Công tác xử lý tổ chức tín dụng yếu kém tại bảo hiểm tiền gửi việt nam
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.16 MB, 110 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------
MAI THỊ PHƢƠNG
CÔNG TÁC XỬ LÝ TỔ CHỨC TÍN DỤNG YẾU KÉM
TẠI BẢO HIỂM TIỀN GỬI VIỆT NAM
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ CÁC TỔ CHỨC TÀI CHÍNH
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG
Hà Nội – 2019
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------
MAI THỊ PHƢƠNG
CÔNG TÁC XỬ LÝ TỔ CHỨC TÍN DỤNG YẾU KÉM
TẠI BẢO HIỂM TIỀN GỬI VIỆT NAM
Chuyên ngành: Quản trị các tổ chức tài chính
Mã số: Chuyên ngành thí điểm
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ CÁC TỔ CHỨC TÀI CHÍNH
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS.VŨ VĂN LONG
XÁC NHẬN CỦA
XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ
CÁN BỘ HƯỚNG DẪN
CHẤM LUẬN VĂN
TS. VŨ VĂN LONG
PGS.TS. LÊ TRUNG THÀNH
Hà Nội – 2019
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn với tiêu đề “Công tác xử lý tổ chức tín
dụng yếu kém tại Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam” hoàn toàn là kết quả nghiên
cứu của chính bản thân tôi và chưa được công bố trong bất cứ một công trình
nghiên cứu nào của người khác. Trong quá trình nghiên cứu luận văn, các kết
quả trong luận văn là sản phẩm nghiên cứu của riêng tôi, các tài liệu tham
khảo được sử dụng đều được trích dẫn và ghi rõ theo quy định.
Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về tính trung thực của số liệu và
các nội dung khác trong luận văn của mình.
Học viên
Mai Thị Phƣơng
LỜI CẢM ƠN
Luận văn thạc sĩ chuyên ngành quản trị các tổ chức tài chính với đề tài
“Công tác xử lý tổ chức tín dụng yếu kém tại bảo hiểm tiền gửi Việt
Nam” là kết quả của quá trình cố gắng không ngừng của bản thân và được sự
giúp đỡ, động viên khích lệ của các thầy, bạn bè đồng nghiệp và người thân.
Trong quá trình nghiên cứu luận văn, tác giả xin gửi lời cảm ơn tới những
người đã giúp đỡ tôi trong thời gian học tập - nghiên cứu khoa học vừa qua.
Tôi xin tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đối với TS. Vũ Văn Long
đã trực tiếp tận tình hướng dẫn cũng như cung cấp tài liệu thông tin khoa học
cần thiết cho luận văn này.
Xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo trường Đại học Kinh Tế - Đại học
Quốc Gia Hà Nội cùng các thầy cô đã tạo điều kiện cho tôi hoàn thành tốt
công việc nghiên cứu khoa học của mình.
Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn đồng nghiệp, đơn vị công tác đã
giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và thực hiện Luận văn.
Hà Nội, tháng năm 2019
Học viên
Mai Thị Phƣơng
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................. i
DANH MỤC BẢNG ........................................................................................ ii
DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ ......................................................................... iii
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ BẢO HIỂM TIỀN GỬI VÀ CÔNG
TÁC XỬ LÝ CÁC TỔ CHỨC TÍN DỤNG YẾU KÉM CỦA BẢO
HIỂM TIỀN GỬI ........................................................................................... 7
1.1. Những vấn đề chung về bảo hiểm tiền gửi ............................................. 7
1.1.1. Khái niệm BHTG ..................................................................................... 7
1.1.2. Đặc điểm của BHTG ............................................................................... 8
1.1.3. Vai trò của BHTG trong mạng an toàn tài chính quốc gia .................. 10
1.1.4. Mục tiêu, đối tượng của chính sách Bảo hiểm tiền gửi ........................ 13
1.1.4.1. Mục tiêu .............................................................................................. 13
1.1.4.2. Đối tượng ........................................................................................... 13
1.1.5. Các công cụ của Bảo hiểm tiền gửi ...................................................... 14
1.1.5.1. Cấp vốn, hỗ trợ tài chính cho hệ thống Bảo hiểm tiền gửi ............... 14
1.1.5.2. Phí Bảo hiểm tiền gửi ......................................................................... 16
1.1.5.3. Giám sát tổ chức tham gia Bảo hiểm tiền gửi ................................... 19
1.2. Công tác xử lý các TCTD yếu kém của BHTG ................................... 20
1.2.1. Khái niệm và phân loại TCTD yếu kém ................................................ 20
1.2.2. Phương thức xử lý TCTD yếu kém ........................................................ 23
1.2.3. Các đặc điểm của một cơ chế xử lý hiệu quả TCTC yếu kém do FSB
ban hành .......................................................................................................... 25
1.3. Kinh nghiệm quốc tế về xử lý tổ chức tín dụng yếu kém và bài học
cho Việt Nam.................................................................................................. 28
1.3.1. Kinh nghiệm quốc tế.............................................................................. 28
1.3.1.1. Kinh nghiệm của Mỹ .......................................................................... 28
1.3.1.2. Kinh nghiệm của Nhật Bản ................................................................ 33
1.3.2. Bài học cho Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam .............................................. 35
Kết luận chƣơng 1 ......................................................................................... 38
CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................ 39
2.1. Phƣơng pháp chung ............................................................................... 39
2.2. Phƣơng pháp cụ thể ............................................................................... 39
2.2.1. Phương pháp thu thập dữ liệu .............................................................. 39
2.2.2. Phương pháp xử lý số liệu, phân tích số liệu ........................................ 40
CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC XỬ LÝ TỔ CHỨC TÍN
DỤNG YẾU KÉM TẠI BẢO HIỂM TIỀN GỬI VIỆT NAM .................. 43
3.1. Khái quát về Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ........................................... 43
3.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam....... 43
3.1.2. Cơ cấu, chức năng, nhiệm vụ của bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ............ 46
3.1.2.1. Cơ cấu tổ chức ................................................................................... 46
3.1.2.2. Chức năng, nhiệm vụ của BHTG Việt Nam ....................................... 47
3.1.3. Các hoạt động chủ yếu của BHTG Việt Nam ....................................... 48
3.1.3.1. Nghiệp vụ cấp và thu hồi chứng nhận bảo hiểm tiền gửi .................. 48
3.1.3.2. Nghiệp vụ tính phí và thu phí bảo hiểm tiền gửi ................................ 49
3.1.3.3. Nghiệp vụ kiểm tra tổ chức tham gia BHTG...................................... 52
3.1.3.4. Nghiệp vụ giám sát tổ chức tham gia BHTG ..................................... 53
3.1.3.5. Nghiệp vụ kiểm soát đặc biệt ............................................................. 54
3.1.3.6. Nghiệp vụ chi trả bảo hiểm tiền gửi và theo dõi sau chi trả.............. 56
3.2. Thực trạng công tác xử lý các tổ chức tín dụng yếu kém của BHTGVN .. 57
3.2.1. Thực trạng công tác kiểm tra tổ chức tín dụng yếu kém....................... 57
3.2.2. Thực trạng công tác giám sát tổ chức tín dụng .................................... 58
3.2.3. Thực trạng công tác tham gia kiểm soát đặc biệt đối với các tổ chức tín
dụng yếu kém ................................................................................................... 60
3.2.4. Thực trạng công tác chi trả bảo hiểm tiền gửi và theo dõi sau chi trả 64
3.3. Đánh giá quá trình tham gia xử lý tổ chức tín dụng yếu kém tại
BHTG Việt Nam ............................................................................................ 66
3.3.1. Kết quả đạt được ................................................................................... 66
3.3.2. Hạn chế và nguyên nhân ....................................................................... 69
3.3.2.1. Hạn chế .............................................................................................. 69
3.3.2.2. Nguyên nhân ........................................................................................ 70
Kết luận chƣơng 3 ......................................................................................... 73
CHƢƠNG 4: GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG CÔNG TÁC XỬ LÝ CÁC TỔ
CHỨC TÍN DỤNG YẾU KÉM TẠI BẢO HIỂM TIỀN GỬI...................... 74
4.1. Định hƣớng của bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ...................................... 74
4.1.1. Quan điểm chỉ đạo, định hướng cơ cấu lại đối với TCTD yếu kém được
KSĐB ............................................................................................................... 74
4.1.2. Định hướng của bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ....................................... 77
4.2. Giải pháp tăng cƣờng công tác xử lý tổ chức tín dụng yếu kém tại
bảo hiểm tiền gửi Việt Nam .......................................................................... 79
4.2.1. Hoàn thiện khung pháp lý về vai trò và quyền hạn của BHTGVN trong
quá trình xử lý các TCTD yếu kém.................................................................. 80
4.2.2. Tuyên truyền phổ biến chính sách bảo hiểm tiền gửi đến công chúng . 82
4.2.3. Áp dụng thu phí bảo hiểm tiền gửi theo mức độ rủi ro ......................... 84
4.2.4. Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực .................................................. 85
4.2.5. Tăng cường năng lực tài chính cho BHTGVN ...................................... 88
4.2.6. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát của BHTG đối với các tổ chức
tham gia BHTG. .............................................................................................. 90
4.3. Kiến nghị ................................................................................................. 92
4.3.1. Kiến nghị với chính phủ ........................................................................ 92
4.3.2. Kiến nghị với ngân hàng Nhà nước ...................................................... 93
Kết luận chƣơng 4 ......................................................................................... 95
KẾT LUẬN .................................................................................................... 96
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 98
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Ký hiệu
STT
Nguyên nghĩa
1
BHTGVN
Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam
2
BHTG
Bảo hiểm tiền gửi
DIV (Deposit
Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam
3
Insurance of Vietnam)
4
DICJ
Tổng công ty bảo hiểm tiền gửi Nhật Bản
5
FDIC
Tổng công ty BHTG liên bang Mỹ
6
NHNN
Ngân hàng Nhà nước
7
QTDND
Quỹ tín dụng nhân dân
8
KSĐB
Kiểm soát đặc biệt
9
IADI
Hiệp hội BHTG Quốc tế
10
TCTD
Tổ chức tín dụng
i
DANH MỤC BẢNG
STT Bảng
1
Bảng 3.1
2
Bảng 3.2
Nội dung
Trang
Số tổ chức tham gia BHTG được kiểm tra, giám sát
giai đoạn 2013-2017
Số tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi được giám
sát tại chỗ giai đoạn 2010-2017
ii
58
60
DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ
STT
Hình
Nội dung
1
Hình 1.1
Các biện pháp xử lý ngân hàng yếu kém
2
Hình 1.2
3
Sơ đồ 3.1 Cơ cấu tổ chức của BHTG Việt Nam
Tỉ trọng áp dụng nguyên tắc chi phí tối thiểu khi
quyết định xử lý ngân hàng yếu kém
iii
Trang
29
31
46
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết nghiên cứu của đề tài
Tại mỗi quốc gia thì hệ thống ngân hàng luôn được coi như huyết mạch
của toàn bộ nền kinh tế. Hệ thống này có hoạt động một cách thông suốt và
khỏe mạnh chính là tiền đề để các nguồn lực tài chính được phân bổ và luân
chuyển, sử dụng có hiệu quả, giúp cho nền kinh tế của một quốc gia phát triển
bền vững. Tuy nhiên bên cạnh vai trò to lớn đó, người ta không thể không nói
tới những hậu quả gây tổn thất nặng nề mà hệ thống ngân hàng có thể gây ra
nếu như có rủi ro trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng có thể tạo ra
phản ứng dây chuyền, kéo theo đó là sự sụp đổ của cả hệ thống.Nhận thức rõ
được tầm quan trọng đó, Nhà nước ta đã đưa ra những chính sách cũng như
ban hành các văn bản pháp luật nhằm tạo ra một môi trường lành mạnh, an
toàn cho hoạt động tài chính – tiền tệ. Trong lĩnh vực tài chính ngân hàng,
cùng với những quy định và chế tài đối với lĩnh vực này, Chính phủ cũng đã
ban hành nghiệp vụ bảo hiểm tiền gửi để giúp hệ thống ngân hàng hoạt động
an toàn.
Với trách nhiệm chính là thực hiện chính sách bảo hiểm tiền gửi để bảo
vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam
đã góp phần duy trì sự ổn định của hệ thống các tổ chức tín dụng, đảm bảo sự
phát triển lành mạnh và an toàn. Trong thời gian qua, cơ sở pháp lý cho sự
hoạt động của tổ chức bảo hiểm tiền gửi đã có nhiều thay đổi để phù hợp với
xu thế phát triển chung của Hệ thống tổ chức tín dụng. Tuy nhiên trong điều
kiện hiện nay, khi nền kinh tế thế.giới đang ngày càng có sự liên kết, hội
nhập, kinh tế đất nước đang ngày.càng phát trển, đời sống nhân dân được
nâng cao…. Đặc biệt khi Việt Nam tham gia các hiệp định thương mại song
phương và đa phương như AEC, CPTPP, … thì Hệ thống các tổ chức tín
1
dụng, yêu cầu an toàn, phát triển lành mạnh, ổn định lại càng cần phải được
đặt ra.
Bên cạnh đó, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam từ khi được thành lập đến
nay đã thực sự trở thành một công cụ hữu hiệu của Chính phủ và NHNN
nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền và đảm bảo hoạt
động an toàn của hệ thống các TCTD, góp phần tích cực vào sự ổn định và
phát triển của toàn Ngành và củng cố niềm tin của người dân đối với hệ thống
các TCTD. Nhưng trong quá trình hoạt động, với sự biến động của thị trường
và sự thay đổi nhanh chóng của nền kinh tế thì việc nghiên cứu những vấn đề
lý luận và thực tiễn pháp lý của hoạt động bảo hiểm tiền gửi luôn có một ý
nghĩa thời sự nóng bỏng. Bởi lý do trên mà tôi quyết định chọn vấn đề “Công
tác xử lý tổ chức tín dụng yếu kém tại Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam” làm đề
tài cho luận văn nghiên cứu của mình
2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài
Mục đích nghiên cứu của luận văn là tìm kiếm giải pháp nhằm nâng cao
vai trò của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam trong công tác xử lý tổ chức tín dụng
yếu kém.
Để hoàn thành được mục tiêu này thì luận văn có nhiệm vụ nghiên cứu
các vấn đề sau:
Thứ nhất, nghiên cứu những vấn đề về bảo hiểm tiền gửi và tổ chức tín
dụng yếu kém, kinh nghiệm xử lý của Quốc tế.
Thứ hai, nghiên cứu thực trạng vai trò của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam
trong công tác xử lý tổ chức tín dụng yếu kém tại Việt Nam.
Thứ ba, đề xuất một số giải pháp nâng cao vai trò của Bảo hiểm tiền gửi
Việt Nam trong công tác xử lý tổ chức tín dụng yếu kém tại Việt Nam trong
thời gian tới.
2
3. Các câu hỏi nghiên cứu
- Thế nào là hoạt động bảo hiểm tiền gửi? Đặc điểm, vai trò của Bảo
hiểm tiền gửi Việt Nam?
- Thực trạng vai trò của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam trong công tác xử
lý tổ chức tín dụng yếu kém?
- Cần có những giải pháp gì để nâng cao vai trò của Bảo Hiểm tiền gửi
Việt Nam đối với các tổ chức tín dụng yếu kém? Để thực hiện được những
giải pháp này, cần những điều kiện gì?
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận văn là vai trò
của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đối với các tổ chức tín dụng yếu kém.
- Phạm vi nghiên cứu :
+ Về không gian : Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam
+ Về thời gian : Đề tài này được thực hiện với bộ dữ liệu thu thập được
trong khoảng thời gian từ năm 2013 đến 2018
5. Tổng quan nghiên cứu
Với vấn đề nghiên cứu này đã có khá nhiều công trình liên quan như
các luận án tiến sỹ, luận văn thạc sỹ, các đề tài nghiên cứu khoa học,
công.trình, bài viết liên quan đến đề tài luận văn hoặc liên quan đến các nội
dung nghiên cứu của đề tài được công bố trên các tạp chí khoa học, tạp.chí
chuyên ngành, các báo cáo được trình bày tại hội thảo khoa học, các tin bài
được đăng trên các phương.tiện thông tin đại chúng trong và ngoài nước. Cụ
thể như sau:
Dương Thị Hải Anh (2015), “ Hoạt động bảo hiểm tiền gửi Việt Nam –
Thực trạng và giải pháp nhằm đáp ứng nhu cầu hội nhập”, luận văn thạc sỹ,
trường đại học Kinh tế Quốc dân. Luận văn đề cập tới những vấn đề sau: Để
phát huy nguồn nội lực, Việt Nam cần thu hút tối đa nguồn vốn nhàn rỗi trong
3
dân cư để phục vụ đầu tư phát triển và trọng trách này được giao chủ yếu cho
ngành ngân hàng. Nhằm đẩy mạnh hơn nữa phát triển kinh tế, Việt Nam cần
tiếp tục thực hiện CNH-HĐH, phát huy nguồn nội lực trong nước là yếu tố
quyết định để hài hòa giữa nguồn nội lực trong nước và tranh thủ nguồn lực
bên ngoài.
Với xu thế mở cửa thị trường tài chính tiền tệ hiện nay đang tạo ra
những áp lực cạnh tranh lớn giữa các ngân hàng đã làm cho hoạt động ngân
hàng chứa đựng nhiều rủi ro hơn, do vậy, việc nâng cao chất lượng sản phẩm
dịch vụ hệ thống ngân hàng là yêu cầu quan trọng. Với xu hướng đó, tổ chức
BHTGVN ra đời và phát triển đã góp phần kiểm soát và đảm bảo an toàn, bảo
vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền, lành mạnh hoạt động hệ
thống ngân hàng nên đã thu hút tối đa được tiền tiết kiệm trong dân. Qua
những năm hoạt động, với nhiều kết quả đạt được đáng khích lệ nhưng tổ
chức BHTGVN vẫn còn rất non trẻ và còn nhiều hạn chế, chưa tương xứng
với vai trò của một tổ chức bảo hiểm tiền gửi. Luận văn có kết cấu 3 chương:
Chương 1: Những vấn đề cơ bản về bảo hiểm tiền gửi và tình hình hoạt động
bảo hiểm tiền gửi trên thế giới. Chương 2: Thực trạng hoạt động bảo hiểm
tiền gửi tại Việt Nam. - Chương 3: Các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả
hoạt động của bảo hiểm tiền gửi Việt Nam.
Vũ Thị Mỹ Hương (2015), “ Thực trạng chính sách bảo hiểm tiền gửi
tại Việt Nam”, Luận văn thạc sỹ, Học viện Hành chính. Luận văn đã nêu bật
được các Chính sách BHTG và thực trạng chính sách bảo hiểm. Luận văn đã
nghiên cứu các vấn đề cơ bản về lí luận về chính sách BHTG; Tiếp theo luận
văn đã đánh giá, phân tích thực trạng chính sách bảo hiểm tiền gửi, tìm ra hạn
chế và nguyên nhân ảnh hưởng đến hiệu quả chính sách BHTG; Chương cuối,
dựa vào cơ sở lý luận và thực tiễn cùng với đường lối đổi mới của Đảng và
nhà nước về chính sách tài chính quốc gia, luận văn kiến nghị một số giải
4
pháp hoàn thiện hoàn thiện chính sách BHTG hiện nay. Bảo hiểm tiền gửi đã
ra đời được hơn 15 năm nhưng địa vị pháp lý của tổ chức BHTG vẫn chưa có
quy định rõ ràng về mô hình tổ chức. Nhằm tạo ra cơ chế pháp lý bảo vệ tốt
nhất quyền lợi của người gửi tiền và để bảo hiểm tiền gửi trở thành công cụ
tài chính hữu hiệu của Nhà nước góp phần bảo đảm an toàn nền tài chính tiền tệ quốc gia trong bối cảnh hiện nay cần phải hoàn thiện chính sách bảo
hiểm tiền gửi đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp.
Nguyễn Đình Bảo (2017), “ Giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của
bảo hiểm tiền gửi Việt Nam trên địa bàn khu vực Bắc trung bộ”, đề tài nghiên
cứu khoa học cấp trường, Trường đại học Bách Khoa – Viện Kinh tế và quản
lý. Đề tài nêu cơ sở lý thuyết và thực tiễn về BHTG, phân tích thực trạng hiệu
quả hoạt động của BHTGVN Chi nhánh khu vực Bắc Trung Bộ, từ đó chỉ ra
những ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân và đưa ra giải pháp nâng cao hiệu
quả hoạt động của BHTG.
Ngoài ra có một số bài báo, tạp chí nghiên cứu về các vấn đề bảo hiểm
tiền gửi như: TS. Nguyễn Đức Kiên (2018, Tạp chí Bảo hiểm tiền gửi), Phó
chủ nhiệm ủy ban kinh tế quốc hội, “Nâng cao vai trò của của tổ chức bảo
hiểm tiền gửi trong quá trình tái cơ cấu tín dụng”; Ths. Ngô Quang Lương
(2018, Tạp chí Bảo hiểm tiền gửi), Phó Tổng Giám đốc bảo hiểm tiền gửi
Việt Nam, “Nâng cao niềm tin của người gửi tiền với các tổ chức tín dụng tại
Việt Nam”; TS. Nguyễn Đình Lưu (2018, Tạp chí Bảo hiểm tiền gửi), “Phát
triển quỹ tín dụng nhân dân trên cơ sở các tiêu chuẩn an toàn hệ thống) …
Các luận văn, bài báo, tạp chí trên đều có đề cập tới vấn đề bảo hiểm
tiền gửi nhưng chưa có công trình nào nghiên cứu sâu về công tác xử lý các
TCTD yếu kém của bảo hiểm tiền gửi. Chính vì vậy, đây là khoảng trống để
tác giả nghiên cứu cho đề tài của mình.
5
6. Kết cấu của đề tài nghiên cứu
Ngoài lời mở đầu và kết luận, kết cấu của luận văn gồm 04 chương :
Chương 1: Tổng quan về BHTG và công tác xử lý các tổ chức tín dụng
yếu kém của BHTG.
Chương 2: Phương pháp luận và thiết kế nghiên cứu.
Chương 3: Thực trạng công tác xử lý tổ chức tín dụng yếu kém tại Bảo
hiểm tiền gửi Việt Nam.
Chương 4: Giải pháp nâng cao công tác xử lý tổ chức tín dụng yếu kém
tại Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam trong thời gian tới.
6
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ BẢO HIỂM TIỀN GỬI
VÀ CÔNG TÁC XỬ LÝ CÁC TỔ CHỨC TÍN DỤNG
YẾU KÉM CỦA BẢO HIỂM TIỀN GỬI
1.1. Những vấn đề chung về bảo hiểm tiền gửi
1.1.1. Khái niệm BHTG
BHTG ra đời đầu tiên tại Mỹ từ những năm 1829 của thế kỷ 19, hoạt
động này nhằm phòng ngừa sự đổ vỡ mang tính chất dây chuyền của ngân
hàng đến năm 1934, cơ quan BHTG công khai của Nhà nước Mỹ mới ra
đời (FDIC) nhằm củng cố lòng tin của nhân dân vào hệ thống ngân hàng,
bảo vệ người gửi tiền. Sau những thành công tại Mỹ, các quốc gia trên thế
giới cũng lần lượt cho ra đời các tổ chức BHTG nhằm bảo vệ người gửi
tiền trước những rủi ro tiềm ẩn của các tổ chức tài chính, hạn chế các cuộc
khủng hoảng tài chính và đảm bảo ổn định của hệ thống ngân hàng. BHTG
có thể hiểu là loại hình bảo hiểm có các đặc điểm riêng biệt so với loại hình
bảo hiểm bình thường.
BHTG theo quan điểm của một số nhà nghiên cứu đã đưa ra: “BHTG là
một cơ chế có giới hạn nhưng hình thức cung cấp sự bảo đảm mang tính pháp
lý cho các khoản gốc (và thường cả lãi) của các khoản tiền gửi”, hay “BHTG
là chính sách bảo đảm tất cả hoặc một phần tiền gửi cùng lãi nhập gốc trên tài
khoản tiền gửi sẽ được thanh toán cho người gửi tiền khi ngân hàng nhận tiền
gửi bị phá sản hay mất khả năng thanh toán”. 1
Theo cách hiểu khác thì: “BHTG là loại hình bảo hiểm theo đó bảo đảm
nghĩa vụ chi trả trong tương lai các khoản tiền gửi cho người gửi tiền tại các tổ
chức tham gia BHTG, khi các tổ chức này gặp rủi ro dẫn đến tình trạng không có
khả năng thanh toán các khoản nợ đến hạn bị buộc giải thể hoặc phá sản”.
Bài viết “Mô hình BHTG trong thời kì hội nhập kinh tế quốc tế” TS. Lê Thị Thu Thuỷ trang 6,7 ( tạp chí
luật học số 12/2015-Trường đại học luật Hà Nội)
1
7
BHTG chính là một sự bảo hiểm hoàn toàn cho người gửi tiền, nghĩa là
khi xảy ra sự việc gì thì các khoản tiền này sẽ được bảo toàn hoặc thực hiện
trong gần như tối đa (nếu rủi ro xảy ra mang tính chất lớn, quy mô rộng theo
một giới hạn nhất định theo quy định bảo hiểm). Ví dụ, khi khủng hoảng kinh
tế xảy ra, một số nước lại áp dụng cơ chế bảo hiểm hoàn toàn để ngăn chặn
một cách tốt nhất sự rút tiền đồng loạt, do tâm lý người gửi tiền trong trường
hợp này chắc chắn tin vào BHTG sẽ bảo vệ quyền lợi của họ một cách an toàn
khi ngân hàng nào đó bị suy thoái dẫn đến đổ vỡ. Đối với các nước có sự ổn
định về kinh tế, thị trường tài chính phát triển sẽ thực hiện cơ chế bảo hiểm
có giới hạn tiền gửi để tạo lòng tin của công chúng vào hệ thống tài chính,
giúp ổn định hoạt động của hệ thống tài chính quốc gia.
Tổng hợp các ý kiến thì có thể hiểu: “Bảo hiểm tiền gửi là việc Nhà
nước đưa ra lời đảm bảo tới một giới hạn đối với tiền gửi nhất định nhằm bảo
vệ tiền gửi thông qua các quy định về bảo hiểm tiền gửi đối với người gửi tiền
hay tiền gửi thuộc đối tượng được bảo hiểm tại tổ chức nhận tiền gửi.Hay nói
cách khác “BHTG là cam kết công khai của tổ chức BHTG đối với tổ chức
tham gia BHTG về việc tổ chức BHTG sẽ trả tiền gửi cho người gửi tiền khi
tổ chức tham gia BHTG bị chấm dứt hoạt động và không có khả năng thanh
toán cho người gửi tiền”.
1.1.2. Đặc điểm của BHTG
Hoạt động của bảo hiểm tiền gửi có những đặc điểm chung ở tất cả các
nước trên thế giới, đặc điểm đó như sau:
Thứ nhất, hoạt động bảo hiểm tiền gửi là duy nhất.
Đối với các quốc gia sẽ không bảo hiểm các khoản tiền đầu tư, các cổ
đông lớn của tổ chức huy động tiền gửi, các khoản tiền gửi của ban lãnh đạo,
tiền gửi liên ngân hàng...mà chỉ bảo hiểm tiền gửi. Lý do các khoản không
phải tiền gửi có mức độ rủi ro cao, còn với ban lãnh đạo và các cổ đông lớn ,
8
với vị trí cao và tiềm lực lớn nên họ có thể tự bảo vệ quyền lợi của mình
thông qua các ngân hàng thương mại với lãi suất lớn hơn.
Thứ hai, đối tượng mua bảo hiểm là các tổ chức tín dụng như ngân
hàng, quỹ tín dụng nhân dân và người gửi tiền chính là người đc hưởng lợi từ
hoạt động BHTG này.
Thứ ba, việc đăng ký thủ tục mua bảo hiểm là dành cho các tổ chức tín
dụng chứ không phải người gửi tiền tại các tổ chức này. Các TCTD tham gia
hệ thống BHTG thì tất cả đều được bảo hiểm tiền gửi đều tự động, được bảo
hiểm các khoản tiền gửi trong giới hạn và phạm vi bảo hiểm tại tổ chức tham
gia bảo.
Thứ tư, mục đích của hoạt động bảo hiểm tiền gửi là góp phần đảm bảo
tính ổn định của hệ thống tài chính quốc gia vì vậy Bảo hiểm tiền gửi là loại dịch
vụ (hàng hoá) mang tính xã hội cao, người thụ hưởng dịch vụ là toàn xã hội.
Bảo hiểm tiền gửi được coi là một loại hàng hóa công, dịch vụ công
để đảm bảo an toàn cho người gửi tiền và hệ thống ngân hàng tại mỗi quốc
gia. Tính chất công của Bảo hiểm tiền gửi nhằm bảo vệ quyền và lợi ích
hợp pháp của người gửi tiền. Dịch vụ công này dành cho nhân dân, những
người gửi tiền, việc người này sử dụng không ảnh hưởng nhiều đến người
khác sử dụng chúng.
Người gửi tiền có tiền gửi nằm trong đối tượng được bảo hiểm được
hưởng lợi ngay khi có xảy ra rủi ro. Khi có rủi ro, tổ chức nhận tiền gửi mất
kiểm soát về thanh toán, hoặc đóng cửa, người gửi tiền sẽ được tổ chức
BHTG gửi thanh toán tiền bảo hiểm. Số tiền này là của tổ chức Bảo hiểm tiền
gửi cam kết với tổ chức tham gia BHTG khi thực hiện bảo hiểm.
Không chỉ người gửi tiền được hưởng lợi mà các tổ chức tín dụng tham
gia BHTG cũng được hưởng lợi. Khi khách hàng đắn đo việc gửi tiền vào
ngân hàng nào, thì họ cũng xem xét xem ngân hàng mình gửi tiền có tham gia
9
BHTG không, như một sự đảm bảo cho khoản tiền gửi. Khi tiền gửi được bảo
hiểm, khách hàng an tâm hơn khi lựa chọn tổ chức nhận tiền gửi. Chính vì
vậy, các TCTD sẽ thu hút thêm được nhiều khách hàng và huy động được
nhiều tiền gửi hơn.
Thực tế đã chứng minh, các tổ chức tín dụng tham gia vào bảo hiểm đã
giúp duy trì ổn định kinh tế, rủi ro sẽ giảm bớt đối với người gửi tiền. Ngoài
ra, các đối tượng vay tiền sẽ sử dụng tiền vay hiệu quả và an toàn hơn, các dự
án đầu tư cũng hiệu quả hơn. Vì thế, khi những rủi ro được hạn chế sẽ làm
cho xã hội bình ổn, tạo ra công ăn việc làm cho người lao động, giảm thất
nghiệp, các ngành nghề kinh tế phát triển…đời sống nhân dân được nâng cao.
Chúng ta đều được hưởng lợi từ Bảo hiểm tiền gửi một cách trực tiếp
hay gián tiếp, tuy nhiên một cá nhân, hoặc một tổ chức trong xã hội không thể
có sự thụ hưởng một cách tuyệt đối. Chính vì đặc tính này mà Bảo hiểm tiền
gửi được xếp vào loại hàng hoá công không thuần tuý.
Thứ năm, giấy chứng nhận Bảo hiểm tiền gửi do tổ chức BHTG cấp
chính là minh chứng của hoạt động BHTG cho tổ chức tham gia BHTG.
Thứ sáu, quy định của BHTG về giới hạn, phạm vi bảo hiểm một cách
áp đặt. Sẽ không thể mua thêm các hình thức bảo hiểm khác cho khoản tiền
gửi nhằm được chi trả nhiều hơn giới hạn bảo hiểm. Các khoản này sẽ không
được các tổ chức BHTG thanh toán mà được xử lý như các món nợ khác của
tổ chức tài chính bị phá sản. Giới hạn bảo hiểm này bao gồm cả tiền gửi gốc
và lãi cộng dồn từ ngày gửi tiền đến thời điểm tổ chức tham gia bảo hiểm bị
phá sản. Với các khoản tiền gửi khác nhau sẽ được bảo hiểm khác nhau.
1.1.3. Vai trò của BHTG trong mạng an toàn tài chính quốc gia
An toàn tài chính quốc gia với góc độ là một định chế tài chính đã phản
ánh an toàn của định chế đó nếu nó thực hiện một cách có hiệu quả chức năng
vốn có (cung cấp phương tiện thanh toán cho các hoạt động kinh tế, phân bổ
10
nguồn vốn...), bên cạnh đó, có khả năng xử lý các rủi ro và hạn chế trước khi
các rủi ro đe dọa đến hệ thống tài chính - ngân hàng (Theo Quỹ Tiền tệ Quốc
tế (IMF). Hoặc nói cách khác, mạng an toàn tài chính là một công cụ của
chính sách công được thiết kế nhằm giảm thiểu tối đa rủi ro cũng như chi phí
liên quan đến khủng hoảng của các định chế tài chính.
Mạng an toàn tài chính bao gồm: Chính phủ, Bộ Tài chính, Ngân hàng
Trung ương, tổ chức Bảo hiểm tiền gửi, Cơ quan giám sát tài chính và một số
cơ quan khác liên quan. Trong đó, tổ chức BHTG là cốt lõi. Chính vì vậy,
Bảo hiểm tiền gửi ra đời với một số vai trò sau đây:
Một là, vai trò đầu tiên và quan trọng chính là việc bảo vệ người gửi
tiền và nâng cao niềm tin của công chúng đối với các tổ chức tín dụng. Trong
nền kinh tế thị trường, đối với mỗi quốc gia thì Chính phủ phải bảo vệ người
tiêu dùng nói chung và người gửi tiền nói riêng, đảm bảo sự cân bằng giữa sự
phát triển và đảm bảo quyền lợi của người dân trong xã hội. Vì vậy, BHTG đã
được ra đời và phát triển như một công cụ hữu hiệu để Chính phủ các nước sử
dụng để bảo vệ người gửi tiền.
Hai là, củng cố và xây dựng niềm tin của người dân đối với hệ thống
tài chính - ngân hàng. Tổ chức BHTG ra đời nhằm thay mặt Chính phủ bảo vệ
tiền gửi của người dân, và khi xảy ra khủng hoảng, một số tổ chức tín dụng bị
đổ vỡ thì BHTG này thay mặt chính phủ để giải quyết và có trách nhiệm chi
trả toàn bộ hoặc một phần tiền gửi cho người gửi tiền.
Ngân hàng là cầu nối giữa người có vốn và người cần vốn hay là trung
gian tín dụng, vì thế lòng tin dành cho các tổ chức gửi tiền là một yếu tố quan
trọng, ảnh hưởng lớn đến sự phát triển kinh tế.
Một số hoạt động của Bảo hiểm tiền gửi xây dựng và củng cố niềm tin
của người gửi tiền như:
- Minh bạch hóa thông tin cho công chúng về các ngân hàng;
11
- Nhiệm vụ chính là kiểm tra, giám sát rủi ro đối với TCTD tham gia
BHTG;
- Hỗ trợ các phương án và giải quyết khi các tổ chức tham gia BHTG
khi gặp khó khăn về tài chính nhằm phục hồi hoạt động của tổ chức đó;
- Xử lý tổ chức tín dụng bị đổ vỡ;
- Đảm bảo và thúc đẩy hoạt động tài chính, ngân hàng phát triển lành
mạnh, an toàn;
- Tạo sự cạnh tranh bình đẳng giữa các tổ chức tín dụng;
- Giúp các tổ chức tín dụng hoạt động và phát triển an toàn, lành mạnh
từ khi cấp phép cho đến khi chấm dứt hoạt động…
BHTG còn có vai trò quan trọng trong việc tạo sự phát triển lành mạnh
hoạt động ngân hàng bên cạnh vai trò chính là bảo vệ người gửi tiền. BHTG
đã tạo ra sự công bằng, tạo ra “sân chơi bình đẳng” cho tất cả các tổ chức tín
dụng, đặc biệt là các quỹ tín dụng nhân dân hay tổ chức tài chính vi mô. Bên
cạnh đó, một yếu tố ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động ngân hàng chính là tâm
lý người gửi tiền, thường người gửi tiền sẽ gửi vào các ngân hàng lớn nhưng
nếu các tổ chức tín dụng nhỏ có sự đảm bảo của BHTG sẽ thu hút được lòng
tin của người gửi tiền.
Bằng các nghiệp vụ giám sát, kiểm tra các tổ chức tín dụng để tìm ra
các rủi ro trong quá trình hoạt động, từ đó có các biện pháp giải quyết, BHTG
đã góp phần đảm bảo sự phát triển an toàn, lành mạnh hoạt động ngân hàng.
Không chỉ vậy, BHTG giúp các cơ quan chức năng hoặc tổ chức tín dụng
bằng cách đưa ra các cảnh bảo về tình hình hoạt động, của tổ chức tín dụng có
vấn đề, đưa ra những hành động điều chỉnh kịp thời nhằm quản lý rủi ro, đảm
bảo an toàn trong quá trình phát triển của mình.
Bảo hiểm tiền gửi không chỉ làm cho an toàn mạng tài chính quốc gia mà
còn còn góp phần hỗ trợ các tổ chức tín dụng gặp khó khăn. Trong trường hợ
12
không thể đổ vỡ thì BHTG sẽ đứng ra là người chi trả tiền gửi cho người gửi
tiền. Vì thể mà BHTG đã thúc đẩy quá trình huy động vốn phục vụ phát triển
kinh tế và ổn định xã hội.
1.1.4. Mục tiêu, đối tượng của chính sách Bảo hiểm tiền gửi
1.1.4.1. Mục tiêu
Mục tiêu lợi nhuận hay phi lợi nhuận trong chính sách BHTG ở mỗi
quốc gia là khác nhau, nhưng mục tiêu nào thì cũng hướng tới một số nội
dung cơ bản như sau:
- Hạn chế rủi ro thấp nhất để bảo vệ quyền lợi người gửi tiền bằng một
cơ chế bồi thường ở mức chấp nhận được.
- Phòng ngừa nguy cơ đổ vỡ, hiệu ứng dây chuyền đối với các hoạt
động tín dụng, tránh đổ vỡ hàng loạt, ảnh hưởng tới nền kinh tế.
- Không chỉ bảo vệ người gửi tiền mà còn bảo vệ tổ chức Bảo hiểm tiền
gửi, góp phần làm minh bạch hóa thông tin thị trường, đảm bảo chính trị và
trật tự an toàn xã hội, an ninh kinh tế.
1.1.4.2. Đối tượng
Đối tượng của BHTG bao gồm: tổ chức bảo hiểm tiền gửi, người gửi
tiền, loại tiền gửi được bảo hiểm và các tổ chức tham gia Bảo hiểm tiền gửi.
Tổ chức tham gia Bảo hiểm tiền gửi : Các tổ chức tham gia BHTG
gồm: ngân hàng, quỹ tín dụng nhân dân, trung gian tài chính, công ty tài chính
…các tổ chức này thực hiện một số hoạt động ngân hàng được phép theo quy
định của pháp luật. Với mỗi quốc gia thì có mục tiêu và chính sách mà cơ chế
tham gia được quy định cho phù hợp, có hai hình thức là bắt buộc và tự
nguyện khi tham gia BHTG.
Người gửi tiền thuộc đối tượng được bảo hiểm: “Là đối tượng có các
loại tiền gửi được bảo hiểm (chỉ nội tệ hay cả ngoại tệ) gửi tại tổ chức tham
gia. Tuỳ theo mục tiêu, chính sách của quốc gia mà đối tượng được bảo hiểm
13
là cá nhân hay tổ chức”2
Người gửi tiền không phải nộp phí bảo hiểm mà trách nhiệm này thuộc
về TCTD tham gia bảo hiểm tiền gửi. Khi có sự cố xảy ra, người gửi tiền tại
các TCTD tham gia bảo hiểm tiền gửi sẽ được nhận tiền bảo hiểm theo một
hạn mức chi trả nhất định hoặc nhận toàn bộ số tiền được bảo hiểm mà họ đã
gửi các TCTD khi các tổ chức đó bị đổ vỡ. Tùy thuộc mỗi quốc gia mà số tiền
bảo hiểm được quy định cụ thể theo chính sách BHTG.
Các loại tiền gửi thuộc đối tượng được bảo hiểm: “Tiền gửi được bảo
hiểm là tiền gửi được pháp luật bảo vệ và chịu sự điều chỉnh của chính sách
Bảo hiểm tiền gửi, ngược lại là loại tiền gửi không được bảo hiểm”. 3
1.1.5. Các công cụ của Bảo hiểm tiền gửi
1.1.5.1. Cấp vốn, hỗ trợ tài chính cho hệ thống Bảo hiểm tiền gửi
Cấp vốn hỗ trợ tài chính cho tổ chức tham gia
Vấn đề duy trì tỷ lệ vốn tự có của mỗi thành viên và nguồn vốn đảm
bảo khả năng thanh toán các khoản nợ đến hạn của mỗi thành viên cũng như
các tổ chức tham gia luôn là mục tiêu phải đạt tới của tổ chức Bảo hiểm tiền
gửi. Đây luôn là những vấn đề khó khăn đối với hoạt động bảo hiểm tiền gửi
các quốc gia, đặc biệt trong thời điểm hệ thống ngân hàng gặp khó khăn hoặc
nền kinh tế trong nước cũng như trên thế giới đang đứng trước nguy cơ bùng
nổ cuộc khủng hoảng.
Mối quan tâm của BHTG chính là vốn tự có của các ngân hàng và các
TCTD. Việc tăng cường năng lực tài chính của tổ chức tham gia Bảo hiểm
tiền gửi luôn được mỗi hệ thống Bảo hiểm tiền gửi quan tâm, đưa ra những
cảnh báo cho tổ chức chưa duy trì đủ tỷ lệ này. Vì khi hoạt động của ngân
hàng có biểu hiện bất ổn sẽ làm nảy sinh tâm lý nghi ngờ và tâm lý này sẽ
được lan truyền trong những người có tiền gửi ở ngân hàng.
Hiệp hội Bảo hiểm tiền gửi quốc tế (IADI)
Hiệp hội Bảo hiểm tiền gửi quốc tế (IADI)
2
3
14
