Nâng tầm của kiểm toán nội bộ trong ngân hàng thương mại theo quy định mới

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (584.49 KB, 6 trang )

Nâng tầm của kiểm toán nội bộ
trong ngân hàng thương mại theo quy định mới
Nguyễn Thị Quỳnh Hương
Học viện Ngân hàng

Để hoạt động an toàn và hiệu quả, ngoài các biện pháp thanh tra, kiểm
tra, giám sát của các cơ quan quản lý Nhà nước, trước hết đòi hỏi các
ngân hàng phải thiết lập được Hệ thống kiểm soát nội bộ (HTKSNB) một
cách đầy đủ và hiệu quả, vì trong mô hình quản trị ngân hàng thì HTKSNB
luôn là một yếu tố mang tính sống còn. Thông tư số 44/2011/TT-NHNN
được ban hành nhằm mục đích giúp các ngân hàng xây dựng và thiết lập
HTKSNB và kiểm toán nội bộ (KTNB). Nhưng trong quá trình triển khai
cho thấy, Thông tư 44 còn mang tính khái quát và chưa thật sự đầy đủ,
chưa thấy rõ được vai trò của HTKSNB trong hoạt động ngân hàng. Để
lấp đầy các“lỗ hổng”trong kiểm soát nội bộ tại các ngân hàng thương
mại (NHTM), Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) đã ban hành Thông
tư 13/2018/TT-NHNN ngày 26/5/2018 quy định về HTKSNB của NHTM
nhằm góp phần giải quyết được những vấn đề khó khăn trong thực tế xây
dựng HTKSNB cho hoạt động ngân hàng trong thời gian qua. Các quy định
trong Thông tư 13 cụ thể và rõ ràng, đã tiệm cận với các thông lệ quốc tế
về việc xây dựng HTKSNB; đặc biệt là các quy định liên quan đến KTNB.
Bài viết sẽ làm rõ những điểm mới của Thông tư 13 so với quy định trước
đó về KTNB để thấy rằng vai trò của bộ phận này đã được nâng lên đúng
tầm trong NHTM theo thông lệ; từ đó, có những gợi ý cho các NHTM trong
Improvement of Internal Audit in Bank by New Regulations

Abstract: In order to operate safely an effectively, banks need effective measures. The most important measure
is that the banks have to establish an effective internal control system (ICS) because ICS is vital element in the
banking management model. Circular No. 44/2011/TT-NHNN was issued to help banks set up ICS and internal
audit. But banks met difficuties in establishing ICS according to Circular No. 44. In order to fill the holes in
ICS of banks, the state banks issued Circular No.13/2018/TT-NHNN to solve difficulties in establishing ICS for

banks. The provisions in Circular No.13 are very specific and clear, especially as they are close to international
practices on building ICS; especially regulations relating to Internal Audit.
Keywords: Control, Internal Control, Internal Control System, Circular No.13/2018.
Huong Thi Quynh Nguyen, MEc.
Email:
Banking Academy of Vietnam
Ngày nhận: 26/02/2019

© Học viện Ngân hàng
ISSN 1859 - 011X

Ngày nhận bản sửa: 13/05/2019

33

Ngày duyệt đăng: 17/05/2019

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng
Số 208- Tháng 9. 2019

Nâng tầm của kiểm toán nội bộ trong ngân hàng thương mại theo quy định mới

việc tuân thủ Thông tư 13 liên quan đến KTNB.
Từ khóa: Kiểm soát, Kiểm soát nội bộ, Hệ thống kiểm soát nội bộ, Thông
tư 13/2018

1. Khái niệm kiểm toán nội bộ
Hiện nay, có khá nhiều quan điểm khác
nhau về KTNB. Tuy nhiên, tác giả muốn

đề cập tới khái niệm về KTNB theo quan
điểm của Viện Kiểm toán nội bộ (The
Institute of Internal Auditors- IIA)- được
thừa nhận là khái niệm chuẩn mực quốc tế
về KTNB trên toàn thế giới. IIA đã nhiều
lần đưa ra khái niệm về KTNB qua các
thời kỳ, cho thấy rõ sự thay đổi của KTNB
gắn liền cùng sự phát triển của quản trị
doanh nghiệp. Năm 1944, IIA cho rằng
KTNB là “hoạt động đánh giá độc lập
trong một tổ chức về công tác kế toán, tài
chính và các công tác khác của tổ chức
đó. Hoạt động KTNB được xem như là các
dịch vụ mang tính bảo vệ và xây dựng hỗ
trợ cho ban giám đốc”. Theo đó, KTNB
trong doanh nghiệp là hoạt động đưa ra
các đánh giá độc lập về công tác tài chính
kế toán để hỗ trợ cho Ban giám đốc, tức là

làm cánh tay phải cho nhà quản lý trong
việc nhận xét về tính trung thực hợp lý của
các thông tin kế toán. Thực ra việc làm
này là không cần thiết và có phần trùng
lặp với công việc của kiểm toán độc lập
và cũng chưa bao quát được nhiều hoạt
động trong doanh nghiệp khi mới chỉ tập
trung vào công tác kế toán, tài chính. Đến
năm 1978, IIA chỉ ra “KTNB là một chức
năng thẩm định độc lập được thiết lập bên
trong một tổ chức để kiểm tra và đánh giá

các hoạt động của tổ chức đó, với tư cách
là một sự trợ giúp đối với tổ chức đó. Đó
là một loại hình kiểm soát được thực hiện
bằng cách kiểm tra và đánh giá sự đầy
đủ và tính hiệu lực của các loại hình kiểm
soát khác. Mục tiêu của KTNB là giúp đỡ
cho các thành viên của tổ chức thực hiện
một cách có hiệu quả nhiệm vụ. Để đạt
được mục tiêu này, KTNB cung cấp cho
các thành viên của tổ chức các phân tích,
thẩm định, kiến nghị, tư vấn và các thông

Hình 1. Khái niệm về Kiểm toán nội bộ
Định nghĩa năm 1947

Định nghĩa năm 1981

KTNB là hoạt động đánh
giá độc lập trong một tổ
chức về công tác kế toán,
tài chính và các công tác
khác của tổ chức đó.
Hoạt động KTNB được
xem như là các dịch vụ
mang tính bảo vệ và
xây dựng hỗ trợ cho
ban giám đốc.

KTNB là một chức năng
thẩm định độc lập được

thiết lập bên trong một tổ
chức để kiểm tra và đánh
giá các hoạt động kinh
doanh của tổ chức đó.
Hoạt động KTNB được
xem như là một dịch
vụ hỗ trợ cho chính tổ
chức đó.

Định nghĩa năm 1999
KTNB là hoạt động xác nhận và tư
vấn mang tính độc lập, khách quan
được thiết lập nhằm tạo ra giá trị gia
tăng và cải thiện hoạt động của một
tổ chức. KTNB giúp cho tổ chức đạt
được các mục tiêu của mình thông
qua việc tạo ra một cách tiếp cận
có hệ thống, có tính kỷ luật để đánh
giá, nâng cao hiệu quả của quy trình
quản trị doanh nghiệp, quy trình kiểm
soát và việc quản lý rủi ro.
Nguồn: Tổng hợp của tác giả

34

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 208- Tháng 9. 2019

ThS. NGUYỄN THỊ QUỲNH HƯƠNG

tin liên quan tới các hoạt động đang được
xem xét. Mục tiêu kiểm toán bao gồm
việc đề xuất khung kiểm soát hiệu quả ở
mức chi phí hợp lý”. Như vậy, KTNB đã
chuyển từ chỉ quan tâm tới hoạt động tài
chính, kế toán sang đánh giá, kiểm tra các
hoạt động kinh doanh của tổ chức đó. Sau
đó, đến năm 1999, IIA tiếp tục cung cấp
một định nghĩa khá toàn diện về loại hình
nghề nghiệp này, trong đó coi “KTNB là
hoạt động đảm bảo và tư vấn mang tính
độc lập, khách quan được thiết lập nhằm
tạo ra giá trị gia tăng và cải thiện hoạt
động của một tổ chức. KTNB giúp cho
tổ chức đạt được các mục tiêu của mình
thông qua việc tạo ra một cách tiếp cận có
hệ thống, có tính kỷ luật để đánh giá, nâng
cao hiệu quả của quy trình quản trị doanh
nghiệp, quy trình kiểm soát và việc quản
lý rủi ro”. Có thể coi định nghĩa năm 1999
của IIA về KTNB là một định nghĩa bản
lề, then chốt, mô tả được tất cả mục tiêu,
bản chất, phạm vi cần thiết của KTNB.
2. Sự cần thiết của kiểm toán nội bộ
trong hoạt động ngân hàng
Ngân hàng là một doanh nghiệp đặc thù
hoạt động trong lĩnh vực tài chính với đặc
trưng hoạt động là tiếp nhận và chuyển
hoá rủi ro thành lợi nhuận, cấu trúc tổ
chức thường có quy mô lớn, nhiều chi

nhánh, phòng giao dịch hoạt động trên
diện rộng, nhiều nghiệp vụ kinh doanh tài
chính phức tạp và không ngừng biến động,
thì hoạt động KTNB với NHTM trở nên
vô cùng cần thiết. Trong tác phẩm “Khung
khổ của hệ thống kiểm soát nội bộ trong
ngân hàng”, Uỷ ban Basel đã đưa ra bộ
nguyên tắc nhằm hoàn thiện HTKSNB
trong ngân hàng. Nguyên tắc số 10 khẳng
định: Hoạt động ngân hàng vô cùng năng
động và ẩn chứa nhiều rủi ro, bởi vậy ngân
hàng cần duy trì việc đánh giá thường

xuyên hoặc định kỳ HTKSNB. Việc đánh
giá định kỳ của KTNB tuy được thực hiện
sau quy trình, nhưng mang lại sự đánh giá
tổng thể hơn so với các hoạt động giám
sát liên tục. Trong tác phẩm “Chức năng
kiểm toán nội bộ trong ngân hàng”, Uỷ
ban Basel làm rõ vai trò của KTNB, đó
là: “Một chức năng KTNB hiệu quả cung
cấp sự đảm bảo độc lập với HĐQT và Ban
giám đốc về chất lượng và hiệu quả của
HTKSNB trong ngân hàng, quản lý rủi
ro, hệ thống quản trị và các quy trình, qua
đó giúp bảo vệ tổ chức và danh tiếng của
họ”. Uỷ ban Basel cũng xác định rõ phạm
vi KTNB trong ngân hàng: Mọi hoạt động
và tất cả các đơn vị trong ngân hàng đều
thuộc phạm vi của KTNB. Bộ phận KTNB

được tiếp cận bất kỳ dữ liệu, tài liệu hoặc
số liệu trong ngân hàng, bao gồm kể cả
thông tin quản lý, biên bản... bất cứ khi
nào liên quan đến nhiệm vụ của KTNB.
Cũng theo Basel II, KTNB tại các ngân
hàng cần được khuyến khích áp dụng các
chuẩn mực quốc tế do IIA ban hành để
thực hiện kiểm toán các lĩnh vực cụ thể.
Như vậy, thông lệ quốc tế đã xác định
rõ vai trò của KTNB trong việc giúp cho
ngân hàng hoạt động an toàn và hiệu quả;
KTNB thực sự cần thiết đối với sự phát
triển bền vững của ngân hàng. Bởi một
HTKSNB hữu hiệu chỉ có thể hạn chế tối
đa các sai phạm chứ không thể đảm bảo
rủi ro, gian lận và sai sót không xảy ra nên
cần một bộ phận độc lập thực hiện đánh
giá chất lượng của HTKSNB để đảm bảo
cho hệ thống này có thể hoạt động hữu
hiệu, đó chính là bộ phận KTNB.
3. Thông tư 13 nâng tầm kiểm toán nội
bộ trong ngân hàng thương mại Việt Nam
Quy định về KTNB trong ngân hàng
được phát triển từ Quyết định 37/2006/
QĐ-NHNN đến Thông tư 44/2011/TT-

Số 208- Tháng 9. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng

35

Nâng tầm của kiểm toán nội bộ trong ngân hàng thương mại theo quy định mới

Hình 2. Mô hình 3 tuyến phòng thủ theo Basel

Nguồn: />
NHNN, và đến nay là Thông tư 13/2018/
TT-NHNN. Nội dung của Thông tư 13 bao
hàm nhiều lĩnh vực như Kiểm soát nội bộ,
Tuân thủ, Quản lý rủi ro, Đánh giá mức
độ đủ vốn (ICAAP), KTNB… có hiệu lực
thi hành từ ngày 01/01/2019 (riêng quy
định về đánh giá mức độ đủ vốn có hiệu
lực từ ngày 01/01/2021). Các chuyên gia
đều nhận định Thông tư 13 được coi là
văn bản có hàm lượng kỹ thuật cao nhất
từ trước tới nay. Hầu hết các vấn đề được
quy định trong Thông tư 13 hướng tới
một thông điệp chung là thúc đẩy một nền

36

quản trị doanh nghiệp lành mạnh, giảm
thiểu tối đa các xung đột lợi ích. Các Ủy
ban trực thuộc Hội động quản trị (HĐQT)
và các Hội đồng thuộc Ban điều hành cần
được xác lập rõ chức năng, nhiệm vụ và
các tuyến báo cáo. Bên cạnh những quy
định liên quan đến áp lực tăng vốn, sự
thay đổi căn bản về nền tảng quản trị ngân

hàng, sự thay đổi về mối quan hệ giữa
Giám đốc điều hành (CEO), Giám đốc tài
chính (CFO) và Giám đốc quản lý rủi ro
(CRO) theo hướng tích hợp và gắn kết...
thì KTNB cũng cần phải có sự thay đổi về

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 208- Tháng 9. 2019

ThS. NGUYỄN THỊ QUỲNH HƯƠNG

chất và lượng theo tinh thần của Thông
tư 13, theo đó mức độ trưởng thành của
KTNB sẽ cần phải theo kịp mức độ
trưởng thành của quản trị ngân hàng nói
chung và quản trị rủi ro nói riêng. Như
vậy, quy định về KTNB theo Thông tư
13 hiện nay đã tiệm cận với thông lệ
quốc tế, cụ thể:
Bộ phận KTNB trong ngân hàng vẫn thực
hiện theo các nguyên tắc độc lập, nguyên
tắc khách quan và nguyên tắc chuyên
nghiệp căn cứ theo các quy định về cơ chế
phối hợp, tiêu chuẩn và chuẩn mực đạo
đức nghề nghiệp của kiểm toán viên nội
bộ.
- Về nguyên tắc độc lập: Một nội dung
đáng chú ý của Thông tư 13 là quy định
HTKSNB của ngân hàng phải có 03
tuyến bảo vệ độc lập- tạo nên được cấu

trúc cụ thể của HTKSNB so với các quy
định trước đó. Theo đó, KTNB đảm bảo
nằm ở tuyến bảo vệ độc lập thứ ba trong
HTKSNB, thực hiện chức năng KTNB
như đã được Basel quy định (Hình 2). Cụ
thể, KTNB phải độc lập về công việc đảm
nhiệm và mức thù lao nhận được. Như
vậy, Thông tư 13 đã quy định một cách
cụ thể, chi tiết hơn về mức độ độc lập của
KTNB trong ngân hàng và phù hợp với
thông lệ.
- Về nguyên tắc khách quan: Thông tư 13
đã cụ thể về tính khách quan của KTNB
như việc ghi nhận kiểm toán trong báo cáo
phải được phân tích cẩn trọng và dựa trên
cơ sở các dữ liệu, thông tin thu thập được;
hay kiểm toán viên nội bộ phải trung thực,
có quyền lợi và nghĩa vụ báo cáo các cấp
có thẩm quyền về các vấn đề liên quan đến
tính khách quan trong quá trình thực hiện
KTNB. Đây là một điểm mới của Thông
tư 13 so với Thông tư 44, tạo thuận lợi cho

KTNB trong việc thực hiện được nguyên
tắc khách quan.
- Về nguyên tắc chuyên nghiệp: Thông tư
44 và Thông tư 13 đều có một yêu cầu cụ
thể là bộ phận KTNB phải có ít nhất một
kiểm toán viên nội bộ để thực hiện kiểm
toán công nghệ thông tin, ứng dụng công

nghệ. Theo các quy định mới trong Thông
tư 13 về HTKSNB, KTNB cũng có những
thay đổi về nội dung nhằm thực hiện chức
năng là tuyến bảo vệ thứ ba của mình.
Nhiệm vụ của bộ phận KTNB sẽ bao gồm
việc kiểm tra, đánh giá độc lập về việc
tuân thủ cơ chế, chính sách, quy định nội
bộ về HTKSNB của ngân hàng theo quy
định của Thông tư 13, bao gồm: Giám sát
quản lý cấp cao, kiểm soát nội bộ, quản
lý rủi ro và đánh giá nội bộ mức đủ vốn
nhằm xác định tồn tại, hạn chế và nguyên
nhân. Mặc dù, kiểm toán tuân thủ vẫn là
một mục tiêu quan trọng nhưng theo quy
định mới thì vấn đề quan trọng hơn là đảm
bảo sự an toàn, tồn tại và phát triển của
mỗi ngân hàng trong thị trường cạnh tranh
ngày nay với vai trò là tuyến bảo vệ cuối
cùng nhằm phát hiện, xử lý kịp thời rủi ro
trong hoạt động ngân hàng.
Tóm lại, theo quy định mới tại Thông tư
13, vai trò của KTNB phải đáp ứng kỳ
vọng ngày càng tăng của Ban Lãnh đạo
và Ban kiểm soát ngân hàng nhằm giúp
ngân hàng đối phó rủi ro và nắm bắt cơ
hội trong việc tuân thủ các quy định của
pháp luật cũng như giúp cung cấp đầy đủ
thông tin hỗ trợ quá trình ra quyết định
của Ban Lãnh đạo. Vai trò của KTNB cần
phải thay đổi về chất và lượng, từ việc chỉ

là “kiểm toán viên” với vai trò đảm bảo
việc đánh giá độc lập để đưa ra đề xuất,
kiến nghị, trở thành “cố vấn tin cậy” với
vai trò tư vấn và tạo lập giá trị, thông qua

Số 208- Tháng 9. 2019- Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng

37

Nâng tầm của kiểm toán nội bộ trong ngân hàng thương mại theo quy định mới

việc nâng cao giá trị của hoạt động KTNB,
tập trung vào việc đạt được các mục tiêu
tuân thủ, tính hiệu quả và tính kinh tế đối
với các hoạt động ngân hàng. Qua đó, các
ngân hàng có thể đạt chuẩn thông lệ quốc
tế về KTNB cũng như theo kịp lộ trình
triển khai Basel II tại Việt Nam.
Việc triển khai Thông tư 13 không hề đơn
giản, đòi hỏi các ngân hàng phải có sự
chuẩn bị kỹ lưỡng để KTNB thực sự đảm
nhiệm được vai trò tuyến bảo vệ cuối cùng
nhằm phát hiện, xử lý kịp thời rủi ro trong
hoạt động. Trong đó, các ngân hàng cần
phải cân nhắc những vấn đề liên quan như
tổ chức bộ máy KTNB để đảm bảo tính
độc lập, phương pháp áp dụng để đảm bảo
tính khách quan hay chất lượng nhân sự
KTNB để đảm bảo tính chuyên nghiệp. Cụ

thể như sau:
Thứ nhất, các ngân hàng cần thiết kế
xây dựng mô hình và đội ngũ vận hành
KTNB phù hợp. Việc xây dựng mô hình
kiểm toán nội bộ cần theo nguyên tắc định
hướng rủi ro (Risk-Based Audit- RBA) được coi là phương pháp kiểm toán hiện
đại thay thế cho phương pháp kiểm toán
tuân thủ được áp dụng lâu nay. Phương
pháp này sẽ được cụ thể hoá xuyên suốt
từ khâu lập kế hoạch kiểm toán năm, cho
đến lập kế hoạch cho từng cuộc kiểm toán,

chương trình kiểm toán... nhằm kịp thời
nhận diện và đánh giá các rủi ro tiềm tàng
có khả năng ảnh hưởng đến việc hoàn
thành các mục tiêu của ngân hàng cũng
như có thể tập trung và tối ưu hóa nguồn
lực vào các rủi ro trọng yếu.
Thứ hai, đội ngũ nhân sự KTNB của ngân
hàng cần được xây dựng, đào tạo bài bản
và trang bị đầy đủ kiến thức nhằm nâng
cao trình độ và năng lực để đảm bảo tính
độc lập, khách quan và chuyên nghiệp
cũng như đẩy mạnh hiệu quả công việc
KTNB. Để từ đó bộ phận KTNB có thể
thực hiện tốt vai trò là tuyến phòng thủ
cuối cùng trong quản trị rủi ro của ngân
hàng, đặc biệt với những yêu cầu mới về
giám sát quản lý cấp cao, kiểm soát nội
bộ, quản lý rủi ro và đánh giá mức đủ vốn

theo Thông tư 13. Bên cạnh đó, để đảm
bảo yêu cầu mới thì bộ phận KTNB phải
có ít nhất một kiểm toán viên nội bộ để
thực hiện kiểm toán công nghệ thông tin,
ứng dụng công nghệ ■

Tài liệu tham khảo
1. Basel Commitee on Banking Supervision (2002), Internal Audit in Banks and supervisor’s relationship with
auditors: A survey. Bank for International Settlements.
2. Basel Committee on Banking Supervision (2001), Internal audit in banks and the supervisor’s relationship with
auditors.
3. Basel Committee on Banking Supervision (2012), The internal audit function in banks. Bank for international
settelements.
4. IIA (1978), Standards for the Professional Practice of Internal Auditing.
5. IIA (1999), A Vision for the Future: Professional Practices Framework for Internal Auditing, Institute of Internal
Auditors. Altamonte Springs, Florida.
6. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2011), Thông tư 44/2011/TT-NHNN Quy định về Hệ thống Kiểm soát nội bộ và
Kiểm toán nội bộ của TCTD, Chi nhánh NH nước ngoài.
7. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (2018), Thông tư 13/2018/TT-NHNN Quy định về Hệ thống Kiểm soát nội bộ của
Ngân hàng thương mại, Chi nhánh NH nước ngoài.

38

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng- Số 208- Tháng 9. 2019

Nâng tầm của kiểm toán nội bộ trong ngân hàng thương mại theo quy định mới

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về