Phát huy giá trị nghệ thuật quân sự việt nam trong chiến tranh nhân dân bảo vệ tổ quốc thời kỳ mới

3

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên
cứu của riêng nghiên cứu sinh. Các số liệu, kết
quả trình bày trong luận án là trung thực, có
nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng, không trùng lặp với
các công trình khoa học đã công bố.
TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Tạ Hữu Hùng


4

MỤC LỤC
Trang
TRANG PHỤ BÌA
LỜI CAM ĐOAN
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU
Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN
ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1.1.
Những công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án
1.2.
Khái quát kết quả chủ yếu của các công trình khoa học đã công bố
và những vấn đề đặt ra luận án tập trung giải quyết
Chương 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ
NGHỆ THUẬT QUÂN SỰ VIỆT NAM TRONG CHIẾN
TRANH NHÂN DÂN BẢO VỆ TỔ QUỐC THỜI KỲ MỚI

2.1.
Quan niệm phát huy giá trị nghệ thuật quân sự Việt Nam trong
chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc thời kỳ mới
2.2.
Nhân tố cơ bản quy định phát huy giá trị nghệ thuật quân sự Việt
Nam trong chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc thời kỳ mới
Chương 3 TÌNH HÌNH VÀ YÊU CẦU PHÁT HUY GIÁ TRỊ NGHỆ
THUẬT QUÂN SỰ VIỆT NAM TRONG CHIẾN TRANH NHÂN
DÂN BẢO VỆ TỔ QUỐC THỜI KỲ MỚI
3.1.
Tình hình phát huy giá trị nghệ thuật quân sự Việt Nam sẵn sàng
cho chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc thời kỳ mới
3.2.
Yêu cầu phát huy giá trị nghệ thuật quân sự Việt Nam trong chiến
tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc thời kỳ mới
Chương 4 GIẢI PHÁP CƠ BẢN PHÁT HUY GIÁ TRỊ NGHỆ THUẬT
QUÂN SỰ VIỆT NAM TRONG CHIẾN TRANH NHÂN
DÂN BẢO VỆ TỔ QUỐC THỜI KỲ MỚI
4.1.
Kế thừa, phát triển và giáo dục giá trị nghệ thuật quân sự Việt Nam
đáp ứng yêu cầu chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc thời kỳ mới
4.2.
Lựa chọn phương thức phát huy giá trị nghệ thuật quân sự Việt
Nam trong chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc thời kỳ mới
4.3
Tích cực hóa nhân tố chủ quan của các chủ thể phát huy giá trị nghệ thuật
quân sự Việt Nam trong chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc thời kỳ mới
4.4
Tạo lập các điều kiện thuận lợi cho phát huy giá trị nghệ thuật quân sự
Việt Nam trong chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc thời kỳ mới

KẾT LUẬN
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ
CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

5
10
10
25
31
31
72
87
87
115
128
128
136
143
152
158
160
161
173


5

MỞ ĐẦU

1. Lý do lựa chọn đề tài luận án
Đối với một dân tộc mà dựng nước đi đôi với giữ nước đã trở thành quy
luật sinh tồn và phát triển như dân tộc ta, thì nghệ thuật quân sự - do bản chất
và mối liên hệ tất yếu của nó quy định - luôn giữ một vai trò hết sức quan
trọng, có lúc quyết định đến thành bại của các cuộc chiến tranh cách mạng.
Vai trò của nghệ thuật quân sự Việt Nam được kết tinh ở những giá trị độc
đáo, sáng tạo mang đặc trưng riêng của dân tộc Việt Nam và ở những điều
kiện lịch sử khác nhau, sức sống của một nền nghệ thuật quân sự chính là ở
khả năng phát huy vai trò những giá trị ấy của các chủ thể và trong thời kỳ
mới đó là nhiệm vụ hết sức cần thiết.
Với tính cách là hệ thống tri thức, quan điểm lý luận, thực tiễn chuẩn bị
và thực hành chiến tranh đạt tới trình độ khái quát cao, nghệ thuật quân sự Việt
Nam được hình thành, lưu truyền, không ngừng được bổ sung, phát triển, vận
dụng trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và bảo vệ Tổ quốc. Những
thập kỷ vừa qua, Đảng, Nhà nước, các tầng lớp nhân dân và lực lượng vũ trang
có nhận thức đúng đắn, sâu sắc hơn và vận dụng một cách sáng tạo, có hiệu quả
giá trị nghệ thuật quân sự Việt Nam trong các cuộc chiến tranh giải phóng dân
tộc, bảo vệ độc lập, chủ quyền, lãnh thổ và trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc.
Tuy nhiên, so với yêu cầu của tình hình thực tiễn, phát huy giá trị nghệ thuật
quân sự sẵn sàng cho chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc thời kỳ mới vẫn còn
tồn tại những hạn chế, bất cập; nhận thức của một bộ phận cán bộ, đảng viên,
nhân dân, lực lượng vũ trang về nghệ thuật quân sự còn chưa sâu sắc, có biểu
hiện thờ ơ, thiếu quan tâm; có nhiều nội dung vận dụng chưa tốt; cơ chế, cách
thức, tổ chức thực hiện chưa hiệu quả.


6

Trong những năm tới, tình hình thế giới, khu vực tiếp tục có những diễn
biến phức tạp, khó dự báo, ảnh hưởng đến độc lập dân tộc, chủ quyền và thống

nhất toàn vẹn lãnh thổ thiêng liêng của Tổ quốc. Không những chúng ta cần
thường xuyên tiến hành phòng, chống chiến lược “diễn biến hòa bình” kết hợp
bạo loạn chính trị, ngăn ngừa nguy cơ chiến tranh, bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ
xa, bảo vệ nền hòa bình mà còn phải sẵn sàng đánh bại mọi hình thái chiến
tranh xâm lược kiểu mới của các thế lực thù địch nếu xảy ra. Chính vì vậy,
càng đặt ra yêu cầu cấp thiết, đòi hỏi Đảng, Nhà nước, nhân dân và lực lượng
vũ trang phải phân tích, đánh giá một cách khách quan, toàn diện, sáng tạo kinh
nghiệm và truyền thống chống giặc ngoại xâm của dân tộc; phải nghiêm túc
nghiên cứu, kế thừa, phát triển nền nghệ thuật quân sự Việt Nam và phát huy
giá trị nghệ thuật quân sự Việt Nam vào giải quyết những vấn đề mới mà cuộc
chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc thời kỳ mới đặt ra.
Cả lý luận và thực tiễn đều cho thấy, những khía cạnh chỉ ra trên đây là
những vấn đề cần tiếp tục được đầu tư nghiên cứu hơn nữa về mặt khoa học,
đặc biệt là luận giải dưới góc độ triết học cơ sở lý luận, thực tiễn và hệ thống
giải pháp phát huy giá trị nghệ thuật quân sự Việt Nam trong chiến tranh nhân
dân bảo vệ Tổ quốc thời kỳ mới. Theo đó, việc nghiên cứu vấn đề: Phát huy
giá trị nghệ thuật quân sự Việt Nam trong chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ
quốc thời kỳ mới” thực sự là một đề tài có tính cấp thiết.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu
Luận giải những vấn đề lý luận, thực tiễn và đề xuất giải pháp cơ bản
phát huy giá trị nghệ thuật quân sự Việt Nam trong chiến tranh nhân dân bảo
vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa thời kỳ mới.
Nhiệm vụ nghiên cứu
Tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án.


7

Luận giải quan niệm và nhân tố cơ bản quy định phát huy giá trị nghệ

thuật quân sự Việt Nam trong chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc thời kỳ mới.
Đánh giá tình hình và xác định yêu cầu phát huy giá trị nghệ thuật quân
sự Việt Nam trong chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc thời kỳ mới.
Đề xuất giải pháp cơ bản phát huy giá trị nghệ thuật quân sự Việt Nam
trong chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc thời kỳ mới.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu
Những vấn đề bản chất, quy luật phát huy giá trị nghệ thuật quân sự
Việt Nam trong chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ
nghĩa thời kỳ mới.
Phạm vi nghiên cứu
Luận án tập trung luận giải một số vấn đề lý luận, thực tiễn và đề xuất
giải pháp phát huy giá trị nghệ thuật quân sự Việt Nam trong chiến tranh nhân
dân bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa thời kỳ mới - cuộc chiến tranh
mà nhân dân ta có thể phải tiến hành, chống lại sự xâm lược của các thế lực
thù địch trong tương lai.
Giá trị nghệ thuật quân sự Việt Nam được luận án tập trung nghiên cứu
là trong thời kỳ có sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, trên cơ sở kế
thừa giá trị nghệ thuật quân sự truyền thống của dân tộc và nghệ thuật quân sự
vô sản. Giá trị nghệ thuật quân sự được bàn trong luận án chủ yếu ở quy mô
chiến lược quân sự trong toàn bộ giá trị lý luận, thực tiễn quân sự Việt Nam.
Phạm vi nghiên cứu, khảo sát thực tiễn chủ yếu thông qua việc chuẩn bị
xây dựng lực lượng, thế trận, tổ chức huấn luyện, diễn tập sẵn sàng cho chiến
tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc thời kỳ mới. Phạm vi đề xuất giải pháp tầm
nhìn đến 2030. Phạm vi khảo cứu, điều tra thực trạng ở một số địa phương và
cán bộ, chiến sĩ trong quân đội (chủ yếu ở miền Bắc).
4. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu
Cơ sở lý luận

8

Đề tài dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin về chiến tranh
và quân đội; tư tưởng quân sự Hồ Chí Minh; đường lối, quan điểm của Đảng
Cộng sản Việt Nam về chiến tranh cách mạng; các chỉ thị, nghị quyết về chiến
tranh nhân dân, bảo vệ Tổ quốc và công tác quân sự, quốc phòng. Đồng thời,
luận án kế thừa kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học có liên quan
đến đề tài dưới góc độ triết học.
Cơ sở thực tiễn
Thực tế quá trình phát huy giá trị nghệ thuật quân sự Việt Nam qua
các cuộc chiến tranh và trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc; quá trình chuẩn bị
xây dựng lực lượng, thế trận, tổ chức huấn luyện sẵn sàng chiến đấu, diễn
tập của các lực lượng. Đồng thời, dựa vào nhận định, đánh giá trong các văn
kiện, nghị quyết của Đảng, của Quân đội; các số liệu của các cơ quan chức
năng, báo cáo sơ kết, tổng kết của Bộ Quốc phòng, các cơ quan, đơn vị và
dựa vào kết quả điều tra, khảo sát của tác giả ở một số cơ quan, đơn vị cơ sở
trong và ngoài quân đội.
Phương pháp nghiên cứu
Sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ
nghĩa duy vật lịch sử, cùng với các phương pháp như: phân tích và tổng hợp,
lịch sử và lôgíc, hệ thống và cấu trúc, phương pháp tiếp cận thực tiễn. Ngoài ra
còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu đặc thù của các khoa học cụ thể:
phương pháp tiếp cận giá trị - văn hóa - quân sự, điều tra xã hội học, khái quát
hóa, trừu tượng hóa, so sánh và phương pháp chuyên gia…
5. Những đóng góp mới của luận án
Luận giải nội dung giá trị nghệ thuật quân sự Việt Nam dưới góc độ
triết học; đưa ra quan niệm và luận giải nhân tố cơ bản quy định phát huy
giá trị nghệ thuật quân sự Việt Nam trong chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ
quốc thời kỳ mới

9

Cung cấp các giải pháp phù hợp, khả thi nhằm phát huy giá trị nghệ thuật
quân sự Việt Nam trong chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc thời kỳ mới.
6. Ý nghĩa lý luận, thực tiễn của đề tài
Ý nghĩa lý luận
Góp phần bổ sung và làm rõ hơn về góc độ triết học giá trị nghệ thuật
quân sự Việt Nam trong hệ giá trị văn hoá quân sự Việt Nam, một nội dung
còn ít được đề cập đến hoặc đề cập chưa tương xứng với vai trò của nó. Kết
quả nghiên cứu góp phần khái quát về mặt lý luận và giải pháp xây dựng lực
lượng, thế trận, tạo sức mạnh tổng hợp tiến hành chiến tranh nhân dân bảo vệ
Tổ quốc thời kỳ mới trên cơ sở phát huy giá trị nghệ thuật quân sự Việt Nam.
Ý nghĩa thực tiễn
Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần tạo sự thống nhất nhận thức
và hành động cho các tổ chức, cá nhân; cung cấp luận cứ để lãnh đạo, chỉ huy
các cấp, các ngành tham khảo chỉ đạo hoạt động thực tiễn giữ gìn, phát triển,
vận dụng giá trị nghệ thuật quân sự Việt Nam và nâng cao hiệu quả phát huy
giá trị đó trong chuẩn bị và tiến hành chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc
thời kỳ mới. Luận án có thể làm tài liệu tham khảo phục vụ nghiên cứu, giảng
dạy, học tập, huấn luyện, diễn tập, giáo dục quốc phòng an ninh ở các địa
phương, đơn vị, nhà trường quân đội, hệ thống giáo dục quốc dân và những
người quan tâm đến vấn đề này hiện nay.
7. Kết cấu của luận án
Kết cấu của luận án gồm: Mở đầu, 4 chương (10 tiết), kết luận, danh
mục các công trình khoa học của tác giả đã công bố có liên quan đến đề tài,
danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục.


10

Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1.1. Những công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án
1.1.1. Những công trình khoa học tiêu biểu liên quan đến chiến
tranh và chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc
Quan điểm về chiến tranh và chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc đã
được các tác giả trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu, tổng kết và thường
xuyên bổ sung, phát triển.
Nghiên cứu về nguồn gốc, bản chất chiến tranh, mối quan hệ chiến tranh và
chính trị, tác giả I.N.Lêvanôp (chủ biên) với công trình “Chủ nghĩa Mác - Lênin
bàn về chiến tranh và quân đội” [62]. Trên cơ sở phân tích các cuộc chiến tranh
trên thế giới do chủ nghĩa đế quốc gây ra cũng như các cuộc nội chiến trong nước,
công trình đã khái quát những vấn đề về tính chất, mục đích của chiến tranh bảo
vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa đó là: “chiến tranh giải phóng, cách mạng và chính
nghĩa. Tiến hành những cuộc chiến tranh ấy là vì mục đích quốc tế và quốc gia có
tính chất giai cấp, tiến bộ, không một nhà nước bóc lột nào đã từng có và có thể có
được những mục đích đó” [62, tr.31]. Về đặc điểm cơ bản của cuộc chiến tranh
bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, các tác giả cho rằng: “là cuộc chiến tranh nhân
dân thực sự, quần chúng tham gia một cách có ý thức, đầy lòng hy sinh, với tinh
thần phấn khởi yêu nước chưa từng thấy; kết hợp hoạt động quân sự chính quy với
phong trào du kích có tính chất quần chúng; sự ủng hộ của giai cấp công nhân và
nhân dân lao động các nước tư bản, thuộc địa…” [62, tr.49].
Bàn về chiến tranh trong giai đoạn hiện nay, các tác giả V.Ostankov với
bài viết “Chiến lược quân sự: Quan điểm cho tương lai” [90]. Trên cơ sở thực
tiễn chiến lược quân sự các nước và các cuộc chiến tranh, xung đột vũ trang
trong thời gian gần đây, tác giả đã làm rõ tính chất, đặc điểm của chiến tranh
tương lai. Theo tác giả: “trong thế kỷ 21, đặc điểm của bất kỳ cuộc chiến tranh
nào sẽ được xác định bởi chính trị. Chính trị sẽ đóng vai trò quyết định các mục

11

tiêu chiến lược của chiến tranh, quy mô, phương pháp gây chiến và tiến hành
chiến tranh” [90, tr.5]. Tác giả dự báo những chiến lược quân sự trong chiến
tranh tương lai như: chiến tranh khu vực quy mô lớn; khía cạnh mới của chủ
nghĩa khủng bố; vấn đề chiếm lĩnh thông tin chứ không phải lãnh thổ; chiến lược
đấu tranh vũ trang trong thế kỷ 21… từ đó, tác giả đi đến kết luận “sự thay đổi
về chất là tất yếu trong tất cả quá trình, các phương pháp và hình thức đấu tranh
vũ trang” [90, tr.18]. Kết luận về khả năng giành thắng lợi trong chiến tranh
tương lai, tác giả lại hướng đến nhấn mạnh, đề cao yếu tố vũ khí, trang bị kỹ
thuật là nhân tố quyết định.
Cuốn sách “Tư tưởng chiến tranh nhân dân Việt Nam trong sự nghiệp giữ
nước của dân tộc Việt Nam” [103] do tác giả Văn Đức Thanh và Nguyễn Mạnh
Hưởng đồng chủ biên đã khái quát toàn diện lịch sử hình thành, phát triển của tư
tưởng chiến tranh nhân dân Việt Nam. Các tác giả cho rằng: tư tưởng chiến tranh
nhân dân bảo vệ Tổ quốc hình thành gắn với quy luật dựng nước đi đôi với giữ
nước của dân tộc, trở thành di sản truyền thống quý báu, mang tính chỉ đạo xuyên
suốt qua các thời đại. Tư tưởng về mục tiêu, tính chất chính trị - xã hội, lực lượng,
sức mạnh, phương thức tiến hành chiến tranh nhân dân ngày càng được bổ sung,
phát triển qua các giai đoạn lịch sử. Các tác giả khẳng định, một trong những điểm
xuất phát của toàn bộ chiến lược quân sự cách mạng của Đảng để đánh bại những
tên thực dân, đế quốc sừng sỏ với tiềm lực kinh tế và quân sự mạnh hơn ta gấp
nhiều lần là "tư tưởng phát huy phương thức gắn sức mạnh dân tộc với sức mạnh
thời đại và nghệ thuật quân sự tiên tiến trong tiến hành chiến tranh" [103, tr.131].
Công trình cũng chỉ ra, trong tình hình mới không chỉ đòi hỏi phải nghiên cứu làm
sáng tỏ những giá trị tư tưởng chiến tranh nhân dân Việt Nam trong lịch sử dân tộc
mà còn phải dự báo tình hình và phát triển tư tưởng đó lên một tầm cao mới.
Công trình "Chiến tranh trong thời đại ngày nay và việc chuẩn bị tinh

thần cho quân đội trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa”
[119] do Lê Văn Quang làm chủ nhiệm. Trên quan điểm, lập trường mácxít, các
tác giả cho rằng, ngày nay “bản chất chiến tranh là không thay đổi, dù đó là


12

chiến tranh hạt nhân, chiến tranh công nghệ cao hay chiến tranh hiện đại dưới
bất kỳ hình thức nào vẫn là sự kế tục chính trị bằng thủ đoạn bạo lực” [119,
tr.152]. Đồng thời, các tác giả khẳng định, trong điều kiện mới chiến tranh nhân
dân bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa là tất yếu với những đặc điểm cơ bản: đó là
cuộc chiến tranh nhân dân hiện đại, tính toàn dân cao, diễn ra toàn diện, kẻ thù
có tiềm lực kinh tế, quân sự mạnh… và tư duy chiến lược trong chiến tranh bảo
vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa thời kỳ mới là tư duy quân sự mới với
một nghệ thuật chỉ đạo chiến tranh nhân dân độc đáo, sáng tạo trong điều kiện
mới, đó là “sự kết hợp chặt chẽ giữa truyền thống và hiện đại, dân tộc và thời
đại, quốc gia và quốc tế… ở một trình độ cao” [119, tr.157].
Công trình khoa học “Một số vấn đề về chiến tranh nhân dân bảo vệ
Tổ quốc xã hội chủ nghĩa trong điều kiện mới” [131] của tập thể tác giả Viện
Khoa học Xã hội Nhân văn quân sự tiếp cận làm rõ tính tất yếu, tính chất, nội
dung, yêu cầu của cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc trong điều kiện mới. Công
trình khẳng định: trước những âm mưu, thủ đoạn mới của các thế lực thù địch,
từ thực tiễn đặt ra của các cuộc chiến tranh gần đây trên thế giới; từ đặc điểm
lịch sử chiến tranh của dân tộc và bản chất cách mạng, chính nghĩa, tiến bộ
dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam thì trong điều kiện mới, chiến
tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa là tất yếu. Về tính chất của
cuộc chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, đó là cuộc chiến
tranh: toàn dân, toàn diện, chính nghĩa, hiện đại và mang tính quốc tế… Công
trình đã đề xuất nhiều nội dung, biện pháp đáp ứng yêu cầu của cuộc chiến
tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc trong điều kiện mới, trong đó tập trung vào

xây dựng các tiềm lực quân sự, xây dựng và tăng cường sức mạnh quân sự
quốc gia và kế thừa, phát triển nghệ thuật quân sự Việt Nam…
Tiếp cận chiến tranh nhân dân Việt Nam dưới góc độ văn hóa quân sự, tác
giả Phan Ngọc với công trình “Ba vấn đề cơ bản của truyền thống quân sự Việt
Nam” [88]. Công trình tập trung luận giải ba vấn đề lớn đó là: Tư tưởng chỉ đạo
tác chiến, đường lối chiến tranh nhân dân và trách nhiệm người lãnh đạo. Về


13

đường lối chiến tranh nhân dân ở góc độ văn hóa quân sự, chứa đựng nhiều giá
trị văn hóa với những “nét riêng” chỉ có ở Việt Nam, trở thành truyền thống tiến
hành chiến tranh của dân tộc. Theo tác giả, những đặc điểm tiêu biểu dưới góc
độ văn hóa quân sự đó là: chiến tranh vì dân, do toàn dân tiến hành; chiến tranh
bảo vệ quyền lợi toàn dân, trong đó có nông dân; chiến tranh không chỉ ở đồng
bằng mà ở cả miền núi; chiến tranh toàn dân với sự tham gia tích cực của phụ
nữ; kết hợp đánh và đàm, sử dụng chính sách “tâm công”. Những đặc điểm, giá
trị đó trở thành động lực, nền tảng tinh thần khơi dậy lòng yêu nước, động viên,
khích lệ mọi người nêu cao ý chí quyết tâm, khắc phục khó khăn, chủ động, sáng
tạo để giành thắng lợi trong chiến tranh và là cơ sở nền tảng để tiếp tục vận dụng
trong quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn hiện nay.
Tác giả Nguyễn Như Huyền trong công trình "Đặc điểm của chiến tranh
kiểu mới - Vũ khí công nghệ cao" [45] đã đưa ra những yếu tố cơ bản hình thành
chiến tranh kiểu mới là: Chiến lược toàn cầu phản cách mạng của chủ nghĩa đế
quốc; đấu tranh giai cấp, dân tộc diễn ra phức tạp, quyết liệt; khoa học, công
nghệ phát triển và cuộc cách mạng quân sự mới; nhận thức về chiến tranh kiểu
mới. Trong công trình, tác giả đã khái quát đặc điểm của chiến tranh kiểu mới,
chiến tranh công nghệ cao và khảo sát đặc điểm một số cuộc chiến tranh trong
những năm gần đây về mục đích, tính chất chiến tranh; chuẩn bị chiến tranh;
phương thức, thủ đoạn chiến tranh; một số điểm mạnh và hạn chế của các lực

lượng tiến công trong các cuộc chiến tranh vừa qua. Đồng thời, tác giả còn đề
xuất một số giải pháp phòng, chống chiến tranh sử dụng vũ khí công nghệ cao.
Nghiên cứu về chiến tranh trong giai đoạn hiện nay, tác giả Nguyễn Xuân
Thảo với công trình “Đặc điểm chủ yếu của chiến tranh, xung đột ngày nay”
[111]. Bằng nghiên cứu thực tiễn các cuộc chiến tranh, xung đột gần đây, nhất là
các cuộc chiến tranh, xung đột vũ trang do Mỹ và các nước Phương Tây gây ra,
tác giả nhận định: đây là một thời kỳ điều chỉnh chiến lược, học thuyết quân sự,
các cuộc cách mạng quân sự ngày càng đi vào chiều sâu, hình thái chiến tranh có


14

sự phát triển hơn, chính vì thế đặc điểm của chiến tranh ngày càng có sự thay
đổi. Đặc điểm chủ yếu của chiến tranh, xung đột ngày nay được tác giả khái
quát: tính đối đầu có hệ thống trở thành hình thức cơ bản trong chiến tranh, xung
đột quân sự; tiến công chính xác tầm trung, tầm xa dần trở thành hình thức tác
chiến mang tính quyết định; không gian mạng ngày càng có vai trò quan trọng
trong tác chiến; hợp nhất hỏa lực và thông tin trở thành phương thức tác chiến
chủ yếu; không gian tác chiến được mở rộng từ ba chiều sang năm chiều; nhịp
độ tác chiến lấy “nhanh khắc chế chậm”. Những kết quả nghiên cứu của công
trình, nhất là những đặc điểm cơ bản được khái quát từ thực tiễn các cuộc chiến
tranh, xung đột vũ trang gần đây là cơ sở quan trọng gợi ý cho tác giả tham khảo,
nghiên cứu dự báo điều kiện, nội dung, hình thức mới của cuộc chiến tranh nhân
dân bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ mới.
Tác giả Nguyễn Hồng Quân, với công trình “Biến động quốc phòng - an
ninh khu vực Châu Á - Thái Bình Dương giai đoạn từ 2009 đến nay và một số
tác động tới Việt Nam” [96]. Bài viết điểm lại một số biến động chủ yếu liên
quan đến quốc phòng - an ninh, nhất là sự thay đổi chiến lược và những hoạt
động trực tiếp của các nước lớn trên tất cả các lĩnh vực, điển hình là: Trung Quốc
điều chỉnh và triển khai các chiến lược biển và các hoạt động với thái độ kiên

quyết, độc quyền kiểm soát biển Đông; Mỹ thay đổi phương thức tác chiến, tận
dụng ưu thế của vũ khí công nghệ cao, thúc đẩy “diễn biến hòa bình” kích động
bạo loạn lật đổ, tập kích hỏa lực từ xa, hạn chế sử dụng bộ binh…; tranh chấp
chủ quyền biển, đảo và vai trò của ASEAN trong giữ vững hòa bình, ổn định khu
vực và trên biển Đông; vấn đề an ninh không gian mạng… Theo tác giả, những
biến động đó tác động trực tiếp đến quốc phòng - an ninh của nước ta cả thuận
lợi và khó khăn, trong đó nổi lên những thách thức lớn về xây dựng tiềm lực
quốc phòng - an ninh, thế phòng thủ chiến lược, nguy cơ về chủ quyền biển đảo
và nguy cơ an ninh mạng. Những nội dung bài viết trình bày có giá trị rất lớn
trong định hình và dự báo những tác động đến nước ta trong thời kỳ mới. Là cơ sở
khoa học để tác giả vận dụng nghiên cứu các vấn đề đặt ra trong luận án.


15

Sách chuyên khảo “Thời kỳ đầu chiến tranh và những vấn đề đặt ra đối
với quốc phòng Việt Nam” [17] của tác giả Nguyễn Đình Chiến, trên cơ sở
phương pháp luận quân sự mácxít, công trình tập trung tiếp cận thời kỳ đầu
chiến tranh với luận điểm chủ chốt: chiến tranh là sự kế tục chính trị bằng thủ
đoạn khác - thủ đoạn bạo lực vũ trang mang tính nhà nước. Đồng thời dựa trên
phương pháp tiếp cận lôgic - lịch sử, tác giả cho rằng, tính chất và đặc trưng
quân sự thời kỳ đầu chiến tranh đối với chiến tranh nhân dân chống xâm lược,
bảo vệ Tổ quốc (nếu xảy ra) là “địch rất mạnh, tiến công bất ngờ, giữ thế chủ
động… Chúng thường tiến hành tiến công tổng lực, tác chiến liên hợp, phi đối
xứng, thực hành tác chiến trên tất cả các môi trường với không gian rộng, kết
hợp nhiều hình thức, thủ đoạn như chính trị, kinh tế, tư tưởng, tâm lý, ngoại
giao…” [17, tr.45]. Từ đó, tác giả hướng toàn bộ nghiên cứu của mình đến việc
khái quát bước đầu những vấn đề đặt ra cho quốc phòng Việt Nam trong bối
cảnh thế giới đương đại, tập trung vào các vấn đề xây dựng tiềm lực, lực lượng,
thế trận quốc phòng toàn dân, xây dựng phương thức vận hành và chuẩn bị tác

chiến chiến lược trong thời kỳ đầu của chiến tranh.
1.1.2. Những công trình khoa học tiêu biểu liên quan đến nghệ thuật
quân sự và giá trị nghệ thuật quân sự Việt Nam trong chiến tranh giải
phóng dân tộc và chiến tranh bảo vệ Tổ quốc
Với tính cách là lý luận, thực tiễn chuẩn bị và thực hành đấu tranh vũ
trang - đặc trưng bản chất của hoạt động quân sự, nghệ thuật quân sự luôn
được nhiều nhà khoa học trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu dưới
nhiều khía cạnh khác nhau.
V.E.Xapkin, với công trình “Những nguyên tắc cơ bản của nghệ thuật
quân sự” [136]. Thông qua phân tích những tư tưởng quân sự nổi tiếng trong
lịch sử, tác giả cho rằng: nghệ thuật quân sự phải tuân thủ theo các nguyên
tắc: cơ động và nhịp độ tác chiến cao; tập trung nỗ lực chủ yếu, tạo ưu thế cần
thiết về lực lượng, phương tiện vào địa điểm và thời gian quyết định bất ngờ;
tích cực chiến đấu... Đặc biệt, tác giả đánh giá những cống hiến xuất sắc của
nhân dân và lực lượng vũ trang Việt Nam trong phát triển các nguyên tắc nghệ


16

thuật quân sự. Tác giả khẳng định: nghệ thuật quân sự Việt Nam là nghệ thuật
quân sự Mác - Lênin được vận dụng sáng tạo trong điều kiện cụ thể Việt Nam
và “Nhân dân Việt Nam đã đóng góp vào phát triển nghệ thuật quân sự theo
hai hướng: thứ nhất, là làm giàu thêm nội dung của nghệ thuật quân sự “cổ
điển”; thứ hai, là phát hiện những nguyên tắc nghệ thuật quân sự mới qua quá
trình thực hành tác chiến” [136, tr.357].
Dưới góc độ triết học giải quyết mối quan hệ quy luật đấu tranh vũ trang
và nguyên tắc nghệ thuật quân sự, tác giả I.A.Gruđinhin với công trình "Phép
biện chứng và lĩnh vực quân sự hiện đại" [34]. Trong cuốn sách, tác giả đã trình
bày một số vấn đề của phép biện chứng duy vật trong lĩnh vực quân sự, đặc biệt
quan tâm luận giải sự tác động lẫn nhau giữa nhân tố khách quan và chủ quan

của chiến tranh, những nguyên tắc nghệ thuật quân sự và việc áp dụng những
nguyên tắc ấy. Khi giải quyết mối quan hệ giữa các quy luật của đấu tranh vũ
trang và các nguyên tắc của nghệ thuật quân sự, tác giả hướng đến giải quyết
bằng phương pháp luận triết học mối quan hệ cái riêng và cái chung trong lĩnh
vực quân sự. Tác giả cho rằng: Các quy luật của đấu tranh vũ trang và nguyên
tắc của nghệ thuật quân sự liên hệ khăng khít nhau… "Quy luật đấu tranh vũ
trang xác nhận sự tồn tại của những mối liên hệ khách quan, bản chất, tất yếu, bền
vững các hiện tượng của nó hay bên trong chúng. Còn các nguyên tắc thì chỉ ra
con đường giành thắng lợi, phương hướng hành động của bộ đội, sự lãnh đạo
chính trị và quân sự đối với bộ đội” [34, tr.420]. Những nghiên cứu của công trình
chỉ ra cách tiếp cận toàn diện, khoa học về chiến tranh, nghệ thuật quân sự, đặc
biệt khẳng định mối quan hệ khăng khít vai trò của nghệ thuật quân sự đối với các
quy luật của đấu tranh vũ trang, một phương pháp chủ yếu trong chiến tranh.
Tác giả Chen Ya Tien, trong công trình “Lý thuyết quân sự Trung Hoa xưa
và nay” [118], tiếp cận dưới góc độ triết học đã nghiên cứu một cách toàn diện
nguồn gốc, lịch sử phát triển của tư tưởng, truyền thống quân sự; các nguyên tắc,
nghệ thuật quân sự, chiến lược và chiến thuật chiến tranh nhân dân… Về vai trò,
tác giả khẳng định: “nếu có một tư tưởng thích ứng hướng dẫn, việc điều động các
lực lượng, hiệu năng có thể lên cao và có thể đánh bại một lực lượng địch trang bị


17

tối tân hơn nhưng thiếu tư tưởng hay chiến lược quân sự” [118, tr.7]. Về “tính
liên tục”, “tính kế thừa” của truyền thống quân sự, truyền thống đánh giặc giữ
nước, tác giả cho rằng: Sự phát triển của nghệ thuật quân sự từ thời cổ đại cho
đến ngày nay là một quá trình “phủ định biện chứng”, là kết quả của sự kế
thừa có chọn lọc, bổ sung, phát triển sáng tạo những tư tưởng, học thuyết,
khoa học, nghệ thuật quân sự của dân tộc bám sát điều kiện mới của lịch sử.
Tác giả Phạm Hồng Sơn với công trình khoa học “Nghệ thuật đánh giặc giữ

nước của dân tộc Việt Nam” [99] gồm 3 tập, nghiên cứu về nghệ thuật quân sự
trong đánh giặc giữ nước theo tiến trình lịch sử của dân tộc. Tiếp cận ở nhiều góc độ
khác nhau: lịch sử, văn hóa, triết học, xã hội học, tác giả đã khái quát những vấn đề
cốt lõi, những nét tiêu biểu nhất về nghệ thuật đánh giặc giữ nước với tổng quan về
giá trị, về tư tưởng, kế sách, nghệ thuật, phương châm chỉ đạo, nghệ thuật chiến
lược, chiến dịch… Từ thực tiễn lịch sử, tác giả đã khái quát nên những nét tiêu
biểu về nghệ thuật đánh giặc giữ nước và trở thành truyền thống quân sự Việt
Nam đó là: lấy nhỏ thắng lớn, lấy ít địch nhiều, lấy yếu thắng mạnh; tinh thần yêu
nước nồng nàn; cả nước chung sức đánh giặc, chiến tranh toàn dân và nghệ thuật
quân sự độc đáo. Đồng thời tác giả khẳng định: nghệ thuật đánh giặc giữ nước có
sự phát triển qua từng thời kỳ, từng giai đoạn lịch sử, do đó cần phải nghiên cứu
những vấn đề bảo tồn, vận dụng, phát huy nghệ thuật đánh giặc của cha ông ta
vào tiến hành chiến tranh bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa giai đoạn mới.


18

Cùng góc độ tiếp cận, tác giả Hồ Đệ trình bày trong công trình khoa học
“Góp phần tìm hiểu đặc điểm nghệ thuật quân sự trong lịch sử giữ nước” [29].
Tác giả cho rằng: trải qua những cuộc khởi nghĩa vũ trang để giành lại độc lập
tự do cho đất nước, các cuộc chiến tranh chống lại các thế lực xâm lược bảo vệ
Tổ quốc, dân tộc ta đã hình thành và ngày càng phát triển một nền nghệ thuật
quân sự trong chiến tranh nhân dân rất độc đáo và ưu việt. Theo tác giả, những
đặc điểm nổi bật của nghệ thuật quân sự Việt Nam trong lịch sử dụng nước đó
là: dựa vào dân, lấy dân làm gốc để đánh giặc cứu nước và giữ nước; xây dựng
lực lượng, xây dựng hậu phương, xây dựng căn cứ vùng vững chắc; nghệ thuật
sử dụng lực lượng, các hình thức và phương thức tiến hành chiến tranh; nghệ
thuật tiến công, tư tưởng tích cực, chủ động tiến công; nghệ thuật chọn địa
hình, sử dụng và kiến tạo địa hình tạo ra môi trường tác chiến thuận lợi để tiêu
diệt địch; phát huy tính mưu trí, sáng tạo, nắm thời cơ, giành chủ động đánh bất

ngờ để tiêu diệt địch; kết hợp tác chiến với binh vận, địch vận làm tan rã ý chí
tinh thần của kẻ thù; nghệ thuật khởi đầu và kết thúc chiến tranh... Những vấn
đề lược khảo về đặc điểm nghệ thuật quân sự Việt Nam trong lịch sử giữ nước
là cơ sở lý luận quan trọng để tác giả tiếp tục kế thừa, nghiên cứu những vấn
đề lý luận của luận án, nhất là rút ra những nội dung cơ bản về giá trị nghệ
thuật quân sự Việt Nam cần được phát huy trong thời kỳ mới.


19

Các công trình nghiên cứu về nghệ thuật quân sự Việt Nam của tác giả
Hoàng Minh Thảo, tiêu biểu như: “Về cách dùng binh” [106]; “Bàn về nghệ
thuật quân sự” [110]; “Một số vấn đề về nghệ thuật quân sự” [107]. Bằng cách
tiếp cận lịch sử - lôgic, các công trình bàn sâu những vấn đề lý luận được rút ra từ
thực tiễn chiến tranh giải phóng và bảo vệ Tổ quốc trong thế kỷ XX. Trong các
công trình khoa học, tác giả đề cập đến nhiều vấn đề lớn về nghệ thuật quân sự
như: nghệ thuật chỉ đạo chiến lược, chỉ đạo quân sự, tác chiến chiến dịch, chiến
thuật, địch vận, đấu tranh vũ trang và ngoại giao trong chiến tranh, nghệ thuật chỉ
đạo nhân dân vũ trang; nghệ thuật “lấy ít địch nhiều, lấy yếu trị mạnh, lấy đoản
chống trường"... Về vai trò của nghệ thuật quân sự Việt Nam trong chiến tranh
giải phóng và bảo vệ Tổ quốc, tác giả khẳng định: Nghệ thuật quân sự là một
nhân tố quan trọng trong chiến tranh giải phóng và bảo vệ Tổ quốc, quân nhỏ
muốn đánh quân lớn phải thiên về dùng mưu kế; phải đấu mưu, tạo thế, đấu trí
với địch... Từ những vấn đề đó, tác giả đi đến kết luận một trong những vấn đề
có tính quy luật: “do nhận thức được chiến tranh và có phương pháp lãnh đạo
chiến tranh một cách biện chứng nên trong lịch sử giữ nước của dân tộc từ xa
xưa đến thời đại Hồ Chí Minh đã giải quyết mâu thuẫn vô cùng gay gắt là "nhỏ
đánh lớn, ít địch nhiều" một cách thành công” [106, tr.98], từ đó đi đến thắng lợi.

20

Công trình“Về học thuyết quân sự Việt Nam thời đại Hồ Chí Minh” [52]
do tác giả Bùi Phan Kỳ chủ biên đã quán triệt tính dân tộc, tính kế thừa, quan điểm
giai cấp, quan điểm lịch sử - cụ thể, phát triển trong quá trình nghiên cứu. Công
trình trình bày một cách có hệ thống về sự hình thành, phát triển và nội dung học
thuyết quân sự Việt Nam trong lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước; đưa ra
những luận điểm chủ yếu của học thuyết quân sự thời đại Hồ Chí Minh về tập
hợp, động viên sức mạnh, về sử dụng sức mạnh Việt Nam vào nhiệm vụ cứu nước
và giữ nước, tiêu biểu như: đánh giá đúng địch, ta, thuận lợi, khó khăn làm cơ sở
để đề ra đối sách trong mọi tình huống; sử dụng hài hòa các nhân tố cấu thành
sức mạnh, lấy sức mạnh chính trị làm nền tảng, sức mạnh quân sự làm nòng cốt,
lấy ưu thế của chế độ kinh tế và văn hóa làm động lực; kết hợp chặt chẽ các hình
thức đấu tranh, trong sử dụng lực lượng luôn quán triệt tư tưởng cách mạng tiến
công, giữ vững quyền chủ động về mọi mặt, gắn chặt thời đại, thời cuộc và thời
cơ, mưu lược... Các tác giả coi hệ thống luận điểm chủ yếu về học thuyết quân
sự Việt Nam là cơ sở nền tảng để nghiên cứu sự hình thành và phát triển của
nghệ thuật quân sự Việt Nam: “Học thuyết quân sự là hệ thống luận điểm chỉ
đạo của nhà nước về các vấn đề quân sự và các hoạt động liên quan tới quân sự.
Học thuyết quân sự là hệ tư duy chỉ đạo nghệ thuật quân sự” [52, tr.65].


21

Tiếp cận nghiên cứu nghệ thuật quân sự dưới góc độ là một giá trị tiêu biểu
của văn hóa quân sự, văn hóa giữ nước Việt Nam, tác giả Vũ Như Khôi với công
trình, “Văn hóa giữ nước Việt Nam - Những giá trị đặc trưng” [50]. Bằng cách
tiếp cận văn hóa, lịch sử - giá trị, tác giả khái quát thành các giá trị đặc trưng của
văn hóa giữ nước đó là: tinh thần yêu nước, ý chí tự lực, tự cường; ý thức cộng
đồng, cố kết dân tộc; tư tưởng gắn kết dựng nước với giữ nước; nghệ thuật đánh

giặc đặc sắc và tính nhân văn cao cả trong giữ nước. Nghệ thuật quân sự đặc sắc
của dân tộc được tác giả xem là một giá trị cốt lõi của văn hóa giữ nước. Theo tác
giả “từ điều kiện, hoàn cảnh sự nghiệp giữ nước, từ lòng dũng cảm và tài trí qua
nhiều thế hệ, đã hình thành nghệ thuật đánh giặc đặc sắc của dân tộc Việt Nam”
[50, tr.136]. Làm rõ nội hàm bằng cách phân tích và chứng minh từ thực tiễn các
cuộc chiến tranh chống giặc ngoại xâm trong lịch sử dân tộc, tác giả đã khái quát
nét đặc sắc của nghệ thuật quân sự Việt Nam tập trung chủ yếu ở hai giá trị tiêu
biểu là: nghệ thuật đánh giặc toàn dân, toàn diện và nghệ thuật lấy ít địch nhiều,
lấy yếu chống mạnh. Đây là công trình có giá trị rất lớn cả về nội dung và
phương pháp tiếp cận mà tác giả luận án có thể tham khảo và kế thừa.


22

Cùng góc độ tiếp cận, tác giả Ngô Đức Thịnh chủ biên trong công trình
khoa học “Những giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam” [115] coi nghệ thuật
quân sự của dân tộc là một nội dung của giá trị văn hóa truyền thống trong đấu
tranh chống giặc ngoại xâm. Xuất phát từ đặc thù lịch sử dân tộc ta, để đánh
thắng kẻ thù, giải phóng và bảo vệ đất nước, tổ tiên ta đã sớm biết tìm sức
mạnh trong khối đại đoàn kết toàn dân, đồng thời sáng tạo ra một nền nghệ
thuật quân sự của toàn dân đánh giặc rất phong phú, độc đáo, đậm đà bản sắc
dân tộc như: Nghệ thuật quân dân đánh giặc; thực hiện chiến lược đánh lâu dài;
tích cực, chủ động, táo bạo bất ngờ; phối hợp chặt chẽ tiến công quân sự với
địch vận và ngoại giao… Các tác giả khẳng định: “Những nội dung chủ yếu
của nghệ thuật quân sự Việt Nam đồng thời là những vấn đề có tính quy luật
của các cuộc chiến tranh giải phóng, chiến tranh bảo vệ Tổ quốc ở nước ta
được đúc kết từ thực tiễn lịch sử hàng ngàn năm của dân tộc. Những nội dung
đó có mối liên hệ tự thân rất khăng khít và hợp thành một thể thống nhất
không thể tách rời” [115, tr.665]. Công trình cũng khẳng định và luận chứng
vai trò của văn hoá trong hoạt động quân sự, coi đây là yếu tố quan trọng

giành thắng lợi trong các cuộc chiến tranh của dân tộc Việt Nam. Những giá
trị đó có ý nghĩa định hướng, chi phối nhận thức, tình cảm và hành động của
mọi tầng lớp nhân dân Việt Nam trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước.
Nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về nghệ thuật quân sự, tiêu biểu có
công trình “Tư tưởng Hồ Chí Minh về nghệ thuật quân sự” [114] của tác giả
Nguyễn Văn Thân. Tác giả cho rằng: Từ thực tiễn hoạt động cách mạng của Hồ
Chí Minh, thực tiễn của cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, chống chủ nghĩa thực
dân, đế quốc đã hình thành nên quan điểm, tư tưởng về nghệ thuật quân sự. Đó
là hệ thống quan điểm kế thừa có chọn lọc tinh hoa quân sự thế giới và sự tiếp
nối truyền thống nghệ thuật quân sự của dân tộc, được biểu hiện qua các bài viết,
bài nói và thực tiễn lãnh đạo cách mạng của Người. Tác giả đã khái quát nội
dung tư tưởng Hồ Chí Minh về nghệ thuật quân sự bao gồm: Tư tưởng chiến


23

lược tiến công, luôn giành thế chủ động; nghệ thuật tạo lực, thế, thời, mưu; tư
tưởng phát huy sức mạnh tổng hợp trong chiến tranh; kết hợp tác chiến với binh,
địch vận, đánh vào lòng người và đấu tranh chính trị, ngoại giao nhằm phối hợp
với đấu tranh quân sự. Tác giả khẳng định: Cần phải tiếp tục quán triệt sâu sắc
đường lối, quan điểm của Đảng, tư tưởng của Người về nghệ thuật quân sự, tập
trung hướng vào: "xác định mục tiêu, quan điểm, nguyên tắc, phương châm của
Chiến lược Quốc phòng, Chiến lược quân sự Việt Nam thời kỳ mới; trong xây
dựng nền quốc phòng toàn dân, xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân, xây dựng
quân đội nhân dân; trong phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, kết hợp
sức mạnh thời đại, tạo sức mạnh tổng hợp bảo vệ Tổ quốc” [114, tr.38].
1.1.3. Những công trình khoa học tiêu biểu liên
quan đến phát huy giá trị nghệ thuật quân sự Việt Nam
trong chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc thời kỳ mới
Dưới góc độ triết học giải quyết mối quan hệ quy luật đấu tranh vũ trang

và nguyên tắc nghệ thuật quân sự, trong cuốn sách “Một số vấn đề phương pháp
luận triết học Mác - Lênin trong hoạt động quân sự” [51] do tác giả Trần Xuân
Kiểm chủ biên đã hướng đến giải quyết mối quan hệ trên bằng phương pháp
luận triết học mối quan hệ cái riêng và cái chung trong lĩnh vực quân sự, tác giả
cho rằng: quy luật của chiến tranh và nguyên tắc nghệ thuật quân sự có liên hệ
khăng khít với nhau, giữa chúng không có bức tường ngăn cách nào không thể
vượt qua nhưng cũng không được nhập cục lại. “Các quy luật của chiến tranh và
đấu tranh vũ trang xác định sự tồn tại của những mối liên hệ khách quan bản chất,
tất yếu, bền vững giữa các hiện tượng, quá trình chiến tranh. Còn các nguyên tắc
thì chỉ ra con người vận dụng quy luật để giành thắng lợi…” [51, tr.120].


24

Tác giả Hoàng Minh Thảo có nhiều công trình nghiên cứu về chiến tranh
nhân dân, sự kế thừa, vận dụng nghệ thuật quân sự vào trong chiến tranh giải
phóng và bảo vệ Tổ quốc. Tiêu biểu như: “Nghệ thuật quân sự Việt Nam trong
kháng chiến chống Mỹ, cứu nước và bảo vệ Tổ quốc” [105]; “Nghệ thuật quân
sự Việt Nam trong chiến tranh giải phóng và bảo vệ Tổ quốc” [108]; “Kế thừa
và phát huy truyền thống quân sự Việt Nam vào sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc hiện
nay” [109]… Bằng cách tiếp cận lịch sử - lôgic, khoa học và thực tiễn chiến
tranh, tác giả khẳng định: Nghệ thuật quân sự là một nhân tố quan trọng trong
chiến tranh giải phóng và bảo vệ Tổ quốc, nó nói lên một điều căn bản là nhân
dân Việt Nam thắng giặc ngoại xâm không chỉ bằng ý chí quật cường mà còn là
sự kết hợp chặt chẽ giữa ý chí với tài trí sáng suốt, thông minh, đánh bằng mưu
kế - thắng bằng thế thời. Tác giả làm rõ sự phát triển về nghệ thuật quân sự qua
từng giai đoạn trên các vấn đề lớn như: đường lối chỉ đạo quân sự; tổ chức xây
dựng lực lượng; phương thức tác chiến; địch vận, đấu tranh vũ trang và ngoại
giao… Tác giả khẳng định: Những thành công trong kháng chiến là sự thành
công với những phát triển mới cả về chỉ đạo chiến lược, nghệ thuật chiến dịch

và chiến thuật. Nó vừa kế thừa được truyền thống đánh giặc giữ nước của dân
tộc, vừa phát triển sáng tạo trong những điều kiện cụ thể của cuộc chiến
tranh… Tác giả cũng chỉ ra định hướng nghệ thuật quân sự trong thời bình:
"nghệ thuật quân sự Việt Nam ngày nay là phải được phát triển vượt bậc về
trình độ khoa học công nghệ trong quân sự và nghệ thuật tác chiến trong điều
kiện chiến tranh kiểu mới, để chống lại vũ khí công nghệ cao” [105, tr.104].


25

Công trình: “Một số vấn đề về nghệ thuật quân sự Việt Nam trong chiến
tranh giải phóng và bảo vệ Tổ quốc” [65] của tác giả Cao Thượng Lương là tập
hợp những bài viết từ các công trình nghiên cứu thành công đã được công bố
gần đây của tác giả. Trong các bài viết, tác giả chủ yếu tiếp cận từ góc độ lịch sử
đấu tranh cách mạng của dân tộc để khái quát những vấn đề tiêu biểu của nghệ
thuật quân sự Việt Nam và khẳng định: giá trị của nghệ thuật quân sự Việt Nam
trong lịch sử, trong chiến tranh giải phóng và chiến tranh bảo vệ Tổ quốc rất to
lớn. Tác giả cho rằng, từ dự báo những vấn đề về tình hình thế giới, khu vực, âm
mưu, thủ đoạn chống phá của các thế lực thù địch, cần phải tiếp tục nghiên cứu,
phát triển và vận dụng sáng tạo những bài học kinh nghiệm về nghệ thuật quân
sự Việt Nam phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh đất nước trong tình hình mới.
Tác giả Phạm Lâm Hồng với công trình “Nghiên cứu, phát triển nghệ
thuật quân sự trong chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc gắn với phát huy
giá trị nghệ thuật quân sự, truyền thống đánh giặc của cha ông” [44] đã
khẳng định nghệ thuật quân sự Việt Nam là những di sản vô giá, độc đáo, đậm
đà bản sắc dân tộc và luôn vận động, phát triển. Trong mỗi giai đoạn, nghệ
thuật quân sự Việt Nam lại có những đặc thù và giá trị được biểu hiện ở các
cung bậc khác nhau. “Dù ở thời chiến hay thời bình, nghệ thuật quân sự đều
vận động không ngừng và luôn cần phải định hướng, khơi dậy, phát huy, phát
triển để đáp ứng yêu cầu thực tiễn của đất nước” [44, tr.9]. Trong bối cảnh

hiện nay, từ sự phát triển của chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới,
đặc điểm của cuộc chiến tranh tương lai, đặt ra vấn đề nghệ thuật tác chiến
phải có sự thay đổi to lớn, chúng ta phải nghiên cứu, phát triển nghệ thuật
quân sự trong chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc gắn với phát huy giá trị
nghệ thuật quân sự, truyền thống đánh giặc của cha ông.


26

Đề tài khoa học cấp nhà nước KX.06 - 03 “Phát triển nghệ thuật quân sự
Việt Nam đánh thắng chiến tranh kiểu mới của địch” [123] do Nguyễn Thế Trị
làm chủ nhiệm. Trong công trình này, từ phương diện tiếp cận lịch sử - thực tiễn
- giá trị, vấn đề chiến tranh và nghệ thuật quân sự Việt Nam được xem xét một
cách toàn diện. Qua khái quát lịch sử cuộc chiến tranh do đế quốc Mỹ gây ra đối
với Việt Nam, bằng thực tiễn các cuộc chiến tranh, xung đột vũ trang diễn ra trên
thế giới trong thời gian gần đây, công trình dự báo những đặc điểm của cuộc
chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc chống chiến tranh kiểu mới nếu xảy ra đó
là: cuộc chiến tranh xâm lược của địch sử dụng vũ khí công nghệ cao; cuộc
chiến tranh toàn dân, toàn diện; diễn ra quyết liệt, biến động nhanh trong điều
kiện hiện đại… Công trình chỉ ra những vấn đề bản chất về phát triển nghệ thuật
quân sự Việt Nam đánh thắng chiến tranh kiểu mới của địch:
Những nội dung phát triển này vừa là sự kế thừa những tinh hoa của nền
nghệ thuật quân sự Việt Nam trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước của
dân tộc, vừa được bổ sung, phát triển mới để vận dụng vào chiến tranh
bảo vệ Tổ quốc tương lai, đánh thắng chiến tranh kiểu mới mà kẻ địch tiến
hành dưới bất cứ hình thức, quy mô, thủ đoạn nào, bảo vệ vững chắc Tổ
quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa… [123, tr.45].


27

Luận án Tiến sĩ Triết học “Kế thừa truyền thống đánh giặc giữ nước
của dân tộc trong bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa hiện nay” [63]
của tác giả Nguyễn Khắc Luyện. Luận án đã tiếp cận luận giải thực chất và
nội dung kế thừa truyền thống đánh giặc giữ nước của dân tộc trong bảo vệ
Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Theo tác giả, kế thừa truyền thống đánh
giặc giữ nước của dân tộc trong bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa
“là quá trình các chủ thể lọc bỏ những nội dung lạc hậu, giữ lại những nội
dung tích cực, tiến bộ; qua đó tiếp tục bổ sung, phát triển những nội dung
được giữ lại đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ
nghĩa” [63, tr.32]. Đồng thời, tác giả đề xuất các giải pháp cơ bản đó là: Một
là, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các chủ thể trong kế thừa; Hai là,
thực hiện đồng bộ việc kế thừa bao gồm: kết hợp ba môi trường gia đình, nhà
trường xã hội và thực hiện đồng bộ các khâu giữ lại, lọc bỏ, kế thừa, bổ sung,
phát triển; Ba là, tạo lập các điều kiện thuận lợi cho hoạt động kế thừa truyền
thống đánh giặc giữ nước của dân tộc trong bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội
chủ nghĩa hiện nay.