Vài nét về quá trinh xây dựng CNXH ở Venuela và Bolivia

Xu hướng đi lên chủ nghĩa xã hội của các nước Mỹ La - tinh
Nguyễn Văn Quang
(Cập nhật: 18/4/2007)
Sau sự sụp đổ của Liên Xô và hệ thống xã hội chủ nghĩa Đông Âu, hầu hết
các đảng cộng sản ở các nước Tây Âu đều phải đối mặt với một tình thế khó
khăn nhất trong lịch sử tồn tại của mình, phong trào cánh tả trên thế giới cũng
đứng trước những thách thức gay gắt.
Tuy nhiên, vào những năm cuối của thế kỷ XX đầu thế kỷ XXI đã có nhiều dấu
hiệu ghi nhận sự khởi sắc của phong trào cánh tả trên thế giới bằng những
thắng lợi liên tiếp của phong trào cánh tả ở Mỹ La-tinh và xu hướng đi lên chủ
nghĩa xã hội của một số nước trong khu vực. Tinvietonline.com bình luận: “Trên
bản đồ chính trị thế giới hiện nay, nếu tô màu hồng cho xu hướng cánh tả đang
cầm quyền lãnh đạo xây dựng xã hội mới tiến bộ và phát triển, được lòng dân
thì Mỹ La-tinh là một khu vực khá rực rỡ màu gam này”
(i)
.
Cùng với sự tái đắc cử nhiệm kỳ thứ ba liên tiếp (3-12-2006) của Tổng thống
Venzuela: ông Hugo Chaver thuộc lực lượng cánh tả tiến bộ, là chiến thắng liên
tục của ông ông Lula Da Silva (Brazil, tái cử 29-10-2006), ông Nestor Kichner
( Argentina 5-2003), ông Tabere Vazquez (Uruguay, 10-2004), bà Michellet
Bachelet (Chilê, 1-2006), ông Evo Morales (Bolivia, 1-2006), ông Rafael Correa
( Ecuador, 11-2006), ông Daniel Ortega (Nicaragua 5-11-2006)… Việc tái cử
của hai tổng thống L.D. Silva và H. Chaver ở Brazil và Venezuela được coi là
đặc biệt quan trọng vì đây là quốc gia có tiềm lực kinh tế hàng đầu ở Mỹ La-
tinh.
Xu hướng đi lên chủ nghĩa xã hội của một số nước trong khu vực này là nguồn
cổ vũ, khích lệ to lớn đối với phong trào cánh tả, lực lượng dân chủ tiến bộ trên
thế giới đẩy mạnh sự nghiệp đấu tranh vì độc lập dân tộc, dân chủ, hòa bình,
phát triển và tiến bộ xã hội... Có thể khắc họa sau đây những nét chính của con
đường hướng tới chủ nghĩa xã hội của một số nước Mỹ La-tinh.
1

Một là, do các chính đảng thiên tả cầm quyền.
Trên thực tế, tuy còn có sự khác biệt, đa dạng về hình thức tổ chức, nhưng khi
phân tích hoạt động của các lực lượng cánh tả lãnh đạo các nước nơi đây,
nhiều nhà chính trị xã hội, cũng như nhà xã hội học Marcos Novaro (Đại học
Buenos Aires Argentina) đã khái quát lại: có hai cánh, hai khuynh hướng chính
trị. Đó là, cánh “dân chủ xã hội ôn hoà” như L.D. Silva ở Brazil, M. Bachelet ở
Chile, N. Kirchner ở Argentina, T. Vasquez ở Uruguay, và cánh “dân tuý, chống
đế quốc, chống Mỹ và chống chủ nghĩa tân tự do” như là H. Chaver ở
Venezuela, E. Morales ở Bolivia và Lopez Obrador ở Mexico
(ii)
. Xu hướng liên
minh, hợp nhất và thống nhất các lực lượng cánh tả này trong thời gian qua đã
trở nên rõ nét hơn, trong đó có sự kiện rất đáng quan tâm là ngày 29-1-2007
vừa qua, ở Venezuela, Tổng thống H. Chaver đã hợp nhất đảng của mình và
hơn 20 đảng khác để thành lập nên một chính đảng duy nhất - Đảng xã hội dân
chủ Thống nhất Venezuela - một đảng mà, theo lời ông, là để phục vụ phong
trào cách mạng và phục vụ nhân dân, chứ không phải phục vụ các đảng phái
chính trị
(iii)
.
Hai là, nhiều đảng cầm quyền ở Mỹ La-tinh có đường lối và định hướng
đi lên chủ nghĩa xã hội.
Tiêu biểu cho đường lối và định hướng đi lên chủ nghĩa xã hội ở các nước Mỹ
La-tinh là Cộng hoà Venezuela. Từ khi lên nắm quyền lãnh đạo đất nước
(1998), Tổng thống H. Chaver đã được báo giới và chính khách nước ngoài
bình chọn “là hiện tượng trong đời sống chính trị khu vực Mỹ La-tinh” vì những
tư tưởng và tuyên bố đưa đất nước mình đi lên chủ nghĩa xã hội. Tại Diễn đàn
xã hội thế giới lần thứ 5 (1-2005), ông tuyên bố sẽ xây dựng một “Chủ nghĩa xã
hội mới, Chủ nghĩa xã hội thế kỷ XXI”. Trong diễn văn vào giữa năm 2006, ông
định nghĩa: Chủ nghĩa xã hội của thế kỷ XXI phải dựa trên các nguyên tắc:

Đoàn kết, bác ái, yêu thương, công lý, tự do và bình đẳng. Chủ nghĩa xã hội
được xây dựng từng ngày chứ không phải “định trước”
(iv)
. Mới đây, ngày 29-1-
2007, phát biểu trên sóng phát thanh và truyền hình chủ nhật hàng tuần, ông H.
2
Chaver đã khẳng định không có thế lực nào có thể ngăn chặn được quyết tâm
xây dựng “Chủ nghĩa xã hội thế kỷ XXI” ở Venezuela, bởi vì nhân dân đang
muốn thoát khỏi chủ nghĩa tư bản. Ông kêu gọi tất cả các tầng lớp chính trị - xã
hội đi theo chủ nghĩa xã hội, đang được tạo dựng bằng “tất cả nỗ lực, bàn tay,
khối óc và trái tim” của người dân nước này
(v)
. Trong một cuộc trả lời phỏng
vấn của Tạp chí Time, ông H. Chaver đã khẳng định: “Tôi nghĩ rằng không thể
có con đường thứ ba. Chỉ có chủ nghĩa xã hội mà thôi”
(vi)
.
Tại Brazil, ông L.D. Silva và lực lượng cánh tả đang nhất quán thực thi đường
lối độc lập, dân tộc, dân chủ cùng những chính sách xã hội tiến bộ nhằm xây
dựng đất nước giàu mạnh, xoá đói nghèo, bất bình đẳng xã hội
(vii)
.
Còn ở Bolivia, ngay từ ngày đầu lên làm tổng thống (22-1-2006), ông E.
Morales đã tuyên bố “Chính phủ xã hội chủ nghĩa của mình sẽ định hình lại đất
nước Bolivia”, mà theo đó là “phải thay đổi lịch sử... phải chấm dứt tình trạng
cướp bóc các nguồn tự nhiên của đất nước”, đồng thời cam kết chấm dứt tình
trạng bất công và bất bình đẳng”.
Ba là, các đảng cánh tả cầm quyền thực hiện đường lối độc lập dân tộc,
thoát khỏi sự áp đặt của thế giới tư bản, sự lệ thuộc vào nước ngoài,
tăng cường hợp tác khu vực, hợp tác với phong trào không liên kết.

Mặc dù vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ các thế lực cách hữu, các công ty,
tập đoàn đa quốc gia và các nước tư bản chủ nghĩa, những nước do lực lượng
cánh tả lãnh đạo ở Mỹ La-tinh đã tiến hành cải cách chính trị, kinh tế, văn hoá,
xã hội sâu rộng và thận trọng, với quyết tâm từng bước xoá bỏ tàn dư của chủ
nghĩa thực dân, đế quốc đang đè nặng lên đất nước mình.
Trước tình hình quốc tế có nhiều biến động phức tạp và toàn cầu hoá đang
diễn ra mạnh mẽ, các nước Mỹ La-tinh ý thức rõ sự cần thiết phải tăng cường
đoàn kết, hợp tác và liên kết khu vực nhằm thúc đẩy sự phát triển của mỗi quốc
gia và của cả khu vực, giữ vững độc lập dân tộc, có đủ khả năng đương đầu
3
với những thách thức của thời đại. Đó là một đặc điểm nổi bật của đường lối
chính trị mới trong những năm qua ở khu vực này.
Tinh thần tăng cường đoàn kết, hợp tác và liên kết khu vực được thể hiện trong
Tuyên bố mới đây của Hội nghị cấp cao lần thứ hai Cộng đồng các nước Nam
Mỹ (CSN) tổ chức tại Cochabamba (Bolivia) ngày 9-12-2006, với sự tham gia
của các nhà lãnh đạo và đại diện cấp cao của 12 nước, trong đó nhấn mạnh sự
cần thiết phải thiết lập các liên minh chiến lược dựa trên cam kết dân chủ, tăng
cường đối thoại, tạo không gian hợp tác và hoà hợp, góp phần củng cố sự ổn
định khu vực, nhất là tăng cường hợp tác toàn diện, bền vững và đoàn kết
trong lĩnh vực năng lượng, với mục tiêu chung lập một không gian kinh tế kiểu
Liên hiệp châu Âu, có một đồng tiền chung và những cơ chế kinh tế - thương
mại thống nhất, xoá bỏ hoàn toàn sự phụ thuộc vào hệ thống kinh tế, tài chính
tư bản do Mỹ kiểm soát.
Một sự kiện nữa là các nhà lãnh đạo 3 nước: Boliva, Cuba và Venezuela đã ký
Hiệp định Thương mại ba bên (ALBA) nhằm trao đổi thương mại và hỗ trợ lẫn
nhau cùng phát triển. Trong khuôn khổ ALBA đã hình thành dự án liên kết năng
lượng PETRO CARIBE và hợp tác năng lượng Nam Mỹ, nhằm khai thác, hỗ trợ
lẫn nhau để sử dụng hiệu quả nguồn năng lượng khu vực. Trước sự kiện này,
Chủ tịch Fidel Castro đã bày tỏ: Trong lần đầu này chỉ có 3 chúng tôi. Nhưng tôi
tin rằng, một ngày nào đó, tất cả các nước Mỹ La-tinh cùng góp mặt ở đây.

Tuy chưa hoàn toàn thoát khỏi sự lệ thuộc vào Mỹ nhưng đường lối đối ngoại
của các nước khu vực này đã thể hiện rõ xu thế mong muốn có độc lập nhiều
hơn. Đoàn kết, ủng hộ với Cuba, phản đối chính sách cấm vận của Mỹ đối với
đất nước này là quan điểm nhận được sự nhất trí cao của nhiều nước Mỹ La-
tinh. Chính phủ cánh tả nhiều nước trong khu vực đã thiết lập lại quan hệ ngoại
giao đầy đủ với Cuba, đẩy mạnh các hoạt động đối ngoại với các nước thuộc
Phong trào không liên kết, các nước xã hội chủ nghĩa.
4
Các đảng cộng sản, cánh tả, tiến bộ Mỹ La-tinh đã là những nhân tố rất tích
cực tổ chức nhiều diễn đàn, hội thảo quốc tế tại khu vực này để trao đổi kinh
nghiệm, phối hợp hành động giữa các tổ chức, các phong trào xã hội dân sự
chống chủ nghĩa tự do mới, chống lại sự thống trị của đế quốc, tư bản, phấn
xây dựng một xã hội lấy con người làm trung tâm. Chẳng hạn, Diễn đàn Sao
Paulo, thu hút được hơn 140 đảng và các tổ chức chính trị trên thế giới tham
gia. Tại đó, các đại biểu đã trao đổi, đánh giá tình hình châu lục, làm rõ các hệ
lụy của chủ nghĩa tự do mới, hoạch định chủ trương, giải pháp thay thế, đồng
thời thông qua các nghị quyết chống chủ nghĩa đế quốc, ủng hộ đấu tranh vì
hoà bình, độc lập dân tộc.
Bốn là, các mục tiêu dân sinh dân chủ và công bằng dần được hiện thực
hoá trong đời sống kinh tế, văn hoá, xã hội ở các nước Mỹ La-tinh.
Trong những năm 80 và 90 của thế kỷ XX, việc thực hiện triệt để “chủ nghĩa tự
do mới” tuy có đạt được một số kết quả “tức thời”, nhưng sau một thời gian,
tình hình kinh tế, chính trị, xã hội nhiều nước ở khu vực đã lâm vào tình trạng
khủng hoảng như Argentina, Brazil, Uruguay, Ecuador, Paraguay… Các vấn đề
xã hội bức xúc như đói nghèo, thất nghiệp, bất bình đẳng, tham nhũng, nợ
nước ngoài và khủng hoảng xã hội diễn ra triền miên. Vì vậy, Mỹ La-tinh được
coi là khu vực bất bình đẳng nhất trên thế giới. Những người giàu nhất chỉ
chiếm 10% nhưng lại sở hữu 48% tổng thu nhập quốc dân (GDP), trong khi
10% người nghèo nhất chỉ có thu nhập bằng 1,6% GDP. Từ năm 1990-2003,
người nghèo từ 200 triệu đã tăng lên 225 triệu (chiếm 44% dân số khu vực). Tỷ

lệ thất nghiệp tăng từ 7,5% năm 1990 lên hơn 10% trong năm 2001.
Từ khi lên nắm quyền, các chính phủ cánh tả ở Mỹ La-tinh, đặc biệt là Venzuela
và Bolivia, đã tiến hành hàng loạt các chính sách vĩ mô tiến bộ về quản lý nhà
nước đối với nền kinh tế. Một trong những chính sách được lòng dân nhất là
quốc hữu hoá các nguồn tài nguyên thiên nhiên của đất nước để chống đói
nghèo, đầu tư cho các chương trình xã hội, bất chấp phản ứng tiêu cực của
phương Tây. Chính phủ Venezuela đã tiến hành một loạt cải cách về thể chế,
5
thông qua nhiều điều luật, đặc biệt là luật đất đai có lợi cho người nghèo; quốc
hữu hoá ngành dầu khí - trụ cột kinh tế của đất nước; xoá đói, giảm nghèo,
nâng cấp kết cấu hạ tầng, xây thêm nhiều trường học, cải thiện dịch vụ y tế…
Ở Bolivia, từ đầu tháng 6-2006, Chính phủ bắt đầu chia hơn 30.000 km
2
đất
canh tác cho các cộng đồng nông dân nghèo và tuyên bố sắp tới sẽ thu hồi
thêm những diện tích đất tư không sản xuất nhằm đạt mục tiêu phân phối một
phần diện tích đất trong những năm tới
(viii)
.
Tại Brazil, Chính phủ đang triển khai chương trình xã hội “Không có người đói”
được coi là lớn nhất thế giới từ trước đến nay, trợ cấp 325 triệu USD hằng
tháng cho 45 triệu/tổng số 185 triệu người dân, giúp hàng triệu trẻ em nghèo
được đi học và chăm sóc y tế.
Với những nỗ lực trên của các chính đảng thiên tả cầm quyền, năm 2006 là
năm thứ tư liên tiếp, kinh tế khu vực này tiếp tục tăng trưởng ổn định. Theo báo
cáo của Ủy ban Kinh tế Mỹ La-tinh và Ca-ri-be (CEPAL), năm 2006, nền kinh tế
khu vực này có thể đạt mức tăng trưởng khoảng 5,3%/năm. Trong đó,
Argentina, Cuba và Venezuela sẽ đạt mức tăng trưởng cao nhất, khoảng 8%.
Riêng Cuba khoảng 12,5%, tiếp đến Peru, Panama và Chile khoảng 6%, nền
kinh tế hàng đầu khu vực là Brazil sẽ đạt mức tăng trưởng 3,5%. Nhờ kinh tế

tăng trưởng và đẩy mạnh cuộc đấu tranh chống đói nghèo của các chính phủ
cánh tả mà tỷ lệ người nghèo ở Mỹ La-tinh đã giảm xuống còn 39,8% năm
2006. Riêng ở Venezuela giảm từ 50% xuống còn 38%, Argentina từ 57%
xuống còn 31,4%; Brazil đã có hơn 6 triệu người thoát nghèo và gần 8 triệu
người có việc làm mới.
Bên cạnh những nguyên nhân kinh tế, chính trị, xã hội, nguyên nhân chủ quan
mang tính chất quyết định tạo nên những thắng lợi liên tiếp của phong trào
cánh tả Mỹ La-tinh và đưa các nước ở khu vực này phát triển theo hướng xã
hội chủ nghĩa là lực lượng cánh tả ở đây đã đổi mới tư duy và phương pháp
hoạt động. Thay cho đấu tranh vũ trang, sử dụng các hình thức bạo lực giành
6
chính quyền như trước đây là phương pháp vận động, thuyết phục quần chúng
nhân dân; đưa ra các cương lĩnh tranh cử phù hợp với nguyện vọng của nhân
dân lao động, biết tập hợp các lực lượng và có chính sách liên minh rộng rãi;
tăng cường đoàn kết, liên kết các phong trào cánh tả và tiến bộ khác nhau
trong nước và khu vực, đấu tranh nghị trường với các mục tiêu hấp dẫn cử tri.
Tuy quan niệm về cong đường và biệp pháp hướng tới chủ nghĩa xã hội ở các
nước khu vực này còn chưa thống nhất, nhưng nét chung nhất của phong trào
cánh tả ở Mỹ La-tinh là mềm mỏng, linh hoạt, sáng tạo và kiên trì cho các mục
tiêu của mình.
Để các nước ở khu vực Mỹ La-tinh hướng tới mục tiêu chủ nghĩa xã hội, nhiều
chính khách, các nhà nghiên cứu trên thế giới đã chỉ ra rằng, các chính đảng
cánh tả nơi đây còn phải vượt qua nhiều khó khăn, thách thức. Trước tiên, là
phải đồng tâm hiệp lực chống lại chiến lược toàn cầu của Mỹ nói chung và
quan niệm áp đặt, coi Mỹ La-tinh là “sân sau” của mình. Tiếp đó, là phải tìm ra
những phương sách hiệu quả tận dụng sự ủng hộ của các bộ phận tiến bộ
trong cánh hữu, nhưng đồng thời cũng phải nâng cao cảnh giác, đấu tranh có
hiệu quả, cô lập, làm tê liệt các thế lực cánh hữu phản động câu kết chặt chẽ
với Mỹ, luôn tìm cách phá hoại sự nghiệp cách mạng của nhân dân Mỹ La-tinh.
Sau cùng, điều có tính chất quan trọng nhất là các lực lượng cánh tả nơi đây

cần khắc phục sự phân tán, chưa có ngọn cờ đủ mạnh, uy tín tập hợp lực
lượng, đặc biệt phải khắc phục những khuynh hướng khác nhau trong ban lãnh
đạo, những tư tưởng khác nhau trong chính phủ liên minh cầm quyền, hướng
tới thành lập một chính đảng thống nhất thật sự của giai cấp công nhân và
nhân dân lao động.
Học thuyết Mác – Lênin và chủ nghĩa xã hội: Trào lưu hay quy luật tất
yếu? - Bài 3: CNXH thế kỷ 21 là cần thiết
sggp.org.vn - 01:25 01-07-2009
Trong khi thế giới đang rơi vào cuộc khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng,
nhiều người đang nghiên cứu về chủ nghĩa Mác để tìm ra bài học cho
7
cuộc khủng hoảng hiện nay như chủ nghĩa tư bản khủng hoảng như thế
nào, hình thái kinh tế, xã hội nào sẽ thay thế chủ nghĩa tư bản.
Để giúp bạn đọc rõ hơn về những xu hướng chính trị hiện nay trên thế giới,
phóng viên Báo Sài Gòn Giải Phóng đã trao đổi với bà Merlee Ratner, đồng chủ
tịch Viện Nghiên cứu chủ nghĩa Mác ở New York, Mỹ.
- PV: Thưa bà Merlee Ratner, cuộc khủng hoảng kinh tế hiện nay đang khẳng
định điều gì?
- Bà MERLEE RATNER: Tôi nghĩ rằng điều đó cho thấy dấu hiệu sụp đổ của
chủ nghĩa tư bản cũng như sự thất bại của nó từ góc độ của một hệ thống nhân
bản và bền vững. Nhưng bản chất của CNXH, một hệ thống có thể thay thế nó
vẫn còn đang được tìm kiếm.
Quá trình phát triển của Việt Nam, Cuba, Venezuela và phần còn lại của Mỹ
Latinh là niềm hy vọng của chúng ta. Nhiều người đã kết luận rằng chủ nghĩa
tư bản đang trên đường suy thoái, một vài học giả còn khẳng định nó đang sụp
đổ ngay từ bây giờ.
Thế giới vẫn còn đang tìm kiếm một hình thái xã hội mới, trong khi đó những
người theo chủ nghĩa Mác và cánh tả khẳng định sự lựa chọn duy nhất hiện
nay cho sự tồn tại của nhân loại và hành tinh của chúng ta chính là CNXH.
- Chủ nghĩa Mác và những bài học về tư bản có trở lại ở nước Mỹ trong cuộc

khủng hoảng kinh tế hiện nay không và người Mỹ đang nghiên cứu chủ nghĩa
Mác như thế nào?
- Đây là hai câu hỏi. Thứ nhất: lý thuyết về tư bản của Mác có đang được
khẳng định ở Mỹ không và thứ hai là người Mỹ có đang nghiên cứu về Mác
không?
Đối với câu hỏi thứ nhất: Tôi trả lời rằng “có”. Rất rõ ràng là lý thuyết của Mác
về phương thức hoạt động của chủ nghĩa tư bản, đặc điểm những cuộc khủng
8
hoảng của nó, vòng quay đồng vốn (vốn giả định), dẫn đến sự bần cùng hóa
giai cấp công nhân và các cuộc chiến tranh đế quốc ngày càng tăng đều được
thể hiện qua cuộc khủng hoảng kinh tế hiện nay.
Chúng ta có thể thấy rằng cuộc khủng hoảng xảy ra không chỉ là do sự tham
lam của con người mà là do nhu cầu của tư bản muốn tăng lợi nhuận của mình
và là nhu cầu cố hữu của chủ nghĩa tư bản dẫn đến những nguy cơ khủng
hoảng tài chính. Dựa trên chủ nghĩa Mác, chúng ta hiểu rằng cuộc khủng hoảng
không chỉ là kết quả của tính tham lam của con người mà là mâu thuẫn bên
trong của chủ nghĩa tư bản.
Đối với câu thứ hai, tôi vẫn khẳng định là “có”. Người dân Mỹ, đặc biệt là giới
trẻ đang có một mối quan tâm mới đối với chủ nghĩa Mác. Khuynh hướng này
xuất phát từ nhận thức rằng hệ thống hiện tại đang không bền vững từ khía
cạnh kinh tế, sinh thái… và nó cần được chuyển đổi sang một hình thái xã hội
nhân bản hơn.
Cũng là một sự trùng hợp khi nhắc đến từ “chủ nghĩa xã hội” mà cánh hữu
nhắc đến khi phản ứng đối với kế hoạch cứu trợ của Tổng thống Mỹ Obama
(nhưng chắc chắn không phải là người XHCN). Ví dụ, trong số ra ngày 16-2,
tạp chí nổi tiếng Newsweek đã đặt vấn đề nổi bật là: “Tất cả chúng ta bây giờ là
những người XHCN”.
Ở Viện Nghiên cứu chủ nghĩa Mác của chúng tôi, ngày càng nhiều sinh viên
theo học về Mác để tìm hiểu về cuộc khủng hoảng hiện nay. Có một câu hỏi là:
hàng triệu người đang trở thành những người Marxist? Không phải, nhưng có

một khuynh hướng đang nổi lên là dân chúng bắt đầu nghĩ rằng hệ thống tư
bản đang sụp đổ cả về mặt kinh tế lẫn chính trị.
Ngay tại nước Mỹ, phong trào cánh tả đang phát triển rất mạnh, đóng vai trò
chủ yếu trong các cuộc đấu tranh đòi được hưởng chăm sóc y tế, chấm dứt
chiến tranh, quyền công nhân…
9
- Ý kiến của bà về CNXH thế kỷ 21 do Tổng thống Venezuela khởi xướng?
- Tổng thống Venezuela Chavez đã và đang làm nhiều điều tuyệt vời cho đất
nước của ông: quốc hữu hóa một số ngành công nghiệp, biến thặng dư thành
khoản hỗ trợ cho người nghèo và vận động quần chúng tham gia tiến trình cách
mạng (với các tổ chức nền tảng cách mạng như phong trào cách mạng
Bolivia…).
Tuy vậy, CNXH ở Venezuela vẫn tồn tại bên cạnh chủ nghĩa tư bản và giai cấp
công nhân vẫn chưa hoàn toàn nắm quyền lực nhà nước. Vì tất cả vẫn chưa
hoàn thiện nên CNXH của Tổng thống Chavez mới chỉ là một “nguồn cảm
hứng” cho toàn bộ châu Mỹ và thế giới.
- Thắng lợi của cánh tả ở Mỹ Latinh trong các cuộc bầu cử nói lên điều gì?
- Chắc chắn là thắng lợi đó chứng minh cho sự thất bại của chủ nghĩa thực dân
mới của Mỹ hoặc sự điều chỉnh cấu trúc - một chiến lược mới của Mỹ đối với
các nước đang phát triển. Người dân đã quá mệt mỏi với nghèo đói và sự
thống trị của Mỹ cũng như các đại diện của Mỹ ở đất nước họ. Họ cũng bị đè
nén dưới các chế độ độc tài được sự hỗ trợ của Mỹ (như Pinochet…). Nó cũng
chứng minh rằng nhân dân Mỹ Latinh đang khẳng định quyền độc lập của họ
khỏi nước Mỹ, nơi mà họ vẫn bị gọi là sân sau của Mỹ.
Hơn nữa nó cũng khẳng định rằng khi nhân dân có khả năng thể hiện nguyện
vọng chính trị của mình thì chắc chắn họ không muốn rập khuôn con đường
chủ nghĩa tư bản đầy rẫy khiếm khuyết và một trong những xu hướng thời đại
là tìm những phương cách xây dựng xã hội XHCN. Điều đó đang trở thành sự
thật ở Venezuela, Bolivia và các quốc gia khác.
Để kết luận, chúng ta có thể nói rằng cuộc khủng hoảng trong một bối cảnh lịch

sử thể hiện những hạn chế và tính vô nhân đạo của chủ nghĩa tư bản cũng như
khuynh hướng phá hủy môi trường hành tinh của chúng ta (như sự ấm lên toàn
cầu, sự tan băng ở cực Bắc và cực Nam…). Và tôi cho rằng một bộ phận lớn
10
hành tinh đang tìm kiếm hình thái xã hội mới thay thế chủ nghĩa tư bản, trong
đó nhiều người khẳng định CNXH sẽ thay thế.
Đang có một sự thay đổi hình thành từ logic của sự phát triển con người. Vô
tình hay cố ý, dân chúng đang đấu tranh cho sự thay đổi đó. Cuộc đấu tranh
thể hiện ở sự phản đối logic của tư bản, kêu gọi một xã hội công bằng và tôn
trọng giá trị con người. Cuộc đấu tranh còn thể hiện ở những cuộc biểu tình đòi
tăng lương và những điều kiện lao động, bảo vệ môi trường sống, bảo vệ
quyền được chăm sóc sức khỏe, giáo dục và có nhà ở, chống chủ nghĩa phân
biệt chủng tộc. Đó là cuộc đấu tranh nhằm dỡ bỏ hoàn toàn những rào cản đối
với sự phát triển toàn diện của nhân loại.
Michael A. Lebowit - giáo sư kinh tế danh dự của Đại học Simon Fraser ở
Vancouver, Canada - bài viết đăng trên Tạp chí Monthly Review số ra tháng 2-
2009.
VIỆT KHOA
Học thuyết Mác – Lênin và chủ nghĩa xã hội Trào lưu hay quy
luật tất yếu?
Bài 4: Chủ nghĩa xã hội thế kỷ 21 - Sự trỗi dậy của châu Mỹ Latinh
Thứ năm, 02/07/2009, 00:57 (GMT+7)
Sau những cơn địa chấn dữ dội về chính trị, dẫn tới sự tan rã của cộng đồng
các nước xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và khu vực Trung, Đông Âu, các thế lực
thù địch của chủ nghĩa xã hội đã triệt để lợi dụng cơ hội này để “thừa gió bẻ
măng”. Chúng ra sức khua chiêng gióng trống hòng tống khứ cái “bóng ma
chủ nghĩa cộng sản đã từng ám ảnh châu Âu” và không ngừng khuấy động
các cuộc bạo loạn về chính trị nhằm xuất khẩu phản cách mạng dưới những
ngôn từ lừa mị: “cách mạng đường phố”, “cách mạng nhung”, “cách mạng
màu sắc” – “màu hoa hồng”, “màu da cam”, “màu hoa tuy-líp”, “màu Jeans”…

Thế nhưng, cũng chính trong thời điểm ấy, tại khu vực Tây bán cầu đã xuất
hiện một “làn sóng đỏ” - thông qua bầu cử dân chủ, các thủ lĩnh của phong
trào cánh tả đã nắm chính quyền tại 9 quốc gia từng được mệnh danh là “sân
11
sau” của Mỹ: Brazil, Bolivia, Chile, Venezuela, Argentina, Panama, Paraguay,
Nicaragua, Ecuador.
Châu Mỹ Latinh vốn là một “tân đại lục” nổi tiếng của cộng đồng 560 triệu cư
dân, là “miền đất hứa” có những nguồn lợi thiên nhiên vô cùng phong phú.
Theo tính toán của các chuyên gia kinh tế, vùng đất Mỹ Latinh có thể bảo đảm
cho 1 tỷ người trên trái đất hưởng thụ mức sống cao. Ấy thế mà hàng trăm
triệu dân Trung và Nam Mỹ đã phải sống triền miên trong cảnh đói nghèo. Ở
Argentina, số địa chủ chỉ với tỷ lệ 1,2% dân số nhưng lại chiếm hơn một nửa
ruộng đất canh tác trong cả nước.
Tại Mexico, giữa lúc 2 triệu nông dân không có ruộng, thì gần 2.500 chủ đại
điền trang chiếm hữu từ 10.000 đến 300.000ha điền địa mỗi người. Chỉ tính
trong 2 thập niên (1980-1999), số người nghèo đói ở Mỹ Latinh đã tăng thêm
100 triệu. Tổng số nợ nước ngoài trong khu vực đã vượt lên mức kỷ lục với
850 tỷ USD và số người thất nghiệp đã gia tăng đến hơn 200 triệu. Có thể nói
nạn đói nghèo, thất nghiệp, nợ nước ngoài, tham nhũng và khủng hoảng xã
hội là những căn bệnh kinh niên của miền đất hứa này.
Giương cao ngọn cờ đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và chủ
nghĩa xã hội, kiên quyết thoát khỏi vòng kiềm tỏa của cái gọi là “chủ nghĩa tự
do mới” do Mỹ áp đặt, những lãnh tụ có uy tín của phong trào cánh tả như
Daniel Ortega (Nicaragua), Lula da Silva (Brazil), Hugo Chavez (Venezuela),
Evo Morales (Bolivia), Rafael Correa (Ecuador)…, đã và đang tìm tòi xây dựng
những mô hình mới thích ứng với sự nghiệp đấu tranh “giành chính quyền
trong thế kỷ 21”, nhằm mục tiêu tiến tới “xây dựng nền dân chủ toàn diện”,
“xây dựng chủ nghĩa xã hội kiểu mới”, “xây dựng chủ nghĩa xã hội Simon
Bolivar”, “xây dựng chủ nghĩa xã hội thế kỷ 21”…
Cao trào đấu tranh hướng tới “chủ nghĩa xã hội thế kỷ 21” của nhân dân lục

địa châu Mỹ Latinh hiện nay là nhằm giải quyết vấn đề dân tộc, dân quyền,
dân sinh, dân chủ và tiến bộ xã hội. Phong trào cánh tả đang lên tại lục địa
12
châu Mỹ Latinh, chính là sự hợp lưu của các dòng chảy được khơi nguồn từ
Đảng Lao động Brazil, Đảng Xã hội Chile, Mặt trận giải phóng dân tộc
Sandino, Đảng Phong trào nền cộng hòa thứ năm của Venezuela, Đảng
Phong trào tiến lên chủ nghĩa xã hội của ông Evo Morales ở Bolivia… Nguồn
lực và sức mạnh của những dòng chảy ấy, đã được khơi dậy từ trong tình
cảm cách mạng và ý chí quật khởi của các tầng lớp nhân dân.
Được sự ủng hộ mạnh mẽ của quảng đại quần chúng thông qua lá phiếu bầu
cử tổng thống, những nhân vật nổi tiếng của phong trào cánh tả đã đàng
hoàng bước lên vũ đài chính trị. Với sự đóng góp đắc lực kể cả nhân lực, vật
lực và tài lực của quần chúng, các chính phủ của phong trào cánh tả đã tiến
hành được những cải cách về thể chế, quốc hữu hóa những ngành kinh tế trụ
cột (như ngành dầu khí), giải quyết những vấn đề quan trọng như: xóa đói
giảm nghèo, xóa nạn mù chữ, xây dựng thêm trường học, cải thiện dịch vụ y
tế…
Một nhân tố khác góp phần quyết định sự thắng lợi của các lực lượng cánh tả
ở lục địa châu Mỹ Latinh, đó là sự ủng hộ của phong trào cộng sản và công
nhân trong khu vực. Ở Venezuela, Đảng Cộng sản kiên định ủng hộ các
phong trào đấu tranh của các lực lượng cánh tả suốt 10 năm qua. Trong cuộc
bầu cử tổng thống năm 2006, Đảng Cộng sản đã góp gần nửa triệu phiếu bầu
cho Tổng thống Hugo Chavez. Quốc hội và Chính phủ Venezuela hiện nay có
một bộ trưởng và 6 nghị sĩ là đảng viên Cộng sản…
Theo dõi những cuộc bầu cử ở lục địa châu Mỹ Latinh trong thời gian qua,
chúng ta có thể thấy rõ các lực lượng đối lập chiếm khoảng 40% tỷ lệ phiếu
bầu. Điều quan trọng là, sau khi giành được chính quyền bằng con đường
nghị trường, các thế lực cách mạng phải tổ chức thực thi quyền lực trong
hành lang pháp lý, điều kiện thể chế chính trị và cơ sở kinh tế-xã hội của chế
độ tư bản chủ nghĩa. Cuộc đấu tranh để giải quyết vấn đề “ai thắng ai” sẽ diễn

ra phức tạp trong nhiều lĩnh vực hoạt động. Những vấn đề dân tộc, dân quyền,
13