Tư tưởng hồ chí minh về giáo dục thanh niên và vận dụng tư tưởng này trong quá trình giáo dục thanh niên việt nam hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
----------------------------

NGUYỄN THỊ HIỀN

TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ GIÁO DỤC THANH NIÊN VÀ
SỰ VẬN DỤNG TƯ TƯỞNG NÀY TRONG QUÁ TRÌNH GIÁO DỤC
THANH NIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Triết học

Hà Nội – 2014


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
----------------------------

NGUYỄN THỊ HIỀN

TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ GIÁO DỤC THANH NIÊN VÀ
SỰ VẬN DỤNG TƯ TƯỞNG NÀY TRONG QUÁ TRÌNH GIÁO DỤC
THANH NIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY

Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Triết học
Mã số: 60.22.03.01

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thái Sơn

Hà Nội – 2014


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự
hướng dẫn của PGS.TS Nguyễn Thái Sơn. Các số liệu trong luận văn là chính
xác, tôi xin chịu mọi trách nhiệm trước nhà trường và pháp luật nếu phát hiện
đây là công trình nghiên cứu của người khác.
Hà Nội, ngày tháng

năm 2014

Học viên

Nguyễn Thị Hiền

1


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lòng trân trọng và biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Nguyễn
Thái Sơn - Người đã hướng dẫn tận tình và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn
Thạc sỹ này. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô trong khoa Triết học –
Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc Gia Hà Nội đã
giảng dạy, cung cấp cho tôi những kiến thức để tôi hoàn thành luận văn Thạc
sĩ này trong điều kiện tốt nhất.
Hà Nội, ngày tháng

năm 2014

Học viên

Nguyễn Thị Hiền

2


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................... 1
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu ............................................................. 5
3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn........................................................ 8
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................... 8
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu ............................................. 9
6. Những đóng góp mới của đề tài ............................................................... 9
7. Kết cấu của đề tài .................................................................................... 10
NỘI DUNG...................................................................................................... 11
Chương 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ GIÁO DỤC THANH NIÊN ..... 11
1.1 Quan niệm của Hồ Chí Minh về thanh niên và công tác giáo
dục thanh niên. ............................................................................................ 11
1.1.1 Quan niệm của Hồ Chí Minh về thanh niên ................................. 11
1.1.2. Quan niệm của Hồ Chí Minh về vị trí, vai trò và công tác
giáo dục thanh niên ................................................................................. 11
1.2. Nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục thanh niên ..... 15
1.2.1. Giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên............................... 15
1.2.2. Giáo dục lý tưởng cộng sản, tinh thần quốc tế vô sản cho
thanh niên ................................................................................................ 19
1.2.3. Giáo dục tinh thần đoàn kết, ý thức tổ chức kỷ luật và tinh
thần yêu lao động cho thanh niên........................................................... 20
1.2.4. Giáo dục ý thức học tập, tinh thần phấn đấu rèn luyện,

không ngừng vươn lên cho thanh niên .................................................. 23
1.2.5. Giáo dục đạo đức mới, lối sống giản dị, trong sáng, lành
mạnh cho thanh niên ............................................................................... 26
Chương 2 GIÁO DỤC THANH NIÊN VIỆT NAM THEO TƯ TƯỞNG
HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY - THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP..................... 31

1


2.1. Thực trạng vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục thanh
niên và những vấn đề đặt ra....................................................................... 31
2.1.1. Quan điểm của Đảng về sự vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh
về giáo dục thanh niên ............................................................................. 31
2.1.2. Thực trạng vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục
thanh niên ................................................................................................ 38
2.2. Một số giải pháp vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục
thanh niên trong quá trình giáo dục thanh niên hiện nay ...................... 61
2.2.1. Tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác
thanh niên thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa. .............. 61
2.2.2. Đổi mới công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, truyền thống,
lý tưởng, đạo đức và lối sống cho phù hợp với đặc điểm của từng
đối tượng thanh niên ............................................................................... 70
2.2.3. Giải pháp đưa tư tưởng Hồ Chí Minh vào cuộc sống, hoạt
động của thanh niên và phong trào thanh niên ..................................... 73
2.2.4. Tiếp tục đẩy mạnh cuộc vận động học tập và làm theo tấm gương
đạo đức Hồ Chí Minh cho đối tượng là đoàn viên thanh niên...................... 78
KẾT LUẬN ..................................................................................................... 81
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................... 84

2

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Chủ tịch Hồ Chí Minh là nhà tư tưởng lớn, nhà văn hóa lớn của dân tộc và
thời đại. Hơn nửa thể kỷ qua, Đảng cộng sản Việt Nam đã liên tục khẳng định
vai trò, ý nghĩa, tác dụng to lớn của tư tưởng Hồ Chí Minh đối với cách mạng
Việt Nam. Đến Đại hội đại biểu toàn quốc toàn quốc lần thứ VII (6-1991), Đảng
ta đã trân trọng ghi vào Cương lĩnh và Điều lệ: “Đảng ta lấy chủ nghĩa Mác –
Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành
động”. Đây là bước phát triển mới hết sức quan trọng trong nhận thức và tư duy
lý luận của Đảng ta.
Thanh niên là lực lượng rất quan trọng của dân tộc. Sự phát triển của thanh
niên không những quan hệ đến vận mệnh và tương lai của đất nước, của dân tộc,
mà còn ảnh hưởng tới tương lai của nhân loại. Vì thế, bất cứ quốc gia và chế độ
xã hội nào muốn tồn tại, phát triển, muốn vững vàng và cường thịnh đều phải
quan tâm đến việc chăm lo giáo dục đào tạo thế hệ tương lai. Nhận thức rõ điều
đó, Hồ Chí Minh đã khẳng định: “…Nước nhà thịnh hay suy, yếu mạnh một
phần lớn là do thanh niên” [33, tr. 84]. Từ nhận thức rõ vị trí của thanh niên
trong sự phát triển của đất nước, Hồ Chí Minh rất coi trọng việc giáo dục họ.
Trong toàn bộ di sản lý luận của Hồ Chí Minh, phần viết về thanh niên được
Người đề cập nhiều. Qua gần 50 bài nói, bài viết gửi thanh niên và đặc biệt là
việc làm, tấm gương của Người đối với thanh niên, chúng ta thấy được sự quan
tâm, chăm sóc, giáo dục và tin tưởng của Hồ Chí Minh đối với thanh niên Việt
Nam. Thông qua những nội dung, phương pháp giáo dục sâu sắc, phong phú,
thiết thực, tư tưởng của Hồ Chí Minh về thanh niên đã góp phần quyết định
thắng lợi sự nghiệp đào tạo thanh niên ở nước ta.
Hồ Chí Minh cho rằng thanh niên là lớp người trẻ tuổi có hoài bão, ước
mơ, giàu nghị lực và rất khao khát với lý tưởng cao đẹp, có đức xả thân vì

1


nghĩa lớn và lòng vị tha sâu sắc. Đó là một lứa tuổi đang ở thời kỳ sung sức
vươn lên và đón nhận, lứa tuổi ham hiểu biết, khám phá, tự thể nghiệm mình,
có khả năng tiềm ẩn trong việc thực hiện lý tưởng, niềm tin và mục tiêu cao
quý của xã hội. Đó là lứa tuổi có tính nhạy cảm nhanh với cái mới, cái đẹp và
cái tiến bộ, mà ít chịu ảnh hưởng của những tiêu cực và thành kiến của quá
khứ. Đồng thời, Hồ Chí Minh đánh giá thanh niên với tất cả những ưu điểm
vốn có của họ, coi họ là “bộ phận quan trọng của dân tộc”, là “lực lượng nòng
cốt để xây dựng xã hội mới”, “thanh niên là người tiếp sức cách mạng cho thế
hệ già, đồng thời là người phụ trách dìu dắt thế hệ thanh niên tương lai, tức
các cháu nhi đồng”. Cùng với những ưu điểm đó, Hồ Chí Minh cũng chỉ ra
những nhược điểm, những thiếu sót của thanh niên. Đó là sự thiếu từng trải,
thiếu kinh nghiệm trong cuộc sống, một số chưa chịu khó học tập, mắc bệnh
hình thức, bệnh cá nhân, tự cao, tự đại… Hồ Chí Minh yêu cầu mọi thanh
niên phải chống tâm lý tư lợi, ham sung sướng, tránh khó nhọc; Chống thói
quen xem khinh lao động, nhất là lao động chân tay; chống lười biếng, xa xỉ;
chống kiêu ngạo, giả dối, hình thức, khoe khoang… Do vậy nếu được giáo dục
tốt, phù hợp với tính cách và tâm lý, một sự giáo dục tiến hành trên cơ sở tạo ra
những điều kiện vật chất, tinh thần cho sự phát triển tính cách, tâm lý đó, và biết
định hướng, động viên đúng mức thanh niên sẽ say sưa với lý tưởng sống cao
đẹp, phát huy tài năng, tính sáng tạo sẵn sàng hy sinh vì đại nghĩa. Tư tưởng Hồ
Chí Minh về thanh niên, di sản tinh thần mà Chủ tịch Hồ Chí Minh để lại cho
chúng ta thật là vô giá và hết sức phong phú trên nhiều phương diện, cho nhiều
tầng lớp và đối tượng thanh niên khác nhau.
Trước lúc đi xa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã để lại cho Đảng ta, Nhà nước và
nhân dân ta bản Di chúc bất hủ, trong đó, khi nói về thanh niên, Người đã tha
thiết căn dặn: “Đảng cần phải chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng cho họ, đào
tạo họ thành những người thừa kế xây dựng xã hội chủ nghĩa vừa “hồng” vừa

“chuyên”. Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và

2


rất cần thiết” [47, tr. 498]. Thực hiện lời căn dặn đó, Đảng và Nhà nước ta luôn
dành cho sự nghiệp giáo dục, đào tạo và rèn luyện thế hệ trẻ những sự quan tâm
mạnh mẽ theo nhiều cách khác nhau. Đặc biệt, trong thời kỳ đổi mới và hội nhập
quốc tế, Đảng Cộng sản Việt Nam đã ban hành một nghị quyết của Bộ Chính trị
(1991) và hai Nghị quyết của Ban Chấp hành Trung ương (1993 và 2008)
chuyên về thanh niên và công tác thanh niên. Nghị quyết số 25 của Ban Chấp
hành Trung ương Đảng khóa X đã xác định mục tiêu chung về phát triển thanh
niên: “Tiếp tục xây dựng thế hệ thanh niên Việt Nam giàu lòng yêu nước, tự
cường dân tộc; kiên định lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; có đạo
đức, ý thức chấp hành pháp luật, sống có văn hóa, vì cộng đồng; có năng lực,
bản lĩnh trong hội nhập quốc tế; có sức khỏe, tri thức, kỹ năng và tác phong
công nghiệp trong lao động tập thể, trở thành những công dân tốt của đất
nước…”. Quán triệt tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Nghị quyết của Đảng,
Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí
Minh lần thứ X đã xác định một trong các phương hướng của công tác Đoàn và
phong trào thanh thiếu nhi nhiệm kỳ 2012- 2017 đó là: “Tăng cường giáo dục
chính trị tư tưởng, đạo đức cách mạng, truyền thống, lịch sử dân tộc, văn hoá,
lối sống, ý thức chấp hành pháp luật cho thanh thiếu nhi. Xác định nội dung
xuyên suốt trong công tác giáo dục của Đoàn là bồi đắp lý tưởng, ước mơ, hoài
bão, niềm tin, khát vọng cao đẹp của thanh niên đóng góp vào sự nghiệp xây
dựng và bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ mới; góp phần hình thành lớp thanh niên
ưu tú trên mọi lĩnh vực, kế thừa trung thành và xuất sắc sự nghiệp cách mạng
của Đảng, của dân tộc, “vừa hồng, vừa chuyên” theo tư tưởng của Bác Hồ”. Rõ
ràng, ngày nay thanh niên và vấn đề thanh niên đã trở thành vấn đề trọng yếu,
gắn liền với chiến lược phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa và con người Việt Nam

của Đảng và Nhà nước, là một trong những vấn đề cấp thiết được quan tâm ở
tầm quốc gia.

3


Tư tưởng Hồ Chí Minh đối với công tác giáo dục thanh niên là một hệ
thống những quan điểm hoàn chỉnh, thể hiện sự quan tâm đặc biệt đối với
thanh niên, một tầm nhìn chiến lược đối với lực lượng quan trọng này.
Theo Hồ Chí Minh, trong quá trình lãnh đạo đất nước, Đảng Cộng Sản Việt
Nam phải luôn đề cao vai trò, vị trí của thanh niên, xác định thanh niên là
rường cột của nước nhà, chủ nhân tương lai của đất nước, là lực lượng
xung kích trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, một trong những nhân tố
quyết định sự thành bại của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất
nước, hội nhập quốc tế và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Thanh niên được đặt
ở vị trí trung tâm trong chiến lược bồi dưỡng, phát huy nhân tố và nguồn
lực con người.
Tiếp thu và kế thừa tư tưởng Hồ Chí Minh về thanh niên, Nghị quyết Hội
nghị lần thứ tư Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa VII về công tác thanh
niên trong thời kỳ đổi mới đã khẳng định: “Sự nghiệp đổi mới có thành công
hay không, cách mạng Việt Nam có vững bước theo con đường xã hội chủ
nghĩa hay không, phần lớn tùy thuộc vào lực lượng thanh niên, vào việc bồi
dưỡng, rèn luyện thế hệ thanh niên, công tác thanh niên là vấn đề sống còn
của dân tộc, là một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của cách
mạng” [67, tr. 6]. Rõ ràng công tác giáo dục thanh niên vừa mang tính chiến
lược, vừa cấp thiết, cơ bản, vừa toàn diện và công phu. Nó không chỉ là công
việc của trước mắt, mà còn là công việc to lớn, lâu dài của tương lai đất nước.
Cuối thể kỷ XX, đầu thế kỷ XXI, tình hình thế giới và trong nước diễn
biến rất phức tạp. Nhiều nhân tố tiêu cực từng ngày, từng giờ ảnh hưởng đến
thanh niên. Trước hết là sự khủng hoảng niềm tin vào tương lai của chủ nghĩa

xã hội sau khi Liên Xô và các nước Đông Âu sụp đổ. Sau hai mươi năm đổi
mới, chuyển sang phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng tự hào. Tuy nhiên, trong
những năm gần đây, do tác động tiêu cực của nền kinh tế thị trường và hạn

4


chế của các biện pháp giáo dục thanh niên đã ảnh hưởng tiêu cực tới nhận
thức thanh niên. Đã không ít thanh niên dao động về lý tưởng, lệch lạc trong
nhận thức về giá trị cuộc sống, bàng quàng với trách nhiệm xã hội, lười biếng
lao động, chạy theo lối sống thực dụng, buông thả, phai nhạt lý tưởng, bất
chấp những quy phạm đạo đức, truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc, chà
đạp lên những khuôn mẫu đạo đức cách mạng, tự do tùy tiện, không chịu học
tập, thiếu ý thức rèn luyện phấn đấu vươn lên, thoái hóa đạo đức, đặc biệt tình
trạng phạm pháp trong thanh niên có chiều hướng gia tăng. Trong khi đó,
công tác giáo dục thanh niên còn có sự tách rời giữa học chữ và học làm
người, giữa học tập chuyên môn nghiệp vụ với rèn luyện phẩm chất, tư cách,
đạo đức chưa gắn bó chặt chẽ với nhau.
Không khắc phục tình trạng đó, chúng ta không thể có được những thanh
niên vừa “hồng” vừa “chuyên” để đáp ứng yêu cầu và đòi hỏi của sự nghiệp
đổi mới toàn diện, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước với mục
tiêu xây dựng thành công Chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Trong sự nghiệp ấy,
thanh niên nhất định sẽ gánh vác những trọng trách to lớn nhưng vô cùng khó
khăn, phức tạp. Chính vì thế, tại đại hội IX, Đảng ta lại nhấn mạnh: “đối với
thế hệ trẻ, chăm lo giáo dục, bồi dưỡng đào tạo, phát triển toàn diện về chính
trị, tư tưởng đạo đức, lối sống, văn hóa, phát huy vai trò xung kích trong sự
nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” [33, tr. 126]. Như vậy trước yêu khách
quan và cấp bách của công cuộc đổi mới, việc giáo dục thanh niên theo tư
tưởng Hồ Chí Minh là nội dung hết sức quan trọng.

Vì những lý do trên đây, tôi chọn đề tài: “Tư tưởng Hồ Chí Minh về
giáo dục thanh niên và sự vận dụng tư tưởng này trong quá trình giáo dục
thanh niên Việt Nam hiện nay” làm đề tài luận văn tốt nghiệp của mình.
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục thanh niên là đề tài khá quen thuộc.
Đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về giáo dục thanh niên với nhiều cách

5


tiếp cận khác nhau. Như công trình nghiên cứu của tác giả TS. Đoàn Nam
Đàn (2008), Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục thanh niên, Nxb Chính trị
Quốc gia; Nxb Thanh niên (2002), Hồ Chí Minh về giáo dục và tổ chức thanh
niên; Viện Hồ Chí Minh và các lãnh tụ của Đảng (2007), Hồ Chí Minh về
giáo dục, bồi dưỡng thanh, thiếu niên và nhi đồng, Nxb Lao động – Xã hội. ..
TS. Đoàn Nam Đàn (2008), Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục thanh
niên, Nxb Chính trị Quốc gia, đã làm rõ nguồn gốc, quá trình hình thành và tư
tưởng cơ bản của chủ tịch Hồ Chí Minh về giáo dục thanh niên và sự vận
dụng, phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục thanh niên ở nước ta hiện nay.
Cuốn sách của Nxb Thanh niên (2002), Hồ Chí Minh về giáo dục và tổ
chức thanh niên bao gồm những bài viết, bài nói của Hồ Chí Minh về công
tác giáo dục và tổ chức thanh niên từ năm 1921 đến năm 1969 được tuyển
chọn từ bộ sách Hồ Chí Minh toàn tập. Cuốn sách được viết thành 3 phần:
Phần I: Giáo dục, đào tạo thanh niên; Phần II: Xây dựng Đoàn, đoàn kết tập
hợp thanh niên; Phần III: Mối quan hệ xây dựng Đảng và xây dựng Đoàn.
Cuốn sách là tài liệu để tác giả tiếp cận được với những câu nói, đoạn trích và
tư tưởng của Hồ Chí Minh về giáo dục và đào tạo thanh niên, cũng như cách
thức xây dựng Đoàn, đoàn kết và tập hợp thanh niên.
Công trình nghiên cứu của tập thể tác giả Viện Hồ Chí Minh và các lãnh
tụ của Đảng (2007), Hồ Chí Minh về giáo dục, bồi dưỡng thanh, thiếu niên

và nhi đồng, Nxb Lao động – Xã hội. Với kết cấu 2 phần: Phần thứ nhất: Hồ
Chí Minh với thanh, thiếu niên và nhi đồng, là tập hợp các câu nói của Hồ Chí
Minh về thanh niên và thiếu niên, nhi đồng; Phần thứ 2: Nghiên cứu, học tập
và vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về thanh, thiếu niên và nhi đồng, là tập
hợp các bài viết của các tác giả trên cơ sở tư tưởng Hồ Chí Minh về thanh
thiếu niên, từ đó đề ra những phương pháp giáo dục, bồi dưỡng thanh, thiếu
niên và nhi đồng trong giai đoạn hiện nay. Công trình tập hợp những bài viết
đa dạng và phong phú về chủ đề thanh niên như: Tư tưởng Hồ Chí Minh về

6


giáo dục thanh niên của PGS, TS Lê Văn Tích và TS. Nguyễn Minh Đức;
Chủ tịch Hồ Chí Minh với sự nghiệp đào tạo, rèn luyện người thanh niên kiểu
mới của PGS, TS Đỗ Huy; Quan điểm Hồ Chí Minh về nhiệm vụ của thanh
niên của ThS. Trần Thị Huyền; Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục và rèn
luyện đạo đức cách mạng cho thanh niên; Góp phần tìm hiểu tư tưởng Hồ Chí
Minh về công tác giáo dục thanh niên, học sinh, sinh viên của tác giả Nguyễn
Tiến Thủ; ThS. Lê Thị Thu Hồng với bài viết “Giáo dục thanh niên lòng yêu
nước, tự cường dân tộc theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”; Bồi dưỡng
chính trị cho thanh niên dưới ánh sáng tư tưởng giáo dục của Bác Hồ - Lê
Xuân Lựu. Đồng thời với những bài viết về nội dung giáo dục thanh niên
trong tư tưởng Hồ Chí Minh, công trình nghiên cứu còn tập trung đưa ra
những giải pháp để giáo dục thanh niên như: TS. Đoàn Nam Đàn với bài viết
“Một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao chất lượng giáo dục thanh niên
theo tư tưởng Hồ Chí Minh”; Bản chất của thanh niên Việt Nam và nội dung,
phương pháp giáo dục thanh niên của tác giả Nguyễn Khánh Toàn. Qua đó,
tác giả hiểu thêm tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục thanh niên và trên cơ sở
tiếp thu, tác giả phân tích sâu hơn, phong phú hơn nội dung giáo dục thanh
niên cũng như đưa ra những giải pháp của riêng mình.

Những công trình trên đã có nhiều đóng góp quan trọng không những về
mặt lý luận mà kết quả nghiên cứu còn được ứng dụng vào thực tiễn giáo dục.
Song, dưới góc độ chuyên ngành Triết học, việc nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí
Minh về giáo dục thanh niên, qua đó vận dụng tư tưởng này vào giáo dục
thanh niên ở nước ta hiện nay, nhằm đắp ứng yêu cầu và nhiệm vụ của sự
nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước từ năm 2000 – nay thì chưa có
công trình nào đầu tư nghiên cứu toàn diện.
Luận văn nghiên cứu và góp phần đánh giá, tổng kết công tác thanh niên
của Đảng, Nhà nước và các tổ chức thanh niên trong quá trình đổi mới đất
nước và hội nhập quốc tế.

7


Vì vậy, nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục thanh niên và vận
dụng tư tưởng này vào quá trình giáo dục thanh niên Việt Nam hiện nay là vấn
đề thiết thực cả mặt lý luận và thực tiễn, do đó được tác giả chọn làm đề tài luận
văn tốt nghiệp.
3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn
3.1 Mục đích của luận văn:
Mục đích của luận văn là nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục
thanh niên, thực trạng thanh niên trong bối cảnh hiện nay và công tác giáo dục
thanh niên để từ đó đề xuất những giải pháp vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh
vào quá trình giáo dục thanh niên trong giai đoạn hiện nay.
3.2 Nhiệm vụ của luận văn:
- Phân tích làm rõ khái niệm thanh niên, giáo dục thanh niên; những nội
dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục thanh niên.
- Làm rõ quan điểm của Đảng về công tác giáo dục thanh niên; đánh giá
khái quát thực trạng thanh niên và việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về
công tác giáo dục thanh niên ở nước ta hiện nay, nguyên nhân mặt mạnh và

yếu. Từ đó đưa ra một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao chất lượng giáo
dục thanh niên trong giai đoạn hiện nay trên cơ sở tư tưởng Hồ Chí Minh.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
+ Đối tượng nghiên cứu: Tư tưởng Hồ Chí Minh về thanh niên và
công tác giáo dục thanh niên Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.
+ Phạm vi nghiên cứu của luận văn:
- Tìm hiểu một số vấn đề cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo
dục thanh niên thông qua các bài nói, bài viết, việc làm và tấm gương của Hồ
Chí Minh, để làm cơ sở cho việc vận dụng vào thực tiễn giáo dục đào tạo
thanh niên ở nước ta hiện nay.
- Đề tài sẽ làm rõ thực trạng việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về
giáo dục thanh niên ở nước ta hiện nay; qua đó luận văn nêu lên một số giải

8


pháp chủ yếu nhằm nâng cao chất lượng giáo dục thanh niên trên cơ sở tư
tưởng Hồ Chí Minh.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
- Luận văn dựa trên cơ sở nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin;
tư tưởng Hồ Chí Minh về thanh niên và công tác giáo dục thanh niên; những
quan điểm, đường lối và chính sách của Đảng và Nhà nước đối với thanh niên
trong thời kỳ đổi mới được thể hiện qua các văn kiện Đại hội VI, VII, VIII,
IX, X, XI, đặc biệt là Nghị quyết 25-NQ/TW ngày 25/7/2008 của Ban Chấp
hành Trung ương Đảng khóa X về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối
với công tác thanh niên thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa”
- Ngoài ra, luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học:
lôgic – lịch sử, phân tích – tổng hợp, và các phương pháp văn bản học, thống
kế, so sánh, điều tra xã hội học để phục vụ cho việc nghiên cứu.
6. Những đóng góp mới của đề tài

- Trên cơ sở kế thừa có chọn lọc những thành quả đạt được trong các tác
phẩm, những công trình nghiên cứu của các tác giả có liên quan đến đề tài,
đồng thời thông qua việc trình bày tương đối có hệ thống tư tưởng cơ bản của
Hồ Chí Minh về giáo dục thanh niên, để qua đó khái quát giá trị lý luận và
những tư tưởng chỉ đạo thực tiễn của Hồ Chí Minh, nhằm phục vụ cho công
tác giáo dục thanh niên ở nước ta hiện nay.
- Luận văn nghiên cứu và góp phần đánh giá, tổng kết công tác thanh
niên của Đảng, Nhà nước và các tổ chức thanh niên trong quá trình đổi mới
đất nước và hội nhập quốc tế.
- Thông qua phân tích tình hình vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo
dục thanh niên ở nước ta hiện nay, luận văn cung cấp thêm những tư liệu về
các mặt thành công và hạn chế của tình hình giáo dục thanh niên Việt Nam
hiện nay.

9


- Đề ra những giải pháp chủ yếu có tính khả thi trong thực tiễn, nhằm
nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục thanh niên ở nước ta hiện nay trên
cở sở tư tưởng Hồ chí Minh.
7. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, và tài liệu tham khảo, luận văn được kết
cấu 2 chương, 4 tiết và phần danh mục tài liệu tham khảo.

10


NỘI DUNG
Chương 1
TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ GIÁO DỤC THANH NIÊN

1.1 Quan niệm của Hồ Chí Minh về thanh niên và công tác giáo dục
thanh niên.
1.1.1 Quan niệm của Hồ Chí Minh về thanh niên
Với Hồ Chí Minh khi nói về thanh niên, đó là: thanh niên là rường cột
của đất nước, tương lai của dân tộc và hạnh phúc của mỗi gia đình. Điều dễ
nhận thấy là mỗi lần nói, viết về thanh niên Hồ Chí Minh thường viết rất ngắn
gọn, đơn giản, nhưng rất sâu sắc, mục đích là làm cho mọi thanh niên đều có
thể hiểu được và qua đó thấy được trách nhiệm của mình để tham gia vào
công cuộc xây dựng đất nước.
Trong thư gửi thanh niên và nhi đồng toàn quốc nhân dịp Tết Nguyên
Đán năm 1946, Hồ Chí Minh viết: “Một năm khởi đầu từ mùa xuân. Một đời
khởi đầu từ tuổi trẻ. Tuổi trẻ là mùa xuân của xã hội” [40, tr. 167]. Ở đây, Hồ
Chí Minh đã chỉ ra tuổi thanh niên là thời kỳ đẹp nhất, sống động nhất, như
mùa xuân trăm hoa đua nở, tràn đầy nhựa sống. Đó là hình ảnh nói lên sức trẻ
có thể đào núi, lấp biển, mà cả dân tộc và xã hội luôn kỳ vọng, tin yêu.
Như vậy, khi nói về thanh niên Hồ Chí Minh đều cho rằng: thanh niên
là một lực lượng còn trẻ, có sức khỏe, năng động, sáng tạo, giàu nghị lực, có
lý tưởng cao đẹp, là lực lượng có thể đảm trách và hoàn thành tốt các nhiệm
vụ khó khăn, nặng nề khi cách mạng giao phó.
1.1.2. Quan niệm của Hồ Chí Minh về vị trí, vai trò và công tác giáo
dục thanh niên
Nhìn nhận và đánh giá đúng thanh niên, trước hết phải xác định vị trí
của thanh niên trong xã hội và vai trò của nó trong tiến trình phát triển xã hội.
Đây là vấn đề có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, có tác dụng chỉ đạo và định

11


hướng cho công tác giáo dục đào tạo thanh niên, giúp họ khắc phục những

mặt yếu của mình và chuẩn bị hành trang để bước vào đời. Khi đánh giá về vị
trí, vai trò của thanh niên trong sự nghiệp cách mạng của dân tộc, Hồ Chí
Minh cho rằng:
Thanh niên là một bộ phận quan trọng của dân tộc, là người chủ tương
lai của đất nước.
Thanh niên là lực lượng xung kích của cách mạng, là cánh tay đắc lực,
đội hậu bị tin cậy của Đảng.
Hồ Chí Minh không những coi thanh niên là người kế tục và phát triển
thành tựu của các thế hệ đi trước mà còn xác định rõ vai trò của thanh niên là
người có trách nhiệm chăm lo, dìu dắt các em thiếu niên, nhi đồng: “thanh
niên là người tiếp sức cách mạng cho thế hệ thanh niên già, đồng thời là
người phụ trách, dìu dắt thế hệ thanh niên tương lai - tức các cháu thiếu niên
nhi đồng” [46, tr. 306].
Đánh giá cao vai trò vị trí của thanh niên, nhưng Hồ Chí Minh không
đánh giá chung chung mà luôn gắn thanh niên với dân tộc, với giai cấp công
nhân, nhân dân lao động và với Đảng Cộng sản Việt Nam. Người thường
xuyên quan tâm giáo dục, tổ chức, hướng dẫn để thanh niên làm tốt vai trò
đặc biệt của mình. Hồ Chí Minh khẳng định “phẩm chất của thanh niên là tốt,
mọi việc đều hăng hái xung phong, không ngại khó, có chí tiến thủ” [47, tr.
498], nhưng Hồ Chí Minh cũng không quên chỉ ra những khuyết điểm của
thanh niên như bệnh chủ quan, tự mãn, ham chuộng hình thức, thiếu thực tế,
anh hùng rơm... Vì thế, để xứng đáng là người chủ tương lai của đất nước,
thanh niên “cần phải hăng hái tham gia kháng chiến... rèn luyện mình thành
chiến sỹ kiên quyết, gan góc, không sợ nguy hiểm, không sợ khó khăn, yêu lao
động, kính trọng của công, chống quan liêu tham ô lãng phí. Phải yêu Tổ quốc,
dũng cảm hy sinh cho Tổ quốc. Phải gắn yêu nước chân chính với quốc tế vô
sản chân chính. Thật thà trung thành với nhân dân, với Đảng, với Chính phủ”

12

[43, tr. 66]. “Thanh niên phải đoàn kết chặt chẽ, phấn đấu anh dũng, vượt khó
khăn, thi đua giúp sức vào sự nghiệp xây dựng nước nhà” [41, tr. 85]. “Thanh
niên phải có chí tự động, tự cường, tự lập... có khí khái làm việc, không ham
địa vị, ham tiến bộ, ham học hỏi, đã làm gì thì làm đến nơi đến chốn” [41, tr. 375].
Hồ Chí Minh khuyên thanh niên: “Không có việc gì khó, chỉ sợ lòng
không bền. Đào núi và lấp biển, quyết chí ắt làm nên” [42, tr. 95]. Người dạy
thanh niên phải kiên quyết làm bằng được những điều sau: “a) Các sự hy sinh
khó nhọc thì mình làm trước người ta, còn sự sung sướng thanh nhàn thì mình
nhường người ta hưởng trước (tiên thiên hạ ưu, hậu thiên hạ lạc). b) Các việc
đáng làm, thì khó mấy cũng cố chịu quyết tâm làm cho kỳ được. c) Ham làm
những việc ích quốc lợi dân, Không ham địa vị và công danh phú quý. d)
Đem lòng chí công vô tư mà đối với người, đối với việc. e) Quyết tâm làm
gương về mọi mặt: siêng năng, tiết kiệm, trong sạch. f) Chớ kiêu ngạo, tự
mãn, tự túc. Nói ít làm nhiều, thân ái đoàn kết...” [41, tr. 185 - 186].
Đặc biệt, Hồ Chí Minh luôn đặt niềm tin và mong đợi ở thanh niên.
Người đưa ra dự báo hết sức đúng đắn mà nay đã trở thành hiện thực: “Với
một thế hệ thanh niên hăng hái kiên cường, chúng ta nhất định thành công
trong sự nghiệp bảo vệ miền Bắc, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước”
[40, tr. 375].
Những quan điểm trên của Hồ Chí Minh về thanh niên cho chúng ta
phương pháp luận trong đánh giá thanh niên là: Cần hiểu đúng lớp trẻ; Coi họ
là những người đang trưởng thành có nhiều mâu thuẫn trong quá trình đang
lớn lên; họ năng động, sôi nổi với những diễn biến tâm sinh lý phức tạp, thích
tự do nhưng cũng thích khám phá thế giới quanh mình; Gắn họ với hoàn cảnh
lịch sử cụ thể. Phải nắm được những nhu cầu lợi ích nào mà thanh niên đang
quan tâm. Phải tin yêu lớp trẻ.
Trên cơ sở nhìn nhận vai trò quyết định của thanh niên đối với sự
nghiệp cách mạng và tương lai của dân tộc, đất nước, Hồ Chí Minh đã dành

13


sự quan tâm đặc biệt đến công tác thanh niên. Chính Hồ Chí Minh đã sáng lập,
rèn luyện Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh. Sau khi giành được chính
quyền, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lãnh đạo Nhà nước đề ra các chính sách
thanh niên phù hợp với từng thời kỳ cách mạng, đặc biệt là về mặt giáo dục,
đào tạo. Công tác thanh niên mà cơ bản là đào tạo, giáo dục, phát huy thanh
niên theo Hồ Chí Minh là quá trình tác động đồng bộ của các chủ thể từ gia
đình, đoàn thể, xã hội cho đến các cấp ủy đảng và chính quyèn. Hồ Chí Minh
đưa ra luận điểm nổi tiếng: “Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích
trăm năm thì phải trồng người” [36, tr. 129]. Trước lúc đi xa, trong Di chúc để
lại cho Đảng và dân tộc, Hồ Chí Minh còn căn dặn: “Bồi dưỡng thế hệ cách
mạng cho đời sau là việc rất quan trọng và rất cần thiết” [ 47, tr. 510].
Nội dung bao quát của công tác thanh niên của Chủ tịch Hồ Chí Minh
là hình thành “lớp người kế thừa xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa “hồng” vừa
chuyên” [47, tr. 510]. “Hồng” theo tư tưởng của Hồ Chí Minh là “quyết tâm
suốt đời đấu tranh cho Đảng, cho cách mạng. Đó là “điều chủ chốt nhất”; còn
“chuyên” là trình độ chính trị, văn hóa, khoa học, kỹ thuật và quân sự.
Tầm quan trọng của việc giáo dục – đào tạo thanh niên cho sự nghiệp
cách mạng: Khi đề cập tới vấn đề giáo dục thanh niên, trong tất cả các bài nói
và bài viết Hồ Chí Minh chưa đưa ra một khái niệm cụ thể nào về giáo dục
thanh niên. Ta biết đến khái niệm giáo dục, đó là: “Giáo dục là hoạt động
nhằm tác động một cách có hệ thống đến sự phát triển tinh thần, thể chất của
một đối tượng nào đó, làm cho đối tượng ấy dần dần có được những phẩm
chất và năng lực như yêu cầu đề ra” [4, tr. 395] . Hay theo Phạm Văn Đồng
“Giáo dục là rèn luyện con người, vũ trang cho con người những hiểu biết và
kỹ năng nhằm đảm đương những công việc ích nước, lợi nhà trong từng thời
gian của lịch sử dân tộc” [14, tr. 9]. Từ khái niệm trên và qua tìm hiểu các bài
nói, bài viết về thanh niên, về giáo dục của Hồ Chí Minh có thể khái quát như

sau: Giáo dục thanh niên là hoạt động nhằm tác động một cách có hệ thống

14


đến sự phát triển tinh thần, thể chất của một lớp người trẻ tuổi, thông qua việc
dạy chữ, dạy nghề, dạy người, tạo nên cho xã hội nguồn nhân lực trẻ có trình
độ chính trị, văn hóa, khoa học kỹ thuật, chuyên môn nghiệp vụ và phẩm chất
đạo đức tốt để phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
1.2. Nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục thanh niên
1.2.1. Giáo dục tinh thần yêu nước cho thanh niên
Trong số những vấn đề cần giáo dục thanh niên, Hồ Chí Minh đặt lên
hàng đầu vấn đề giáo dục tinh thần yêu nước. Trong 5 điều Bác dạy thiếu niên
nhi đồng thì điều thứ nhất là “Yêu tổ quốc, yêu đồng bào”. Đối với thanh niên
Hồ Chí Minh yêu cầu: “Trước hết phải yêu tổ quốc, yêu nhân dân, phải có
tinh thần dân tộc vững chắc và tinh thần quốc tế đúng đắn” [43, tr. 455]. Đây
là một lời dặn dò đơn giản nhưng là cả một tấm lòng yêu nước, thương dân
của Người. Một tình cảm thiêng liêng và mênh mang được Hồ Chí Minh cô
đọng để dặn dò thanh niên.
Hồ Chí Minh rất coi trọng việc giáo dục truyền thống dân tộc, chủ yếu
là giáo dục lòng yêu nước cho tầng lớp nhân dân, đặc biệt là tầng lớp thanh
niên với những mức độ, hình thức rất phong phú.
Qua các giờ học nội khóa ở Trường Dục Thanh (Phan Thiết) năm 1910,
Hồ Chí Minh dựa trên kiến thức lịch sử tiến hành việc giáo dục lòng yêu nước,
truyền thống dân tộc cho học sinh. Ví như, khi dạy hai từ Pháp “rivie`re”
(nghĩa là “con sông”), “montagame” (nghĩa là “núi”), Thầy đã diễn nôm câu
thơ lục bát:
Núi kia là núi của ai?
Sông sâu nước biếc chảy dài về đâu.
Hai câu thơ không chỉ giúp học sinh nắm vững nghĩa của hai từ Pháp

mà còn gợi cho hoc sinh suy nghĩ về tình trạng đất nước (núi – sông) đang bị
quân thù giày xéo. Hồ Chí Minh thường phổ biến cho học sinh thơ ca yêu

15


nước của Phan Bội Châu, Đông Kinh Nghĩa Thục…để khơi dậy ở học sinh
tinh thần yêu nước.
Trong thời gian ở Xiêm (nay là Thái Lan, 1928 – 1929), Thầu Chín, tên
gọi của Hồ Chí Minh lúc ấy, tổ chức, vận động, giáo dục kiều bào vốn có tinh
thần nước. Người tổ chức diễn kịch, thường là “kịch về lịch sử Việt Nam mất
nước”, viết thơ ca về các anh hùng dân tộc, như bài ca “Trần Hưng Đạo”. Bài
ca này “được truyền bá một cách mau chóng và thần diệu, chỉ một thời gian
không lâu, Trần Hưng Đạo đã trở thành người anh hùng cứu quốc, có sức cổ
vũ mạnh mẽ lòng yêu nước của đồng bào, làm cho nhanh chóng giác ngộ, xóa
bỏ những cảnh bê tha rượu chè, cờ bạc; biết đoàn kết với nhau để góp phần
vào sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc” [57, tr. 193].
Trong suốt cả cuộc đời hoạt động cách mạng, Hồ Chí Minh luôn luôn
chăm lo giáo dục những truyền thống tốt đẹp của dân tộc cho cán bộ, cho thế
hệ trẻ. Người quan niệm, việc kế thừa và phát huy những truyền thống đó
phải dựa trên một cơ sở nhận thức cần thiết về lịch sử, đất nước và con người
Việt Nam.
Trong những lớp huấn luyện cán bộ thời tiền khởi nghĩa, Hồ Chí Minh
đã soạn ra những bài diễn ca rất dễ hiểu, dễ nhớ về lịch sử và địa lý để giáo
dục truyền thống yêu nước dân tộc. Trong bài “Nên học sử ta” và quyển “Lịch
sử nước ta”, Hồ Chí Minh đều nhấn mạnh:
Dân ta phải biết sử ta,
Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam.
Hồ Chí Minh căn dặn phải học lịch sử vì “sử dạy cho ta những chuyện
vẻ vang của tổ tiên ta…”. Người đau xót nhắc lại, có những trí thức Việt Nam

đào tạo dưới thời Pháp thuộc, biết mọi chuyện trên thế giới mà lại “mù tịt” về
lịch sử và địa lý nước nhà. Hồ Chí Minh nói: “Trước kia, khi thực dân Pháp
còn cai trị nước ta, có những người tri thức Việt Nam rất thông thuộc lịch sử
địa lý và các chuyện thần thoại của nước Pháp, của Hy Lạp và La Mã. Nhưng

16


khi hỏi đến các vị anh hùng là tổ tiên, ông cha mình, hỏi đến địa lý nước mình
thì lại mù tịt” [47, tr. 556].
Hồ Chí Minh đòi hỏi, người Việt Nam cần “hiểu rõ lịch sử, đất nước,
con người và những cái vốn rất quý báu của mình” [47, tr. 556]. Quyển “Lịch
sử nước ta” là một loại sử diễn ca, được nhân dân yêu thích. Vì vậy, sách đã
nhanh chóng đi vào quần chúng cách mạng, khơi dậy tinh thần yêu nước và ý
chí đấu tranh giành độc lập. Đồng thời, Hồ Chí Minh cũng viết các quyển
“Địa dư của nước ta”, “Địa dư Cao Bằng” để giáo dục lòng yêu tổ quốc cho
đồng bào. “Qua việc học lịch sử và địa dư nước nhà đã làm cho chúng tôi tăng
thêm lòng yêu nước, căm thù giặc. Thật thế, không ai yêu nước hơn khi biết
nước mình bị chà đạp, dân mình bị làm nô lệ; không ai tin tưởng, dũng cảm
hơn khi biết được truyền thống oanh liệt, bất khuất của cha ông mình” [37, tr. 34].
Hồ Chí Minh đã nêu cao nhiều truyền thống tốt đẹp tiêu biểu cho tâm
hồn và phẩm giá dân tộc kết tinh những giá trị của nền văn hóa dân tộc. Về
phương diện này, lịch sử Việt Nam với hàng nghìn năm đấu tranh dựng nước
và giữ nước đầy gian nan thử thách nhưng đầy vinh quang rạng rỡ, với nền
văn hóa lâu đời mang đậm tính nhân dân và dân tộc, để lại cho chúng ta một
di sản vô giá, luôn luôn là nền tảng cho mọi công cuộc phục hưng dân tộc,
Người đã nói đến: “Tinh thần tự tôn tự lập của dân tộc ta” [35, tr. 410], “nhân
dân ta rất cần cù, thông minh, khéo léo” [36, tr. 292], nói đến lòng nhân đạo,
những truyền thống anh hùng của “một dân tộc anh hùng” [42, tr. 331].
Truyền thống yêu nước đã có trong lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ

nước của dân tộc. Thánh Gióng, Hai Bà Trưng, Triệu Thị Trinh, Đinh Bộ
Lĩnh, Lê Hoàn, Trần Quốc Toản, Trần Nhật Duật, Lê Lợi, Nguyễn Huệ... đều
là những người chí lớn, tài cao, lập công khi đang ở tuổi thanh niên. Hồ Chí
Minh đã khái quát truyền thống đó trong cuốn “Lịch sử nước ta”:
“Thiếu niên ta rất vẻ vang,
Trẻ con Phù Đổng tiếng vang muôn đời” [34, tr. 327].

17


Trong các truyền thống quý báu của dân tộc, Hồ Chí Minh đặc biệt nêu
cao chủ nghĩa yêu nước, tinh thần “Không có gì quý hơn độc lập tự do” và
tinh thần đoàn kết dân tộc. Hồ Chí Minh nói: “Dân ta có một lòng nồng nàn
yêu nước. Đó là một truyền thống quý báu của ta. Từ xưa đến nay, mỗi khi tổ
quốc bị xâm lăng, thì tinh thần ấy lại sôi nổi, nó kết thành một làn sóng vô
cùng mạnh mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm, khó khăn, nó nhấn
chìm tất cả lũ bán nước và cướp nước” [35, tr. 484 – 485]. Tự hào trước
những trang sử oai hùng, những chiến công hiển hách của dân tộc. Hồ Chí
Minh nhắc nhở mọi người phải biết ơn và ghi nhớ công lao của các vị anh
hùng dân tộc: “Chúng ta phải ghi nhớ công lao của các vị anh hùng dân tộc vì
các vị ấy là tiêu biểu cho một dân tộc anh hùng” [35, tr. 485].
Hồ Chí Minh đã ví truyền thống tốt đẹp như “các thứ của quý” có khi
bị “cất dấu kín đáo trong rương, trong hòm”, có khi được trưng bày trong tủ
kính, trong bình pha lê, rõ ràng dễ thấy” [35, tr. 485], và nhiệm vụ của chúng
ta là phải phát hiện ra những “thứ của quý” ấy và đem “ thực hành” vào sự
nghiệp cách mạng hiện nay. Muốn vậy, truyền thống dân tộc, truyền thống
yêu nước không những được kế thừa và phát huy, mà còn phải được nâng cao
lên một tầm cao mới, chất lượng mới theo yêu cầu của cách mạng trong từng
thời kỳ lịch sử cụ thể. Như Hồ Chí Minh đã khẳng định, trong thời đại ngày
nay, “Muốn cứu nước và giải phóng dân tộc không có con đường nào khác

ngoài con đường cách mạng vô sản” [36, tr. 114]. Mọi truyền thống dân tộc
phải được nâng cao trên lập trường cách mạng của giai cấp vô sản: chủ nghĩa
yêu nước phát triển thành chủ nghĩa yêu nước xã hội chủ nghĩa, truyền thống
anh hùng nâng lên thành chủ nghĩa anh hùng cách mạng, ý thức độc lập tự do
của dân tộc chuyển thành ý thức độc lập dân tộc gắn liền với tự do của nhân
dân, tinh thần đoàn kết dân tộc nâng lên thành tinh thần làm chủ tập thể của
nhân dân lao động.

18


1.2.2. Giáo dục lý tưởng cộng sản, tinh thần quốc tế vô sản cho thanh niên
Theo Từ điển tiếng Việt, lý tưởng là “mục đích cao nhất, tốt đẹp nhất
mà người ta mong muốn đạt tới” [4, tr. 873]; Từ điển xã hội học, lý tưởng là
“những khát khao, nguyện vọng, tư tưởng về tương lai tốt đẹp mà con người
hằng mong tới, là trạng thái hoàn hảo nhất mà người ta mong muốn đạt tới”
[75, tr. 182].
Lý tưởng phản ánh xu thế phát triển của xã hội, những khát vọng của
con người, phản ánh cái cần phải có, cái có thể có. Do là sự phản ánh những
khát vọng, những hoài bão của con người mà lý tưởng, một mặt, vừa mang
tính thời đại, vừa mang tính vượt trước.
Theo C. Mác, lý tưởng cách mạng là lợi ích chân chính của con người
trong quan niệm của thời đại đó. Quá trình thực hiện lý tưởng cách mạng
chính là quá trình đấu tranh để thỏa mãn nhu cầu, lợi ích đó. Nói cách khác, lý
tưởng cách mạng là những khát vọng về lợi ích đã trở thành tình cảm và lý trí,
lương tâm và danh dự của con người, của một thế hệ, một cộng đồng.
Bởi vậy, giáo dục lý tưởng cách mạng cho thế hệ trẻ Việt Nam nói
chung, cho thanh niên nói riêng là một trong những vấn đề được Hồ Chí Minh
đặc biệt quan tâm. Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong lần gặp gỡ với thanh niên, đã
nói: “…chúng ta không được một phút nào quên lý tưởng cao cả của mình là

phấn đấu cho Tổ quốc ta hoàn toàn độc lập, cho chủ nghĩa xã hội hoàn toàn
thắng lợi trên đất nước ta” [37, tr. 20]. Theo Hồ Chí Minh, giáo dục lý tưởng
cách mạng cho thanh niên, trước hết là giáo dục nhận thức để giác ngộ lý
tưởng “độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội”. Hồ Chí Minh đã dạy
rằng: thanh niên sinh viên có giác ngộ lý tưởng mới giúp họ hiểu lý tưởng đó
cao đẹp như thế nào, mới xây dựng cho họ niềm tin vào chủ nghĩa xã hội và
lý tưởng cách mạng. Giác ngộ lý tưởng cách mạng cho thanh niên sinh viên
còn nhằm làm cho họ thấy rõ trách nhiệm của mình trong việc thực hiện lý
tưởng, đồng thời có quan điểm và hành động đúng đắn để biến lý tưởng thành

19