ảnh hưởng của làng nghề  tỉnh Hà Tây tới chất lượng nước sông Nhuệ  ­ sông  
Đáy và đề  xuất giải pháp quản lý”...vv. Các nghiên cứu này đã nêu lên được vai  
trò nguồn nước sông Nhuệ  trong các hoạt động dân sinh, hoạt động sản xuất,  

đánh giá được hiện trạng chất lượng môi trường nước sông Nhuệ, các nguôn xả 
thải tác động lên nguồn nước bằng một số các phương pháp khác nhau và trong 
thời gian  đó, hay bước   đầu xác định được  những vấn  đề  trong quản lý môi  
trường cũng như  đề  xuất một số  giải pháp nhằm nâng cao quản lý và sử  dụng 
bền vững tài nguyên nước.[2,9,10,30]

4


1.2. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU NGƯỠNG CHỊU TẢI NƯỚC SÔNG
1.2.1. Các khái niệm
Năng lực  môi trường (environmental capacity)  được  định nghĩa  bởi 
GESAMP (1986) (Group of Experts on the Scientific Aspects of Marine Pollution) 
là tính chất của môi trường và khả  năng thích nghi của nó trong việc điều tiết  
một hoạt động nào đó mà không gây ra những tác động môi trường không thể 
chấp nhận được.[46]
Sức tải của môi trường là giới hạn cho phép mà môi trường có thể 
tiếp nhận và hấp thụ các chất gây ô nhiễm (Luật BVMT, 2005).
Ngưỡng chịu tải theo Điều 40 CFR, Khoản 130.2 (f) của Hoa Kỳ định 
nghĩa là lượng chất ô nhiễm lớn nhất môi trường nước có thể  tiếp nhận được  
mà không làm ảnh hưởng đến tiêu chuẩn chất lượng nước.[42]
Một số  khái niệm được sử  dụng trong Thông tư  số  02/2009/TT­BTNMT 
quy định đánh giá khả năng tiếp nhận nước thải của nguồn nước:
Khả  năng tiếp nhận nước thải của nguồn nước là khả  năng nguồn  
nước có thể tiếp nhận được thêm một tải lượng ô nhiễm nhất định mà vẫn bảo 
đảm nồng độ các chất ô nhiễm trong nguồn nước không vượt quá giới hạn được 
quy định trong các quy chuẩn, tiêu chuẩn chất lượng nước cho các mục đích sử 
dụng của nguồn tiếp nhận.
Mục tiêu chất lượng nước là mức độ  chất lượng nước của nguồn 
nước tiếp nhận cần phải duy trì để bảo đảm mục đích sử dụng của nguồn nước  

tiếp nhận.
Tải lượng ô nhiễm là khối lượng chất ô nhiễm có trong nước thải  
hoặc nguồn nước trong một đơn vị thời gian xác định.

5


Tải  lượng  ô   nhiễm   tối  đa   là   khối   lượng   lớn   nhất   của   các   chất  ô  
nhiễm có thể có trong nguồn nước tiếp nhận mà không làm ảnh hưởng đến khả 
năng đáp ứng mục tiêu chất lượng nước của nguồn tiếp nhận.

6


1.2.2. Các nghiên cứu trên thế giới
Đã có rất nhiều nghiên cứu về  ngưỡng chịu tải của nguồn nước  được  
thực hiện trên thế giới và các phương pháp tính toán ngưỡng chịu tải thường sử 
dụng phương pháp sinh thái học kết hợp với mô hình toán học phù hợp cho từng 
đối tượng cần nghiên cứu. Việc  ứng dụng mô hình chất lượng nước đã được  
phát triển ngay từ những năm đầu của thế kỷ 20, gắn liền với mối quan tâm của  
xã hội về  vấn đề  chất lượng nước và khả  năng  ứng dụng của công nghệ  tính 
toán khoa học.[37]
Tại Hoa Kỳ, Luật nước sạch (Clean Water Act) yêu cầu các Bang xây 
dựng   kế   hoạch   làm   sạch   môi   trường   nước   (Total   Maximum   Daily   Loads   ­ 
TMDLs) cho các nhánh sông, hồ và dòng chảy đang bị suy giảm chất lượng nước  
đối với các chỉ tiêu xác định trong mục 303 (d) của Luật. Căn cứ  để đánh giá sự 
suy giảm chất lượng nước ở đây là so sánh với Tiêu chuẩn chất lượng nước của  
Bang Washington. Tải lượng ô nhiễm tối đa theo ngày TMDL là tổng tải lượng 
từ   các   nguồn   thải   điểm   (Wasteload   Allocation   ­   WLA),   các   nguồn   thải   diện  
(Load Allocation – LA) và các nguồn thải tự nhiên khác, MOS (Margin of Safety)  

là hệ số an toàn. TMDL được tính theo công thức: 
TMDL (loading capacity) =   Σ WLAs + Σ LAs + MOS
Để thực hiện việc tính toán TMDL cho từng sông, từng lưu vực sông, theo 
Cơ quan bảo vệ môi sinh Hoa Kỳ (EPA) phải thực hiện những những công việc 
như sau:
Mô tả vị trí vùng nghiên cứu TMDL
Xác định chất lượng nước cho mục đích sử dụng tương ứng
Đánh giá vấn đề  môi trường, bao gồm cả  những khu vực có sự 
chênh lệch về tiêu chuẩn chất lượng nước.
Xác định những lý do, nguyên nhân gây ô nhiễm

7


Xác định nguồn ô nhiễm điểm và nguồn ô nhiễm diện
Xác định tải lượng ô nhiễm bao gồm cả  đo đạc và tính toán dòng  
chảy
Xác định tải lượng ô nhiễm của nguồn ô nhiễm điểm và tải lượng  
ô nhiễm của nguồn diện
Xác định số hạng an toàn (Margin of Safety) 
Mô hình toán sử  dụng phổ  biến để  tính toán TMDL và mô tả  diễn biến  
chất lượng nước gồm các phần mềm Qual2E và Qual2K (được cải tiến tháng 
3/2006 ­ Mỹ) hoặc MIKE 11, MIKE 21 (Đan mạch). Mô hình QuaL2E là mô hình  
chất lượng nước sông tổng hợp và toàn diện được phát triển do sự hợp tác giữa  
trường Đại Học Tufts University và Trung Tâm Mô Hình Chất Lượng nước của  
Cục môi trường Mỹ. Mô hình cho phép mô phỏng 15 thông số chất lượng nước 
sông bao gồm nhiệt độ, BOD5, DO, tảo dưới dạng chlorophyl, nitơ hữu cơ, nitrit 
(NO2­), nitrat (NO3­ ), phốt pho hữu cơ, phốt pho hòa tan, coliform, thành phần 
chất không bão hòa và 3 thành phần bảo toàn trong nước. Qual2K sử  dụng các 
đoạn chia không bằng nhau tùy thuộc vào nguồn thải nhiều hay ít. Cơ  chế  vận 

truyền chính của dòng là lan truyền và phân tán dọc theo hướng chính của dòng  
(trục chiều dài của dòng và kênh). Mô hình cho phép tính toán với nhiều nguồn  
thải, các điểm lấy nước cấp, các nhánh phụ  và các dòng thêm vào và lấy ra.  
Qual2K sử  dụng 2 dạng của Carbonaceous BOD để  mô phỏng carbon hữu cơ: 
dạng oxi hóa chậm (slow CBOD) và dạng ô xi hóa nhanh (fast CBOD); Qual2K có  
thể  mô phỏng tảo đáy; Qual2K tính toán sự  suy giảm ánh sáng như  là một hàm  
của tảo, đất đá vụn và chất rắn vô cơ.
Tai cac n
̣
́ ươc Châu Âu, theo tông quan cua Jordan E.O. nhiêu công trinh
́
̉
̉
̀
̀  
nghiên cưu liên quan đên qua trinh t
́
́
́ ̀ ự  làm sạch (TLS) nươc sông đa đ
́
̃ ược tiên
́ 
hanh t
̀ ừ cuôi thê ky XIX [51]. Đo la cac công trinh nghiên c
́
́ ̉
́ ̀ ́
̀
ứu TLS nguôn n
̀ ước 

dựa vao qua trinh đông hoa chât thai h
̀
́ ̀
̀
́
́ ̉ ữu cơ nhờ hoat đông cua vi khuân co trong
̣
̣
̉
̉
́
 

8


nguôn n
̀ ươc. Nh
́
ưng công trinh đâu tiên quan tâm đên qua trinh ôxy hoa chât thai
̃
̀
̀
́
́ ̀
́
́ ̉ 
hưu c
̃ ơ  do vi khuân. Chăng han, G. Frank khi nghiên c
̉

̉
̣
ưu TLS n
́
ươc sông Spree
́
 
3
(Đức) đa quan tâm đên sô l
̃
́ ́ ượng vi khuân trong 1cm
̉
 nươc tham gia vao qua trinh
́
̀
́ ̀  

đông hoa chât thai trong n
̀
́
́ ̉
ươc sông. Tác gi
́
ả  đa thây răng, trong n
̃ ́ ̀
ước sông Spree 
3
trươc khi chay vao thanh phô Berlin n
́
̉

̀
̀
́
ồng độ vi khuẩn khoang 10.000 VK/cm
̉
, khi 

chay qua Berlin n
̉
ơi nươc bi ô nhiêm con sô nay tăng lên đên hang ngan, thâm chi
́ ̣
̃
́ ̀
́ ̀
̀
̣
́ 
hang triêu nh
̀
̣
ưng khi qua trinh TLS kêt thuc thi l
́ ̀
́
́ ̀ ượng vi khuân giam đi môt cach
̉
̉
̣ ́  
đang kê. Cac tac gia Girard va Bordas đa nghiên c
́
̉

́ ́
̉
̀
̃
ứu TLS trên sông Seine. Đăc biêt,
̣
̣  
Golschmidt va Pransmidt khi nghiên c
̀
ưu qua trinh TLS trên sông Isar 
́
́ ̀
ở Munich đã 
tinh toan va đ
́
́ ̀ ưa ra khoang cach cân thiêt cho qua trinh TLS la khoang 27 km va
̉
́
̀
́
́ ̀
̀
̉
̀ 
trong khoang th
̉
ơi gian 8 gi
̀
ơ. Kluse va Lossen khi nghiên c
̀

̀
ứu trên sông Rhine đã 
đưa ra khoang cach la t
̉
́
̀ ừ 25­26 km va th
̀ ơi gian la 5,5­6 gi
̀
̀
ơ. Trong cac công trinh
̀
́
̀  
nghiên cứu khac đa quan sat kêt qua TLS đôi v
́ ̃
́ ́
̉
́ ới từng loai chât thai khac nhau khi
̣
́ ̉
́
 
thâm nhâp vào nguôn n
̣
̀ ươc sông [47,52]. Ifabiyi (2008) đa nghiên c
́
̃
ứu qua trinh
́ ̀  
TLS trên kênh Ile­Ife (Nigeria). Tac gia đa thu mâu n

́
̉ ̃
̃ ước tai 7 vi tri doc theo kênh,
̣
̣ ́ ̣
 
phân tich s
́ ự thay đôi ham l
̉
̀ ượng cac chât thai qua cac điêm. Trong qua trinh phân
́
́ ̉
́
̉
́ ̀
 
tich kêt qua, tac gia đa rut ra kha năng TLS cua dong kênh cung nh
́
́
̉ ́
̉ ̃ ́
̉
̉
̀
̃
ư  nguyên nhân 
thay đôi cua ham l
̉
̉
̀ ượng tưng chât thai [47]. Seki va Ebara (1980) đa nghiên c

̀
́
̉
̀
̃
ứu 
qua trinh TLS trên sông Teshio, bang Hokkaido, Nhât Ban. Cac tac gia đa phat hiên
́ ̀
̣
̉
́ ́
̉ ̃ ́ ̣  
răng cac chât thai đ
̀
́
́
̉ ược lam sach 
̀
̣ ở  mưc đô khac nhau trong cac l
́ ̣
́
́ ơp n
́ ươc khac
́
́ 
nhau cua dong sông tr
̉
̀
ươc khi đô ra biên [52]. Tai Nga, cung co rât nhiêu cac công
́

̉
̉
̣
̃
́ ́
̀ ́
 
trinh nghiên c
̀
ưu vê s
́ ̀ ự  TLS nươc do vi sinh vât. Chăng han, Makushkin E.O. va
́
̣
̉
̣
̀ 
Kosunov V.M. (2005) đa nghiên c
̃
ưu qua trinh TLS n
́
́ ̀
ươc trong hê thông sông
́
̣
́
 
Selenga va l
̀ ưu vực va vai tro chuyên hoa cua vi sinh vât đôi v
̀
̀

̉
́ ̉
̣
́ ới chât thai h
́ ̉ ữu cơ 
trươc khi dong chay cua sông đô vao hô Bai Kan [34]; Kryutchkova nghiên c
́
̀
̉
̉
̉ ̀ ̀
ứu vai 
tro cua th
̀ ̉
ực vât trong TLS n
̣
ươc [48]; Degermendzhi N. nghiên c
́
ưu vai tro cua ca
́
̀ ̉
̉ 
vi sinh vât va ca đông l
̣ ̀ ̉ ̣
ực dong sông trong TLS n
̀
ươc [43]..v.v... Đang chu y, trong
́
́
́ ́

 
công trinh cua Munoz R. va nnk (1969) đa nêu ra bai toan t
̀
̉
̀
̃
̀ ́ ừ phương diên ly thuyêt
̣
́
́ 

9


đê tinh toan hê sô thay đôi đô thiêu hut ôxy trong n
̉ ́
́ ̣ ́
̉
̣
́ ̣
ươc do qua trinh oxy hoa chât
́
́ ̀
́
́ 
thai h
̉ ưu c
̃ ơ tai môt con sông cua Nigeria. Tac gia đa xac đinh đ
̣
̣

̉
́
̉ ̃ ́ ̣
ược cac gia tri cua
́
́ ̣ ̉  
hê sô t
̣ ́ ừ thực nghiêm va ly thuyêt, sau đo đa tinh đ
̣
̀ ́
́
́ ̃ ́ ược hê sô t
̣ ́ ương quan giưa hê
̃ ̣ 
sô tinh toan theo ly thuyêt va hê sô theo th
́ ́
́
́
́ ̀ ̣ ́
ực nghiêm [50]. Kêt qua cho thây cac gia
̣
́
̉
́ ́
́ 
tri cua hê sô thu đ
̣ ̉
̣ ́
ược la h
̀ ợp ly va t

́ ̀ ương tự kêt qua cua cac tac gia khac trong khu
́
̉ ̉
́ ́
̉
́
 
vực.

10


1.2.3. Các nghiên cứu trong nước
Trong hơn một thập kỷ qua, các nghiên cứu về mô hình chất lượng nước 
tại Việt Nam chủ yếu phát triển theo các hướng sau:
­ Sử  dụng mô hình chất lượng nước được nước ngoài chuyển giao hoặc 
từ các nguồn khác nhau;
­ Xây dựng mô hình tính toán lan truyền và chuyển hoá chất ô nhiễm cho  
một đối tượng cụ thể trên cơ sở các dữ liệu đầu vào khảo sát và thu thập được.
Trong cả hai trường hợp trên, mô hình chất lượng nước chủ yếu tập trung 
cho các con sông chính của Việt Nam như mô hình WQ97 mô phỏng sự thay đổi  
BOD&DO trên hệ  thống kênh Sài Gòn; sử  dụng mô hình STREAM II xác định 
ngưỡng chịu tải ô nhiễm của dòng chảy sông Hồng; sử  dụng mô hình Qual2E  
tính toán sự lan truyền và phân bố các chất ô nhiễm từ  các hoạt động phát triển 
trên lưu vực sông Thị  Vải; sử  dụng mô hình một chiều để  tính toán thay đổi 
BOD trong hệ thống kênh rạch Tp.HCM; nghiên cứu mô phỏng sinh thái ­  chất 
lượng nước phục vụ hợp lý nguồn nước sông, trên cơ sở mô hình Qual2E để mô  
phỏng chất lượng nước sông;  ứng dụng mô hình chất lượng nước WASP5 để 
đánh giá các điều kiện thuỷ  lực và tính toán khả  năng lan truyền chất trên trục 
chính sông Nhuệ  của Nguyễn Quang Trung (2000); nghiên cứu mô hình chất 

lượng nước sông Hương theo các chất dễ  phân huỷ…Các mô hình chất lượng 
nước  sông chủ  yếu tập trung mô phỏng quá  trình chủ  đạo trong sông là  lan 
truyền chất ô nhiễm thông qua quá trình pha loãng và xáo trộn.  Ảnh hưởng của  
quá trình sinh thái ít được đề  cập hoặc chỉ  đề  cập dưới dạng hệ  số ảnh hưởng  
mà chưa mô phỏng bản chất của quá trình. Để tính toán lan truyền ô nhiễm môi 
trường nước trên các sông, hồ, thường sử  dụng một số  mô hình như: Qual2,  
SWAT, CORMIX, Modflow… Hiện nay, một số mô hình như  MIKE, SMS đang  
được nghiên cứu đưa vào áp dụng tính toán chất lượng nước cho các sông.

11


Khi nghiên cứu về khả năng TLS nước trong các thủy vực, các công trình  
trong nước tâp trung theo cac h
̣
́ ương nghiên c
́
ưu qua trinh đông hoa chât thai băng
́
́ ̀
̀
́
́ ̉
̀  
thực vât va đ
̣
̀ ộng vât thuy sinh cung nh
̣
̉
̃

ư  qua trinh pha loang xao trôn b
́ ̀
̃
́
̣ ởi dong
̀  
chay trong sông noi riêng va cac thuy v
̉
́
̀ ́
̉ ực khac noi chung. Nguy
́ ́
ễn Ky Phung va
̀
̀
̀ 
Nguyễn Thị  Bay [18] đa nghiên c
̉
̃
ưu kha năng TLS n
́
̉
ươc cac con sông chinh tai
́ ́
́
̣ 
huyên Cân Gi
̣
̀
ờ khi co n

́ ươc thai t
́
̉ ừ cac hô nuôi tôm. Cac tac gia đa s
́ ̀
́ ́
̉ ̃ ử  dung mô
̣
 
hinh thuy l
̀
̉ ực va lan truyên chât ô nhiêm trong sông, đa tinh toan cho cac kich ban
̀
̀
́
̃
̃ ́
́
́ ̣
̉  
hiên tai va kich ban phat triên trong t
̣
̣
̀ ̣
̉
́
̉
ương lai. Kêt qua tinh la th
́
̉ ́
̀ ơi gian TLS cua

̀
̉  
sông sau khi bơm nươc thai t
́
̉ ư cac hô nuôi tôm. Cac tac gia quan tâm chu yêu đên
̀ ́ ̀
́ ́
̉
̉ ́ ́ 
qua trinh TLS do pha loang gi
́ ̀
̃
ưa n
̃ ươc sông va n
́
̀ ước thai.     
̉
Cac công trinh [1,16,20,33] tâp trung nghiên c
́
̀
̣
ưu kha năng hâp thu kim loai
́
̉
́
̣
̣ 
năng trong n
̣
ươc thai cua cac loai th

́
̉ ̉
́
̀ ực vât thuy sinh nh
̣
̉
ư cac loai beo, co,…Vê kha
́
̣ ̀
̉
̀ ̉ 
năng hâp thu kim loai năng cua cac tê bao vi tao đ
́
̣
̣
̣
̉
́ ́ ̀
̉ ược nghiên cứu trong cac công
́
 
trinh [34,35]. Kha năng cua cac loai ca vê hâp thu kim loai năng đ
̀
̉
̉
́
̀ ́ ̀ ́
̣
̣
ược nghiên cứu 

trong [1,22]. Trên thê gi
́ ơi, theo gi
́
ơi thiêu trong [14] cung đa co rât nhiêu công
́
̣
̃
̃ ́ ́
̀
 
trinh nghiên c
̀
ưu s
́ ự hâp thu cac loai kim loai năng nh
́
̣ ́
̣
̣
̣
ư Cd, Cu, Cr, Pb, Zn cua cac
̉
́ 
loai đông th
̀ ̣
ực vât thuy sinh [8,1]. Trong cac công trinh nay đa xac đinh đ
̣
̉
́
̀
̀ ̃ ́ ̣

ược khả 
năng hâp thu va đông hoa môt sô h
́
̣ ̀ ̀
́
̣ ́ ợp chât h
́ ữu cơ co trong nguôn thai cua cac loai
́
̀
̉
̉
́
̀ 
đông th
̣
ực vât thuy sinh. Nh
̣
̉
ư vây nêu biêt chinh xac đ
̣
́
́ ́
́ ược sinh khôi cua t
́ ̉ ừng loaì 
đông th
̣
ực vật thuy sinh hiên co trên khu v
̉
̣
́

ực sông đang nghiên cưu ta co thê tinh
́
́ ̉ ́  
được lượng chât thai cu thê bi đông hoa trong môt khoang th
́
̉
̣
̉ ̣ ̀
́
̣
̉
ơi gian nhât đinh.
̀
́ ̣  
Hiên nhiên la trong n
̉
̀
ươc luôn x
́
ảy ra cac phan 
́
̉ ưng hoa hoc, hoa sinh trên ca cac
́
́ ̣
́
̉ ́ 
chât thai vô c
́ ̉
ơ va h
̀ ưu c

̃ ơ nhờ hoat đông cua cac loai vi khân co trong nguôn n
̣
̣
̉
́
̀
̉
́
̀ ước.  
Cac qua trinh nay biên đôi cac chât thai t
́
́ ̀
̀
́ ̉ ́
́ ̉ ừ dang nay sang dang khac lam thay đôi
̣
̀
̣
́ ̀
̉ 
tinh chât hoa ly trong nguôn n
́
́ ́ ́
̀ ước. 
Ở Viêt Nam quan sat thây rât đa dang cac h
̣
́ ́ ́
̣
́ ệ sinh thái thủy vực (HSTTV),  
trong môi hê lai rât đa dang loai. Co nhiêu loai thuy sinh vât quy hiêm cân đ

̃ ̣ ̣ ́
̣
̀
́
̀
̀
̉
̣
́ ́
̀ ược  
bao vê. Theo tac gia Đ
̉
̣
́
̉ ặng Huy Huynh, viêc nghiên c
̀
̣
ưu đa dang sinh hoc không
́
̣
̣
 

12


tach khoi viêc nghiên c
́
̉
̣

ưu cac HST va diên thê phat triên cua hê d
́ ́
̀ ̃
́ ́
̉
̉
̣ ưới tac đông t
́ ̣
ự  
nhiên va con ng
̀
ươi. Tác gi
̀
ả  cũng đa đê xuât ph
̃ ̀ ́ ương phap đanh gia hiên trang va
́ ́
́ ̣
̣
̀ 
dự  bao diên biên đa dang sinh hoc theo cac b
́
̃
́
̣
̣
́ ươc nh
́ ư sau:  (1). Điêu tra th
̀
ực đia;
̣  

(2). Phân tich x
́ ử  ly cac vât mâu va sô liêu v
́ ́ ̣
̃ ̀ ́ ̣ ừa thu thâp đ
̣ ược; (3). Hôi c
̀ ứu cać  
dân liêu, tai liêu đa co; (4). Tông h
̃ ̣
̀ ̣
̃ ́
̉
ợp, đanh gia va d
́
́ ̀ ự bao 
́ [11]. Trên thực tê, hâu
́ ̀ 
hêt cac công trinh nghiên c
́ ́
̀
ứu diên biên HSTTV trong th
̃
́
ơi gian qua chu yêu tâp
̀
̉ ́ ̣  
trung cho muc đich đanh gia m
̣
́
́
́ ưc đô ô nhiêm môi tr

́ ̣
̃
ường thuy v
̉ ực tai khu v
̣
ực  
nghiên cưu. Cac tac gia Nguy
́
́ ́
̉
ễn Vũ Thanh va Đoan Canh [28] đa đê xuât 
̀
̀
̉
̃ ̀ ́ ứng dung
̣  
phương phap nghiên c
́
ưu đa dang sinh hoc HSTTV vao quan trăc chât l
́
̣
̣
̀
́
́ ượng môi 
trương n
̀ ươc. Nhóm tac gia đa thiêt lâp danh muc cac chi sô đa dang, chi sô sinh
́
́
̉ ̃ ́ ̣

̣
́
̉ ́
̣
̉ ́
 
hoc v
̣ ơi cac thang điêm khac nhau 
́ ́
̉
́
ưng v
́ ơi cac câp ô nhiêm môi tr
́ ́ ́
̃
ường nước khać  
nhau. Từ sô liêu điêu tra khao sat sinh vât thuy sinh, tinh cac chi sô, tra bang ta co
́ ̣
̀
̉
́
̣
̉
́
́
̉ ́
̉
́ 
thê xac đinh đ
̉ ́ ̣

ược mưc đô ô nhiêm môi tr
́ ̣
̃
ường thuy v
̉ ực khu vực đang nghiên cứu. 
Đỗ  Thị  Bích Lôc va nnk (2005) đa nghiên c
̣
̀
̃
ưu đanh gia đô đa dang sinh hoc va
́ ́
́ ̣
̣
̣
̀ 
diên biên tai nguyên thuy sinh vât 
̃
́ ̀
̉
̣ ở  lưu vực sông Sai Gon – Đông Nai trên c
̀ ̀
̀
ơ  sở 
sô liêu điêu tra khao sat tai cac th
́ ̣
̀
̉
́ ̣ ́ ơi ky khac nhau, chu yêu la sô liêu tr
̀ ̀ ́
̉ ́ ̀ ́ ̣ ước va sau

̀  
thơi ky công nghêp hoa cua nh
̀ ̀
̣
́ ̉
ưng năm 1990­2003 [15]. Cac tac gia đa so sanh va
̃
́ ́
̉ ̃
́
̀ 
xac đinh m
́ ̣
ưc đô biên đôi loai va sô l
́ ̣
́
̉
̀ ̀ ́ ượng từng loai cua cac dang thuy sinh vât
̀ ̉
́ ̣
̉
̣ 
(thực vât nôi, đông vât nôi, đông vât đay) tai l
̣
̉
̣
̣
̉
̣
̣

́
̣ ưu vực đang nghiên cưu; Đa phân
́
̃
 
tich kêt qua tinh toan chi sô đa dang cua thuy sinh vât tai t
́
́
̉ ́
́
̉ ́
̣
̉
̉
̣ ̣ ừng con sông. Cac tac gia
́ ́
̉ 
đi đên kêt luân răng d
́ ́ ̣
̀ ưới tac đông cua cac nguôn thai cac khu hê thuy sinh vât bi
́ ̣
̉
́
̀
̉ ́
̣
̉
̣ ̣ 
biên đôi manh ca vê câu truc thanh phân loai, câu truc sô l
́ ̉

̣
̉ ̀ ́
́
̀
̀
̀ ́
́ ́ ượng, loai phat triên 
̀
́
̉ ưu  
thê va chi sô đa dang. Biêu hiên cua s
́ ̀ ̉ ́
̣
̉
̣
̉ ự thay đôi la giam sô loai 
̉ ̀ ̉
́ ̀ ưu thê, giam kich
́ ̉
́  
thươc sinh vât, sô l
́
̣
́ ượng cua loai thich nghi tăng vot con sô l
̉
̀ ́
̣
̀ ́ ượng cua loai không
̉
̀

 
thich nghi thi suy giam hoăc biên mât. Cung cac tac gia nêu trên đa nghiên đanh gia
́
̀
̉
̣
́
́
̃
́ ́
̉
̃
́
́ 
tac đông cua hoat đông kinh tê xa hôi đên đa dang sinh hoc cua thuy sinh vât sông
́ ̣
̉
̣
̣
́ ̃ ̣
́
̣
̣
̉
̉
̣
 
Thi Vai. D
̣ ̉
ựa trên sự phân tich đô biên thiên cua chi sô đa dang, cac tac gia đa nhân

́
̣ ́
̉
̉ ́
̣
́ ́
̉ ̃ ̣  

13