Tội sử dụng trái phép tài sản theo luật hình sự việt nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

PHẠM THỊ HỒNG ĐIỆP

TỘI SỬ DỤNG TRÁI PHÉP TÀI SẢN
THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2014

1


đại học quốc gia hà nội
KHOA LUẬT

PHẠM THỊ HỒNG ĐIỆP

TỘI SỬ DỤNG TRÁI PHÉP TÀI SẢN
THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM
Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự
Mã số

: 60 38 01 04

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Trịnh Tiến Việt

HÀ NỘI - 2014

2


Lời cam đoan

Tôi xin cam đoan đây là công
trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi.
Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong
luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác
và trung thực. Những kết luận khoa học
của luận văn cha từng đợc ai công bố
trong bất kỳ công trình nào khác.

Tác giả luận văn

Phạm Thị Hồng Điệp

3


4


MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục

Danh mục các bảng
Danh mục các biểu đồ
1

MỞ ĐẦU

Chương 1:

NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TỘI SỬ DỤNG TRÁI

9

PHÉP TÀI SẢN TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

1.1.

Khái niệm và ý nghĩa của việc quy định tội sử dụng trái phép
tài sản trong luật hình sự Việt Nam

9

1.1.1
.

Khái niệm và những dấu hiệu pháp lý hình sự của các tội xâm
phạm sở hữu

9

1.1.2

.

Khái niệm tội sử dụng trái phép tài sản trong luật hình sự Việt Nam

17

1.1.3
.

Ý nghĩa của việc quy định tội sử dụng trái phép tài sản trong
luật hình sự Việt Nam

21

1.2.

Khái quát sự hình thành và phát triển của luật hình sự Việt Nam
từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến trước khi ban hành
Bộ luật hình sự năm 1999 về tội sử dụng trái phép tài sản

22

1.2.1
.

Giai đoạn từ sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đến trước
khi pháp điển hóa lần thứ nhất - Bộ luật hình sự Việt Nam
năm 1985

22

1.2.2
.

Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1985 đến trước
pháp điển hóa lần thứ hai - Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999

25

1.3.

Tội sử dụng trái phép tài sản trong bộ luật hình sự một số

27

5


nước trên thế giới
1.3.1
.

Bộ luật hình sự Liên bang Nga

28

1.3.2
.

Bộ luật hình sự Cộng hòa Liên bang Đức

29

1.3.3
.

Bộ luật hình sự Vương quốc Thụy Điển

31

1.3.4
.

Bộ luật hình sự Nhật Bản

32

Chương 2:

35

TỘI SỬ DỤNG TRÁI PHÉP TÀI SẢN TRONG BỘ LUẬT
HÌNH SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH VÀ THỰC TIỄN
XÉT XỬ

2.1.

Tội sử dụng trái phép tài sản trong Bộ luật hình sự Việt Nam
hiện hành

35

2.1.1
.

Các dấu hiệu pháp lý hình sự

35

2.1.2
.

Hình phạt và các biện pháp tư pháp

45

2.2.

Phân biệt tội sử dụng trái phép tài sản với một số tội phạm
khác có liên quan trong Bộ luật hình sự

56

2.2.1
.

Phân biệt tội sử dụng trái phép tài sản với tội lừa đảo chiếm
đoạt tài sản

56

2.2.2
.

Phân biệt tội sử dụng trái phép tài sản với tội lạm dụng tín
nhiệm chiếm đoạt tài sản

57

2.2.3
.

Phân biệt tội sử dụng trái phép tài sản với tội tham ô tài sản

59

2.3.

Thực tiễn xét xử tội sử dụng trái phép tài sản

60

2.3.1

Tình hình xét xử tội sử dụng trái phép tài sản

60

6

.
2.3.2
.

Một số tồn tại, vướng mắc trong lập pháp và thực tiễn xét xử

66

2.3.3
.

Các nguyên nhân cơ bản

73

Chương 3:

76

HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP
NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG QUY ĐỊNH CỦA BỘ
LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ TỘI SỬ DỤNG TRÁI
PHÉP TÀI SẢN

3.1.

Sự cần thiết của việc hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu
quả áp dụng quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam về tội sử
dụng trái phép tài sản

76

3.1.1
.

Về mặt lý luận

76

3.1.2
.

Về mặt thực tiễn

79

3.1.3
.

Về mặt lập pháp

81

3.2.

Hoàn thiện quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam về tội sử
dụng trái phép tài sản

82

3.2.1
.

Nhận xét chung

82

3.2.2
.

Nội dung hoàn thiện

84

3.3.

Những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định của Bộ
luật hình sự Việt Nam về tội sử dụng trái phép tài sản

88

3.3.1
.

Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật

88

3.3.2

Nâng cao trách nhiệm của các cơ quan và người có thẩm quyền

90

7


.

trong điều tra, truy tố, xét xử về tội sử dụng trái phép tài sản

3.3.3
.

Tăng cường công tác quản lý tài sản công, phòng, chống tham
nhũng, lãng phí, sử dụng tài sản sai mục đích

95

KẾT LUẬN

98

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

8

101

DANH MỤC CÁC BẢNG

Số hiệu

Tên bảng

Trang

bảng
2.1

Một số tội danh đã xét xử trong giai đoạn 2009-2013

61

2.2

Tỷ lệ tội sử dụng trái phép tài sản với tổng án xét xử cả

62

năm và số vụ án thuộc Chương xâm phạm sở hữu
2.3

Tổng số án đã xét xử về tội sử dụng trái phép tài sản từ

62

2009-2013

2.4

Các tội xâm phạm sở hữu không có tính chiếm đoạt

64

2.5

Hình phạt áp dụng cho tội sử dụng trái phép tài sản

65

DANH MỤC CÁC BIỀU ĐỒ

Số hiệu

Tên biểu đồ

Trang

Tổng số án đã xét xử về tội sử dụng trái phép tài sản từ

63

biểu đồ
2.1

2009-2013
2.2

Các tội xâm phạm sở hữu không có tính chiếm đoạt

9

64


MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước từ khi Đảng lãnh đạo
nhân dân ta giành được chính quyền thì pháp luật luôn là công cụ sắc bén để
bảo vệ thành quả cách mạng đã đạt được. Trong hệ thống pháp luật nước ta thì
pháp luật hình sự có nhiệm vụ đặc biệt quan trọng để bảo vệ độc lập chủ
quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, chế độ chính trị, chế độ kinh
tế, nền văn hóa quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền và lợi ích
hợp pháp của tổ chức, cũng như mọi hành vi xâm phạm tính mạng, sức khỏe,
danh dự, nhân phẩm, tự do, tài sản, các quyền và lợi ích hợp pháp khác của
công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật xã hội chủ
nghĩa. Trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và
công cuộc cải cách tư pháp hiện nay, việc nghiên cứu về lý luận và thực tiễn
xét xử các tội danh cụ thể được quy định trong Bộ luật hình sự năm 1999 là
rất cần thiết.
Cùng với các ngành luật khác, pháp luật hình sự bảo vệ quyền sở hữu
tài sản của cá nhân, cơ quan, tổ chức và Nhà nước thông qua việc quy định
những hành vi nguy hiểm cho xã hội xâm phạm quyền sở hữu bị coi là tội
phạm và quy định các mức hình phạt tương ứng. Bộ luật hình sự năm 1999
quy định các tội xâm phạm sở hữu tại Chương XIV từ Điều 133 đến Điều 145,
quy định này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc thực thi quyền chiếm
hữu, quyền sử dụng và quyền định đoạt tài sản của chủ sở hữu. Tội sử dụng

trái phép tài sản được quy định tại Điều 142 của Chương XIV, tội phạm này
chỉ xâm phạm quyền sử dụng mà không xâm phạm quyền định đoạt của chủ
sở hữu tài sản.
Trong năm năm từ 2009-2013, Tòa án nhân dân các cấp trong cả nước
chỉ đưa ra xét xử 10 vụ án và 10 bị cáo, chiếm tỷ lệ rất nhỏ 0,003% tổng số vụ
10


án và 0,002% tổng số bị cáo bị đưa ra xét xử trong cả nước về tội sử dụng trái
phép tài sản nhưng có một số vụ án gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng về
kinh tế cũng như tạo dư luận rất xấu trong xã hội, gây bất bình đối với nhân
dân, làm giảm lòng tin của nhân dân đối với Nhà nước, làm giảm uy tín và
ảnh hưởng xấu đến môi trường đầu tư nước ngoài vào Việt Nam và tác động
tiêu cực đến đời sống hàng ngàn người lao động.
Mặc dù các cơ quan tư pháp hình sự trong quá trình áp dụng quy định
của các điều luật thuộc Chương XIV - Các tội xâm phạm sở hữu của Bộ luật
hình sự năm 1999 nhìn chung là thuận lợi nên kết quả điều tra, truy tố, xét xử
nhóm tội xâm phạm sở hữu trong thời gian qua từng bước được nâng cao, bảo
vệ quyền sở hữu tài sản của Nhà nước, cơ quan, tổ chức và cá nhân, góp phần
giữ gìn trật tự an toàn xã hội, phục vụ nhiệm vụ bảo vệ đất nước nhưng công tác
đấu tranh phòng, chống tội phạm vẫn còn nhiều hạn chế trong khi đó diễn biến
của tình hình tội phạm nói chung cũng như các tội xâm phạm sở hữu nói riêng
hết sức phức tạp và đang có xu hướng ra tăng. Thực tiễn áp dụng các quy định
của Bộ luật hình sự năm 1999 về tội sử dụng trái phép tài sản còn gặp nhiều
bất cập do nhận thức và áp dụng không thống nhất các quy định của pháp luật
dẫn tới làm giảm hiệu quả của công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm.
Vì vậy, để làm sáng tỏ các dấu hiệu pháp lý hình sự của tội sử dụng
trái phép tài sản, phân tích khái quát lịch sử hình thành và phát triển của luật
hình sự Việt Nam từ năm 1945 đến nay và thực tiễn xét xử tội phạm này ở
nước ta trong thời gian vừa qua (2009-2013) trên cơ sở đó, tìm giải pháp hoàn

thiện trên phương diện lập pháp hình sự và giải pháp về mặt thực tiễn nhằm
góp phần phòng, chống tội sử dụng trái phép tài sản, bảo đảm trật tự an toàn
xã hội, góp phần phục vụ thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa
đất nước có ý nghĩa cả về chính trị, xã hội cũng như lý luận và thực tiễn. Với
nhận thức trên, học viên đã quyết định chọn đề tài: "Tội sử dụng trái phép tài
sản theo luật hình sự Việt Nam" làm luận văn thạc sĩ luật học của mình.

11


2. Tình hình nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả nhận thấy các công trình, bài
viết nghiên cứu riêng rẽ và độc lập về tội sử dụng trái phép tài sản quy định
tại Điều 142 Bộ luật hình sự năm 1999 không nhiều và trong cả việc ban hành
văn bản hướng dẫn thi hành Bộ luật hình sự.
* Dưới góc độ thực tiễn xét xử, Tòa án nhân dân tối cao và các cơ quan
khác đã có văn bản hướng dẫn việc xử lý một số khía cạnh liên quan đến tội
phạm này như Thông tư liên tịch số 02/2001/TTLT-TANDTC-VKSNDTCBCA-BTP của Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân tối cao, Bộ Công
an và Bộ Tư pháp ngày 25/12/2001 về việc hướng dẫn áp dụng một số quy
định tại Chương XIV "Các tội xâm phạm sở hữu" của Bộ luật hình sự năm
1999. Tuy nhiên, tính đến thời điểm hiện nay chưa có một văn bản pháp lý
nào của cơ quan nhà nước có thẩm quyền hướng dẫn một cách cụ thể, chi tiết
thay thế văn bản hướng dẫn thi hành về nhóm tội xâm phạm sở hữu nói chung
và tội sử dụng trái phép tài sản nói riêng sau khi có Luật sửa đổi, bổ sung một
số điều năm 2009 của Bộ luật hình sự năm 1999.
* Dưới góc độ khoa học pháp lý hình sự, việc nghiên cứu tội sử dụng
trái phép tài sản chưa được quan tâm nghiên cứu mà chỉ đề cập, bình luận
chung trong chương tội phạm của hệ thống giáo trình dành cho hệ đại học của
các cơ sở đào tạo luật học như: 1) Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần
các tội phạm), Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, do GS.TSKH Lê Cảm

chủ biên, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2001 (tái bản năm 2003 và 2007); 2)
GS.TS Nguyễn Ngọc Hòa, Chương XX - Các tội xâm phạm sở hữu, Trong
sách: Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Tập II) do GS.TS Nguyễn Ngọc Hòa
chủ biên, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2010; 3) TS. Trần Minh Hưởng
(chủ biên), TS. Đỗ Đức Hồng Hà, TS. Trịnh Tiến Việt và tập thể tác giả,
Chương XI - Các tội xâm phạm sở hữu, Trong sách: Tìm hiểu Bộ luật hình sự
nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và những văn bản hướng dẫn thi hành,

12


Nxb Lao động, Hà Nội, 2009; 4) TS. Nguyễn Đức Mai (chủ biên), Chương XIVCác tội xâm phạm sở hữu, Trong sách: Bình luận khoa học Bộ luật hình sự 1999
sửa đổi bổ sung săm 2013, phần các tội phạm, Nxb Chính trị quốc gia, Hà
Nội, 2013; 5) TS. Nguyễn Mai Bộ, Các tội xâm phạm sở hữu trong Bộ luật
hình sự 1999 được sửa đổi bổ sung năm 2009, Sách chuyên khảo, Nxb Chính
trị Quốc gia, Hà Nội, 2010; 6) ThS. Đinh Văn Quế, Bình luận khoa học Bộ
luật hình sự năm 1999 (Phần các tội phạm), Tập II- "Các tội xâm phạm sở
hữu", Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, 2002, tái bản 2010; 7) PGS.TS Phùng
Thế Vắc chủ biên, Bình luận khoa học Bộ luật hình sự năm 1999 (Phần các tội
phạm) - Chương IV: Các tội xâm phạm sở hữu, Nxb Công an nhân dân, Hà
Nội, 2001.
* Dưới góc độ đề tài luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ luật học: tương
tự, cũng chưa có công trình khoa học nào đề cập riêng đến tội sử dụng trái phép
tài sản mà chỉ có luận án tiến sĩ luật học đề cập chung về nhóm tội xâm phạm
sở hữu với đề tài: "Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu" của
tác giả Nguyễn Ngọc Chí, Viện Nhà nước và pháp luật, Hà Nội năm 2000.
* Dưới góc độ bài viết trên các tạp chí khoa học, cũng chỉ có một số
bài viết đơn lẻ đề cập trực tiếp hoặc gián tiếp đến tội sử dụng trái phép tài sản
và nhóm tội xâm phạm sở hữu, chẳng hạn: 1) Tội sử dụng trái phép tài sản,
Tạp chí Tòa án nhân dân số 5/2007 của ThS. Mai Bộ; 2) Hoàn thiện các quy

định của Bộ luật hình sự về các tội xâm phạm sở hữu, Tạp chí Tòa án nhân
dân số 1/2009 của TS. Nguyễn Ngọc Anh; v.v...
Tuy nhiên, qua nghiên cứu các công trình cho thấy, tội sử dụng trái
phép tài sản chỉ là một phần trong nội dung nghiên cứu của các tác giả trong
các sách, báo, giáo trình nên chưa phân tích sâu cả về lý luận cũng như thực
tiễn áp dụng. Ngoài ra, có những công trình chỉ tập trung vào phần lý luận nên
các tác giả chưa đưa ra các giải pháp có tính hệ thống, toàn diện nhằm nâng
cao hiệu quả áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 về tội sử

13


dụng trái phép tài sản. Như vậy, dưới góc độ một luận văn thạc sĩ luật học,
cho đến nay chưa có công trình nào đề cập riêng rẽ đến tội sử dụng trái phép
tài sản theo luật hình sự Việt Nam cũng như nghiên cứu thực tiễn xét xử trong
cả nước. Cho nên, việc tác giả lựa chọn đề tài này rõ ràng có tính thời sự và
cấp thiết.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn đúng như tên gọi của nó - Tội sử
dụng trái phép tài sản theo luật hình sự Việt Nam.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về tội sử dụng
trái phép tài sản theo luật hình sự Việt Nam dưới góc độ pháp lý hình sự, khái
quát lịch sử hình thành và phát triển về tội phạm này từ sau Cách mạng Tháng
Tám năm 1945 đến nay. Ngoài ra, luận văn còn phân tích thực tiễn xét xử
trong phạm vi cả nước trong năm năm (2009-2013), đồng thời có so sánh với
pháp luật hình sự một số nước trên thế giới, qua đó nhằm giải quyết nhiệm vụ
và đối tượng nghiên cứu.
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

4.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích của luận văn là làm sáng tỏ một cách tương đối có hệ thống
về mặt lý luận những nội dung cơ bản về tội sử dụng trái phép tài sản theo
luật hình sự Việt Nam và thực tiễn xét xử trong cả nước, từ đó rút ra những
tồn tại, bất cập để đề xuất việc hoàn thiện các quy định về tội phạm này trong
Bộ luật hình sự năm 1999, và các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng trong
thực tiễn góp phần đấu tranh phòng, chống tội phạm nói chung và tội sử dụng
trái phép tài sản nói riêng ở nước ta hiện nay.

14


4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
* Về lý luận: Trên cơ sở nghiên cứu chính sách hình sự của Nhà nước
về tội sử dụng trái phép tài sản, phân tích khái niệm, những dấu hiệu pháp lý
hình sự, lịch sử hình thành và phát triển của tội phạm này trong luật hình sự
Việt Nam từ sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đến nay, cũng như so sánh
với pháp luật hình sự một số nước trên thế giới, qua đó làm sáng tỏ bản chất
pháp lý và những nội dung cơ bản của tội sử dụng trái phép tài sản.
* Về thực tiễn: Nghiên cứu, đánh giá việc áp dụng quy phạm pháp luật
hình sự về tội sử dụng trái phép tài sản trong thực tiễn xét xử trên cả nước
trong năm năm (2009-2013), đồng thời phân tích những tồn tại xung quanh
việc áp dụng pháp luật và trong lập pháp hình sự, từ đó đề xuất những kiến
nghị hoàn thiện Bộ luật hình sự năm 1999 và những giải pháp nâng cao hiệu
quả áp dụng.
5. Cơ sở phương pháp luận và các phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở phương pháp luận
Cơ sở lý luận của luận văn là quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin,
tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về đấu tranh phòng
và chống tội phạm, cũng như thành tựu của các chuyên ngành khoa học pháp

lý như: lịch sử pháp luật, lý luận về Nhà nước và pháp luật, luật hình sự, tội
phạm học, luật tố tụng hình sự và triết học cũng như những luận điểm khoa
học trong các công trình nghiên cứu, sách chuyên khảo và các bài viết đăng
trên tạp chí của một số nhà khoa học luật hình sự Việt Nam và nước ngoài.
5.2. Các phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu của khoa học luật hình
sự như: lịch sử, so sánh, phân tích, tổng hợp, phương pháp xã hội học như thống
kê, định lượng, định tính...để phân tích, tổng hợp các tri thức khoa học luật
hình sự và luận chứng các vấn đề tương ứng được nghiên cứu trong luận văn.

15


6. Những đóng góp mới của luận văn
6.1. Về mặt lý luận
Luận văn nghiên cứu, giải quyết một cách tương đối có hệ thống và
đầy đủ về những vấn đề lý luận và thực tiễn của tội sử dụng trái phép tài sản
theo luật hình sự Việt Nam và đánh giá thực tiễn xét xử trong thời gian năm
năm (2009-2013) trên phạm vi cả nước, đồng thời so sánh với pháp luật hình
sự một số nước trên thế giới, từ đó đưa ra kiến nghị hoàn thiện tội phạm này
trong Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 và những giải pháp nâng cao hiệu
quả áp dụng.
Do đó, luận văn có ý nghĩa làm tài liệu tham khảo lý luận cần thiết
cho các nhà khoa học, luật gia, cán bộ thực tiễn và các sinh viên, học viên cao
học và nghiên cứu sinh chuyên ngành tư pháp hình sự, cũng như góp phần
phục vụ công tác lập pháp và hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự
Việt Nam trong việc đấu tranh phòng, chống tội phạm, cũng như công tác
giáo dục, cải tạo người phạm tội ở nước ta hiện nay.
6.2. Về mặt thực tiễn
Thông qua việc phân tích các dấu hiệu pháp lý hình sự, luận văn góp

phần vào việc xác định đúng đắn những điều kiện cụ thể của các trường hợp
phạm tội cụ thể trong thực tiễn xét xử, đồng thời đưa ra những kiến nghị hoàn
thiện các quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 về tội sử dụng trái
phép tài sản ở khía cạnh lập pháp, cũng như việc áp dụng thống nhất trong
thực tiễn xét xử trên cả nước, qua đó nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh
phòng, chống tội phạm nói chung và tội sử dụng trái phép tài sản nói riêng ở
nước ta hiện nay.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội
dung của luận văn gồm 3 chương:

16


Chương 1: Những vấn đề chung về tội sử dụng trái phép tài sản trong
luật hình sự Vệt Nam.
Chương 2: Tội sử dụng trái phép tài sản trong Bộ luật hình sự Việt
Nam hiện hành và thực tiễn xét xử.
Chương 3: Hoàn thiện pháp luật và những giải pháp nâng cao hiệu quả
áp dụng quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam về tội sử dụng trái phép tài sản.

17


Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TỘI SỬ DỤNG TRÁI PHÉP TÀI SẢN
TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

1.1. KHÁI NIỆM VÀ Ý NGHĨA CỦA VIỆC QUY ĐỊNH TỘI SỬ DỤNG
TRÁI PHÉP TÀI SẢN TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

1.1.1. Khái niệm và những dấu hiệu pháp lý hình sự của các tội
xâm phạm sở hữu
Hiến pháp năm 1992, sửa đổi bổ sung năm 2001 và năm 2013 đã
khẳng định tại Điều 15:
Nhà nước phát triển kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo
cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước, theo định hướng xã
hội chủ nghĩa. Cơ cấu kinh tế nhiều thành phần với các hình thức tổ
chức kinh doanh đa dạng dựa trên chế độ sở hữu toàn dân, sở hữu
tập thể, sở hữu tư nhân, trong đó sở hữu toàn dân và sở hữu tập thể
làm nền tảng [32].
Quyền sở hữu đối với tài sản là quyền quan trọng được pháp luật bảo
vệ, pháp luật nước ta tôn trọng và bảo vệ quyền sở hữu hợp pháp về tài sản
của Nhà nước, tổ chức và mọi công dân [18, tr. 271].
Theo đó, quyền sở hữu về tài sản của công dân, cơ quan, tổ chức, Nhà
nước luôn luôn được pháp luật tôn trọng và bảo vệ. Quyền sở hữu về tài sản
theo quy định tại Điều 164 Bộ luật dân sự năm 2005 gồm ba quyền năng:
quyền chiếm hữu, quyền sử dụng, quyền định đoạt về tài sản.
Điều 182 Bộ luật dân sự năm 2005 quy định quyền chiếm hữu tài sản
thì đây là quyền của chủ sở hữu tài sản tự mình nắm giữ, quản lý tài sản thuộc
sở hữu của mình. Người không phải là chủ sở hữu tài sản cũng có quyền chiếm

18


hữu tài sản trong trường hợp được chủ sở hữu chuyển giao hoặc do pháp luật
quy định.
Quyền sử dụng tài sản quy định tại Điều 192 Bộ luật dân sự năm
2005, đây là quyền của chủ sở hữu được khai thác công dụng, hưởng hoa lợi,
lợi tức từ tài sản. Đối với những người không phải là chủ sở hữu cũng có

quyền sử dụng tài sản trong các trường hợp được chủ sở hữu chuyển giao
quyền sử dụng hoặc do pháp luật quy định.
Điều 195 Bộ luật dân sự năm 2005 quy định quyền định đoạt tài
sản, đây là quyền của chủ sở hữu tài sản chuyển giao quyền sở hữu của mình
cho người khác hoặc từ bỏ quyền sở hữu như bán, tặng cho, thừa kế, từ bỏ
tài sản...
Hành vi xâm phạm quyền sở hữu tài sản là làm cho chủ sở hữu mất đi
quyền năng chiếm hữu, quyền năng sử dụng, quyền năng định đoạt tài sản
hoặc cả ba quyền năng trên. Để các hành vi xâm phạm quyền sở hữu tài sản bị
coi là tội phạm và bị truy cứu trách nhiệm hình sự thì nó phải thỏa mãn các
dấu hiệu chung của tội phạm.
Tuy nhiên, không phải mọi hành vi xâm phạm sở hữu đều bị xử lý
hình sự, việc xử lý phải trên cơ sở giáo dục, thuyết phục mọi công dân có ý
thức chấp hành, nhắc nhở, cảnh cáo, xử lý hành chính, chúng ta chỉ xử lý hình
sự đối với những trường hợp hành vi nguy hiểm cho xã hội ở mức độ đáng kể
hay gây hậu quả nghiêm trọng cho xã hội. Vì vậy, ranh giới xác định trách
nhiệm hình sự với các trách nhiệm pháp lý khác (dân sự, hành chính...) được
phân định rõ ràng trên cơ sở tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành
vi, hậu quả tác hại cũng như mối quan hệ xã hội bị xâm hại, và thái độ của
người thực hiện hành vi... Thực tế cho thấy các tội xâm phạm sở hữu đã gây
ra những thiệt hại không nhỏ về tài sản và tính mạng, sức khỏe của công dân,
ảnh hưởng đến hoạt động đúng đắn của các cơ quan, đơn vị cũng như đến
hoạt động chung của xã hội.

19


Xuất phát từ tầm quan trọng của việc bảo vệ quyền sở hữu tài sản trên
cơ sở các quy định của Hiến pháp năm 1992 được sửa đổi, bổ sung năm 2001
và năm 2013, Bộ luật hình sự năm 1999 được sửa đổi, bổ sung năm 2009 đã

quy định tại Chương XIV - Các tội xâm phạm sở hữu để bảo vệ các lợi ích
trên, qua đó bảo đảm các quyền năng của chủ sở hữu, người quản lý hợp pháp
tài sản được ổn định và tuân thủ các quy tắc xã hội và quy định của pháp luật.
Với những hành vi vi phạm pháp luật ở mức độ cao, cần thiết phải ngăn
chặn và xử lý bằng pháp luật hình sự, Bộ luật hình sự đã quy định các tội phạm
thành một chương để xử lý một nhóm hành vi xâm phạm đến một nhóm quan hệ
xã hội được luật hình sự Việt Nam bảo vệ, đó là các tội xâm phạm sở hữu. Tuy
nhiên, trong phạm vi nội dung nghiên cứu của mục này, chúng tôi chỉ nêu khái
niệm và những dấu hiệu pháp lý hình sự của nhóm tội để chứng minh rằng,
cùng với các khách thể khác thì quyền sở hữu về tài sản cũng là một trong
những khách thể quan trọng được luật hình sự Việt Nam bảo vệ, tôn trọng và bất
kỳ hành vi nào xâm phạm đến nhóm khách thể này bị xử lý theo các quy định
tương ứng của Bộ luật hình sự.
Chính vì vậy, từ các quy định của Hiến pháp, Bộ luật hình sự, dưới góc
độ khoa học luật hình sự, theo chúng tôi khái niệm đang nghiên cứu có thể định
nghĩa như sau: Các tội xâm phạm sở hữu là những hành vi nguy hiểm cho xã
hội được quy định tại Chương XIV Bộ luật hình sự, do người có năng lực trách
nhiệm hình sự và đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý
hoặc vô ý xâm phạm chế độ sở hữu tài sản của Nhà nước, cơ quan, tổ chức và
cá nhân.
Các tội xâm phạm sở hữu mang đầy đủ các dấu hiệu chung của tội
phạm gồm: các tội xâm phạm sở hữu là hành vi nguy hiểm cho xã hội, vì
hành vi đó có khả năng gây ra hoặc gây ra hậu quả pháp lý cho khách thể
được luật hình sự bảo vệ. Các quan hệ sở hữu được luật hình sự bảo vệ thông

20


qua việc quy định tội phạm và hình phạt đối với người thực hiện hành vi xâm
phạm sở hữu vì đây là quan hệ xã hội tồn tại trong lĩnh vực tài sản.

Các tội xâm phạm sở hữu là những hành vi được quy định trong Bộ
luật hình sự, vì Điều 2 Bộ luật hình sự năm 1999 khẳng định: "Chỉ người nào
phạm một tội đã được Bộ luật hình sự quy định mới phải chịu trách nhiệm
hình sự" [27]. Do vậy, chỉ các hành vi xâm phạm sở hữu được quy định từ
Điều 133 đến Điều 145 thuộc Chương XIV - Các tội xâm phạm sở hữu của
Bộ luật hình sự năm 1999 thì mới bị coi là tội phạm và bị truy cứu trách
nhiệm hình sự.
Các tội xâm phạm sở hữu là những hành vi do người có năng lực trách
nhiệm hình sự thực hiện. Người có năng lực trách nhiệm hình sự là con người
cụ thể, đạt độ tuổi luật định, cũng như có khả năng nhận thức và điều khiển
hành vi của mình. Ngoài ra, những người này phải đủ tuổi chịu trách nhiệm
hình sự trên những cơ sở chung luật định.
Các tội xâm phạm sở hữu là những hành vi có lỗi. Lỗi là thái độ tâm
lý của người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội và chỉ người nào có lỗi
mới bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
Các tội xâm phạm sở hữu là những hành vi phải chịu hình phạt. Các
hình phạt mà người phạm tội xâm phạm sở hữu bị áp dụng là các hình phạt
được quy định trong hệ thống hình phạt của Bộ luật hình sự.
Các tội xâm phạm sở hữu mang đầy đủ bốn dấu hiệu pháp lý hình sự,
bao gồm: khách thể của tội phạm, mặt khách quan của tội phạm, chủ thể của
tội phạm và mặt chủ quan của tội phạm.
* Khách thể của các tội xâm phạm sở hữu
Khách thể của các tội xâm phạm sở hữu là quan hệ sở hữu được Bộ
luật hình sự bảo vệ, đây là quan hệ giữa người với người về tài sản. Nội dung
của quyền sở hữu tài sản gồm ba phân quyền: quyền chiếm hữu, quyền sử
dụng, quyền định đoạt tài sản.

21

Đối tượng tác động của các tội xâm phạm sở hữu chủ yếu là tài sản,
những tài sản này thể hiện dưới dạng vật chất có giá trị, giá trị sử dụng và
chúng là thước đo giá trị sức lao động của con người. Đối với những tài sản
không có giá trị hoặc giá trị sử dụng thì không phải là đối tượng tác động của
các tội xâm phạm sở hữu như: tài nguyên thiên nhiên (như: rừng, khoáng
sản), vật có tính năng công dụng đặc biệt (như: ma túy, vũ khí quân dụng,
phương tiện kỹ thuật quân sự, chất nổ, chất phóng xạ...) và những vật mà chủ
sở hữu hủy bỏ hoặc từ chối quyền sở hữu (không phải là chủ sở hữu đánh rơi
hoặc bỏ quên).
Tài sản là đối tượng của các tội xâm phạm sở hữu phải có chủ sở hữu
cụ thể có quyền chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản. Đồng thời, những tài
sản này có khả năng chuyển hóa được giữa các chủ sở hữu với nhau. Ngoài
ra, đối tượng của các tội xâm phạm sở hữu là tài sản thể hiện bằng các loại
giấy tờ có giá trị như cổ phiếu, trái phiếu, công trái...
Những tài sản được chôn cùng người chết nếu có hành vi xâm phạm
thì không thuộc đối tượng tác động của các tội xâm phạm sở hữu mà bị truy
cứu trách nhiệm hình sự về tội xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt.
* Mặt khách quan của các tội xâm phạm sở hữu
Mặt khách quan là mặt bên ngoài của sự xâm hại nguy hiểm đáng kể
cho xã hội đến khách thể được bảo vệ bằng pháp luật hình sự, tức là sự thể
hiện cách xử sự có tính chất tội phạm trong thực tế khách quan [7, tr. 344].
Hành vi nguy hiểm cho xã hội là hành vi xâm hại đến quyền sở hữu về
tài sản như hành vi cướp tài sản, bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản, cưỡng đoạt
tài sản, cướp giật tài sản, công nhiên chiếm đoạt tài sản, trộm cắp tài sản, lừa
đảo chiếm đoạt tài sản, lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, chiếm giữ trái
phép tài sản, sử dụng trái phép tài sản, hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài
sản, thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản của Nhà nước,
vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản. Đây là những hành vi được quy

22

định trong Chương XIV - Các tội xâm phạm sở hữu của Bộ luật hình sự
năm 1999.
Khi có hành vi khách quan của các tội quy định tại Điều 133: tội cướp
tài sản; Điều 134: tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản; Điều 135: tội cưỡng
đoạt tài sản; Điều 136: tội cướp giật tài sản thì đã bị coi là tội phạm mà không
cần hậu quả của tội phạm xảy ra và mối quan hệ nhân quả giữa hành vi nguy
hiểm cho xã hội với hậu quả. Như vậy, đây là các tội phạm có cấu thành hình
thức vì chỉ cần có hành vi khách quan xảy ra được mô tả trong cấu thành tội
phạm thì người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội đã bị truy cứu trách
nhiệm hình sự.
Còn với các tội quy định tại Điều 136: tội cướp giật tài sản; Điều 137:
tội công nhiên chiếm đoạt tài sản; Điều 138: tội trộm cắp tài sản; Điều 139:
tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản; Điều 140: tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt
tài sản; Điều 141: tội chiếm giữ trái phép tài sản; Điều 142: tội sử dụng trái
phép tài sản; Điều 143: tội hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản; Điều 144: tội
thiếu trách nhiệm gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước; Điều 145: tội
vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản chỉ bị coi là tội phạm khi tài sản bị
xâm phạm có giá trị định lượng nhất định tùy theo quy định của từng tội phạm
cụ thể. Như vậy, đây là các tội phạm có cấu thành vật chất. Một số trường hợp
tài sản bị xâm phạm dưới mức khởi điểm thì phải có một trong các dấu hiệu như
gây hậu quả nghiêm trọng; đã bị xử phạt vi phạm hành chính mà còn vi phạm;
đã bị kết án nhưng chưa được xóa án tích mà còn vi phạm mới bị truy cứu trách
nhiệm hình sự.
Thời điểm hoàn thành của các tội phạm được xác định bởi:
Đối với các tội xâm phạm sở hữu có cấu thành hình thức và trong
trường hợp phạm tội do thực hiện hành vi hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài
sản dưới mức định lượng bị truy cứu trách nhiệm hình sự nhưng đã bị xử phạt

23


vi phạm hành chính hoặc đã bị kết án nhưng chưa được xóa án tích mà còn vi
phạm thì tội phạm được coi là hoàn thành từ thời điểm thực hiện hành vi xâm
phạm sở hữu.
Đối với các tội xâm phạm sở hữu có cấu thành vật chất thì tội phạm
hoàn thành khi thực hiện hành vi xâm phạm sở hữu với định lượng tài sản quy
định trong từng điều luật cụ thể và gây ra hậu quả nghiêm trọng, hậu quả rất
nghiêm trọng, hậu quả đặc biệt nghiêm trọng.
* Chủ thể của các tội xâm phạm sở hữu
Chủ thể của tội phạm là người có lỗi (cố ý hoặc vô ý) trong việc thực
hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội bị luật hình sự cấm, có năng lực trách
nhiệm hình sự và đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự theo luật định [7, tr. 343].
Người có năng lực trách nhiệm hình sự là con người cụ thể, đạt độ tuổi do
pháp luật hình sự quy định và có khả năng nhận thức cũng như điều khiển
hành vi của mình. Việc quy định người đạt độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự
thì họ cũng đồng thời là người có năng lực trách nhiệm hình sự, trừ trường
hợp những người không có năng lực trách nhiệm hình sự.
Như vậy, chủ thể của các tội xâm phạm sở hữu là chủ thể thường họ
có thể là bất kỳ người nào đạt độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự và có năng lực
trách nhiệm hình sự. Ngoài hai dấu hiệu nêu trên thì tội thiếu trách nhiệm gây
thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản Nhà nước còn cần có dấu hiệu là người có
nhiệm vụ trực tiếp trong việc quản lý tài sản của Nhà nước, ở tội này điều luật
quy định phải là chủ thể đặc biệt. Đối với tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, tội
lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, tội sử dụng trái phép tài sản thì dấu
hiệu đặc biệt "người có chức vụ, quyền hạn" của chủ thể lại là dấu hiệu định
khung tăng nặng của tội phạm.
* Mặt chủ quan của các tội xâm phạm sở hữu

24


Mặt chủ quan của tội phạm là mặt bên trong của sự xâm hại nguy
hiểm đáng kể cho xã hội đến khách thể được pháp luật hình sự bảo vệ; lỗi là
thái độ tâm lý của chủ thể được thể hiện dưới hình thức cố ý hoặc vô ý đối với
hành vi nguy hiểm cho xã hội do mình thực hiện và đối với hậu quả của hành
vi đó [7, tr. 344].
Mặt chủ quan của các tội xâm phạm sở hữu là diễn biến bên trong
phản ánh trạng thái tâm lý của chủ thể đối với hành vi xâm phạm và hậu quả
do hành vi đó gây ra, gồm các yếu tố: lỗi, động cơ, mục đích.
Yếu tố lỗi của nhóm tội xâm phạm sở hữu thực hiện với hình thức lỗi
cố ý, quy định từ Điều 133 đến Điều 143 Bộ luật hình sự năm 1999 và chỉ có
hai điều luật còn lại là thực hiện với hình thức lỗi vô ý.
Động cơ phạm tội là động lực bên trong thúc đẩy người phạm tội thực
hiện hành vi phạm tội cố ý. Trong nhóm các tội xâm phạm sở hữu chỉ có tội
sử dụng trái phép tài sản quy định tại Điều 142 Bộ luật hình sự năm 1999 đòi
hỏi động cơ vụ lợi là dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tội phạm. Khi khác,
động cơ phạm tội lại được quy định là yếu tố định khung tăng nặng trách
nhiệm hình sự theo quy định tại điểm đ "vì lý do công vụ của người bị hại"
thuộc khoản 2 Điều 143: tội hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản.
* Hình phạt áp dụng với các tội xâm phạm sở hữu
Hình phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của Nhà nước
được quyết định trong bản án kết tội có hiệu lực pháp luật của Tòa án để tước
bỏ hay hạn chế quyền, tự do của người bị kết án theo các quy định của pháp
luật hình sự [7, tr. 675].
Các hình phạt được quy định tại các điều khoản của Chương XIV Các
tội xâm phạm sở hữu nằm trong hệ thống hình phạt của Bộ luật hình sự hiện
hành. Trong đó, các hình phạt chính được áp dụng trong 13 điều luật với
46 khoản quy định về tội phạm và 62 lượt hình phạt được quy định trong

25