(Luận án tiến sĩ) Phát triển bền vững sản xuất cam trên địa bàn tỉnh Nghệ An

H C VI N NÔNG NGHI P VI T NAM
¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

LÊ HOÀNG NG C

PHÁT TRI N B N V NG S N XU T CAM
TRÊN

A BÀN T NH NGH AN

LU NăỄNăTI NăS

NHÀ XU T B N

I H C NÔNG NGHI P - 2019


H C VI N NÔNG NGHI P VI T NAM

¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

LểăHOẨNGăNG C

PHÁT TRI N B N V NG S N XU T CAM
TRÊN Đ A BÀN T NH NGH AN

Chuyên ngành:

KINH T PHÁT TRI N

Mã s

9.31.01.05

Ng

ih

ng d n khoa h c 1. PGS.TS. NGUY N TH D
TS NGUY N QU C OÁNH

HẨăN I,ă2019

NG NGA


L IăCAMă OAN
Tôiăxinăcamăđoanăđâyălàăcôngătrìnhănghiênăc uăc aăriêngătôi,ăcácăk tăqu ă
nghiênăc uăđ cătrìnhăbàyătrongălu năánălàătrungăth c,ăkháchăquanăvàăch aăt ngă
dùngăđ ăb oăv ăl yăb tăk ăh căv ănào.
Tôiăxinăcamăđoanăr ngăm iăs ăgiúpăđ ăchoăvi căth căhi nălu năánăđưăđ
cámă n,ăcácăthôngătinătríchăd nătrongălu năánănàyăđ uăđ căch ărõăngu năg c.

că

Hà N i, ngày… tháng… n m 2019
Tácăgi ălu năán

LêăHoƠngăNg c

i

L IăC Mă N

đ

Trong su t th i gian h c t p, nghiên c u và hoàn thành lu năán,ătôiăđưănh n
c s h ng d n, ch b o t n tình c a các th y cô giáo, s giúpăđ ,ăđ ng viên

c a b năbè,ăđ ng nghi păvàăgiaăđình.
Nhân d p hoàn thành lu năán,ăchoăphépătôiăđ c bày t lòng kính tr ng và
bi tă nă sâuă s c PGS.TS. Nguy n Th D ngă Nga và TS. Nguy n Qu c Oánh,
ng i đưăt nătìnhăh ng d n, dành nhi u công s c, th i gian và t oăđi u ki n cho
tôi trong su t quá trình h c t p và th c hi năđ tài.
Tôi xin bày t lòng bi tă năchânăthànhăt i BanăGiámăđ c, Ban Qu nălỦăđàoă
t o, B môn Phânătíchăđ nhăl ng, Khoa Kinh t và Phát tri n nông thôn - H c
vi n Nông nghi p Vi tăNamăđưăt nătìnhăgiúpăđ tôi trong quá trình h c t p, th c
hi năđ tài và hoàn thành lu n án.
Tôi xin chân thành c mă năt p th lãnhăđ o, cán b vàăng

iădânătrênăđ a bàn

t nh Ngh An đưăgiúpăđ và t oăđi u ki n cho tôi trong su t quá trình th c hi năđ
tài lu n án.
Xin chân thành c mă năgiaăđình,ăng

i thân, b năbè,ăđ ng nghi păđưăt o m i

đi u ki n thu n l iăvàăgiúpăđ tôi v m i m t,ăđ ng viên khuy n khích tôi hoàn
thành lu n án./.

Hà N i, ngày ... tháng ... n m 2019
Nghiên c u sinh

Lê Hoàng Ng c

ii


M CăL C
L iăcamăđoan ..................................................................................................................... i
L i c mă n ........................................................................................................................ ii
M c l c ............................................................................................................................ iii
Danh m c ch vi t t t ...................................................................................................... vi
Danh m c b ng ............................................................................................................... vii
Danh m căđ th ................................................................................................................ x
Danh m căs ăđ ............................................................................................................... xi
Danh m c h p .................................................................................................................. xi
Danh m c hình ................................................................................................................. xi
Trích y u lu n án ............................................................................................................ xii
Thesis abtract ................................................................................................................. xiv
Ph n 1. M đ u ............................................................................................................... 1
1.1.

Tính c p thi t c aăđ tài ........................................................................................ 1

1.2.

Câu h i nghiên c u ............................................................................................... 2

1.3.

M c tiêu nghiên c u ............................................................................................. 3

1.3.1. M c tiêu chung ..................................................................................................... 3
1.3.2. M c tiêu c th ..................................................................................................... 3
1.4.

iăt

ng và ph m vi nghiên c u ........................................................................ 3

1.4.1.

iăt

ng nghiên c u ........................................................................................... 3

1.4.2. Ph m vi nghiên c u .............................................................................................. 3
1.5.

Nh ng đóngăgópăm i c aăđ tài ............................................................................ 4

1.6.

ụăngh aăkhoaăh c và th c ti n c aăđ tài .............................................................. 4

Ph nă2.ăC ăs lý lu n và th c ti n v phát tri n b n v ng s n xu t cam .................. 5
2.1.

C ăs lý lu n ......................................................................................................... 5

2.1.1. Các khái ni măc ăb n ............................................................................................ 5
2.1.2. Phát tri n b n v ng s n xu t nông nghi p ............................................................ 9
2.1.3.

căđi m kinh t - k thu t c a s n xu t cam .................................................... 14

2.1.4. N i dung nghiên c u phát tri n b n v ng s n xu t cam..................................... 15
2.1.5. Các y u t
2.2.

nhăh

ng t i phát tri n b n v ng s n xu t cam .............................. 21

C ăs th c ti n .................................................................................................... 27

2.2.1. Th c tr ng phát tri n b n v ng s n xu t cam trên th gi i ................................ 27

iii


2.2.2. Th c tr ng phát tri n b n v ng s n xu t cam t i m t s đ aăph

ngăt i

Vi t Nam ............................................................................................................. 29
2.2.3. Bài h c kinh nghi m cho phát tri n b n v ng s n xu t cam t i t nh
Ngh An .............................................................................................................. 33
2.2.4. T ng quan m t s công trình nghiên c u liên quan và kho ng tr ng

nghiên c u ........................................................................................................... 34
Tóm t t ph n 2 ................................................................................................................ 42
Ph nă3.ăPh

ngăphápănghiênăc u ............................................................................... 44

3.1.

Ph

ngăphápăti p c n .......................................................................................... 44

3.2.

Ph

ngăpháp ch năđi m nghiên c u................................................................... 45

3.2.1. Gi i thi u khái quát t nh Ngh An ...................................................................... 45
3.2.2. Ph

ngăphápăch năđi m nghiên c u................................................................... 50

3.3.

Khung phân tích .................................................................................................. 51

3.4.

Thu th p, x lý, phân tích D li u ...................................................................... 52

3.4.1. Thu th p d li u .................................................................................................. 52
3.4.2. X lý và phân tích d li u................................................................................... 54
3.5.

H th ng ch tiêu nghiên c u .............................................................................. 58

3.5.1. Nhóm ch tiêu th hi n phát tri n b n v ng v khía c nh kinh t ...................... 58
3.5.2. Nhóm ch tiêu th hi n phát tri n b n v ng v khía c nh xã h i........................ 59
3.5.3. Nhóm ch tiêu th hi n phát tri n b n v ng v khía c nhămôiătr
3.5.4. Nhóm ch tiêu th hi n các y u t

nhăh

ng ............... 60

ng t i phát tri n b n v ng s n

xu t cam .............................................................................................................. 60
Tóm t t ph n 3 ................................................................................................................ 60
Ph n 4. K t qu nghiên c u và th o lu n ................................................................... 62
4.1.

Th c tr ng phát tri n b n v ng s n xu tăcamătrênăđ a bàn t nh ngh an ............ 62

4.1.1. T ngătr

ng v quy mô s n xu t cam ................................................................. 62

4.1.2. Thayăđ i các hình th c t ch c s n xu t và liên k t ........................................... 64

4.1.3. C i thi năn ngăsu t, ch tăl
4.1.4. Phát tri n th tr
4.1.5.

ng cam ................................................................... 69

ng tiêu th s n ph m ............................................................... 77

m b o tính kh thi v kinh t .......................................................................... 80

4.2.

ánhăgiáătínhăb n v ng trong phát tri n s n xu t cam t i t nh Ngh An ........... 87

4.2.1.

ánhăgiáătínhăb n v ng trong s n xu t cam v khía c nh kinh t ...................... 87

iv


4.2.2.

ánhăgiáătínhăb n v ng trong s n xu t cam v khía c nh xã h i ....................... 99

4.2.3.

ánhăgiáătínhăb n v ng trong s n xu t cam v khía c nhămôiătr

4.3.

Các y u t

nhăh

ng ............. 104

ng t i phát tri n b n v ng s n xu tăcamătrênăđ a bàn

t nh ngh an ....................................................................................................... 108
4.3.1. Quy ho ch s n xu t và chính sách phát tri n s n xu t cam .............................. 108
4.3.2. C nh tranh trên th tr
4.3.3.

ng qu .......................................................................... 113

i u ki n t nhiên, khí h u ............................................................................... 115

4.3.4. Ngu n l c s n xu t n i t i c a nông dân .......................................................... 117
4.3.5. H t ng, các d ch v và ho tăđ ng h tr c a khu v c công ............................ 121
4.3.6. D ch h i trong s n xu t ..................................................................................... 127
4.3.7. S phát tri n và áp d ng khoa h c công ngh và k thu t trong s n xu t,
ch bi n ............................................................................................................. 129
4.4.

nhăh

ng và gi i pháp phát tri n b n v ng s n xu tăcamătrênăđ a bàn

t nh ngh an ....................................................................................................... 130

4.4.1.

i m m nh,ăđi m y u,ăc ăh i, thách th căvàăđ nhăh

ng phát tri n b n

v ng s n xu tăcamătrênăđ a bàn t nh Ngh An .................................................. 130
4.4.2. Các gi i pháp nh m phát tri n b n v ng s n xu tă camă trênăđ a bàn t nh
Ngh An ............................................................................................................ 134
Tóm t t ph n 4 .............................................................................................................. 147
Ph n 5. K t lu n và ki n ngh .................................................................................... 148
5.1.

K t lu n ............................................................................................................. 148

5.2.

Ki n ngh ........................................................................................................... 149

Danh m c các công trình khoa h c công b

liênăquanăđ năđ tài lu n án ................... 151

Tài li u tham kh o ........................................................................................................ 152
Ph l c .......................................................................................................................... 163

v


DANHăM CăCH ăVI TăT T

T ăvi tăt t
ATTP

Ngh aăti ngăVi t
Anătoànăth căph m

BQ

Bình quân

BVTV

B oăv ăth căv t

VT

năv ătính

H ND

H iăđ ngănhânădân

HTX

H pătácăxư

KD

Kinh doanh

KHCN

Khoaăh căcôngăngh

L ă

Laoăđ ngă

MTV

M tăthànhăviên

NN&PTNT

Nôngănghi păvàăPhátătri nănôngăthôn

PTNT

Phátătri n nông thôn

QML

Quyămôăl n

QMN

Quyămôănh

QMV

Quyămôăv a

STT

S ăth ăt

SX

S năxu tă

SXKD

S năxu tăkinhădoanhă

T PTBQ

T căđ ăphátătri năbìnhăquân

TNHH

Tráchănhi măh uăh n

Tr.đ ng

Tri uăđ ng

TT

Th ăt

UBND

yăbanănhânădân

vi


DANHăM CăB NG
Tên b ng

TT
2.1.

S l

ngăcácăđ năv s n xu tătrongăl nhăv cănôngălâmăng ănghi p c n

Trang
c

giaiăđo n 2011 - 2016 ....................................................................................... 18
2.2.

Di n tích tr ng cam c aă10ăn

c l n nh t và c a Vi tăNamăn mă2016 ............... 28

2.3.

Di n tích cam l n nh t c aă10ăn

3.1.

Di nătíchăđ tăđaiătheoăc păđ d c c a t nh Ngh An 2015 ............................... 47

3.2.

Tình hình s d ngăđ t t nh Ngh An n mă2013ăđ n 2017................................ 48

3.3.

Tình hình dân s vàălaoăđ ng c a t nh Ngh An 2013 - 2017 .......................... 49

3.4.

Giá tr vàăc ăc u giá tr s n xu t c a t nh Ngh An t n mă2013ă- 2017 ................ 49

3.5.

Di n tích s n xu t cam t i các huy nătrênăđ a bàn t nh Ngh An,ăn mă2015 .......... 50

3.6.

Cácăxưăđi u tra .................................................................................................. 51

3.7.

Phân ph i m u theo các vùng sinh thái ............................................................ 52

3.8.

Thu th p d li uăs ăc p..................................................................................... 54

4.1.

Di n tích, s năl

4.2.

Di nătíchăvàăc ăc u di nătíchăcamătheoăvùngăgiaiăđo n 2013-2017 .................. 63

4.3.

Di nătíchăvàăc ăc u di n tích cam c a 10 huy n s n xu t l n nh t t nh

c khu v căChâuăÁăn mă2016 ..................... 28

ng cam t nh Ngh An,ăgiaiăđo n 2013-2017 ........................ 62

Ngh An,ăgiaiăđo n 2013-2017......................................................................... 64
4.4.

S l

ngăcácăđ năv s n xu tăcamăquaă5ăn mătheoăvùng.................................. 65

4.5.

Di nătíchăđ t tr ng cam c a các h và trang tr i t i Ngh an, theo vùng
sinh thái............................................................................................................. 65

4.6.

Xu h

ngăthayăđ i di n tích tr ng cam c a h trongăgiaiăđo n 2012-2017 ..... 66

4.7.

Tham gia các nhóm trong s n xu t c a các h đi u tra .................................... 68

4.8.

H păđ ng mua bán c a các h s n xu t ........................................................... 68

4.9.

Bi năđ ngăc ăc u di n tích theo gi ng cam t i t nh Ngh An .......................... 71

4.10.

N ngăsu t cam t nh Ngh An,ătheoăvùng,ăgiaiăđo n 2013-2017 ....................... 74

4.11.

T l kh iăl

4.12.

Thôngătinăc ăb n v h s n xu t cam ............................................................... 80

4.13.

Di nătíchăđ t tr ng cam c a các h và trang tr iăđi u tra, theo vùng sinh thái ...... 81

4.14.

uăt ăv t ch t cho th i k ki n thi tăc ăb n, theo vùng sinh thái .................. 81

ng tiêu th cho các tác nhân theo vùng sinh thái ....................... 79

vii


4.15.

uăt ăv t ch t cho s n xu t cam th i k kinh doanh, theo vùng sinh thái,
niên v 2017 ..................................................................................................... 82

4.16.

S côngălaoăđ ng s n xu t cho 1 ha cam, phân theo vùng sinh thái................. 83

4.17.

Chi phí trung gian s n xu t cam theo vùng sinh thái niên v 2017 .................. 84

4.18.

N ngăsu t cam c a nông h phân theo quy mô, vùng sinh thái, và gi ng .............. 84

4.19.

K t qu và hi u qu s n xu t cam c a h niên v 2017 phân theo vùng
sinh thái............................................................................................................. 85

4.20.

Thu nh p t s n xu t cam c a h s n xu tăcamăchoă1ăn măphânătheoăvùngă
sinh thái............................................................................................................. 86

4.21.
4.22.

Phân tích chi phí l i ích cho s n xu t cam t i t nh Ngh An............................ 87
óngă góp c a s n xu t cam vào kinh t c a t nh Ngh An,ă giaiă đo n
2013-2017 ......................................................................................................... 88

4.23.

T ngă tr

ngă hàngă n mă trongă n ngă su t cam t i các vùng c a t nh

Ngh An, 2013-2017 ........................................................................................ 89
4.24.

Bi năđ ngăn ngăsu t cam trong các h đi u tra niên v 2017, phân theo
vùng sinh thái.................................................................................................... 91

4.25.

Bi năđ ngăn ngăsu t cam trong các h đi u tra niên v 2017, phân theo
quy mô s n xu t ................................................................................................ 91

4.26.

Bi năđ ng giá tr giaăt ngăt o ra trong s n xu t cam c a các h s n xu t,
niên v 2017, theo vùng sinh thái (tính cho 1 ha) ............................................ 92

4.27.

Bi năđ ng thu nh p trong s n xu t cam c a các h s n xu t, niên v 2017,
theo vùng sinh thái (tính cho 1ha) .................................................................... 93

4.28.

S h và m căđ b thua l trong v cam 2016-2017 ....................................... 93

4.29.

Bi năđ ng thu nh p t s n xu t cam c a các h nông dân trong vòng 5
n mă(2012-2017) .............................................................................................. 94

4.30.

K t qu

căl

ng h p lý t iăđaăhàmăs n xu t c c biên trong s n xu t

cam c a các h nông dân t nh Ngh An ........................................................... 96
4.31.

Hi u qu k thu t trong s n xu t cam c a các h trong niên v 2017, phân
theo vùng sinh thái ............................................................................................ 97

4.32.

M căđ t ch trong ngu n l c s n xu t cam c a h , niên v 2017, theo
vùng s n xu t .................................................................................................... 98

viii


4.33.

M căđ t ch trong ngu n l c s n xu t cam c a h , niên v 2017, theo
quy mô s n xu t ................................................................................................ 98

4.34.

S laoăđ ngăvàăngàyăcôngălaoăđ ng t o ra trong s n xu t cam qua các
n m,ăgiaiăđo n 2010-2017 ................................................................................ 99

4.35.

T l h nghèo c a các huy năđi u tra ........................................................... 100

4.36.

óngăgópăc a cam trong t ng thu nh p c a h theo vùng sinh thái ................... 100

4.37.

S d ng thu nh p t cam c a h theo vùng sinh thái ..................................... 103

4.38.

Tình hình t p hu n s n xu t cam c a t nh Ngh An ....................................... 103

4.39.

Thamăgiaăvàăđánhăgiáăn i dung t p hu n c a các h đi u tra ......................... 104

4.40.

Di n bi n m t s tính ch tă đ tă đ Bazan t i huy nă Ngh aă àn,ă t nh
Ngh An .......................................................................................................... 105

4.41.

C m nh n c aăng

i s n xu t v ch tăl

ngăđ t,ăkhôngăkhí,ăn

c t i vùng

s n xu t cam ................................................................................................... 106
4.42.

Di nătíchăđ t tr ng cam và s m nhăđ t c a các h đi u tra .......................... 109

4.43.

C ăc u v năđ uăt ăchoăngànhănôngălâmănghi p và th y s n toàn t nh Ngh
An,ăgiaiăđo n 2010 - 2017 .............................................................................. 110

4.44.

Cácăchínhăsáchăđ

4.45.

Di nătích,ăn ngăsu t, s năl

4.46.

Nh p kh u cam chính ng ch vào th tr

4.47.

Khóăkh nătrongătiêuăth c a h đi u tra ......................................................... 115

4.48.

Khóăkh năv khí h u, th i ti t ........................................................................ 116

4.49.

M căđ áp d ng khoa h c k thu t vào s n xu t cam .................................... 118

4.50.

Nh n th c c a h v s d ng phân bón và thu c b o v th c v tăđ i v i
s n xu tăvàămôiătr

căh

ng c a h đi u tra ................................................... 112
ng cam 10 t nh

Vi tăNamăn mă2017 .............. 113

ng Vi t Nam (2016-2018) (t n) ..... 114

ng ................................................................................... 119

4.51.

M c bón phân cho cam th c t so v iăđ nh m c chu n VietGAP ................ 119

4.52.

Hi u bi t c a h v th tr

4.53.

Khóăkh năv gi ng, phân bón, thu c b o v th c v t..................................... 122

4.54.

Phân tích SWOT ............................................................................................. 133

ng cam................................................................. 120

ix


DANHăM Că
Tênăđ ăth

TT
4.1.

TH
Trang

Bi năđ ng di n tích s n xu t cam theo gi ng cam t nh Ngh An,ăgiaiăđo n
2013-2017 ........................................................................................................... 71

4.2.

S hàiălòngăng

i tiêu dùng v đ c tính ngoài c a cam Vinh ............................ 75

4.3.

S hài lòng v đ c tính bên trong cam Vinh ....................................................... 76

4.4.

Bi năđ ng giá cam trong v n mă2016-2017 c a các h đi u tra ....................... 90

4.5.

Bi năđ ng t s giáăđ uăraăđ i v iăđ u vào trong s n xu t cam t i Ngh An,
giaiăđo n 2013-2018............................................................................................ 92

4.6.

Ho tăđ ng kinh t quan tr ng c a h ................................................................ 101

4.7.

T l các h đánhăgiáăngh tr ngăcamăđ i v i h v laoăđ ng ......................... 101

4.8.

T l các h đánhăgiáăngh tr ngăcamăđ i v i h ............................................. 102

4.9.

Khóăkh năv đ tăđaiăc a các h s n xu t cam (% s h ) .................................. 107

4.10. Ngu năn

căt

4.11. S s năcóăn

i cam c a h ............................................................................ 122
căt

i cam c a h ....................................................................... 122

x


DANHăM CăS ă
Tênăs ăđ

TT

Trang

3.1. Khung phân tích phát tri n b n v ng s n xu t cam ................................................. 51
4.1. Các kênh tiêu th cam t i t nh Ngh An .................................................................. 78

DANHăM CăH P
Tênăh p

TT

Trang

4.1. Tr ng cam chín mu n thu l iăcaoăh n .................................................................. 72
4.2. Ph i nghiên c u ch đ dinhăd
4.3. Ch tăl

ng cho t ng lo iăđ t tr ng cam ....................... 109

ng gi ngăcamăđangăgi m xu ng ............................................................ 124

4.4. C n qu n lý t tăh năth

ngăhi u cam Vinh ........................................................ 126

4.5. Ý ki n c a ch doanh nghi p v th

ngăhi u cam Vinh..................................... 127

DANHăM CăHỊNH
TT
2.1. T ngătr

Tên hình

Trang

ng và s d ch chuy n hàm gi i h n kh n ngăs n xu t ........................... 6

2.2. Ba tr c tăc ăb n c a phát tri n b n v ng ............................................................. 11
3.1. B năđ t nh Ngh An ............................................................................................. 46
3.2. Hi u qu k thu tătrongăkhôngăgianăđ u vào- đ uăvàoăvàăđ u vào-đ u ra ............ 56
3.3. Xácăđ nh hi u qu k thu t .................................................................................... 57

xi


TRệCHăY UăLU NăỄN
Tênătácăgi :ăLêăHoàngăNg c
Tênălu năán:ăPhátătri n b năv ngăs năxu tăcamătrênăđ aăbànăt nhăNgh ăAn
Chuyên ngành: Kinhăt ăphátătri năăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăMưăs 9.31.01.05
C ăs ăđƠoăt o:ăH căvi năNôngănghi păVi tăNam
M cătiêuănghiênăc u
ătàiăđánhăgiáăth cătr ngăphátătri năb năv ngăs năxu tăcam,ăphânătíchăcácăy uăt ă
nhăh

ngăt iăphátătri năb năv ngătrongăs năxu tăcamăvàăđ ăxu tăcácăgi iăphápănh măphátă

tri năb năv ngăs năxu tăcamătrênăđ aăbànăt nhăNgh ăAnătrongăth iăgianăt i
Ph

ngăphápănghiênăc u
S ăli uăs ăd ngăch ăy uălàăs ăli uăđi uătraă349ăh ăvàătrangătr iăs năxu tăcamăt iă7ă

huy năc aăt nhăNgh ăAn,ă120ăh ătiêuădùngă ăthànhăph ăVinh,ăph ngăv năsâuăcácătácănhână
trong chu iăgiáătr ăcam,ăcácăcánăb ăS ăNôngănghi păvàăPTNTăt nhăNgh ăAn,ăcácăphòngă
nôngănghi păhuy n,ăchínhăquy năxư.ăPh

ngăphápăphânătíchăbaoăg măth ngăkêămôăt ,ăsoă

sánh,ăphânătíchăvàăh chătoánăk tăqu ăvàăhi uăqu ăs năxu tătrongănôngăh ,ăphânătíchăchiă
phí,ăl iăích,ăph

ngăphápăh iăquyăvàăphânătíchăSWOT.

K tăqu ăchínhăvƠăk tălu n
ătàiăđưălu năgi iăvàălàmărõăh năn iădungăc aăphátătri năb năv ngăápăd ngătrongă
s năxu tănôngănghi pănóiăchungăvàăs năxu tăcamănóiăriêng.ăD aătrênăcácăs ăli u,ăthôngătină
đi uătra,ăk tăqu nghiênăc uăchoăth yăs năxu tăcamăt iăt nhăNgh ăAnăđưăcóănh ngăt ngă
tr

ngăv

tăb cătrongăth iăgianăquaăv iăs ăgiaăt ngă năt

ngăv quyămôăs năxu t, cùng

v iăcácăchuy năđ iătíchăc cătrongăc ăc uăgi ngăcam,ăcácălo iăhìnhăt ăch căs năxu t,ăvàăápă
d ngăcácăcôngăngh ăk ăthu tăti năb ăvàoătrongăs năxu t,ăth ătr

ngătiêuăth ăđ

căm ăr ng.

S năxu tăcamăđ tăn ngăsu tăkhá mangăl iăthuănh păbìnhăquânălà h n 171 tri uăđ ng/haăvà
đemăl iănhi uăl iăíchăv ăm tăxưăh iănh ăt oăraăcôngă năvi călàmăchoănhi uălaoăđ ngănôngă
thôn,ăc iăthi năch tăl
nh păđ c iăthi năch tăl

ngănhânăl c,ăgiúpănhi uăh ăgiaăđìnhăđưăthoátănghèo,ăcóăthêmăthuă
ngăcu căs ng.ă

M cădùăv y,ăphátătri năs năxu tăcamăt iăt nhăNgh ăAnăcònăđangăb căl ăcácăv năđ ă

c aăphátătri năkhôngăb năv ng.ă óălàăt ngătr

ngănóng v di nătích,ăđ uăt ăthâmăcanhăđưă

cóătácăđ ngăch ngăl iăvàoăn ngăsu t,ăm căđ ăđ tăhi uăqu ăk ăthu tătrungăbìnhătrongăs nă
xu tăcamăkhông cao (64%). M căđ ăt ăch ăc aăh ăđ iăv i cácăđ uăvàoăc aăs năxu tăth p.ă
t tr ngăcamătr ălênăkémăch tăl

ngăvàăthoáiăhóaănhi uăh n,ă nhăh

xii

ngătr căti păt iă


n ngăsu t,ăch tăl

ngăvàăhi uăqu ătr ngăcamăc aăcácănôngăh ăhi năt iăvàătrongăt

ngălai,ă

n uăcácăh ăkhôngăápăd ngăcanhătácăb năv ng.
M tăs ăy uăt ăc ăb nă nhăh
camăt iăt nhăNgh ăAnăđưăđ

ngăt iăs ăkhôngăb năv ngătrongăphátătri năs năxu tă

căxácăđ nhăvàăphânătích,ăđóălàăv năđ ăquyăho chăs năxu tă

vàăth căhi năquyăho chăs năxu t;ăc nhătranhătrênăth ătr

ngătráiăcây;ă i uăăki năt ănhiên,ă

khíăh u;ăăngu năl căs năxu tăn iăt iăc aănôngăh ;ăH ăt ng,ăcácăd chăv ăh ătr ăvàăho tă
đ ngăh ătr ăc aăkhuăv căcông;ăD chăh i trongăs năxu tăvàăs ăphátătri năc aăkhoaăh căk ă
thu t.ăTrênăc ăs ăphânătíchăth cătr ngăvàăcácăy uăt ă nhăh

ng,ănghiênăc uăđưăđ ăxu tă

6ănhómăgi iăphápănh măphátătri năb năv ngăs năxu tăcamătrênăđ aăbànăt nhăNgh ăAnă
trongăth iăgianăt i,ăbaoăg m:ăRàăsoátăquyăho chăvàăth căhi năt tăquyăho chăphátătri nă
camătrênăđ aăbànătoànăt nh;ăT ngăc

ngăápăd ngăcôngăngh ,ăk ăthu tăth căhànhăt tătrongă

s năxu tăcam;ăC iăthi năh ăt ngăs năxu tăvàăcácăd chăv ăh ătr ;ăT ngăc

ngăh ătr ăki mă

soát d chăh i vàănângăcaoăn ngăl căchoănôngădân; T ăch căs năxu tătheoăchu iăliênăk tă
vàăthuăhútădoanhănghi păđ uăt ătrênăđ aăbàn;ăvàăh ătr ătiêuăth ăvàăphátătri năth ătr
tiêuăth ăs năph măcam.

xiii

ngă


THESIS ABTRACT
PhD Candidate: Le Hoang Ngoc

Thesis Title: Sustainable Development of orange production in Nghe an Province
Major: Development Economics

Code: 9.31.01.05

Educational organization: Vietnam National University of Agriculture (VNUA)
Research Objectives
The study aims to evaluate the current situation of orange production and
sustainability of the production, analyze factors affecting sustainability of orange
production development, and propose key recommendation to develop sustainably orange
production in Nghe An province in the future.
Materials and Methods
Data is collected mainly from surveys with 349 orange producers in 7 districts in
Nghe an and 120 orange consumers in Vinh city, Nghe An. Key informant interviews are
done with other actors in orange value chain, and staffs working in the Department of
Agriculture and Rural Development in Nghe An province and at districts, and local
government. Analysis tools are descriptive and comparative statistics, accounting at farm
level, Cost – Benefit analysis, regression, and SWOT.
Main findings and conclusions
The study has shed light on the theoretical and practical literature of sustainable
development in agriculture generally and in orange production specifically. Results show
that Nghe An province experience an impressive expansion of orange production areas in
the past 5 years, with positive structural changes in orange varieties, types of production
organization, and adoption of good practices in orange production, and expansion of
markets. At farm level, orange productivity was good, brought about 171 million VND/ha
income for farm household/year. Orange production development also bring social
benefits such as generating employments in rural areas, improve human quality at rural
areas, help the poor farmers to escape from the poverty, and had more income to improve
life quality.
However, orange production development in Nghe An province has revealed

problems of sustainability. Too fast expansion of production area in a short time, slow
down in productivity increase, technical efficiency level is medium at about 64%. The
autonomy of farmers in production inputs is low. Soil in orange production areas exhibits

xiv


symptoms of degrading, affecting the productivity and quality and performance of orange
production at farm level for now and future, if no sustainable practices are adopted.
Several factors affecting the sustainable development of orange in Nghe An are
identified: (i) master planning of orange production and the implementation; (ii)
Competition in fruits market in Vietnam; (iii) Natural conditions; (iv) Production
resources at farm level; (v) Infrastructure and supporting services; (vi) Pest and services,
and (vii) Research and Development. Based on the analysis of the current situation of
orange production development and factors affecting orange sustainable development in
Nghe An, several recommendations are propose to develop sustainable orange production
in Nghe An in future, including (i) Review and implement the master planning of orange
production in effective and efficient manner; (ii) Enhancing the adoption of technology
and best practices in orange production; (iii) Improve infrastructure and supporting
services in production areas; (iv) Enhancing plant protection and improve capacity of
labor in orange production; (v) Organize production and marketing into effective and
efficient chains and attract private sector (enterprises to invest in orange production,
processing, and marketing); and (vi) Supporting in marketing and promotion of orange
production.

xv


PH Nă1.ăM ă
1.1. TệNHăC PăTHI TăC Aă

U

TÀI

Phátătri năb năv ngălàăm iăquanătâmăc aăb tăk ăqu căgia,ălưnhăth ,ăngànhă
s năxu tănàoăvàăt iăm iăth iăđ i.ăTrongăkhiălỦălu năv ăphátătri năb năv ngăc păđ ăă
v ămôănh ăqu căgia,ătoànăc uăho căđ aăph ng/vùngăđ căđ ăc păkháăr ngărưiănh ă
trong United Nations (1972), Network UNSDN (2013), Dixon and Fallon (1989),
vàăWCEDă(1987),ălỦălu năv ăphátătri năb năv ngăm tăngànhăs năxu tănôngănghi pă
c ăth ăkháăthi uăv ng.ăPhátătri năb năv ngătrongăs năxu tănôngănghi păth ngăđ că
đ ăc păt iăcácăti păc năphátătri năb năv ngătrongăs năxu tăvàăchúătr ngăv ăk ăthu tă
nh ăđ ăc păb iăVerhagenăet al. (2017),ăr tăítăcóănh ngănghiênăc uălỦălu năv ăti pă
c năphátătri năb năv ngăchoăs năxu tăm tăngànhăs năxu tănôngănghi păc ăth ătrongă
khungăti păc năchungăv ătínhăb năv ng.
Ngh ăAnălàăt nhămi năTrungăcóăl chăs ăphátătri năcâyăcóămúiăt ălâuăđ i,ăđ că
bi tălàăcam,ădoăl iăth ăcóăh nă13.000ăhaăđ tăđ ăBazan.ă âyălàălo iăđ tăquíăhi măđ ă
phátătri năcácălo iăcâyăcôngănghi pădàiăngàyăvàăcâyă năqu .ăCamăđ cătr ngăhàngă
hóaăt iăt nhăNgh ăAnăt ăcu i nh ngăn mă80ăvàăth ngăhi uă“CamăVinh” n iăti ngă
làăbi uăt ngăchoănôngănghi păc aăt nh.ăCamăs năxu tăt iăNgh ăAnăcóănh ngăgi ngă
th măngonăn iăti ngănh ăcamăXưă oài,ăcóătênătrongă50ăđ căs nătráiăcâyăVi tăNamă
đ căTrungătâmăsáchăk ăl căVi tăNamăbìnhăch năn mă2013.ăS năxu tăcamăđưăvàă
đangămangăl iăngu năthuănh păđángăk ăchoăcácăh ănôngădână(trênă200ătri uăđ ng/haă
hàngăn m)ăvàăgópăph năt oăsinhăk ăchoăcácăh ănôngădân,ăđ căbi tălàăcácăh ăs ngă ă
khuăv cămi nănúiă(LêăHoàngăNg căvàăNguy năTh ăD ngăNga, 2016;ăVi t Hùng,
2016).ăDoăđó,ăcamăc ngăđưăđ căxácăđ nhălàăm tătrongănh ngăcâyătr ngăch ăl că
vàăđ căt nhăNgh ăAnăchúătr ngăđ uăt ,ăđ căbi tăt ăn mă2006ăv iăđ ăánă“Phátătri nă
vùngăcamăt pătrung”ă vàăđ ăánă“phátătri năvùngănguyênăli uăcamă Qu ă H pătheoă
h ngăs năxu t hàngăhóaăgiaiăđo nă2015ă- 2020”.ăVàoăn mă2007,ăC căS ăh uătríă
tu ăđưăc păch ngănh năb oăh ăvàăch ăd năđ aălỦăth ngăhi uăcamăVinh,ăđâyălàăm tă

thànhăcôngăr tăcóăỦăngh aăchoăphátătri năvàănângăcaoăgiáătr ăcamăc aăNgh ăAn trên
th ătr ng.ăă
Nh ăcóăcácăchínhăsáchăkhuy năkhíchăs năxu tăc ngănh ăgiaăt ngăv ănhuăc uă
th ătr ngăv ăs năph măcam,ădi nătíchăs năxu tăcamăt iăt nhăNgh ăAnăđưăgiaăt ngă
nhanhăchóng.ăVàoăn mă2013,ădi nătíchăcamătoànăt nhă cătínhă2.894ăha,ăđưăt ngă
lênăg năg păhaiăl n,ăđ tăkho ngă4.757ăhaăvàoăn mă2016.ăNgoàiăQu ăH p,ăNgh aă

1


àn,ănhi uăhuy năđưăch ătr ngăkhaiăthácăth ăm nhăđ aăph ngăchuy năđ iăho că
khôiă ph că l iă s nă xu tă camă nh ă Thanh Ch ng,ă Conă Cuông,ă Yênă Thànhă
(Baonghean,ă2016).ăNhi uăt ăphúăcamăđưăxu tăhi nătrênăđ aăbànăhuy năQu ăH pă
(Quangă i,ă2017).ăM cădùăv y,ăs ăphátătri năquáănhanhătrongăs năxu tăcamăt iă
Ngh ăAnăđưăvàăđangăb căl ăm tăs ăv năđ ăthi uă năđ nhăvàăb năv ng,ăc năcóăs ă
xemăxétăvàăđi uăch nhăm tăcáchăthíchăh p.ăTrongănh ngăn măg năđây,ăsâuăb nhă
h iăcamăđưăxu tăhi năngàyăcàngănhi uăvàălàăm tătrongăcácănhânăt ăchínhă nhăh ngă
n ngăn ăt iăn ngăsu t,ăch tăl ngăvàăthuănh păc aăcácăh ătr ngăcamă(LêăHoàngă
Ng căvàăNguy năTh ăD ngăNga,ă2016).ăTrongăv ăcamă2016,ăsâuăb nhăh iătrênă
camăb tăđ uălanăr ng,ăch ăy uăcácăb nhănh ăb nhăvàng lá,ăvàngăng n,ăcâyăkhôngă
raăqu ăbóiăr iăch tăl iăd n,ăcamă“gh ”,ăđưă nhăh ngăr tăl năt iăthuănh păc aăng iă
tr ngăcamăt iăhuy năQu ăH pă(AnăNhiên,ă2017).ăB nhăr ngăqu ăsauăm aăl ăn mă
2017ăđưăkhi năchoănhi uăh ătr ngăcamăt iăQu ăH păthi tăh iăt iă30%ăs năl ngă
camă(V năThanh, 2017;ăDuyăC ng, 2017).ăB nhăvàngăláăth iăr ăvàăvàngăláăgână
xanhăn mă2017ăđưălàmăgi măsútănghiêmătr ngăn ngăsu tăvàăch tăl ngăcamăkhi nă
giáăcamăt iăm tăs ăn iăgi măch ăcònă3.000đ/kgăth măchíăkhôngăcóăng iămuaă(Ki uă
Trang, 2017). Thoáiă hóaă đ tă đaiă vàă s ă d ngă cácă lo iă phână bónă vàă thu că BVTVă
khôngăđ căki măđ nhăđangălàăm tăv năđ ăhi năh uătrongăcácăvùngăthâmăcanhăcamă
caoănh ăQu ăH p,ăđâyăc ngăchínhălàăm tătrongănh ngănguyênănhânăd năt iăsâuă
b nhăcamămàăng iănôngădânăkhôngăth ăgi iăquy tă(XuânăHoàngăvàăQuangăAn,ă

2018).ăBênăc nhăđó,ăs ăm ăr ngăs năxu tăcamă ănhi uăđ aăph ngătrongăc ăn că
nh ăHòaăBình,ăH ngăYên,ăB căGiangăv iă uăth ăđ aăph ngătrongănh ngăn măg nă
đâyăđưăvàăđangăt oăraăs căc nhătranhăđángăk ăđ iăv iăcamăs năxu tăt iăNgh ăAn.
Giáăcamăt iăNgh ăAnădaoăđ ngăth tăth ng,ăgi măm nhăvàoă2012,ăh iăph căđôiă
chútăn mă2013ăsongăl iăgi măvàoăn mă2014ăvàă2016ăgâyăraătâmălỦăng iăđ uăt ăc aă
cácăh ănôngădânăvàătrangătr iă(LêăHoàngăNg căvàăNguy năTh ăD ngăNga,ă2016).
S ăb tă năđ nh,ăđ căbi tălàăv ăkhíaăc nhăkinhăt ,ătrongăphátătri năs năxu tă
camăt iăNgh ăAnăđangăđ tăraăcâuăh iăl n:ăLàmăth ănàoăđ ăphátătri năs năxu tăcamă
trênăđ aăbànăt nhănh măkhaiăthácăt iăđaăl iăth ăđ aăph ngăsongăđ măb oăs ăb nă
v ngăchoăsinhăk ,ăxưăh i,ămôiătr ngăchoăth ăh ăhi năt iăvàămaiăsau.ăChoăđ năth iă
đi măhi năt iăcácănghiênăc uăv ăth cătr ngăs năxu tăcamăt iăNgh ăAnăr tăh năch ,ă
vàăch aăcóănghiênăc uănàoăquanătâmăt iăkhíaăc nhăphátătri năb năv ngăs năxu tă
camăt iăt nhăNgh ăAn.
1.2. CÂU H I NGHIÊN C U
1) Phát tri năb năv ngăs năxu tănôngănghi pănóiăchungăvàăphátătri năb nă
v ngăs năxu tăcamănóiăriêngăbaoăg mănh ngăn iădungăgì?

2


2) Hi nătr ngăphátătri năs năxu tăcamătrênăđ aăbànăt nhăNgh ăAnătrongăth iă
gianăquaănh ăth ănàoăvàăcóăđ măb oătínhăb năv ngăkhông?
3) Các y uăt ănàoă nhăh
đ aăbànăt nhăNgh ăAn?

ngăđ năs ăphátătri năb năv ngăs năxu tăcamătrênă

4) C năcóăgi iăphápăgìănh măphátătri năb năv ngăs năxu tăcamătrênăđ aăbànă
t nhăNgh ăAnătrongăth iăgianăt i?
1.3. M C TIÊU NGHIÊN C U

1.3.1. M cătiêuăchung
Trênăc ăs ăđánhăgiáăth cătr ngăphátătri năb năv ngăs năxu tăcamăt iăt nhă
Ngh ăAn,ăđ ăxu tăcácăgi iăphápănh măđ yăm nhăphátătri năb năv ngăs năxu tăcamă
trênăđ aăbànăt nhăNgh ăAnătrongăth iăgianăt i.
1.3.2. M cătiêuăc ăth
(1)ăLu năgi i,ălàmărõăh năc ăs ălý lu năvàăth c ti năv ăphátătri năb năv ngă
s năxu tănôngănghi pănóiăchungăvàăphátătri năb năv ngăs năxu tăcamănóiăriêng;
(2)ă ánhăgiáăth cătr ngăvàăphânătíchăcácăy uăt ă nhăh
b năv ngăs năxu tăcamătrênăđ aăbànăt nhăNgh ăAn;

ngăđ năphátătri nă

(3)ă ăxu tăgi iăphápănh măphátătri năb năv ngăs năxu tăcamătrênăđ aăbànă
t nhăNgh ăAnătrongăth iăgianăt i.
1.4.
1.4.1.

IăT
iăt

NG VẨăPH MăVIăNGHIÊN C U
ngănghiênăc u

iăt ng nghiênăc uăc aăđ ătàiălàănh ngăv năđ ălỦălu năvàăth căti năv ă
phátătri năb năv ngăs năxu tăcam, cácăy uăt ă nhăh ngăđ năs ăphátătri năs năxu tă
camătrênăđ aăbànăt nhăNgh ăAn.
iăt ngăthuăth păthôngătin ch ăy uăc aăđ ătàiălàăcácălo iăhìnhăt ăch căs nă
xu tăcam t iăt nhăNgh ăAn,ăcácătácănhânătrongăchu iăgiáătr ăcamăt iăt nhăNgh ăAnă
baoăg m doanhănghi p, trangătr i, h ăs năxu t,ăth ngălái,ăng iăbánăl ăvàăng iă
tiêu dùng cam choăt tăc ăcácălo iăgi ngăcamăph ăbi nătrênăđ aăbànăt nhăNgh ăAn

1.4.2. Ph m vi nghiên c u
Ph m vi không gian: Lu năánăđ
Ngh ăAn.

căti năhànhănghiênăc uătrênăđ aăbànăt nhă

Ph m vi th i gian:ăTh iăgianăth căhi nănghiênăc uăt ăthángă6ăn mă2016
đ năn mă2019. Thôngătinăth ăc păs ăđ căkh oăsátătrongăgiaiăđo nă5ăn măg năđâyă
(2013 - 2017). Thôngătinăs ăc păs ăđ căkh oăsátătrongăniênăv ăcam 2017 và 2018.

3


Cácăgi iăphápăđ ăxu tănh măphátătri năb năv ngăs năxu tăcamăchoăt nhăNgh ăAnă
trongăgiaiăđo nă2020 - 2030.
Ph m vi n i dung: T pătrungăphânătích,ăđánhăgiáăs ăphátătri năb năv ngăSX
camătrênăđ aăbànăt nhăNgh ăAn,ătrongăđóăt pătrungăch ăy uăvàoăkhíaăc nhăkinh t ăvàă
xưăh i.ăKhíaăc nhăb năv ngăv ămôiătr ngăcònăh năch ădoăthi uăv ngăcácăs ăli uăth ă
c păc ngănh ăcácăph ngăpháp,ăk ăthu tăđ nhăl ngăliênăquanăt iăch tăl ngămôiă
tr ngăn măngoàiăph măviăc aălu năán.ăV ăth ătr ngăcam,ănghiênăc uănàyăc ngăch ă
gi iăh năt iăth ătr ngătrongăt nh.ăS năph mănghiênăc uălàăcamăqu ă(t i).
1.5. NH NGă ịNGăGịPăM I C Aă

TÀI

V ălỦălu n,ăđ ătàiăđưăđ aăraăkháiăni măriêngăv ăphátătri năb năv ngăs năxu tă
cam,ăn iăhàmăc ăth ătrongăphátătri năb năv ngăs năxu tăcamăth ăhi nă3ătr căchính
c aăphátătri năb năv ng,ăc ngănh ăcácăch ătiêuăđánhăgiáăphátătri năb năv ngăs nă
xu tăcam.ă ătàiălu năánăc ngăđóngăgópăkhungănghiênăc uăchoăphátătri năb năv ngă
s năxu tădùngătrongăm tăti uăngànhăs năxu tănôngănghi p.

V ăth căti n,ăđ ătàiăđưăcungăc păm tăt ăli uăm i,ăchiăti tăv ăhi nătr ngăs nă
xu tăcamăvàăđánhăgiáătínhăb năv ngăc aăs năxu tăcamătrênăđ aăbànăt nhăNgh ăAn,ă
ch ăraăr ngăs năxu tăcamăt iăt nhăNgh ăAnăđangăth ăhi năs ăkhôngăb năv ngătrênă
cácăgiácăđ ăkinhăt ,ăxưăh iăvàămôiătr ng,ăvàăc năcóănhi uăgi iăphápăc păbáchăgi iă
quy tăcácăv năđ ătrênăc ăph ngădi năvùng,ăđ aăph ng,ăh ăs năxu t.
1.6. ụăNGH AăKHOAăH CăVẨăTH CăTI NăC Aă

ăTẨI

Phátătri năb năv ngăluônălàăv năđ ăth iăs ăc ăv ălỦălu năvàăth căti n,ănghiênă
c uănàyăgópăph nălàmăphongăphúăvàăhoànăthi năh năc ăs ălỦălu năv ăphátătri năb nă
v ngăs năxu tănôngănghi pănóiăchungăvàăphátătri năb năv ngăs năxu tăc aăm tăti uă
ngànhăc ăth .ă tàiăápăd ngălỦăthuy tăc a phátătri năb năv ngăvàoănghiênăc uăth că
ti nă ngànhă s nă xu tă camă t iă Ngh ă An,ă phátă hi nă vàă tìmă raă nguyênă nhână c aă s ă
khôngăb năv ngătrongăs năxu t.ăCácăti păc n,ăcácăph ngăphápănghiênăc uătrongă
phátă tri nă b nă v ngă đ că v nă d ngă nh ă ti pă c nă h ă th ng,ă ti pă c nă chu i,ă cácă
ph ngăphápăphânătíchăđ nhăl ngăvàăđ nhătínhăkh ngăđ nhăthêmăn năt ngăti păc nă
vàănghiênăc uăv ăphátătri năb năv ngăchoăm tăngànhăs năxu tăc ăth .
V ăth căti n,ăđ ătàiăđưăcungăc păcácăb ngăch ng,ăphânătíchărõănétăv ăs ăb nă
v ngătrongăphátătri năs năxu tăcamăt iăt nhăNgh ăAn,ăcácăgi iăphápăkhuy năngh ă ăcácă
c păđ ăđ aăph ngăvàăc păh ăs năxu tănh măh ngăt iăphátătri năb năv ngăs năxu tă
camătrongăth iăgianăt i.ă âyălàăcácăđóngăgópăcóăgiáătr ăth căti năđ iăv iăt nhăNgh ăAnă
nóiăriêng,ăB ăNôngănghi păvàăPTNTăvàăcácăt nhăkhácăđangăphátătri năs năxu tăcam.

4


PH Nă2.ăC ăS ăLụăLU NăVẨăTH CăTI NăV ăPHỄTăTRI Nă
B NăV NGăS NăXU TăCAM
2.1. C

S

LÝ LU N

2.1.1. Cácăkháiăni măc ăb n
a. S n xu t, t ng tr

ng, và phát tri n kinh t

S n xu t là m t quá trình t p h păcácăđ u vào nguyên li u và phi nguyên
li u (các k ho ch, công ngh )ăđ làm ra v t d ngănàoăđóăchoătiêuădùng.ăS n xu t
nông nghi p bao g m vi c t p h p và chuy năđ i c a 4 y u t s n xu t:ăđ tăđai,ă
v n, lao đ ng, và các k n ngăqu n lý thành các s n ph m h uăíchănh ăth c ph m,
bông s i, thu căláă(Reenen,ă1989).ăTrongăquáătrìnhănày,ănôngădân/ng i s n xu t
c n ra quy tăđ nh 3 v năđ : S n xu t cái gì, s n xu tănh ăth nào và s n xu t bao
nhiêu. c thù c a s n xu t nông nghi p là s d ngăt ăli u s n xu tăđ tăđai,ăh u
nh ăítăcóăkh n ngăthayăth . S n xu t nông nghi păth ng ch u nhăh ng m nh
m c aăđi u ki n t nhiên nên tính r i ro trong s n xu tăcaoăh n.ăNgoàiăraăđ i
t

ng trong s n xu t nông nghi pălàăc ăth s ng tuân theo các quy lu t sinh h c

nh tăđ nh và ch u nhăh
T ngătr

ng l n t môiătr

ng là m t khái ni măđ

ng bên ngoài.
căđ c p khá s m trong nghiên c u v

các t ch cătrongăc ăth s ng, liên quan t i s thayăđ i v m t v t ch t (Physical
changes) trong các t ch c s ng màătrongăđóăt n t iănh ălàăcácă“t bào t nhiên”ă
(Ronald,ă1961).ăTheoă đó,ăcácăt ăch căs ng/sinhăv tăs ngă có th đ c phân lo i
thành ít hay nhi u các nhóm d aătrênăcácăđ căđi măt ngăđ ng.ă i v i các ph n
t c a b t k nhóm nào thì xuăh ngăthayăđ i v m t v t ch tăđiăkèmăv i quá trình
t ngătr ng, trong khi s khác bi t v cácăđi u ki n bên trong và bên ngoài t o ra
môiătr ng thu n l i hay không cho s t ngătr ng này. Ronald (1961) đưănh n
m nh r ng s l p điăl p l i c a các xu h

ngăthayăđ i này cho phép chúng ta mô

t m t cách tóm t t l ch s vòngăđ i c a các sinh v tăvàăxuăh ngăt ngătr ng.
i uănàyăc ngăchoăphépăphânătíchăquáătrìnhăt ngătr ng thành nhi uăgiaiăđo n c a
phát tri năvàătr ng thành (maturity). S t ngătr ng trong m t t ch c s ng, do
đó,ăg n li n v i s phát tri n thành m t s hình thái c a s “tr ng thành”. Nh ă
th , khái ni mă“t ngătr ng”ănhìnăchungăđ c hi u d a trên s m r ng v quy
mô,ăkíchăth c, m tăcáchăđ nhăl ng khái ni mă“phátătri n”ăc ngăđưăđ c đ c p
t iătrongăRonaldă(1961)ăvàănhìnăchungăđ c s d ng t th k 19 trong m t s

5


chuyên ngành bao g m khoa h c t nhiên, khoa h c xã h i, và v t lý (Patrik et al.,
2011). Trong khoa h c t nhiên,ăAristotleăđưăgi i thích b n ch t c a t t c các s
v t phát tri n, ho c Charles Darwin trong thuy t ti n hóa (Cliche, 2005).
Khái ni măt ngătr

ng và phát tri n c ngăđ

c hi u m tăcáchăđ nhăl

ng

trongăl nhăv c kinh t . Kuznets (1955) cho r ngăt ngătr ng kinh t th c ch t là
m t khái ni măđ nhăl ngăvàădoăđóăn u chúng ta t oăraăđ c s ti n b đángăk
trong phân tích kinh t th c ch ng và th c nghi m v hi năt ngăt ngătr ng, thì
chúng ta ph i xem xét t i khía c nhăđ nhăl
1961). Trong s n xu t,ăt ngătr

ngăđ

ngănh ălàăn n t ngăc ăb n (Ronald,

c hi uănh ălàăs d ch chuy n c a hàm gi i

h n kh n ngăs n xu t ra bên ngoài (Hình 2.1).ăAlinaă(2012)ăđ nhăngh aăt ngătr ng
kinh t , theo m tăngh aăh p, là s t ngălênăc a thu nh p qu cădân/ng i và bao
g m s phân tích quá trình này,ăđ c bi t v khía c nhăđ nhăl ng v i tr ng tâm là
các m i liên h v m t ch căn ngăgi a các bi n n iăsinh.ăTheoăngh aăr ngăh n,ă
t ngătr ng kinh t bao g m s t ngălênăc a GDP, GNP và thu nh p ròng (NI).
B i v y, s th nhăv ng c a qu c gia, bao g măn ngăl c s n xu t,ăđ c th hi n
trên c quyămôăt ngăđ i và tuy tăđ i, các ch tiêuătínhăbìnhăquânătrênăđ uăng i,
và bao g m c th ch c a n n kinh t .ăDoăđó,ăchúngătaăcóăth nói r ngăt ngătr ng
kinh t làăquáătrìnhăt ngăquyămôăc a n n kinh t qu c gia, các ch s kinh t v ămô,ă
đ c bi tălàăGDP/đ uăng i, v iăcácătácăđ ng tích c căđ năcácăl nhăv c kinh t - xã
h i.ă Alinaă (2012)ă c ngă choă r ngă t ngă tr ng kinh t là hi nă t ng ph c t p và
trong dài h n, ch u ràng bu c c a m t s y u t nh ăs giaăt ngăquáăm c c a dân

s , ngu n l c gi i h n, h t ngăkhôngăđ m b o, s d ng ngu n l c không hi u qu ,
s can thi p quá m c c a chính ph .
Hàng hóa tiêu dùng

Ngu năl căs năxu t

Hình 2.1. T ngătr

ng và s d ch chuy n hàm gi i h n kh n ngăs n xu t
Ngu n:ăRonald (1961)

6


T

ngăt nh ă kháiă ni m v t ngă tr ng, khái ni mă “phátă tri n”ă c ngă đưă
đ c s d ng ngoài ph măviăbanăđ u c aănóătrongăl nhăv c t nhiên, xã h i, sang
cácăl nhăv căkhácănh ăphátătri n xã h i, phát tri n kinh t trong h c thuy t c a
Torado, phát tri n con ng i, và phát tri n b n v ng (Patrick et al., 2011). FAO
(2011)ăđ nhăngh aă“phát tri n cóăngh aăs t o thành m t tr ng thái m i trong b i
c nhăthayăđ i, ho căquáătrìnhăthayăđ iănóiăchung”.ăN u không quá ch t ch ,ă“phátă
tri n”ăcóăth hi u là m t th gìăđóătích c c ho c tr ng thái mong mu n.ăKhiăđ c p
t i xã h i ho c h th ng kinh t - xã h i,ă“phátătri n”ăth ngăđ c hi u là s c i
thi n, ho c là th c tr ng chung c a c h th ng ho c c a m t s thành ph n c a h
th ng.ăNh ăth , v iăđ nhăngh aăkháiăquátănh th nàyă“phátătri n”ălàăm t khái ni m
đaăchi u, vì b t k s c i thi n nào trong các h th ng ph c t p,ănh ăcácăh th ng
kinh t - xã h i th c t , có th xu t hi n trong các thành ph n ho căconăđ ng khác
nhau, v i các t căđ khác nhau và ch u s chi ph i c a các y u t khác nhau. Trong
kinh t , có s liên h ch t ch gi aăt ngătr ng và phát tri n.ăTheoăđó,ăs m r ng

hayăt ngălênăv s năl ng hay thu nh p t t y u s góp ph n vào c i thi năcácăđi u
ki n s ng c aăconăng i (Sen,ă1988).ăDoăđó,ăcácănghiênăc u ho c bài vi t v kinh
t phát tri n, khi khái ni m này xu t hi n sau chi n tranh th gi i th hai,ăđưăt p
trung khá nhi uăvàoăcácăconăđ

ngăđ đ tăt ngătr

ng kinh t và c th làăt ngă

t ng s n ph m qu c gia (GNP) và vi c làm. Senă(1988)ăc ngănh n m nh r ng quá
trình phát tri n kinh t không th thi u v ng s t ng lên c a ngu năcungăl ngă
th c, th c ph m, qu n áo, d ch v y t , h t ng giáo d c, hay s chuy năđ i sang
c u trúc tích c c c a n n kinh t vàăcácăthayăđ i quan tr ng này l iăc ngăchínhălàă
tr ng tâm c aăt ngătr ng kinh t . Tuy nhiên, phát tri năcònăhàmăỦăthayăđ i ch t
l ng c a cu c s ngănh ăphúcăl i, an sinh c aăconăng iăvàă“phátătri n kinh t đòiă
h i ph i xóa b ngu n g c gây ra tình tr ng m t kh n ng khi n dân chúng không
đ c t do s ng cu căđ i mà h mong mu n (Sen, 1988).
Ngoài nh ngăđ nhăngh aătrênăthìăkháiăni m v “phátătri n”ăc ngăđưăđ

căđ

c p b i nhi u h c gi , song t p trungăthìăđ u nh n m nhăcácăỦăsauăđâyă(i)ăPhátătri n
là s thayăđ i c u trúc (structutal transformation); (ii) Phát tri năconăng i; (iii)
Phát tri n c a s dân ch và qu n tr ; và (iv) phát tri n là s b n v ng v m t môi
tr

ng (Tomislav, 2018).

b. Các khía c nh c a s phát tri n
FAO (2011) li t kê 4 khía c nh c a s phát tri n, bao g m phát tri n kinh

t , phát tri năconăng i, phát tri n b n v ng, và phát tri n lãnh th .ăTrongăđó,ăphátă
7


tri n kinh t đ c hi u là hình th căđ u tiên c a s phát tri n vàănh ăđưăđ c p trên
đâyăthìăphátătri n kinh t g n ch t v i khái ni m v t ngătr ng kinh t ,ăđóălàăs
c i thi n v cách th c mà các ngu n l c, hàng hóa, d ch v đ c s d ng trong/và
b i h th ngăđ t o ra các hàng hóa và d ch v m i nh m cung c p thêm cho tiêu
dùng ho c/và các kh n ngăđ uăt ăchoăcácăthànhăph n c a h th ng. Phát tri n con
ng iăđ c hi u theo cách conăng iăđ c coi là trung tâm c a s phát tri n, trong
đóătr ngătâmăđ căđ t vào s c i thi n các chi uăh ng nhăh ng t i phúc l i/s
t n t i c a các cá nhân và các m i quan h c a h cùng v i xã h i (s c kh e, giáo
d c,ăn ngăl cầ).ăUNDPă(1990)ăđưăđ c p t i khía c nh v phát tri năconăng

i,

đóălàă“m t quá trình nh m t o ra nhi u s l a ch năh năchoăconăng i”,ăđ c bi t
là có cu c s ng kh eăvàătr ng th ,ăđ c giáo d căvàăh ng các chu n m c s ng
hi n t i, t do chính tr ,ăđ căđ m b o quy năconăng i vàăđ c tôn tr ng. Phát
tri n lãnh th là s phát tri n c a vùng c th có th đ tăđ c thông qua vi c khai
thác các ti măn ngăth ch ,ămôiătr ng, kinh t - xã h i c th , và trong các m i
quan h c a vùng lãnh th v i các y u t bên ngoài. Phát tri n lãnh th đ c p
nhi uăh năt i các m i quan h t ngăh gi a khu v c nông thôn và thành th (FAO,
2011). Khía c nh th t ălàăv phát tri n b n v ng.ă âyălàăkháiăni măđ
t i l năđ u tiên b iăBrundtlandă(1987),ăng

căđ c p

iămàăđưăđ nhăngh aăphátătri nălàă“b n

v ng” n uănóă“đápă ngăđ c nhu c u c a hi n t i mà không làm t n h i t i kh
n ngămàăcácăth h t ngălaiăđápă ng nhu c u c a h ”.
c. Phát tri n s n xu t
Kháiăni măPTSX ítăđ căđ ăc pătrongăt ngăquanăcácănghiênăc uăv ăphátă
tri năhayăt ngătr ngăkinhăt .ăC ngănh ăkháiăni măv ă“phátătri n”ăđ căs ăd ngă
trongăcácăb iăc nhăvàăcácăkhíaăc nhăkhácănhauănh ăđưăđ ăc pă ătrênăđây,ăăkhái ni m
phát tri n s n xu t trong n i dung lu n án này đ c hi u bao g m c s t ng lên
v quy mô s n ph m/ d ch v (d ch chuy n đ

ng gi i h n kh n ng s n xu t trong

hình 2.1. ra bên ngoài) và c i thi n v ch t l ng c a s thay đ i này trên ph ng
di n mang l i các nh h ng tích c c cho các thành ph n tham gia vào quá trình
s n xu t, hay tr ng thái mong đ i nh ăđ nhăngh aăb iăFAOă(2011).ă
S ăt ngălênăv ăquyămôăs năph măhayăd chăv ăs năxu tăraăcóăliênăquanăch tă
ch ăt iăkháiăni măv ăt ngătr ng.ăT ngătr ngătrongăs năxu tăcóăth ăđ căthúcăđ yă
b iăcácăy uăt ălàmăd chăchuy năđ ng gi iăh năkh ăn ngăs năxu tăraăbênăngoài, ví
d ănh ăcácăngu năl că(v n,ălaoăđ ng)ă- th ngăđ căcoiănh ălàăt ngătr ngătheoă
chi uăr ngăhayăextensive growth;ăho căápăd ngăcácăcôngăngh ,ăk ăthu tăm iătrongă
8