Phạm trù kính ngữ trong tiếng nhật

DAI HOC QUÓC GIÀ HA NÓI
TRl/ÒNG DAI HOC KHOA HOC XÀ HÓI VA NHÀN VÀN

oOo—

—

Nguyèn Thi Thu Hirong

r

•V

PIIAM IRIJ KIMl NGIJ' TKONG TIl^N» MIAI
(CO SO SÀÌVH V«I CÀC l»IIlJ'<]flV« TIIÌIV BlfilJ THI LICII Si/ TKOIVG IIK\(S V I l ì l )

Chuyén ngành: Ly luàn Ngòn ngtif
Ma so: 5 . 04. 08

/v

r

LUAN AN TRAC SY KHOA HOC NGU YAN

Nguòi ftuóìig ddn

: PTS Nguyén Ihi Yiét Thanh

r"

1
V

/N.

HA NOI-1998

v-R/5f

J


Tòi xin cam doari ve tinh trung thuc cua
luàn àn. De tài va hu&ng nghìèn cùu hoàn toàn
mài me. Toàn bp tu lìèu duac su dung trong luàn
àn do tòi thu thap. Néu sai tòi xin hoàn toàn
chiù tràch nhiém.

X

•

9

Tac già

Nguyén Thi Thu Huong


MUC LUC

•

•

Sótrang
PHAN MÒ DAU

C huong 1
I.

Giói thièu qua vi khài niém kinh ngO

15

IL

Vài net vi tién trình phàt trièn cùa pham trìi kinh ngir tiéngNhàt

19

IIL

Ca ca'u xa bòi Nhat Bàn - nhan té qui dinh loai hình kinh ngir

26

Chuong 2
Phàn 1;

38

Dinh nghìa va ngi? cành sir dung cu thè cùa càc thè kinh ngit

39

L

Thè kinh trong( sonkeigo)

39

IL

Thè khiém tòn( kenjogo)

40

III.

Tliè lich su( teineigo)

42

Kfnh ngu" duac bièu thi bang phuang thirc ngu phàp

43

L

Phuang thiic càc phu to bién dói tijf

44

1.

Phuang thiic dùng tiép dàu té

44

2.

Phuang thiic dùng tiép vT té

53

IL

Phuang thùc bién dói trong noi bo mot tìjr

56

L

Tlié tòn kinh (sonkeigo)

58

2.

Tliè hien khiém nhuòng( kenjogo)

60

3.

Tliè Ijch su( teineigo)

61

4.

Càc ménh lenii thiic kinh ngu

63

Kinh ngu duac bièu thi bang phuang phàp tir vung

65

Phuang thirc su dung nhijìig tu* dóng nghìa mang sàc Ihài kinh

65

Phàn 2;

Phàn 3
L

ngu trong thè kinh tiong( sonkeigo) va thè kliiém nhuòug
(kenjogo)

IL

Phuang thiic su dung tu dóng ngiiTa trong dang thirc lich su

82


trung hoà( teineigo)
III

He th6ng tu ximg ho tiéng Nhàt

86

ChuomgS
Càc qui tàc su dung kinh ngu" cu thè trong càc b6i cành xà hói

10^

Nhàt Bàn
I.

NhOng yéu t6 chi ph6i qua trình giao tiép

108

II.

Càc qui tàc xa hói à6'\ vói viéc sur dung kinh ngO

111

III.

Càc qui tàc thuàn ngòn ngu trong và'n de sìf dung kinh ngiì

121

C huong 4

126

Dói chiéu so sành phucrng phàp biéu thi lich su trong tié'ng Vièt
va pham tiìi kinh ngu" trong tièng Nhàt
Phdn 1:

Vài net khài quàt ve pham trù lich su trong tièng Vièt

127

Phdn 2:

So sành càc phuang thóc biéu hièn Ijch su trong tiéng Vièt va

130

tièng Nhàt
I.

So sành dò'i chié'u càc phuang thùc Ijch su ca bàn nhà't trong

131

kinh ngiJ tièng Nhàt va pham trù lich su tièng Vièt
II.

So sành mot s6 càc phuang tién biéu hièn lich su khàc trong
tièng Vièt va tièng Nhàt

III.

139

So sành d6i chiéu hai he th6ng tu xung ho tièng Nhàt va tièng
Vièt

IV.

140

So sành càc càu tiùc ménh lénh, yéu càu, de nghj trong tièng
Vièt va tièng Nhàt

162
KÉTLUÀN

168

TÀI LIÉU THAM KHÀO

173

PHU LUC

180


Nlìfing

clifc viéì idi sii dung

irong luàn

C r C T : chu thé'pjao tiép
CTPN: c///J the phàt ngón
ìyVGV: dói tuoiìg giao iìep
D l l N: dói tu'ong tiép nhan

àn


PHAN MÒ DAU

I. LY DO CIION Dl1 TÀI:
Khi di cap dén nhiJng dac dièm ca bàn cùa tiéng Nhàt, ngoài
nhihìg dac dièm vi loai hình, vi tinh phóc tap cùa he théng vàn tu , vi su
Idiàc biét giói tinh àiih huòng dén qua trình su dung ngón ngi?, hàu nhu
khóng ai là khóng nhac dén mot pham trù dac biet cùa tiéng Nhàt, dò là
pham trù kinh ngft ( ^Khu-

Keigo).

Kinh ngG ( ^X M ) là tén goi cùa pham trù lich su trong tiéng Nhàt.
Nói dén pham trù lich su khóng phài chi nói dén nhffng lòi nói boa my,
ngot ngào, nhung hành vi khéo léo, khuón phép trong giao tiép bang ngòn
ngO, càc hành vi ùng xù ma con nói dén nhung cài khàc nùa. " Lich su
bao góm nhung yéu té va chu^n muc trong nói nàng ùng xù. Nhò Ijch su,
chùng ta co thè dat duac nhung diéu chùng ta mong muén mot càch tot
nhàt. Nhung yéu té chu^n mUc này, mot màt mang nhung net chung cho
moi dàn toc trèn thè giói, mat khàc mang sàc thài dac trung cho mèi còng
dóng" [11.1995].
Pham trù lich su duac nhà nghién cihi N.Boston va J.S.Loke nhàc
tói tir nhung nàm 1870, nhung mài 100 nàm sau, cho tói nhung nàm 70
cùa thè ky 20 này, v^in di lich su mói dugc nàng lèn thành ly thuyét
"Theory of Politeness". Càc nhà nghién cùu tièu bièu nhu R. Lakoff,
S.Levison, P.Brown, P.Grice, L.Goffman, J.N. Leech da néu ra mot ly
thuyé't lich su chung cho moi dàn toc trèn thè giói.


Tuu chung lai, co 4 giàc dò tiép càn vói vàn d i lich su :
1- Giiic dò cliudn xft lioi: ( The social - norm view )

Mói mot xà hói co mot he théng ( mot tàp bop càc tiéu chudn) càc

net quy uóc chi ro càch ùrng xù cu thè trong mot bèi cành cu thè nào do,

hoac là chi ro càch suy nghT thich ùng trong mot truòng hap cu thè nào

dò. Khi hành vi cùa ta chu^'n muc thi chùng ta dat duac Ijch su, va nguac

lai khi hành vi cùa chùng ta khóng phù hap vói chu^n muc dò thi chùng ta
rai vào thài cuc khàc - thó lo, màt lich su.
2- Giàc do quy tac hói thoai : ( Conversation maxim view)

Nguyén tàc cóng tàc hói thoai chi ra chùng ta thà'y: chi nói nhung

dilu càn nói, vào lue càn nói va nói dilu dò dùng càch thùc (tue là quan
tàm dén mat chat, luang, quan he, càch thùc).

R.Lakoff dua ra hai quy tàc: Dién dat ro ràng va Ijch su trong giao

tiép. Quy tàc" lich su trong giao tiép" này dà duac cu thè bòa vói 3 a quy
tàc sau:

- A quy tàc 1: Khóng dòn ép, khóng àp dat ( don't impose- dùng
trong giao tiép nghi thùc bay trong ngoai giao)

- A quy tàc 2: de ngo su lua chon ( give opion - dùng trong bèi
cành khóng nghi thùc)

- A quy tàc 3: làm cho nguòi nói chuyén vói mình càm thày thoai
mài ( make a feel good - dùng trong bèi cành thàn màt, gàn gui)

Ba a quy tàc cùa R.Lakoff mói chi huòng v i phfa ngUÒi nghe
nhung co tfnh dén bèi cành giao tiép.


J.N.Leech da dua ra 7 tiéu chi v i lich su huòng ca v i nguòinói làn
nguòi nghe nhu tiéu chf khéo léo, tiéu chi méta (siéu tiéu chf dèi vói tiéu
chi trén), tiéu chi hào phóng, tiéu chf róng luang, tiéu chi khiém tén, tiéu

chf tàn dóng, tiéu chf càm thóng. Bay tiéu chf này cùa .T.N.Leech dà
khóng tfnh dén bèi cành giao tiép. V i phuang dién nói dung, ba à quy tàc
cùa R.Lakoff co quan he chat che va khóng loai ti*ù nhau vói bay tiéu chf
cùa J.N.Leech va phàn nào duac cu thè hóa a bay tiéu chi này.
3- Giac do thè dién: (the face-saving view)
Thè dién là cài co thè mà't, co thè duac duy tri va nàng cao lén
trong giao tiép,nén phài ngàn ngùa khóng de bàt cu cài gì làm phuang hai
dén nò, càc ben dàm thoai phài biét giù* gin thè dién cho nhau.
4- Giàc do còng tàc hoi thoai: ( the conversation-contract view)
Khi tién hành mot cuòc bòi thoai nào dò, mói ben giao tiép diu co
mot suy nghi, tfnh toàn cu thè, ho ngàm bièu nhau dua trén mòi lugt lòi.
Trong khuón khè dò, lich su bao hàm su dilu hành cuòc bòi thoai trong
pham vi tu ngu* va dilu kién cùa su còng tàc bòi thoai. Nhihig nguòi tham
già cuóc bòi thoai biét ro mot dilu là ho phài hành dóng trong mot khuón
khè dà dugc quy djnh.
Trén day là càc giàc dò va càc tiéu chf de tiép càn vói vàn d i lich
su. Ngoài ra con phài k l dén càc nhàn tè chfnh chi phèi truc tiép dén viéc
biéu thj tfnh lich su trong qua trình giao tiép. S.M.Ervin Tripp dua ra nàm
thành tè, chia làm hai nhóm:
a, Nhóm 1:

3


(1) Hoàn cành giao tiép: Vi nói dung cùa hoàn cành giao tiép cung co
nhiJng 5^ kién khàc nhau, nhung co thè thày ^ kién cùa R.Lakoff là phù
hgp hon ca

. Tàc già này chia bèi cành giao tiépthành hai loai ca

bàn:
- Bèi cành nghi 11 chfnh thùc bay trong ngoai giao: loai này thuòng
mang tfnh chat hình thùc, trang trong.
- Bèi cànhkhóng nghi 11 chfnh thùc: chia làm haimùc dò là giao
tiép thuòng va giao tiép gàn gui, thàn màt.
(2) Nguòi tham già giao tiép:
Dac tnjng xa hói chù yéu cùa nguòi tham già giaò tiép là:
- Cuong vi xa bòi (giói tfnh, tuoi tàc, cóng viéc làm... )
- Vai cùa ho dèi vói nhau ( chù nhà- nguòi ò, va- chóng ... )
- Vai chuyén biét cho thày tinh huèng xà bòi ( chù-khàch, thày-trò, nguòi
mua-nguòi bàn... ).
Trong moi hành dóng giao tiép bao giò cung co "nguòi phàt" va
"nguòi nhàn". Nguòi nhàn là nhfmg nguòi cùng nói chuyén. Ngoài ra con
co thè co nguòi nghe khóng phài là nguòi truc tiép nhàn thóng diép.
Ké thùa va phàt trièn thành tuu nghién cùu lich su, ò Viét Nam
cung co mot sé nhà nghién cùu nhu: Nguyén Nhu Y, Le Dóng, Nguyén
Vàn Khang, Nguyén Thj Luang... dua ra quan dièm cùa mình vi vàn di
này. Tàc già Nguyén Nhu Y dà di càp cu thè han vàn d i nguòi giao tiép.
"Con nguòi trong giao tiép ngòn ngù khóng phài là nguòi nói hoac nguòi
nghe ma là thành vién trong he théng xa hói cu thè va càc thành vién do


bao giò cung ò vào mot dia vj nhàt dinh vói càc quan he xa hói nhàt dinh
theo càc thiét che va ciic chuà'n muc xà hói cùa tiìrng he théng" [62.1990].
Nhu thè co nghìa là: "Vi trf bay chùc tràch va càc quan he xa bòi àn djnh
cho mot cà nhàn nào dò trong mot he théng xa bòi" [62.1990]
*) Phàn chia vai xà bòi cùa nguòi tham già giao tiép tàc già Nhu Y
phàn thành 2 nhóm:
- Vai thuòng xuyén: dugc dac tfnh bòi giòi tfnh, lùa tuoi, nghi nghiép.
- Vai làm thòi: Vai làm thòi thè che nhu thù truòng-nhàn vién, vg-chóng,

giao vién-hoc sinh. Vai làm thòi tinh huèng nhu nguòi bàn hàng-nguòi
muahàng...
*) Quan he vai con dugc phàn chia dua theo mèi quan he phu thuóc
làn nhau giira càc thành vién trong cap vai:
- Vai nguòi nói ngang bang vói nguòi nghe: A=B
- Vai nguòi nói khóng ngang hàng vói nguòi nghe:
- Vai nguòi nói thàp han nguòi nghe: con cài-cha me A- Vai nguòi nói cao han nguòi nghe: giàm dèc-nhàn vién A>B
Mói cà nhàn khóng chi ùng vào vói mot vai xà hói ma

trén

thuc té "con nguòi luón luón ò vào thè quan he giao tiép da dang vói
nhilu lòp nguòi, loai nguòi khàc nhau vi dja vi xa bòi, lùa tuèi, giòi tfnh,
tuèi tàc, nghi nghiép, hoc vàn, uy tfn xà bòi". Oo dò "càc mèi quan he cà
nhàn càng róng, càng da huòng thi sé vai anh ta mang càng phong phù"
[62.1990].


Ngón ngiJ cùa nguòi tham già giao tiép dugc tàc dóng truc tiép bòi
vai xa hói. Mèi thành vién cùa nhóm dugc ah dinh mot bó hành vi cà
nhàn thich hgp vói vai trò cùa mình. Bó hành vi này mang tinhèn djnh, lap
di làp lai, phù hgp vói chuàn muc ùmg xù xa hói va de lai dàu ah hét sue
dàm net trong ùng xù ngón ngù cùa con nguòi.
b, Nhóm 2:
Ngoài hai thành tè trén con co càc thành tè: d i tài, chùc nàng giao
tiép, dac dièm hình thùc cùa giao tiép. Nhung "hoàn cành giao tiép" va
"nguòi giao tiép" là hai thành tè quan trong nhàt vi chùng co tàc dóng
truc tiép dén viéc bièu thi tfnh lich su cùa qua trình giao tiép.
Y thùc lich su dugc bièu thi bang ngón ngù va càc phuang tién phi

ngón ngù. Nhu vày, 15^ thuyét Ijch su bau nhu co tinh chat chung, phé quàt
cho moi dàn toc trong boat dóng giao tiép. Nhung néu dùng tu góc dò
thuàn tùy ngón ngù thi chùng dugc thè hièn khóng gièng nhau ò càc ngón
ngù khàc nhau. Mói loai ngón ngù tim cho mình càc phuang tién bièu
bién riéng vói nhung chu^n muc riéng.
Nhàt Bàn va Viét Nam là hai nuòc trong khèi dÓng vàn chiù ành
huòng làu dai cùa nln vàn minh, vàn hóa Trung Hoa nén tu duy, tàm ly,
thòi quen vàn hóa cùa hai dàn toc, hình thài xà hói, già dinh vói tfnh tòn ti
tàng bàc co net tuang dóng. Tuy nhién do càch tiéf) nhàn khàc nhau (Nhàt
Bàn chù dóng du nhàp vàn minh Khóng Giào con Viét Nam qua con
duòng cai trj, cuòng bue) nén xét tu nhilu góc dò, co nhilu su khàc nhau.
He théng tòn ti tàng bàc già dinh ò xa bòi Nhàt Bàn rat nghiém khàc va
chat che. Vj trf xà bòi là mot nhàn tè chfnh yéu ben canh nhùng nhàn tè
tuoi tàc, tiéng tàm, giòi tfnh... de xàc djnh tràt tu trong xa bòi Nhàt Bàn.
Ben canh ly thuyét Ijch su chung cho moi dàn toc trén thè giòi, tàt cà


nhùng dièm trèn co ành huòng sàu sàc dén phuang dién Ijch su trong
ngón ngù Nhàt Bàn, day lén thành mot pham trù dac biét co tén goi riéng
''pham trù kinh ngù^* vói hai phuang thùc bièu bién: tu vung va ngù
phàp. He théng càc dang ngù phàp, tu vung cùa kfnh ngù trong tiéng Nhàt
dugc phàt trièn vói mot khèi lugng lòn va dugc su dung trong thè dèi làp
cao dò vói càc dang thùc tiung bòa va dang thùc suóng sa cho phép
tiuyln dat, thè bién nhùng mèi quan he da dang trong xà bòi Nhàt Bàn
mot càch r5 ràng, cu thè.
Su dèi làp cao dò giùa dang thùc suÓng sa, trung bòa va dang thùc
kfnh ngù trong tiéng Nhàt luón dat chù thè phàt trong tinh trang phài suy
nghi va lua chon. Co su dung kfnh ngù bay khóng, su dung kfnh ngù ò
mùc dò nào cho phù hgp va dat bièu qua giao tiép là mot vàn àè khóng
nhùng khó khan cho nguòi nUòc ngoài hoc tiéng Nhàt, ma con dac biét

phùc tap dèi vói chfnh nguòi bàn ngù. Khóng chi co nhùng nguòi nuòc
ngoài hoc tiéng Nhàt ma ngay cà hoc sinh Nhàt Bàn trong nhùng giò hoc
tiéng Nhàt cùng dugc làm nhilu bài tàp hét sue thù vj nhu: doàn tuoi tàc,
giòi tfnh, dia vj xa bòi, mèi quan he giùa nguòi tham già giao tiép, bèi
cành giao tiép thòng qua nhùng doan bòi thoai co su dung càc dang thùc
ngón ngù thuòng va dang kfnh ngù.Chi nhìn càch su dung kfnh ngù thòi
ma co thè xàc dinh dugc mot sé thòng tin vi nguòi tham già giao tiép va
mèi quan he xà bòi, tinh càm cùa ho.
Viét Nam va Nhàt Bàn là hai nuòc dóng vàn, co nhùng giai doan
phàt trièn gàn nhu tuang dóng, nhàt là trong lich su. Viéc tim bièu, giao
luu giùa hai nuóc dà co tu làu dòi nhUng trong giai doan hièn nay va trong
tuang lai mèi quan he vàn hóa, kinh té giùa Nhàt Bàn va Viét Nam ngày
càng dugc thàt chat. Viéc tim bièu, nghién cùu nln vàn hóa, kinh té va
nhuVig bf quyét thành cóng cùa dàt nuòc màt tròi moc thòng qua ngòn ngù


da trò nén rat phé bién, sé lugng nguòi Viét Nam hoc tiéng Nhàt ngày
càng dóng. Nhung càc quy tàc càu thành va san sinh càc don vi lòi nói chi
co thè giùp nguòi hoc tiéng Nhàt tao ra ngón bàn chu£n xàc vi mat ngón
ngù hoc. Con de dat tói biéu qua trong giao tiép thi viéc tim bièu ky luòng
va trang bj mot càch day dù càc tri thùc vi he théng kfnh ngù tiéng Nhàt
là mot trong nhùng cóng viéc càn thiét, khóng thè thièu.
Càc quy tàc kfnh ngù chiù su quy djnh chat che vi mat xà bòi,
mang nhùng dac dièm riéng vi màt dàn toc d i dàng dugc nhùng nguòi
Vièt Nam hoc tiéng Nhàt thóng bièu va nàm bàt do su tuang dóng tàp
quàn, tàm ly giùa hai dàn toc. Nhung do co su khàc nhau giùa hai loai
hinh ngón ngù nén mòi nguòi Viét Nam (bay Nhàt Bàn) khóng khòi lùng
tùng khi dùng tmóc nhùng tmòng hgp càn su dung bay chuyén djch ngón
bàn nào dò tu tiéng Viét sang tiéng Nhàt bay ngugc lai, làm sao de co thè
chuyén djch dugc mot càch chfnh xàc nhàt tàt cà càc sàc thài càm xùc,

nhùng mèi quan he phùc tap bay nhùng thài dò ,tình càm tinh té dugc thè
bién thóng qua bl màt ngón ngù.
Pham trù kfnh ngù khóng con là mot vàn di mói dèi vói càc nhà
nghién cùu Nhàt Bàn. Ngay cà trén thè giòi cùng da co nhùng nhà nghién
cùru nguòi Nga, Anh, Trung Quèc... d i càp tòi pham trù dac biét này trong
tiéng Nhàt nhung mòi chi gòi han a pham vi nhùng bài viét ngàn. 0 Viét
Nam, vàn d i này cùng dugc di càp dén trong mot sé bài viét cùa tàc già
Tran San, Nguyén Thj Viét Thanh nhung chi mòi dùng a mùc dò giói
thièu. Su bièu biét ve pham tiòi dac biét va thù vi này duòng nhu vàn con
là mot khoàng trèng nhàt dinh dèi vói nguòi Viét Nam hoc tiéng Nhàt
cùng nhu nhùng nguòi quan tàm, tim bièu vi Nhàt Bàn.
Do do nghién cùu pham trà kfnh ngù cà ve mat ngòn ngù va xà bòi
co thòng qua dèi chiéu so sành vói càc phuang tién va hình thùc bièu bién


lich su trong tiéng Viét ò mot mùc dò nhàt djnh, theo chùng tói thiét nghi
co nhùng già tri thuc té nhàt djnh. Két qua cùa cóng viéc nghién cùu sé co
y nghìadèi vói cóng vièc giàng day, hoc tàp tiéng Nhàt dèi vói nguòi Viét
Nam va tiéng Viét dèi vói nguòi Nhàt Bàn, dóng thòi dóng góp thèm
nhùng bièu biét vi vàn hóa, dàn toc, xà bòi hai nuòc cà vi nhùng net khàc
biét làn tuang dóng.
Dò là nhihig ly do, muc dfch chfnh cùa luàn àn này.

//. »m TVONG. pnAìfi VI vÀ i^mfm rvi^atnfjiy c^ CVA mi TAI:
Vói hai chùc nàng ca bàn là nhàn thùc va giao tiép,trong mot phàt
ngón dugc hinh thành theo quy tàc kfnh ngù, chùc nàng giao tiép dugc
nlìàn maiih han vói nói dung ngù nghìa huòng dén nhùng thòng tin xa
bòi, dành già vi nguòi tham già giao tiép nhu vi thè, nghi nghiép, tuoi
tàc, quan he, tinh huèng giao tiép, thài dò... Nhùng phàt ngòn kfnh ngù
mang dàm dàu àn cùa CTPN dèi vói DTTN. Dilu này làm cho phàt ngòn

kfnh ngù mang tfnh xa bòi r5 rét va trong dò nghìa bièu càm dóng vai trò
quan trong.
Xét ha doan dói thoai san:
(1)

A:

^^ b

i^ ^\

\l IL

/V %n

O)

Kyò nanji ni koko e kitano
B:

7 tì^ ^z ^ f-z
Shichiji data .

(2)

A:

*Jt^

f^ ^h

I:

ce

^v à ^ L ^ o

A


Kyo nanji ni koko e kimashita ka

B:

Vi^c

7 9t

Shichiji deshita
(3)

A:

^ Q

m ^^

1^ C^b

^

^ ^ 6 o i^^^'ii

^ J^^

Honjittsu nanji ni kochira e iratshyaimashita ka
B:

] 13^ VXK^ ,
Shichiji déshita

Ba doan dèi thoai trén chuyén tài cùng mot nói dung, nhung vói
nhùng bièu bién hinh thùc khàc nhau. Cùng là bièu thj y nghi "dén"
nbmig trong dò:
(l)dùng:

^

A

/kita/

(2) dùng :

^

^^^Z

/kimashita/

(3) dùng :

I '^^^j^^

^i '-^ /iratshaimashita/

Ba càch su dung này phàn biét vi sàc thài, thài dò khi giao tiép cùa
càc chù thè phàt ngòn:
(1) suóng sa, thàn màt.
(2) tmng bòa.
(3) kfnh trong, lich su.
Co thè chuyén djch nói dung nghìa tuang duang sang tiéng Viét;

10


(1)

(2)

A:

Hóm nay dén lue mày giò?

B:

Bay giò.

A:

Hóm nay anh dén lue mày giò?

B:

Tói dén lue bay giò.

A:

Hóm nay óng dà dén hic mày giò a?

B:

Tói dén lue bay giò.

(3)

Xét tiép mot doan dai thoai

(4)

A: m- )SÙ S'i

sau:

C*> Ù fi^Aò)^

li t t

O^Vh^^

shizukana otaku desuna. watakushi nouchi wa eki no chi kaikara
honlo ni nig yaka da.
Ngòi nhà cùa anh thàt là yèn tinh. Chò tòi gàn nhà ga, ón ào làm.
B:

è 9

C'^ ^

•'

sodesu ne.
Vày à
Cùng mot nói dung ngù nghìa co hai lù biéu hiCn nhùng sàc Ihai
khàc nhau:
(4.a): "nhà cùa anh"mang sàc (hai lich su^tinng liong.
(4.b): "nhà cùa tòi" mang sàc ihni liung hòa.

11


Nhu vày, co nhùng hinh thùc khàc nhau de thè hièn mot nói dung
giao tiép. Viéc lua chon hinh thùc ngón ngù nào: suóng sa, thàn màt,
trung hòa, bay kfnh trong Ijch su thè bién mot thài dò quan tàm, binh già
nhàt dinh cùa CTPN dèi vói DTTN va hoàn cành giao tiép.
Càc phàt ngón kfnh ngù là san phàm dugc hinh thành duói su tàc
dóng cùa càc quy tàc ngón ngù va càc quy tàc giao tiép. Càc quy tàc giao
tiép lién quan dén càc yéu tè ngoài ngón ngù nhu: tinh huèng giao tiép,
nguòi tham già giao tiép (CTPN, DTTN va nhàn vàt chù d i dugc d i càp
trong nói dung giao tiép vói dac dièm vi vi tri xà hói, tuoi tàc, quan he)

va thài dò giao tiép. Trong luàn àn này, chùng tói dat vàn di khào sàt,
nghién cùu mat ngón ngù cùa pham trù Kfnh ngù tiéng Nhàt, tue là
nghién cùru mot bién tugng vàn hóa ngón tu.
Dèi tugng va pham vi nghién cùu cu thè cùa luàn àn là: khào sàt he
théng (pham trù) kfnh ngù trong tiéng Nhàt vói càc phuang thùc bièu
bién.
Khào sàt boat dóng cu thè cùa pham trù này trong nhiing bèi cành
giao tiép cu thè, thóng qua nhùng vi du dugc trich dàn tu càc sàch giào
kboa, sàch huòng dàn hoc va day tiéng Nhàt.
So sành vói phuang thùc bièu thj cùa pham trù Ijch su (nghi thùc
lòi nói) trong tiéng Viét nhàm tim ra nhùng net riéng dòc dào cùa tiéng
Nhàt so vói tiéng Viét.
Pham tiiì lich su trong mòi ngón ngù vó cùng da dang va phong
phù. Han nùa bòi hai loai hinh ngón ngù Nhàt Viét co su khàc nhau (tiéng
Nhàt là ngón ngù chàp dfnh, tiéng Viét là ngòn ngù don làp) nén viéc so

12


sành hai càch thè hièn ngón ngù khàc nhau là mot viéc khó. Ò day chùng
tói chi dat vàn d i so sành dèi chiéu nhùng phuang tién va phuang thùc
lich su tiéu bièu va ca bàn nhàt trong tiéng Nhàt va tiéng Viét.

m. pmfOKG pnÀr KGmtiy cifvs
Luàn àn lày tiéng Nhàt làm ngòn ngù dèi tugng de nghién cùru va
khào sàt. Nguón ngù liéu su dung trong luàn àn dugc lày tu càc doan
thoai su dung dang thùc kfnh ngù trong càc sàch giào kboa, sàch huóng
dàn day va hoc tiéng Nhàt, trong càc loai tu dién hoc tàp, tu dién bàch
kboa tiéng Nhàt, càc bài bào tap chf... Sau dò, dua vào phàn loai theo
nhùng dang thùc dà dugc quy djnh de tim ra nhùng dac dièm ca bàn cùa

loai hinh, càc mùc dò, sàc thài bièu hièn.
Phuang phàp chfnh dugc su dung trong luàn àn này là phuang phàp
khào sàt ngòn ngù xa bòi hoc, nhàm de phàn biét, khào sàt boat dóng
ngòn ngù trong nhùng bèi cành, mòi truòng giao tiép, vói nhùng bién thè
ngón ngù phu thuóc vào càc yéu tè nhu dia vi, lùa tuoi, thài dò... cùa
nhiing nguòi tham già giao tiép. Dóng thòi luàn àn su dung phuang phàp
so sành dèi chiéu nàm tim ra nhùng su tuang dóng va khàc biét giùa tiéng
Nhàt va tiéng Viét thè bién ò càc phuang thùc, phuang tién ngòn ngù; tim
bièu nhùng dac thù trong viéc bièu thi pham trà lich su bi qui dinh bòi
dàc tmng xà bòi, phong tue ,tàp quàn ... riéng cùa tùng dàn toc.
IV. YÌS'GirìA ciìA lUAlM ÀN:

Luàn àn nhàm muc dich giòi thièu Kfnh ngù, mot pham tiii rat dàc
biét va phong phù trong tiéng Nhàt, dugc quy dinh bòi yéu tè xà bòi va
tàm ly dac biét cùa dàn toc Nhàt Bàn.

13


Thóng qua viéc nghién cùu pham ti*ù kfnh ngù trong tiéng Nhàt,
luàn àn muèn dua dén mot khà nàng giùp feb cho nhùng nguòi Viét Nam
quan tàm, hoc tàp, nghién cùu tiéng Nhàt.Khóng nhùng, nhùng két qua
nghién cùu cùa luàn àn co tàc dung làm cho nguòi hoc tiéng Nhàt co thè
su dung mot càch chfnh xàc, co biéu qua càc quy tàc ngù phàp cùa kfnh
ngù, ma con giùp cho ho hièu biét sàu sàc càc sàc thài ma càu truc do
mang lai, Nghién cùu pham trù kfnh ngù tiéng Nhàt co so sành dèi chiéu
vói tiéng Viét cùng sé dua lai nhùng ggi y càn thiét cho viéc giàng day
tiéng Viét cho nguòi Nhàt Bàn. Viéc su dung ngòn ngù chfnh xàc vi màt
giao tiép va vàn hóa sé là tiln di quan trong de cà hai ben ngUÒi Viét va
nguòi Nhàt co thè tién hành nhùng cuòc tiép xùc, giao tiép thuàn Igi va

dat dugc két qua giao tiép tèi uu.

14


CHUONGI
MOT SO VAN DE VE PHAM TRÙ KINH NGÙ TRONG TlÉNG
NHÀT

L Giói thìéu qua ve khài niém kinh ngur:
1- Giói thièu chung:
Kfnh ngù là mot pham tiìi dac biét, bao hàm cà nhùng yéu tè ngón
ngù va phi ngón ngù (dugc su dung trong qua trình giao tiép) thè hièn thai
dò liba nlian, le dò, kfnh trong cùa CTPN vói DTTN bay nhàn vàt dugc d i
càp tòi trong nói dung càu chuyén cùa cuòc giao tiép; dugc su dung phù
hgp vói quy tàc vi phép lich su chung cùa toàn thè giòi va quy tàc giao
tiép Ijch su cùa riéng xà bòi Nhàt Bàn di ra.
Xét vi màt ngón ngù, kinh ngù là mot pham trù thè hièn su lich su,
kfnh trong, khiém nhuòng cùa CTPN vói DTTN thòng qua viéc su dung
nhùng dang thùc ngòn ngù dàc biét - dang thùc kfnh ngù thay cho càc
dang thùc ngón ngù thóng thuòng.
Vi du:
Co hai phàt ngón sau :
(5)

A'.bh^Jr^ì:

lj-> th (7) ày\>hV

15

ì:^

^tf^c^>t0^j7


Un. Chotto kekkon oyowai ni aRetai mono ga ani no.
Otaku e iktemoti
(6)

A:

^4.

%nX. #% ^ì? ^

^P/^^^ n

i

L Jz ir^z K?

Un. Chotto kekkon no oywai ni sashiagetai mono ga arun
desu ga,otaku e ukagattemo yoroshi desho ka
y?

. 7 •

V

Ca hai phàt ngón trén chuyén tai cùng mot nói dung: "Tói co món
qua chùc mùng anh nhàn djp két hón. Tói dén nhà anh dugc chù " nhung
dugc thè hièn duói hai hinh thùc khàc nhau. Phàt ngón (5) su dung dang
thùc ngón ngù thóng thuòng ,dóng tu "tàng" va "dén" chia ò dang thòng
thuòng, bièu thi mèi quan he giùa nhùng nguòi giao tiép bang vai va su
dung trong bèi cành giao tiép binh thuòng. Trong phàt ngòn (6), dòng tu
"tàng" va "dén" dugc chuyén sang dang kinh ngù, su dung trong hoàn
cành giao tiép càn thè bién thài dò lich su, kinh trong giùa nhùng nguòi
tham già giao tiép vói nhau.
2- Càc loai kinh ngù co' bàn:
Pham trù kfnli ngù trong tiéng Nhàt co pham vi rat róng lòn.
Khóng tfnh dén nhùng bièu bién phi ngón ngù dién dat Ijch su thi trong
pham vi hep cùa ngón ngù, nhùng càch nói bièu dat Ijch su là vò cùng da
dang va phong phù (dilu này sé dugc d i càp cu thè han ò phàn sau).
Tuy nhién, càc dang thùc kfnh ngù trong tiéng Nhàt dugc quy vi 3
loai chfnh:
2.1- Kinh ngur khàch thè - bay dang thùc kfnh ngù tòn trong ( ^
^,A,

^^

"^"1^ ^7 ^z

" sonkeigo)

16


Là càch nói dùng nhùng tu mang sàc thài tòn kfnh de dua DTGT
lén mot bàc cao, qua dò thè bién ^ kfnh trong cùa CTPN. Dèi tugng dugc

dua lèn bàc cao dò phài là nguòi thuóc nhóm fei JL O) JK -tue là nguòi
co vi tri xa hói, tuoi tàc cao hon so vói CTPN, là bàc trèn trong già dinh
dèi vòiCTPN, bay là thuóc nhóm

S É m% ^ fi: C^^ A

-nguòi xa

la(theo tfnh chat ngón ngù hoc xà bòi).

Vidìi:
Tu mot phàt ngòn thóng thuòng CTPN su dung de nói chuyén vói
nguòi bang vai:

(7)

A:

%\i K ?Jo LV^ P
Dare ni matteiiir ka.
(Anh) dang dai ai ?

Dugc chuyén sang dang kfnh ngù khàch thè bay kinh ngù tòn kinh
de bay tò su kfnh trong cùa CTPN vói DTTN ò bàc cao han.

(8)

A:

\\i

\: P> f^ I: tj^n iv"^ Ji^

dare ni omachi ni natteiru ka.
(Ong) dang dgi ai day a?
Dóng tu "dgi" - "matteiru" chia sang dang kinh ngù thành "omachi
ni matteiru".
2.2- Kinh ngur chù thè - hay dang kfnh ngù khiém nhuòng:
M"^il^ v2j^-Kenjogo)

•' \ NOI

^ ' A i ^'-W.

\

.11

v.u/m
17

-,

\y


Là nhùng ngón tu thè hièn su khiém nhuòng ma CTPN su dung cho
nhùng hành dóng, trang thài, su vàt, su viéc, con nguòi ...co lién quan dén
bàn thàn minh nhàm ha thàp minh xuèng mot bàc, thóng qua dò nàng
DTTN lén bàc cao han de thè bién kfnh y.

Vi du:

(9)

A: h # ^ UV>Jt^
omachishiteimasu.
Tòi dang dd. (óng).
Thay cho dóng tu "dgi", ò dang thòng thuòng trong vi du (7), là

dóng tu "dgi" dugc chia sang dang kfnh ngù chù thè hay kfnh ngù khiém
nhuòng trong vf du (9). CTPN muèn thè bién su khiém nhuòng khi di càp
dén hành dóng cùa bàn thàn mình, qua do bièu thj y lich su, kinh trong
vói nguòi tiép nhàn.
2.3- Dang thuc kinh ngur lich su thòng thuòng: (teineigo-

Là hinh thùc su dung nhùng ngòn tu mang sàc thài Ijch su thòng
thuòng, nhùng tu dugc got rùa chau truèt de thè bién su tòn trong, Ijch su
dèi vói DTTN, co thè là xa la, co thè là bang vai trong nhùng hoàn cành
giao tiép chfnh thùc hoac thóng thuòng.
Vi du:
Phàt ngòn thòng thuòng:

(10) ]^ è \zM.jì%^'^

tvl

18

^^ )' ^'^ ^ ^^

Sendai niwa seiyo shiro toiu shiro ga arimasu
Dòng tu "goi (là)" - "iu" ò dang thóng thuòng dugc chuyén sang
dang Ijch su trung hòa trong càu sau:

(11)

n ^ iziì ^ ^ ^

Lizì

^

P' ^'^^*^

Sendai niwa seiyo shiro to mosu shiro ga arimasu
O Sendai co mot thành dugc goi là thành 'là xanh'
Trong càu trèn dóng tu kfnh ngù Ijch su thòng thuòng'*ggi làl"iu"
dugc su dung khóng phài huòng dén hành dóng cùa chù thè hay khàch thè
ma chi nhàm toàt lén mot y thùc Ijch su trang trong chung trong hoàn
cành giao tiép dò.
3- Vài net ve tién trình phàt trién cùa pham trù kinh ngù trong tiéng
Nhàt:
3.1- Giai doan l:Tù thòi C6 dai dén tmòc chién tranh thè giói 2.
Theo càc nhà nghién cùu, khòi nguyén cùa kfnh ngù là su sg bài cùa
nguòi Nhàt Bàn co dai tmóc sue manh tu nhién va su phàn hóa giai càp
trong xàhói(theo ^a^

fc

t

va

I I A

^\ /^ Ì I

f

5 )

Hinh thiJe tón tai dàu tién cùa kfnh ngù chfnh là:
-"Y thùc ve ngòn ngù thàn linh", va nhùng diéu kiéng ky trong
hành vi nói nàng cùa nguòi Nhàt c6 h%^9yl.

Nguòi Nhàt Bàn co da tao

ra mot lòp tu thiéng liéng, riéng biét de chi thè lue thàn linh che ngU cuòc
sèng con nguòi. Con nhùng nguòi Nhàt Bàn ò tàng lòp cao trong xa bòi
(thày cùng thày mo- nhùng nguòi co quan he vói thàn linh, càc chùc sàc
xa bòi... ) ò duói thàn linh, ò bàc cao \\a\\ nguòi binh thuòngJà nhùng

19


nguòi dugc coi là co nàng lue va ^ chf dàc biét. Ho tu khoanh vùng ngón
ngù va tu tao ra mot thi^ ngón tu dac biét de thè hièn su khàc biét cùa ho
dèi vói nguòi thuòng.
Vi tri thàp kém cùa nguòi phu nù trong già dinh va trong xà bòi

Nhàt Bàn dugc xàc djnh ngay trong giai doan cuòi cùa thòi ky hình thành
xà bòi. Theo càc nhà nghién cùu quy

djnh dàu tién làm ca so hinh thành

càch nói nàng riéng cùa nù giòi là nguòi va khóng bao giò dugc goi tén
chóng ra miéng bòi nguòi chóng cùng chfnh là óng chù cao quy va thiéng
liéng. Rói nguòi phu nù, nguòi vg, nguòi me lai tmyln lai cho con cài quy
djnh ày, va con cài àp dung trong lòi nói cùa minh dèi vói cà cha, óng...
tao nén lòp tu ngù riéng, càch nói nàng riéng cùa phu nù dèi vói dàn
óng, tre dèi vói già, cùa nguòi it tuoi vói nguòi cao tuoi.
Vói nguón gèc hinh thành nhu thè, ngay tu khi ra dòi, kfnh ngù da
dugc chù trong va nhanh chóng trò thành mot loai ngón ngù dugc su dung
phé bién trong xa bòi.
Lue dàu, trong kinh ngù chua hinh thành thè loai lich su thòng
thuòng hay thè tiiing hòa^

K/X. ^^

J

'^

<2^

/teineigo/; thè

/sonkeigo/ - thè kinh ngù khàch thè-kfnh ngù tónkfnh cùng

con rat ma ho.Chi co thè 0-^ ^^1< i?^ /jisonkeigo/ - tu kfnh trong va thè

/kenjogo/ - dang thùc kinh ngù khiém nhuòng là phàt trièn. Co nghìa là
hoàn toàn phàt trièn ò dang kfnh ngù chù thè.
Nhung sang dén cuòi thòi Heian (1191), kfnh ngù da phàt trièn day
dù ò cà ba thè loai nhu ngày nay vói nhùng biéu bién rat phong phù dò là:
- Kfnh ngù khàch thè ( ^ ^)^^t2
- Kfnh ngù chù thè

- sonkeigo)

( ^ ^ ^^ ^% - kenjogo)

20