Rèn luyện kĩ năng tự học cho học sinh thông qua hướng dẫn chuẩn bị bài mới

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
----------------------------

MÔ TẢ SÁNG KIẾN
Mã số:.......................
1. Tên sáng kiến:
“RÈN LUYỆN KĨ NĂNG TỰ HỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA HƯỚNG
DẪN CHUẨN BỊ BÀI MỚI”.
(Trương Hoàng Thúy Phượng, Lê Thanh Tâm, @THPT Trần Văn Kiết)
2. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Đổi mới phương pháp dạy học.
3. Mô tả bản chất của sáng kiến
3.1.

Tình trạng giải pháp đã biết

Để đáp ứng được yêu cầu đổi mới trong giáo dục phổ thông hiện nay, mỗi thầy cô
giáo đã áp dụng nhiều biện pháp nhằm phát huy tính tích cực của học sinh (HS). Người
giáo viên (GV) không chỉ hướng dẫn học sinh tìm tòi tri thức mà còn phải rèn luyện các
kĩ năng sống. Trong đó cần chú trọng rèn luyện kĩ năng tự học cho học sinh. Trong cách
học, phải lấy tự học làm cốt (Hồ Chí Minh). Tự học là một xu thế tất yếu, bởi vì quá
trình giáo dục thực chất là quá trình biến người học từ khách thể giáo dục thành chủ thể
giáo dục (tự giáo dục). Tự học giúp nâng cao kết quả học tập của học sinh và chất lượng
giáo dục của nhà trường, là biểu hiện cụ thể của việc đổi mới phương pháp dạy học ở
các trường phổ thông. Tuy nhiên, thực tế hiện nay, việc rèn luyện kỹ năng tự học cho
học sinh ở trường phổ thông chưa được chú trọng đúng mức, còn nhiều “khoảng trống”
dẫn đến nhiều học sinh không biết cách tự học sao cho có hiệu quả. Đa số học sinh
chưa có kỹ năng tự nghiên cứu, chưa có phương pháp tự học, tự tìm
hiểu kiến thức. Ý thức tự chuẩn bị bài mới trước khi đến lớp còn hạn
chế, có thói quen ỷ lại, trông chờ vào sự truyền đạt một chiều từ giáo
viên. Rất nhiều học sinh mất kiến thức ở các lớp dưới cũng như quên bài học trước

nên khó có thể vận dụng giải quyết nội dung bài mới. Trong tiến trình bài giảng, giáo
viên thường dành nhiều thời gian tập trung chuyển tải nội dung bài


học, chưa thật sự chú trọng khâu hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài
mới cho tiết học sau. Giáo viên thường giao nhiệm vụ chuẩn bị bài
mới một cách chung chung nên học sinh rất khó khăn, lúng túng khi
chuẩn bị bài học mới. Do đó sự hướng dẫn chuẩn bị bài mới từ GV là một khâu vô
cùng quan trọng giúp HS tự tìm hiểu và chuẩn bị nội dung bài học trước khi đến lớp.
Qua đó rèn luyện kĩ năng tự học cho HS. Rèn luyện kỹ năng tự học cho học sinh là một
trong những nhiệm vụ vô cùng quan trọng trong công tác giáo dục để đào tạo ra những
công dân toàn cầu, đáp ứng được với nhu cầu của thời kỳ hội nhập. Hình thức hoạt
động độc lập này của học sinh giúp rèn luyện cho các em kĩ năng và hứng thú biết độc
lập thu nhận kiến thức, đó là một kĩ năng và một phẩm chất rất cần thiết đối với mỗi
người học sinh không chỉ trong khi đang học tập ở nhà trường mà trong suốt đời công
tác sau này. Để phát huy tối đa năng lực tự học và thúc đẩy HS tận dụng hết thời gian tự
học, GV cần giao nhiệm vụ cụ thể cho HS. Có như thế, các em mới định hướng được cụ
thể các nhiệm vụ mình cần làm tiếp theo. Sau khi đã tiếp nhận được kiến thức cũ, các
em có thể tìm hiểu kiến thức mới. Khi có sự chuẩn bị trước ở nhà, việc học trên lớp sẽ
trở nên có hiệu quả hơn rất nhiều. Tuy nhiên, vấn đề tự học ở HS là một vấn đề không
hề đơn giản. Muốn hoạt động học tập đạt kết quả cao, đòi hỏi HS phải tự giác, không
ngừng tìm tòi học hỏi. Ngoài ra, sự định hướng của người thầy đóng vai trò quyết định
thúc đẩy sự thành công trong việc chiếm lĩnh tri thức của người học.
Thông qua việc thực hiện đề tài này, học sinh cảm thấy hứng thú và yêu thích môn
học hơn, đồng thời bổ sung cho học sinh vốn kiến thức về kỹ năng trong cuộc sống.
Đây một phương pháp dạy học mới đang được rất nhiều nước tiên tiến trên thế giới
áp dụng.
3.2.

Nội dung giải pháp đề nghị công nhận là sáng kiến

• Mục đích của giải pháp
Để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trước hết phải tập
trung đổi mới phương pháp dạy học. Phương pháp dạy học theo
hướng phát huy tính tích cực của học sinh thì giáo viên bộ môn đóng
vai trò chủ đạo hướng dẫn học sinh biết cách học sáng tạo, chủ động
trong giờ học và qua đó học sinh tự mình tìm hiểu và khám phá tri
thức mới thông qua bài học. Với thực tiễn giảng dạy nhiều năm và cơ


sở lý luận dạy học đã tiếp thu được, tôi nhận thấy : Để phát huy tính
chủ động tích cực của học sinh, nâng cao kết quả dạy học thì giáo
viên bộ môn cần có sự định hướng, hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài
mới trước khi đến lớp, học sinh phải tích cực chủ động, chuẩn bị bài
kỹ lưỡng trước khi đến lớp. Sáng kiến kinh nghiệm : “Rèn luyện kĩ
năng tự học cho học sinh thông qua hướng dẫn chuẩn bị bài mới” góp
một phần không nhỏ trong việc nâng cao kết quả dạy học.
• Nội dung giải pháp
 Điểm mới trong sáng kiến
Nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo là một mục tiêu quan trọng của sự
nghiệp đổi mới giáo dục ở nước ta hiện nay, trong đó đổi mới phương pháp dạy học
được coi là một trong những nhiệm vụ chiến lược. Mục tiêu của việc đổi mới là đào tạo
nguồn nhân lực chất lượng cao, thành thạo các kĩ năng sống, đáp ứng yêu cầu của xã
hội hiện nay. Học sinh có kĩ năng tự học sẽ tự hình thành được kiến thức mới cho bản
thân. Do đó, rèn luyện kĩ năng tự học giúp học sinh rèn luyện sự tự tin về bản thân.
Thông qua đó học sinh không những chủ động lĩnh hội kiến thức mà còn rèn luyện cho
học sinh tính độc lập, sáng tạo và phương pháp học tập. Cần rèn luyện kĩ năng tự học
cho học sinh mỗi ngày để rút ngắn con đường đến thành công của các em. Giáo viên có
vai trò tổ chức hoạt động nhận thức của học sinh theo hướng tiếp cận vào người học,
dạy cách học thông qua quá trình dạy, tạo năng lực học tập cho học sinh, qua đó vừa

phát huy tính tích cực nhận thức, vừa rèn luyện phương pháp tự học, chuyển thành
phong cách học tập độc lập, sáng tạo, thành năng lực để học suốt đời.
Đối với phương pháp này, người GV cần dành thời gian hướng dẫn học sinh
chuẩn bị bài mới, xem đây là một khâu quan trọng trong tiến trình bài dạy. GV cần có
biện pháp hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài mới với định hướng rõ ràng, cụ thể thông
qua câu hỏi, câu lệnh SGK, câu hỏi và bài tập cuối bài hay dùng phiếu học tập. Chuẩn
bị bài mới không có nghĩa là chuẩn bị hết nội dung bài học mà có thể chuẩn bị một phần
nội dung hay chỉ cần tìm những ví dụ liên hệ thực tế chẳng hạn, …
 Các bước thực hiện giải pháp


So với các phương pháp dạy học khác thì phương pháp “Rèn luyện kĩ năng
tự học cho học sinh thông qua hướng dẫn chuẩn bị bài mới” có nhiều ưu
điểm nổi bật. Học sinh không lĩnh hội kiến thức dưới dạng những thực đơn đã có sẵn
mà sẽ học cách tìm tòi tri thức như các nhà khoa học. Đó là khi đứng trước một vấn đề
sẽ tìm cách lí giải, tìm cách chứng minh những lập luận của mình và kiểm tra tính đúng
đắn các lập luận của mình. Để làm được điều này học sinh phải biết cách tự tìm kiếm
thông tin từ nhiều nguồn khác nhau. Chính điều này sẽ làm tăng khả năng tự học của
học sinh. Nếu tự lực tìm kiếm kiến thức và được trao đổi cùng bạn, cùng thầy thì kết
quả học tập sẽ cao.
Trong quá trình dạy học, sách giáo khoa (SGK) là nguồn cung cấp kiến thức cơ
bản, là phương tiện hỗ trợ đắc lực, tài liệu chính thống đối với giáo viên và học sinh.
Tuy nhiên HS cũng có thể tìm kiếm thông tin ở nhiều nơi khác như các tài liệu khoa
học, sách tham khảo hay thậm chí trên internet.
Để tổ chức có hiệu quả hoạt động tự học cho học sinh cần có sự hướng dẫn cụ thể
từ giáo viên. Nội dung bài học sau được chuyển đến cho HS từ tiết học trước thông qua
bộ câu hỏi định hướng để mỗi HS có thời gian nghiên cứu, chuẩn bị trước ở nhà. Phần
này GV yêu cầu HS soạn vào vở và kiểm tra để tính điểm thưởng học tập cho các em.
Bước 1 : Xây dựng hệ thống câu hỏi, bài tập tương ứng với phần nội dung kiến
thức học sinh sẽ tự học.

Giáo viên sẽ đưa ra nội dung cụ thể, tùy theo nội dung kiến thức, có thể là một
phần hoặc cả bài. Giáo viên định hướng cho học sinh bằng hệ thống câu hỏi gợi ý giúp
học sinh chuẩn bị. Hệ thống câu hỏi hướng dẫn cần được chuẩn bị thật cụ thể, rõ ràng.
Mỗi câu hỏi, bài tập phải định hướng rõ vấn đề cần nghiên cứu (Vấn đề cần giải
quyết là gì? Nội dung nào? Trang nào? Bài nào? SGK nào?). Giáo viên có thể gợi ý học
sinh cần nghiên cứu nội dung nào của bài học hay vận dụng kiến thức của lớp nào, bài
nào đã học để trả lời. Hay có thể gợi ý để các em tìm đọc sách tham khảo trả lời những
vấn đề khó, đòi hỏi cao sự vận dụng kiến thức. Mỗi câu hỏi, bài tập cần nêu ra được
một hoặc một số nhiệm vụ mà học sinh phải giải quyết để lĩnh hội tri thức và rèn luyện
kĩ năng tự học tương ứng, như: tìm ý chính, lập bảng, lập sơ đồ, khai thác thông tin từ


tranh, ảnh, khai thác thông tin từ bảng, khai thác thông tin từ sơ đồ... GV cũng có thể
sử dụng phiếu học tập định hướng học sinh chuẩn bị bài mới. Giáo viên chuẩn bị phiếu
học tập, có thể phát hẳn cho học sinh hay yêu cầu các em tự kẻ vào tập. Bản chất phiếu
học tập đã thể hiện rõ ràng nội dung cần đạt nên giáo viên sẽ nhẹ nhàng hơn trong việc
hướng dẫn học sinh, có thể gợi ý cho học sinh trả lời những yêu cầu đòi hỏi sự vận dụng
kiến thức. Câu hỏi, bài tập sắp xếp theo logic tổ chức hoạt động học tập cho học sinh.
Logic tổ chức hoạt động học tập cho học sinh trong quy trình này kết hợp logic nhận
thức, logic khoa học và quá trình thông tin. Nghĩa là trình tự sắp xếp câu hỏi, bài tập
theo trình tự nội dung học tập mà học sinh cần khai thác được trình bày trong SGK.
Mỗi nội dung dạy học có thể mã hóa thành các câu hỏi, bài tập khác nhau tùy theo mục
tiêu đã xác định. GV cần dành thời gian từ 7 đến 10 phút ở cuối giờ để chuyển tải phần
hướng dẫn này đến HS.
Böôùc 2: Học sinh thực hiện nhiệm vụ tự học (ở nhà).
Học sinh tự tìm kiếm thông tin để thực hiện các hoạt động đã được giáo viên định
hướng. Công việc này HS sẽ thực hiện ở nhà nên sẽ có nhiều thời gian chuẩn bị. Đây là
quá trình nhận thức, phương pháp học thông qua con đường thu nhận, xử lí và vận dụng
thông tin. Học sinh phải thực hiện hoạt động theo các bước tương ứng dành cho từng
loại hoạt động mà học sinh đã biết. Mỗi loại hoạt động (tìm ý chính, tóm tắt, lập sơ đồ,

khai thác thông tin từ sơ đồ…) có các bước thực hiện riêng. Kết quả làm việc này là của
cá nhân học sinh. Đó là tri thức và kĩ năng mang tính cá nhân (chưa được kiểm chứng).
Böôùc 3: Thảo luận nhóm và trình bày (ở lớp).
Giáo viên tổ chức hoạt động học tập hợp tác. Trong nghiên cứu này, chúng tôi tổ
chức hoạt động theo nhóm nhỏ từ 4 - 6 học sinh/nhóm. Dạy hợp tác trong nhóm nhỏ
cũng là cách góp phần tăng hiệu quả làm việc, gia công và lĩnh hội kiến thức. Đây là
cách học hướng tới hợp tác trên cơ sở nỗ lực của mỗi cá nhân. Giáo viên tổ chức, điều
khiển hoạt động thảo luận cho học sinh. Ở đây, giáo viên đóng vai trò là người tổ chức
đồng thời là người trọng tài, cố vấn cho hoạt động học tập hợp tác của học sinh theo
đúng mục tiêu. Học sinh tự thể hiện kết quả hoạt động cá nhân và thảo luận với tập thể
nhóm, lớp. Sau đó GV sẽ chỉ định người trình bày trong nhóm để để đảm bảo tất cả
thành viên trong nhóm đều phải có sự chuẩn bị. Giáo viên quy định thời gian cho mỗi
phần trình bày để đảm bảo tiến độ tiết học. Sau mỗi phần trình bày các học sinh nhóm


khác sẽ đặt câu hỏi đối với phần trình bày trên. Sau cùng giáo viên sẽ nhận xét, góp ý
và hoàn thiện lại nội dung bài học để học sinh học tập và rút kinh nghiệm. Những kiến
thức, kĩ năng của học sinh được giáo viên chính xác hóa. Đây là tri thức khoa học mà
học sinh cần lĩnh hội và là chuẩn để học sinh đối chiếu, kiểm tra và điều chỉnh kết quả
tự học của bản thân. Cuối cùng giáo viên sẽ đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ của
từng cá nhân, từng nhóm bằng điểm số và có thể thêm một bài kiểm tra ngắn.
Mục đích của bước này là giáo viên tạo điều kiện để học sinh vận dụng những
kiến thức từ hoạt động làm việc của bản thân nhằm củng cố, khắc sâu kiến thức, đồng
thời rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức, kĩ năng vào các tình huống khác nhau trong
thực tiễn. Qua đó khắc sâu kiến thức, rèn luyện kĩ năng và thể hiện tri thức một cách
sáng tạo, rèn luyện cho học sinh kĩ năng vận dụng thông tin.
3.3. Khả năng áp dụng của giải pháp
Sáng kiến này đã được áp dụng và thể hiện tính khả thi cao. Nó có thể áp dụng ở
hầu hết các môn học. Ngay trong môi trường phổ thông, bằng trách nhiệm, tinh thần
nghề nghiệp của mỗi nhà giáo, các nhà trường cần chú trọng, tạo điều kiện cho học sinh

rèn luyện kỹ năng tự học để học sinh có đủ sự tự tin, bản lĩnh trong học tập cũng như
trong đời sống. Ngay từ khi còn học ở trường trung học phổ thông, nếu học sinh rèn
luyện tốt năng lực tự học, có khả năng và phương pháp tự học, tự nghiên cứu thì khi lên
đến các bậc học cao hơn như cao đẳng, đại học,… học sinh sẽ dễ dàng thích ứng với
phương pháp dạy học hiện nay. Và đây cũng chính là cơ sở để các em có thể hòa nhập
với cuộc sống, trở thành những công dân toàn cầu. Tự học – Con đường đi tới thành
công.
3.4.

Hiệu quả, lợi ích thu được do áp dụng giải pháp

Như vậy, nếu rèn luyện được kĩ năng tự học, học sinh không những chủ động lĩnh
hội kiến thức mà còn rèn luyện cho học sinh tính độc lập, sáng tạo và phương pháp học
tập. Biện pháp này có giá trị thiết thực trong đổi mới phương pháp dạy học bộ môn, góp
phần biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo. Học sinh có kĩ năng tự học sẽ có
thể tra cứu được tư liệu, tự lĩnh hội tri thức khoa học. Học sinh sẽ có thể tự ôn tập, hệ
thống hóa kiến thức, khái quát hóa nội dung.


Chuẩn bị bài mới trước khi đến lớp là một khâu quan trọng góp
phần nâng cao kết quả dạy học. Chuẩn bị bài mới tốt, học sinh sẽ
nắm bắt được những vấn đề quan trọng, trọng tâm của bài học; tự
xác định được những vấn đề đã biết, đã học và những vấn đề chưa
biết, chưa hiểu từ đó chủ động lĩnh hội kiến thức. Để thực hiện khâu
chuẩn bị bài mới đạt hiệu quả nhằm nâng cao kết quả giờ học, giáo
viên cần tìm các biện pháp hướng dẫn học sinh tự lĩnh hội kiến thức.
Trong đó việc sử dụng câu hỏi định hướng hay sử dụng phiếu học tập
giúp học sinh chuẩn bị bài mới là biện pháp khả thi, hiệu quả.
Kết quả kiểm tra cho thấy việc hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài
mới bằng câu hỏi hay phiếu học tập đã hỗ trợ giúp học sinh chuẩn bị

bài mới dễ dàng, hiệu quả và tích cực hơn. Trong các tiết học, giáo
viên không phải tốn thời gian cho việc nhắc lại kiến thức cũ, học sinh
chủ động trong việc lĩnh hội kiến thức nên rất thuận lợi cho giáo viên
chọn lựa phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực nhằm nâng cao kết
quả dạy và học.
Kết quả thu được sau quá trình rèn luyện kĩ năng tự học cho học sinh rất khả
quan. Tỉ lệ học sinh khá giỏi tăng lên đáng kể.
Dưới đây là bảng so sánh điểm số hai nhóm lớp có trình độ học sinh tương đương
nhau. Lớp 10A3, 10A8 giáo viên giảng dạy theo phương pháp thông thường; Lớp
10A4, 10A10 giáo viên hướng dẫn học sinh tự học. Sau đó tiến hành cho học sinh làm
bài kiểm tra ngắn.
Trên 8
Từ 5 < 8
Dưới 5

10A3 (41 HS)

10A8 (42 HS)

10A4 (40 HS)

10A10 (42 HS)

7
26
8

12
19
11

20
17
3

18
22
2

3.5. Tài liệu kèm theo: (có)
Bến Tre, ngày 19 tháng 3 năm 2018