Phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường Trung học Cơ sở thành phố Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục (Luận văn thạc sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

HUỲNH THỊ NGỌC MAI

PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ
HIỆU TRƯỞNG TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2019


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

HUỲNH THỊ NGỌC MAI

PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ
HIỆU TRƯỞNG TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC
Ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 9140114

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS.TS HÀ THẾ TRUYỀN

2. TS. VŨ LAN HƯƠNG

THÁI NGUYÊN - 2019


i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và
kết quả trong luận án chưa được công bố ở bất kỳ học vị nào khác.

Tác giả luận án

Huỳnh Thị Ngọc Mai


ii

LỜI CẢM ƠN
Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu, hoàn thành luận án, tôi đã luôn
nhận được sự quan tâm, tạo điều kiện, hướng dẫn, chỉ bảo tận tình, và động viên của
quý Thầy Cô. Với tấm lòng biết ơn sâu sắc và tình cảm chân thành:
Tôi xin bày tỏ sự kính trọng và biết ơn sâu sắc PGS.TS.Hà Thế Truyền và
TS.Vũ Lan Hương. Thầy Cô hướng dẫn khoa học đã dành nhiều thời gian để hướng
dẫn tận tình, giúp đỡ, và động viên tôi hoàn thành luận án.
Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu; Khoa Tâm lý Giáo dục; Phòng
Đào tạo Sau Đại học trường Đại học Sư phạm, Đại học Thái Nguyên. Quý Thầy Cô
đã giảng dạy nhiệt tình, quan tâm tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ tôi trong quá trình
học tập và nghiên cứu.
Tôi xin trân trọng cảm ơn Lãnh đạo và chuyên viên Phòng Giáo dục Trung

học, Phòng Khảo thí và Kiểm định chất lượng giáo dục, Phòng Tổ chức Cán bộ,
Phòng Kế hoạch Tài chính thuộc Sở Giáo dục và Đào tạo Thành phố Hồ Chí Minh;
Lãnh đạo các Phòng Giáo dục và Đào tạo quận, huyện và một số Phòng ngành
quận, huyện có liên quan; Lãnh đạo Huyện ủy, Ủy ban nhân dân huyện Hóc Môn;
Lãnh đạo, chuyên viên Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Hóc Môn; Ban Giám hiệu
và các thầy cô các trường trung học cơ sở trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh,
cùng các đồng nghiệp nghiên cứu sinh đã tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ, hỗ trợ,
chia sẻ kinh nghiệm, cung cấp các số liệu trong quá trình tôi thực hiện luận án.
Chân thành cảm ơn gia đình và bạn bè đã tạo điều kiện thuận lợi, động viên
và khuyến khích tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án.
Tác giả luận án

Huỳnh Thị Ngọc Mai


iii

MỤC LỤC
Trang

LỜI CAM ĐOAN......................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii
MỤC LỤC ................................................................................................................. iii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................ iv
DANH MỤC CÁC BẢNG.......................................................................................... v
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ ...................................................................... vi
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................... 3
3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu ............................................................................ 3

4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................ 3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................................. 3
6. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................. 3
7. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................. 4
8. Luận điểm bảo vệ .................................................................................................... 4
9. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ...................................................... 5
10. Đóng góp mới của luận án .................................................................................... 7
11. Cấu trúc luận án .................................................................................................... 7
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ HIỆU
TRƯỞNG TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ĐÁP ỨNG YÊU CẦU
ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ..................................................................................... 8
1.1.

Tổng quan nghiên cứu vấn đề .......................................................................... 8

1.1.1. Nghiên cứu về phát triển nguồn nhân lực quản lý giáo dục ............................. 8
1.1.2. Nghiên cứu về phát triển đội ngũ hiệu trưởng các trường phổ thông ............ 11
1.1.3. Những vấn đề đặt ra cần nghiên cứu tiếp ....................................................... 16
1.2.

Một số khái niệm cơ bản của đề tài ................................................................ 17

1.2.1. Khái niệm quản lý .......................................................................................... 17
1.2.2. Khái niệm cán bộ quản lý giáo dục ................................................................ 18
1.2.3. Khái niệm phát triển ....................................................................................... 18
1.2.4. Khái niệm phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở đáp
ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ........................................................................ 19


iv

1.3.

Một số vấn đề lý luận về đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở .......... 21

1.3.1. Đặc điểm của đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở ........................... 21
1.3.2. Vị trí, vai trò của đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở ...................... 21
1.3.3. Những cơ hội và thách thức đối với đội ngũ hiệu trưởng trường trung
học cơ sở......................................................................................................... 26
1.4.

Một số vấn đề lý luận về phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường trung học
cơ sở................................................................................................................ 28

1.4.1. Mục đích phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở .................. 28
1.4.2. Nguyên tắc phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở đáp
ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ........................................................................ 29
1.4.3. Các quan điểm và yêu cầu phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường trung
học cơ sở đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ................................................. 30
1.4.4. Nội dung phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở đáp ứng
yêu cầu đổi mới giáo dục ............................................................................... 34
1.5.

Những yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường
trung học cơ sở đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục........................................ 56

1.5.1. Nhóm yếu tố khách quan ................................................................................ 56
1.5.2. Nhóm yếu tố chủ quan ................................................................................... 57
1.6.

Kinh nghiệm quốc tế về phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường phổ thông .......... 60

1.6.1. Kinh nghiệm của một số nước Châu Á .......................................................... 60
1.6.2. Kinh nghiệm của Canada ............................................................................... 60
1.6.3. Kinh nghiệm của New Zealand ...................................................................... 60
1.6.4. Kinh nghiệm của Hoa Kỳ ............................................................................... 61
1.6.5. Bài học và kinh nghiệm.................................................................................. 61
Kết luận chương 1 ..................................................................................................... 63
Chương 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ HIỆU TRƯỞNG
TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ........................................... 65
2.1.

Khái quát về kinh tế - xã hội, giáo dục của thành phố Hồ Chí Minh............. 65

2.1.1. Tình hình kinh tế - xã hội ............................................................................... 65
2.1.2. Tình hình phát triển giáo dục và giáo dục trung học cơ sở thành phố
Hồ Chí Minh .................................................................................................. 66
2.2.

Tổ chức khảo sát thực trạng ........................................................................... 71


v

2.2.1. Mục đích khảo sát .......................................................................................... 71
2.2.2. Đối tượng khảo sát ......................................................................................... 71
2.2.3. Nội dung khảo sát ........................................................................................... 71
2.2.4. Phương pháp và công cụ khảo sát .................................................................. 72
2.2.5. Tiêu chí và thang đánh giá ............................................................................. 73

2.2.6. Địa bàn nghiên cứu và mẫu khảo sát thực trạng ............................................ 75
2.3.

Thực trạng đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở thành phố Hồ
Chí Minh ........................................................................................................ 76

2.3.1. Số lượng ......................................................................................................... 76
2.3.2. Cơ cấu và trình độ .......................................................................................... 77
2.3.3. Chất lượng đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở................................ 79
2.4.

Thực trạng phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở thành
phố Hồ Chí Minh............................................................................................ 92

2.4.1. Thực trạng xây dựng quy hoạch phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường
trung học cơ sở ................................................................................................ 92
2.4.2. Thực trạng tuyển chọn, bổ nhiệm, sử dụng đội ngũ hiệu trưởng trường
trung học cơ sở ............................................................................................... 95
2.4.3. Thực trạng tổ chức bồi dưỡng đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở ...... 97
2.4.4. Thực trạng tổ chức đánh giá đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở .. 100
2.4.5. Thực trạng xây dựng môi trường làm việc, tạo động lực làm việc cho
đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở................................................. 102
2.4.6. Thực trạng phân công bố trí sử dụng và thực hiện chế độ chính sách đối
với hiệu trưởng trường trung học cơ sở ....................................................... 104
2.4.7. Tổng hợp thực trạng phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ
sở thành phố Hồ Chí Minh ........................................................................... 105
2.5.

Đánh giá sự ảnh hưởng của các yếu tố đến công tác phát triển đội ngũ
hiệu trưởng trường trung học cơ sở đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ...... 107

2.5.1. Các yếu tố thuộc về người hiệu trưởng trường trung học cơ sở .................. 107
2.5.2. Các yếu tố khách quan thuộc về các cấp quản lý và môi trường quản lý
người hiệu trưởng trường trung học cơ sở ................................................... 109
2.6.

Đánh giá thực trạng phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ
sở đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ........................................................... 111

2.6.1. Điểm mạnh ................................................................................................... 111


vi

2.6.2. Điểm yếu ...................................................................................................... 112
2.6.3. Nguyên nhân ................................................................................................ 113
Kết luận chương 2 ................................................................................................... 115
Chương 3. BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ HIỆU TRƯỞNG
TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ......................................... 117
3.1.

Định hướng phát triển giáo dục và đào tạo của thành phố Hồ Chí Minh .... 117

3.1.1. Định hướng phát triển giáo dục trung học cơ sở .......................................... 118
3.1.2. Định hướng phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở ............ 120
3.2.

Nguyên tắc đề xuất biện pháp ...................................................................... 122

3.2.1. Nguyên tắc đảm bảo kế thừa ........................................................................ 122
3.2.2. Nguyên tắc đảm bảo thực tiễn ...................................................................... 123
3.2.3. Nguyên tắc đảm bảo hệ thống ...................................................................... 123
3.2.4. Nguyên tắc đảm bảo hiệu quả và khả thi ..................................................... 124
3.3.

Đề xuất biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ
sở thành phố Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ................... 124

3.3.1. Cụ thể hóa chuẩn hiệu trưởng cơ sở giáo dục phổ thông phù hợp điều
kiện thực tiễn địa phương nhằm phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường
trung học cơ sở đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục..................................... 124
3.3.2. Tổ chức xây dựng, định kỳ rà soát, bổ sung điều chỉnh quy hoạch cán
bộ quản lý, hiệu trưởng trường trung học cơ sở theo từng giai đoạn ........... 131
3.3.3. Thực hiện phân cấp triệt để về quản lý nhà nước trong giáo dục đối với
cấp trung học cơ sở theo hướng tạo chủ động cho Phòng Giáo dục và
Đào tạo ......................................................................................................... 134
3.3.4. Đổi mới phương thức bổ nhiệm, luân chuyển hiệu trưởng trường trung học
cơ sở theo phân cấp quản lí............................................................................. 136
3.3.5. Chỉ đạo hoạt động đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ hiệu trưởng trường trung
học cơ sở và cán bộ quản lý nguồn quy hoạch đáp ứng yêu cầu đổi mới
giáo dục. ....................................................................................................... 138
3.3.6. Quản lý kiểm tra, đánh giá hiệu trưởng trường trung học cơ sở theo chuẩn
hiệu trưởng cơ sở giáo dục phổ thông ............................................................ 141
3.3.7. Hoàn thiện chính sách ưu đãi có tính đặc thù của thành phố nhằm tạo động
lực cho sự phát triển của đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở ............ 144


vii

3.4.

Mối quan hệ giữa các biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường
trung học cơ sở ............................................................................................. 149

3.5.

Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp..................... 150

3.5.1. Tổ chức khảo nghiệm ................................................................................... 150
3.5.2. Kết quả khảo nghiệm.................................................................................... 152
3.6.

Thử nghiệm biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường trung học
cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ...................................................................... 161

3.6.1. Chọn biện pháp thử nghiệm xuất phát từ các cơ sở ..................................... 161
3.6.2. Mục đích thử nghiệm ................................................................................... 161
3.6.3. Giả thuyết thử nghiệm .................................................................................. 161
3.6.4. Mẫu thử nghiệm và địa bàn thử nghiệm ...................................................... 161
3.6.5. Các giai đoạn thực hiện ................................................................................ 162
3.6.6. Tiêu chí và thang đánh giá thử nghiệm ........................................................ 163
3.6.7. Kết quả thử nghiệm ...................................................................................... 164
Kết luận chương 3 ................................................................................................... 168
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ....................................................................... 169
1. Kết luận ............................................................................................................... 169
2. Khuyến nghị ........................................................................................................ 170
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CÓ
LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ................................................................... 173
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 174

PHỤ LỤC


iv

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
TT
1.

VIẾT TẮT
BCHTW

VIẾT ĐẦY ĐỦ
Ban chấp hành trung ương

2.
3.
4.

CBQL
CBQLGD
CNH - HĐH

Cán bộ quản lý
Cán bộ quản lý giáo dục
Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa

5.

CSGD

Cơ sở giáo dục

6.
7.
8.

GD-ĐT
HĐND
KT - XH

Giáo dục và đào tạo
Hội đồng nhân dân
Kinh tế - Xã hội

9.

Nxb

Nhà xuất bản

10.
11.

QLGD
Tp.HCM

Quản lý giáo dục
Thành phố Hồ Chí Minh

12.

TCCN

Trung cấp chuyên nghiệp

13.
14.
15.
16.
17.

TCN
THCS
THPT
UBND
XHHGD

Trung cấp nghề
Trung học cơ sở
Trung học phổ thông
Ủy ban nhân dân
Xã hội hóa giáo dục


v

DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 2.1.

Thực trạng quy mô trường học tại thành phố Hồ Chí Minh ................. 67

Bảng 2.2.

Thực trạng đội ngũ công chức, viên chức ngành giáo dục bậc mầm
non, cấp tiểu học và trung học ở thành phố Hồ Chí Minh .................... 67

Bảng 2.3.

Hệ thống trường, lớp học sinh cấp trung học cơ sở thành phố Hồ
Chí Minh ................................................................................................ 69

Bảng 2.4.

Chất lượng giáo dục cấp trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ....... 69

Bảng 2.5.

Thống kê xếp loại học lực và hạnh kiểm cấp trung học cơ sở thành
phố Hồ Chí Minh ................................................................................... 70

Bảng 2.6.

Về đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên cấp trung học cơ sở thành
phố Hồ Chí Minh ................................................................................... 70

Bảng 2.7.

Về cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin cấp trung học

cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ............................................................... 71

Bảng 2.8.

Số lượng và cơ cấu cán bộ, giáo viên, nhân viên ở trường trung
học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ........................................................ 75

Bảng 2.9.

Phân bố các trường trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh ...... 75

Bảng 2.10. Mẫu khách thể khảo sát thực trạng ........................................................ 76
Bảng 2.11. Thống kê đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở thành phố
Hồ Chí Minh .......................................................................................... 76
Bảng 2.12. Thực trạng trình độ đào tạo của đội ngũ hiệu trưởng trường trung
học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ........................................................ 77
Bảng 2.13. Thực trạng trình độ chính trị của đội ngũ hiệu trưởng trường trung
học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ........................................................ 77
Bảng 2.14. Thực trạng trình độ tin học, ngoại ngữ, quản lý của đội ngũ hiệu
trưởng trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ....................... 78
Bảng 2.15. Thực trạng độ tuổi của đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở
thành phố Hồ Chí Minh ......................................................................... 78
Bảng 2.16. Thâm niên giảng dạy trước khi bổ nhiệm hiệu trưởng .......................... 78
Bảng 2.17. Cơ cấu giới tính, dân tộc, chính trị của đội ngũ hiệu trưởng trường
trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ............................................... 79


vi

Bảng 2.18. Thực trạng phẩm chất chính trị; đạo đức nghề nghiệp; lối sống tác

phong; giao tiếp và ứng xử; học tập và bồi dưỡng của đội ngũ hiệu
trưởng trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ....................... 81
Bảng 2.19. Thực trạng năng lực chuyên môn và nghiệp vụ sư phạm của đội
ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh......... 83
Bảng 2.20. Thực trạng năng lực quản lý nhà trường của đội ngũ hiệu trưởng
trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ................................... 87
Bảng 2.21. Thực trạng năng lực tổ chức phối hợp với gia đình học sinh, cộng
đồng và xã hội của hiệu trưởng trường trung học cơ sở thành phố
Hồ Chí Minh .......................................................................................... 90
Bảng 2.22. Thực trạng mức độ đáp ứng phẩm chất, năng lực của đội ngũ hiệu
trưởng trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh với chuẩn
và thực tiễn công việc ............................................................................ 91
Bảng 2.23. Thực trạng công tác quy hoạch đội ngũ hiệu trưởng trường trung
học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ........................................................ 93
Bảng 2.24. Thực trạng tuyển chọn bổ nhiệm, luân chuyển và miễn nhiệm
hiệu trưởng trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh................ 96
Bảng 2.25. Thực trạng đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ hiệu trưởng trường trung
học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ........................................................ 98
Bảng 2.26. Thực trạng đánh giá đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở
thành phố Hồ Chí Minh ....................................................................... 101
Bảng 2.27. Thực trạng xây dựng môi trường làm việc, tạo động lực phát triển đội
ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh.............. 103
Bảng 2.28. Thực trạng phân công bố trí sử dụng và thực hiện chế độ chính sách
đối với hiệu trưởng trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ........ 105
Bảng 2.29. Bảng tổng hợp thực trạng phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường
trung học cơ sở ở thành phố Hồ Chí Minh .......................................... 106
Bảng 2.30. Thực trạng các yếu tố thuộc về người hiệu trưởng trường trung
học cơ sở ảnh hưởng đến công tác phát triển đội ngũ hiệu trưởng
trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ................................. 108

vii

Bảng 2.31. Thực trạng các yếu tố thuộc về các cấp quản lý, môi trường quản lý
người hiệu trưởng trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ......... 110
Bảng 3.1.

Mô tả công việc của hiệu trưởng trường trung học cơ sở ................... 127

Bảng 3.2.

Mẫu khảo nghiệm các biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trưởng
trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ................................. 151

Bảng 3.3.

Kết quả khảo nghiệm về nhận thức tính cần thiết của biện pháp
phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở thành phố
Hồ Chí Minh ........................................................................................ 152

Bảng 3.4.

Kết quả khảo nghiệm về nhận thức tính khả thi của biện pháp phát
triển đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở thành phố Hồ
Chí Minh .............................................................................................. 156

Bảng 3.5.

Sự tương quan giữa tính cần thiết và khả thi của các biện pháp
phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở thành phố

Hồ Chí Minh ........................................................................................ 159

Bảng 3.6.

Mẫu khách thể thử nghiệm tại huyện Củ Chi ...................................... 162

Bảng 3.7.

Kết quả khảo sát kỹ năng của hiệu trưởng trường trung học cơ sở
trước và sau thử nghiệm ...................................................................... 164

Bảng 3.8.

Kết quả khảo sát hiệu quả hoạt động quản lý 166trường trung học
cơ sở trước và sau thử nghiệm............................................................. 166


vi

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ
Trang
Biểu đồ:
Biểu đồ 2.1.

Biểu đồ 2.2.

Thực trạng phẩm chất chính trị đạo đức và năng lực nghề
nghiệp của hiệu trưởng trường trung học cơ sở trên địa bàn
thành phố Hồ Chí Minh .................................................................... 90
Mức độ đáp ứng phẩm chất, năng lực của đội ngũ hiệu trưởng

với chuẩn và thực tiễn công việc ....................................................... 92

Biểu đồ 2.3.

Mức độ thực hiện các nội dung phát triển đội ngũ hiệu trưởng
trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ............................. 107

Biểu đồ 2.4.

Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố trong công tác phát triển đội
ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh .. 111
Tính cần thiết của các biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trưởng

Biểu đồ 3.1.
Biểu đồ 3.2.

trường THCS thành phố Hồ Chí Minh ........................................... 155
Tính khả thi của các biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trưởng
trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh ............................. 158

Biểu đồ 3.3.

Sự tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của biện pháp

Biểu đồ 3.4.

phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở thành phố
Hồ Chí Minh ................................................................................... 160
So sánh sự thay đổi kỹ năng quản lý nhà trường của hiệu
trưởng trường trung học cơ sở trước và sau thử nghiệm ................ 165

Mức độ thay đổi trong hoạt động nhà trường trung học cơ sở

Biểu đồ 3.5.

trước và sau thử nghiệm .................................................................. 167
Sơ đồ:
Sơ đồ 1.1.
Sơ đồ 1.2.
Sơ đồ 1.3.
Sơ đồ 1.4.
Sơ đồ 1.5.
Sơ đồ 1.6.
Sơ đồ 1.7.
Sơ đồ 3.1.

Quản lý nguồn nhân lực của Leonard Nadle..................................... 35
Các thành tố của nội dung phát triển đội ngũ hiệu trưởng ................ 36
Qui trình dự báo phát triển đội ngũ hiệu trưởng ............................... 37
Yêu cầu quy hoạch phát triển đội ngũ hiệu trưởng ........................... 39
Quy trình bổ nhiệm hiệu trưởng ........................................................ 41
Quy trình quản lý đào tạo, bồi dưỡng hiệu trưởng ............................ 46
Mô tả động lực phát triển đội ngũ hiệu trưởng ................................. 50
Mối quan hệ giữa các biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trưởng
trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh đáp ứng yêu
cầu đổi mới giáo dục ....................................................................... 150


1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
1.1. Toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, với đặc trưng của nền kinh tế tri thức,
nền kinh tế thị trường cùng những tác động của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0
đang ảnh hưởng đến mọi mặt của đời sống xã hội, giáo dục toàn cầu ở thế kỷ XXI
đã và đang có những chuyển biến tích cực đồng thời tác động trực tiếp đến hệ thống
GD-ĐT ở nước ta. Điều này đặt ra cho ngành GD-ĐT sứ mệnh to lớn là chuẩn bị
đội ngũ nguồn nhân lực, trong đó có đội ngũ CBQLGD mà đặt biệt là đội ngũ hiệu
trưởng các trường phổ thông, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước.
1.2. Mục tiêu của đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT nước ta là: “Xây dựng
nền giáo dục mở, thực học, thực nghiệp, dạy tốt, học tốt, quản lý tốt; có cơ cấu và
phương thức giáo dục hợp lý, gắn với xây dựng xã hội học tập; bảo đảm các điều
kiện nâng cao chất lượng; chuẩn hóa, hiện đại hóa, dân chủ hóa, xã hội hóa và hội
nhập quốc tế hệ thống GD-ĐT; giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa và bản sắc
dân tộc. Phấn đấu đến năm 2030, nền giáo dục Việt Nam đạt trình độ tiên tiến trong
khu vực” [17].
1.3.Nghị quyết số 29/NQ-TW, ngày 04 tháng 11 năm 2013 của Ban Bí thư
Trung ương Đảng tại Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương khóa XI
về “Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công
nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” đã xác định rõ: “Phát triển đội ngũ nhà giáo và
cán bộ quản lý, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo” là một trong những
nhiệm vụ, giải pháp then chốt [1].
1.4. Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định số 732/QĐ-TTg ngày 29 tháng
04 năm 2016 về việc phê duyệt Đề án:“Đào tạo, bồi dưỡng nhà giáo và cán bộ
quản lý cơ sở giáo dục đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ
thông giai đoạn 2016-2020, định hướng đến 2025”. Với mục tiêu đến năm 2020
và định hướng đến năm 2025 tất cả giáo viên và CBQL ở các CSGD phổ thông
được đào tạo, bồi dưỡng đủ năng lực triển khai chương trình sách giáo khoa mới,
nâng cao năng lực theo chuẩn nghề nghiệp giáo viên và chuẩn hiệu trưởng, đáp
ứng yêu cầu, mục tiêu đổi mới GD-ĐT [9].

1.5. Phát triển đội ngũ CBQL trường THCS, và đặc biệt là hiệu trưởng
trường THCS là nhiệm vụ quan trọng, vì hiệu trưởng với vai trò tiên phong, tác
động tích cực đến tập thể giáo viên và học sinh nhà trường, góp phần quyết định


2
trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục, nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi
dưỡng nhân tài cho đất nước.
Cùng với việc ban hành chuẩn hiệu trưởng CSGD phổ thông của Bộ GĐ-ĐT
đã khẳng định vai trò và tầm quan trọng của phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường
THCS, đây là đội ngũ có ảnh hưởng lớn đến chất lượng và hiệu quả giáo dục của
cấp học nền tảng.
Do vậy, phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THCS không những là việc
làm vừa có tính cấp thiết vừa mang tính chiến lược lâu dài, mà phải xem đây là
khâu đột phá trong việc cải tiến cơ chế quản lý và nâng cao chất lượng giáo dục
nhằm phát triển sự nghiệp GD-ĐT.
1.6. Là trung tâm của cả nước về nhiều mặt, “Tp.HCM luôn khẳng định vai
trò là một trung tâm kinh tế, tài chính, thương mại, dịch vụ của cả nước; một trong
ba vùng kinh tế trọng điểm lớn nhất nước đồng thời là động lực cho công cuộc phát
triển KT-XH ở địa bàn Nam Bộ và cả nước theo chiến lược CNH-HĐH” [70]. Đây
vừa là thuận lợi, thúc đẩy GD-ĐT thành phố phát triển mạnh mẽ, dẫn đầu trong cả
nước; nhưng cũng tạo ra thách thức trước việc phải đáp ứng nhu cầu về nguồn
CBQLGD chất lượng cao, có đủ tri thức, kỹ năng để góp phần đào tạo nguồn nhân
lực xây dựng thành phố văn minh, có chất lượng sống tốt.
1.7. Thành phố Hồ Chí Minh là một trong 2 thành phố có quy mô giáo dục
lớn nhất cả nước. Lãnh đạo thành phố luôn quan tâm và có nhiều giải pháp nâng cao
chất lượng đội ngũ quản lý và giáo viên - lực lượng quan trọng để thực hiện tốt đổi
mới căn bản, toàn diện GD-ĐT.
Ba nhiệm vụ then chốt để tạo sự đột phá quyết liệt, mạnh mẽ mà thành phố
hướng tới là: Ðổi mới đội ngũ CBQL và giáo viên; Ðầu tư cơ sở vật chất cho giáo

dục; Nhân rộng mô hình nhà trường tiên tiến và nâng cao trình độ ngoại ngữ, tin
học cho học sinh [80].
Đồng thời giáo dục thành phố đang tích cực chuẩn bị các điều kiện để triển
khai thực hiện chương trình, sách giáo khoa mới theo lộ trình; đẩy mạnh giao quyền
tự chủ, tự chịu trách nhiệm đối với các cơ sở GD-ĐT; chú trọng hội nhập quốc tế;
tăng cường cơ sở vật chất bảo đảm chất lượng các hoạt động GD-ĐT và phát triển
nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao…
Từ những phân tích trên, trong tình hình hiện nay của Tp.HCM, là một người
tâm huyết với ngành và thâm niên công tác, tác giả chọn đề tài: “Phát triển đội ngũ
hiệu trưởng trường trung học cơ sở thành phố Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu đổi
mới giáo dục” để nghiên cứu lý luận và thực tiễn, phân tích thực trạng nhằm tìm ra


3
một số biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THCS góp phần nâng cao
chất lượng giáo dục THCS của Tp.HCM, đáp ứng được yêu cầu đổi mới giáo dục
nước ta hiện nay.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và khảo sát thực trạng đội ngũ hiệu trưởng và
phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THCS Tp.HCM, luận án đề xuất các biện
pháp phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THCS Tp.HCM đáp ứng yêu cầu đổi
mới giáo dục, góp phần đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục nước ta hiện nay.
3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu: Đội ngũ hiệu trưởng trường THCS đáp ứng yêu
cầu đổi mới giáo dục.
3.2. Đối tượng nghiên cứu: Phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THCS
Tp.HCM đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.
4. Giả thuyết khoa học
Đổi mới căn bản và toàn diện GD-ĐT theo tinh thần Nghị quyết 29 đã và
đang đặt ra những yêu cầu mới đối với CBQLGD, đặc biệt là hiệu trưởng các

trường THCS. Nếu đề xuất và thực hiện đồng bộ các biện pháp phát triển đội ngũ
hiệu trưởng trường THCS đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục, theo tiếp cận quản lý
nguồn nhân lực, hướng chuẩn hóa phù hợp với điều kiện KT-XH và định hướng
phát triển giáo dục THCS Tp.HCM sẽ góp phần nâng cao được chất lượng đội ngũ
hiệu trưởng trường THCS thành phố, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục trong các
trường THCS đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THCS
đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.
5.2. Khảo sát thực trạng phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THCS
Tp.HCM đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.
5.3. Đề xuất các biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THCS
Tp.HCM đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.
5.4. Tổ chức khảo nghiệm và thử nghiệm để xác định tính cần thiết và tính
khả thi của các biện pháp đề xuất trong luận án.
6. Câu hỏi nghiên cứu
Biện pháp quản lý nào để phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THCS
Tp.HCM đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay?


4
7. Phạm vi nghiên cứu
- Nội dung nghiên cứu: đề tài tập trung nghiên cứu đề xuất các biện pháp
phát triển đội ngũ hiệu trưởng các trường THCS Tp.HCM.
- Về thời gian nghiên cứu: từ năm 2016 đến năm 2019.
- Về địa bàn nghiên cứu: các trường THCS đại diện cho các vùng KT-XH ở
Tp.HCM gồm: quận 2, quận 5, quận 7, quận 9, quận 12 (khu vực nội thành, trung
tâm đô thị); quận Thủ Đức, quận Bình Thạnh, Tân phú (khu vực nội thành), huyện
Hóc Môn, huyện Củ Chi và huyện Bình Chánh (khu vực ngoại thành).
- Về đối tượng khảo sát: CBQL, giáo viên (nguồn quy hoạch CBQL) ở các

trường THCS trên địa bàn khảo sát.
8. Luận điểm bảo vệ
8.1.Hiệu trưởng trường THCS là nhà giáo, nhà lãnh đạo, nhà QLGD, người
đứng đầu nhà trường thực hiện chức trách, nhiệm vụ đạt mục tiêu giáo dục của cấp
học và thúc đẩy sự phát triển của CSGD. Đội ngũ hiệu trưởng các trường THCS có
vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng giáo dục. Phát triển đội ngũ hiệu
trưởng các trường THCS đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục là một trong những
nhiệm vụ quan trọng, có tính cấp thiết và mang tính chiến lược lâu dài nhằm đáp
ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT, hội nhập quốc tế, góp phần phát
triển KT-XH của đất nước.
8.2. Phát triển đội ngũ hiệu trưởng các trường THCS đáp ứng yêu cầu đổi
mới giáo dục là phát triển nguồn nhân lực QLGD. Do đó, nội dung cũng như cách
thức phát triển đội ngũ này phải dựa trên nội dung, cách thức phát triển nguồn nhân
lực. Mặt khác cần làm rõ: Những mặt mạnh, mặt yếu về thực trạng và hoạt động
phát triển đội ngũ hiệu trưởng các trường THCS. Những đặc trưng này được cụ thể
hóa từ khung năng lực dựa trên chuẩn hiệu trưởng CSGD phổ thông, xem như công
cụ phát triển đội ngũ hiệu trưởng các trường THCS Tp.HCM đáp ứng yêu cầu đổi
mới giáo dục.
8.3. Công tác phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THCS Tp.HCM đã được

thực hiện và đạt được những kết quả nhất định, nhưng trước yêu cầu đổi mới
căn bản và toàn diện GD-ĐT, cần chú trọng nhiều hơn những biện pháp khả thi và
chuyên sâu phù hợp thực tiễn và đặc thù riêng của thành phố để phát triển đội ngũ
này, đồng thời phải được thực hiện thành hệ thống đồng bộ từ việc cụ thể hóa chuẩn
hiệu trưởng CSGD phổ thông phù hợp với địa phương, quy hoạch, bổ nhiệm, bồi


5
dưỡng đội ngũ hiệu trưởng trường THCS; đến việc đánh giá năng lực đội ngũ hiệu
trưởng trường THCS; xây dựng môi trường làm việc, thực hiện chế độ chính sách,

tạo động lực phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THCS.
9. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
9.1. Phương pháp luận
9.1.1. Tiếp cận lịch sử - lôgic
Tiếp cận lịch sử - lôgic được sử dụng trong nghiên cứu luận án này nhằm tìm
hiểu các dấu hiệu mang tính lịch sử theo từng giai đoạn thời gian về quan điểm,
mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp đổi mới giáo dục. Từ đó so sánh và đối chiếu để
tìm ra được sự liên kết chặt chẽ giữa các dấu hiệu nhằm nhận biết tính tất yếu về đổi
mới giáo dục THCS nói chung, về vai trò, yêu cầu đối với đội ngũ hiệu trưởng
trường THCS và về các yêu cầu phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THCS.
9.1.2. Tiếp cận hệ thống
Các trường THCS là một bộ phận trong phân hệ giáo dục phổ thông của hệ
thống giáo dục quốc dân. Những vấn đề về giáo dục THCS đều được nghiên cứu trong
mối quan hệ tác động qua lại giữa giáo dục THCS với các bộ phận giáo dục tiểu học và
giáo dục THPT cũng như với hệ thống lớn là hệ thống giáo dục quốc dân.
Đội ngũ hiệu trưởng trường THCS là chủ thể của quá trình quản lý trường
THCS, vì vậy phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THCS phải gắn liền với việc
thực hiện mục tiêu giáo dục THCS, yêu cầu đổi mới quản lý, đổi mới phương pháp
và hình thức tổ chức dạy học ở trường THCS hiện nay.
Mặt khác, công tác phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THCS cũng là một
hệ thống bao gồm nhiều khâu, nhiều nội dung, nhiều thành tố có quan hệ biện
chứng với nhau và với việc phát triển các hoạt động khác của GD-ĐT nói chung và
giáo dục THCS nói riêng.
9.1.3. Tiếp cận thực tiễn
Tiếp cận thực tiễn trong nghiên cứu luận án để tìm hiểu mối quan hệ biện
chứng giữa phát triển KT-XH với phát triển GD-ĐT, nhằm làm rõ các yêu cầu mới
của xã hội đối với đội ngũ CBQLGD. Từ đó xem xét được các yêu cầu mới của xã
hội đối với đội ngũ hiệu trưởng trường THCS, đảm bảo cho hoạt động quản lý nhà
trường đáp ứng được nhu cầu của thực tiễn, phù hợp với đặc thù thành phố và với
bối cảnh đổi mới giáo dục.

6
9.1.4. Tiếp cận theo Chuẩn
Tiếp cận theo chuẩn trong nghiên cứu luận án này nhằm nhận biết được các
yêu cầu của chuẩn về phẩm chất và năng lực của hiệu trưởng trường THCS, từ đó có
các đề xuất bổ sung, cụ thể hóa chuẩn cho phù hợp với đặc thù thành phố và đáp ứng
các yêu cầu đổi mới giáo dục trong giai đoạn hiện nay, đồng thời tìm các biện pháp
phát triển năng lực của hiệu trưởng, nguồn quy hoạch hiệu trưởng.
9.1.5. Tiếp cận quản lý nguồn nhân lực
Tiếp cận quản lý nguồn nhân lực nhằm xác định nội dung phát triển đội ngũ
hiệu trưởng trường THCS bao gồm: quy hoạch, tuyển dụng, sử dụng, bổ nhiệm,
miễn nhiệm; đào tạo bồi dưỡng, đánh giá, hoàn thiện chế độ chính sách để tạo môi
trường làm việc cho đội ngũ hiệu trưởng. Với cách tiếp cận này sẽ thúc đẩy phát
triển đội ngũ hiệu trưởng đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.
9.2. Phương pháp nghiên cứu
9.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận gồm: các phương pháp phân tích, so
sánh, tổng hợp, khái quát hóa các tài liệu lý luận, tìm hiểu các quan điểm của Đảng,
pháp luật và chính sách của Nhà nước, điều lệ trường THCS và các văn bản quy
phạm pháp luật về giáo dục, các công trình và tài liệu khoa học có liên quan để hệ
thống hóa các khái niệm, hình thành luận điểm lý luận cơ bản, chỉ ra các yếu tố ảnh
hưởng đến phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THCS đáp ứng yêu cầu đổi mới
giáo dục để xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài nghiên cứu.
9.2.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn gồm: phương pháp quan sát,
điều tra bằng phiếu hỏi, xin ý kiến chuyên gia (bằng phiếu hỏi và phỏng vấn), thử
nghiệm nhằm mục đích khảo sát và đánh giá thực trạng đội ngũ hiệu trưởng của
các trường THCS trên địa bàn các quận huyện ở Tp.HCM theo các yêu cầu về
năng lực của người quản lý và theo các yêu cầu của chuẩn hiệu trưởng CSGD phổ

thông, thực trạng phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THCS của thành phố.
Từ đó xác định những khó khăn và bất cập, thời cơ và thách thức của thực
trạng để đề xuất các biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THCS tại
Tp.HCM đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục; đồng thời khẳng định tính cần thiết
và tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất trong luận án.
9.2.3. Các phương pháp hỗ trợ khác
Các phương pháp hỗ trợ khác gồm: sử dụng phần mềm tin học để xử lý các
kết quả điều tra và sử dụng thống kế toán học để phân tích so sánh.


7
10. Đóng góp mới của luận án
- Bổ sung và phát triển các vấn đề lý luận về phát triển đội ngũ hiệu trưởng
trường THCS theo tiếp cận quản lý nguồn nhân lực và hướng chuẩn hóa.
- Phân tích, đánh giá thực trạng phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THCS
Tp.HCM. Từ đó làm rõ nguyên nhân của thực trạng, xác lập cơ sở thực tiễn cho
việc đề xuất các biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THCS Tp.HCM
đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.
- Những biện pháp mà luận án đề xuất giúp các cơ quan QLGD, các nhà
hoạch định chính sách xây dựng các quy định và chế độ, chính sách đối với hiệu
trưởng trường THCS phù hợp với yêu cầu phát triển giáo duc của địa phương; các
cơ sở đào tạo, bồi dưỡng CBQLGD phát triển khung chương trình và tổ chức công
tác bồi dưỡng hiệu trưởng trường THCS nói riêng và CBQLGD nói chung.
- Những biện pháp mà luận án đề xuất góp phần thực hiện đề án “xây dựng
và nâng cao chất lượng nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục” theo hướng chuẩn hóa,
hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, đáp ứng yêu cầu phát triển GD-ĐT của cả nước
nói chung và đối với Tp.HCM nói riêng trong giai đoạn mới.
11. Cấu trúc luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo và các phụ lục,
luận án được trình bày trong 3 chương:

- Chương 1. Cơ sở lý luận về phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường trung
học cơ sở đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.
- Chương 2. Thực trạng phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở
thành phố Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.
- Chương 3. Biện pháp phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường trung học cơ sở
thành phố Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.


8

Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ
HIỆU TRƯỞNG TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Nghiên cứu về phát triển nguồn nhân lực quản lý giáo dục
1.1.1.1. Nghiên cứu ở nước ngoài
Các công trình nghiên cứu chuyên sâu về nội dung liên quan đến những vấn
đề lý luận khoa học QLGD, phát triển nguồn nhân lực QLGD tiêu biểu như:
- Ở Phương Đông, vào khoảng những năm 551 - 223 trước Công nguyên, tại
Trung Hoa cổ đại đã xuất hiện các tư tưởng quản lý của Khổng Tử nhằm mục đích
đào tạo lớp người cai trị xã hội được xây dựng theo triết lý là đạo nhân. Trên cơ sở
đạo nhân, Khổng Tử và các học trò của ông đã tiếp cận các yếu tố nhân, lễ, nghĩa,
trí, dũng, tín, lợi và thành vào việc truyền đạo để tạo lập tầng lớp những người quản
lý xã hội chuyên nghiệp như “quân tử” và “kẻ sĩ” [50]. Tư tưởng đó của Khổng Tử
tuy chưa thể hiện rõ nét về phát triển nguồn nhân lực QLGD, nhưng cống hiến đó
của Ông cho nhân loại đã gián tiếp thể hiện phương thức phát triển nguồn nhân lực
xã hội và vận dụng vào phát triển nguồn nhân lực giáo dục trải qua các thế hệ.
- Ở Phương Tây, từ khi Chủ nghĩa Mac - Lênin xuất hiện, các nghiên cứu về
quy luật phát triển xã hội như quy luật phát triển nhân cách, quy luật hình thành cá

nhân con người, đã khẳng định vai trò của xã hội đối với phát triển giáo dục và tác
động của giáo dục đối với xã hội, mặt quan trọng là đã tác động đến nguồn nhân lực
của giáo dục. Các công trình khoa học kinh điển về chính trị, kinh tế và quản lý xã
hội của Chủ nghĩa Mac - Lênin đã để lại những tư tưởng về quản lý xã hội và vai trò
của người đứng đầu một tổ chức xã hội trong phát triển đội ngũ nguồn nhân lực.
C.Mac đã coi vai trò đó giống như vai trò một nhạc trưởng của dàn nhạc với nhận
định: “Một người độc tấu vĩ cầm tự mình điều khiển lấy mình, còn một dàn nhạc thì
cần phải có nhạc trưởng” [10].
Henri Fayol (1841-1925) người Pháp, đã có công trình “Adiministration
Industrielle et Generale” (Tổng quát về quản lý hành chính) xuất bản năm 1916. Theo
ông, nếu người quản lý đứng đầu có đủ phẩm chất và năng lực kết hợp nhuần nhuyễn
với chức năng, cùng các quy tắc và nguyên tắc quản lý thì nhất định chất lượng và hiệu
quả hoạt động của nguồn nhân lực thuộc tổ chức đó sẽ được nâng cao [93].


9
Leonard Nadler thì cho rằng: Phát triển nguồn nhân lực (Developing Human
Resource) gồm có 3 nhiệm vụ chính là: (i) GĐ-ĐT nguồn nhân lực, (ii) sử dụng
nguồn nhân lực và (iii) tạo môi trường thuận lợi cho nguồn nhân lực phát triển [97].
Trong cuốn sách “Developing Human Resource” do Hiệp hội đào tạo và phát triển
Hoa Kỳ xuất bản vào năm 1980, Leonard Nadler đã chỉ ra các khái niệm và các lập
luận khoa học về các nhiệm vụ phát triển nguồn nhân lực. Và lý thuyết phát triển
nguồn nhân lực này đã được vận dụng hiệu quả trong nhiều lĩnh vực quản lý nhân
lực trong xã hội.
Bên cạnh đó, một trong những công trình đã vận dụng thành công kết quả
nghiên cứu của Leonard Nadler là tác phẩm “Quản lý nguồn nhân lực trong khu vực
nhà nước” của tác giả người Pháp Christian Batal [13]. Trong cuốn sách này,
C.Batal đã dựa trên lý thuyết nguồn nhân lực để đi đến các hoạt động cụ thể của các
cơ quan quản lý nhà nước nhằm phát triển nguồn nhân lực trong các cơ quan và tổ
chức đáp ứng các yêu cầu công vụ.

1.1.1.2. Nghiên cứu ở trong nước
Trên cơ sở lý luận của Chủ nghĩa Mac - Lênin, Tư tưởng của Chủ tịch Hồ
Chí Minh, các nhà khoa học Việt Nam đã tiếp cận nghiên cứu phát triển nguồn nhân
lực dựa vào nền tảng của lý luận phát triển nguồn nhân lực. Nhiều công trình tiêu
biểu có nội dung nghiên cứu về phát triển nguồn nhân lực từ sách, đề tài KH-CN,
các bài báo đăng trên nhiều tạp chí, các luận án tiến sĩ.
Đầu tiên phải kể đến Tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh (1890-1969). Khi
bàn về công tác cán bộ, Người đã khẳng định: “Cán bộ là cái gốc của mọi công
việc”, “Muôn việc thành công hoặc thất bại đều do cán bộ tốt hay kém”, “Có cán
bộ tốt thì việc gì cũng xong” [55].
Các quyển sách viết về học thuyết quản lý, tư tưởng quản lý, vai trò của các
nhà quản lý, các yêu cầu đối với người quản lý... Có thể kể đến như: “Giáo dục và
phát triển nguồn nhân lực trong thế kỷ XXI” do Nxb Giáo dục Việt Nam xuất bản
năm 2009 [24]; “Quản lý và kiểm định chất lượng đào tạo nhân lực giáo dục Việt
Nam vào thế kỷ 21 - Bối cảnh, xu hướng và động lực phát triển do Nxb Giáo dục Việt
Nam xuất bản năm 2014 của cùng tác giả Trần Khánh Đức [25]. “Giáo trình quản trị
nhân lực” của các tác giả Nguyễn Văn Điểm - Nguyễn Ngọc Quân [23] do Nxb Đại
học Kinh tế quốc dân ấn hành năm 2012 và “Quản trị nguồn nhân lực” của tác giả
Trần Thị Kim Dung [15] do Nxb Chính trị quốc gia ấn hành năm 2003 đã bàn đến
các hoạt động quản lý, phát triển nguồn nhân lực nói chung, và còn đề cập đến phát
triển nguồn nhân lực giáo dục nói riêng. Các kiến thức về quản trị nhân lực trong các


10
quyển sách này là cơ sở lý luận cho việc nghiên cứu về quản lý phát triển đội ngũ
CBQLGD nói chung và phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THCS nói riêng.
Một số tài liệu, quyển sách khác như: “Giáo trình những vấn đề cơ bản về
quản lý hành chính nhà nước” của Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh [40],
“Giáo trình quản lý nguồn nhân lực xã hội” của Học viện hành chính [39]... đã nêu
yêu cầu và cách thức phát triển nguồn nhân lực cho phát triển KT-XH. Tác giả Phan

Văn Kha với: “Giáo trình quản lý nhà nước về giáo dục” [48]; “Đào tạo và sử dụng
nhân lực trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam” [47] đã chỉ rõ cơ sở lý luận về
quản lý, các hoạt động quản lý nhà nước về giáo dục, cùng những vấn đề cốt lõi
trong quản lý đào tạo, sử dụng và phát triển nguồn nhân lực trong nền kinh tế thị
trường định hướng XHCN ở Việt Nam.
- Chương trình KH-CN cấp nhà nước “Bồi dưỡng và đào tạo đội ngũ nhân
lực trong điều kiện mới”, mã số KX07-14 (1996), do Nguyễn Minh Đường làm chủ
nhiệm đề tài [29] đã chỉ ra cơ sở lý luận, phản ánh thực trạng và đề ra các biện pháp
về đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực phục vụ phát triển KT-XH trong thời đại
mới; Đề tài KH-CN trọng điểm cấp Bộ của Bộ GD-ĐT “Các giải pháp triển khai
đào tạo CBQLGD theo nhu cầu xã hội” mã số B2007.29-27, do Nguyễn Phúc Châu
làm chủ nhiệm đề tài [11] đã xác định rõ lý luận về triển khai đào tạo CBQLGD
theo nhu cầu xã hội, thực trạng và giải pháp triển khai đào tạo CBQLGD đáp ứng
nhu cầu xã hội.
Một số quyển sách, và các bài viết đăng trên tạp chí QLGD có nội dung liên
quan đến quản lý nhân lực giáo dục, phát triển đội ngũ nhân lực giáo dục và phát
triển đội ngũ CBQLGD như: “Giáo dục Việt Nam trước ngưỡng cửa thế kỷ XXI”,
“Nghiên cứu con người và nguồn nhân lực đi vào công nghiệp hóa, hiện đại hóa”
của Phạm Minh Hạt [30], [31]; “Quản lý đội ngũ giáo viên và CBQLGD-bài học từ
Canada” của Nguyễn Hồng Hải [32], “Giáo dục hiện đại - những nội dung cơ bản”
của Thái Duy Tuyên [79], “Giáo dục học, một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của
Hà Thế Ngữ [60], “Quản lý giáo dục” của các tác giả Bùi Minh Hiền, Đặng Quốc
Bảo và Vũ Ngọc Hải [35]; “Quản lý giáo dục, Một số vấn đề lý luận và thực tiễn”
của các tác giả Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Đặng Quốc Bảo, Nguyễn Trọng Hậu, Nguyễn
Quốc Chí, Nguyễn Sĩ Thư [51] cũng đã bàn rất nhiều về thực hiện các hoạt động
quản lý đội ngũ trong công tác tổ chức.
Như vậy, phát triển nguồn nhân lực luôn được chú trọng, đồng thời là một
thành tố quan trọng trong chiến lược phát triển KT-XH của mỗi quốc gia. Kết quả

11
nghiên cứu của các tác giả góp phần hoàn thiện cơ sở lý luận về phát triển nguồn
nhân lực QLGD nói chung, phát triển đội ngũ hiệu trưởng trường THCS nói riêng
trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay.
1.1.2. Nghiên cứu về phát triển đội ngũ hiệu trưởng các trường phổ thông
1.1.2.1. Nghiên cứu ở nước ngoài
Chất lượng giáo dục của nhà trường đạt tới mục tiêu chiến lược phát triển khi
chất lượng lãnh đạo và quản lý đội ngũ CBQLGD được nâng lên. Đã có nhiều tác
giả nghiên cứu về phát triển đội ngũ này, trong đó đặc biệt là phát triển đội ngũ hiệu
trưởng các trường phổ thông.
Trong tập 2 cuốn "Giáo dục học" của tác giả Savin N.V [65] tác giả trình bày
nội dung trọng tâm về phương thức phát triển đội ngũ CBQLGD, phân tích rõ mối
quan hệ giữa phát triển xã hội và phát triển giáo dục; giữa phát triển giáo dục và
phát triển đội ngũ CBQLGD, trong đó đặc biệt quan trọng là quan điểm phát triển
đội ngũ này có tính chất quyết định đối với mục tiêu nâng cao chất lượng và hiệu
quả giáo dục.
Chương trình đào tạo cho người quản lý trường học của trường Đại học Nam
Florida quy định là phải hoàn thành chương trình tích hợp gồm 11 modun kiến thức,
kỹ năng theo bốn lĩnh vực lớn: (i) Lãnh đạo chiến lược; (ii) Lãnh đạo tổ chức; (iii)
Lãnh đạo giáo dục; (iv) Lãnh đạo chính trị và cộng đồng [98]. Đây được xem là
khung năng lực của hiệu trưởng đáp ứng yêu cầu của xã hội đáp ứng sự thay đổi,
đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.
Đứng về góc độ quan điểm quản lý chất lượng, IBSTPI (International Board
of Standards for Training Performance and Intruction) đã đưa ra 4 nhóm năng lực
mà người quản lý cần có gồm: (i) Nền tảng cơ bản; (ii) Lên kế hoạch và phân tích;
(iii) Thiết kế và phát triển; (iv) Kỹ năng và quản lý [95].
Nhóm tác giả Davis S., Darling D., Hammond L., LaPointe M., Meyerson D.
(2005) đã nghiên cứu về công tác lãnh đạo trường học, gắn với chuẩn hiệu trưởng
trong việc xây dựng chương trình bồi dưỡng hiệu trưởng và các vấn đề về chế độ,
chính sách… đáp ứng yêu cầu đổi mới của giáo dục đất nước và cập nhật tình hình

giáo dục địa phương [87].
Chapman J.D (2005) nghiên cứu về tuyển dụng, sử dụng và phát triển đội
ngũ lãnh đạo ở các trường đã đề cập đến mỗi quan hệ giữa năng lực của lãnh đạo
với chất lượng nhà trường; Những điều cần thay đổi trong nghiệp vụ của hiệu
trưởng trường học và sự hoạch định những chính sách trong phát triển hiệu trưởng
trường học. Những sự thay đổi này hiệu trưởng phải được cập nhật cho phù hợp với
quy luật phát triển [86].