Dạy học lịch sử cổ trung đại việt nam theo định hướng phát triển năng lực ở trường trung học phổ thông thành phố hạ long tỉnh quảng ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

VŨ THỊ BẢO YẾN

DẠY HỌC LỊCH SỬ CỔ TRUNG ĐẠI VIỆT
NAM THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN
NĂNG LỰC
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH
PHỐ HẠ LONG TỈNH QUẢNG NINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

THÁI NGUYÊN - 2019
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

VŨ THỊ BẢO YẾN

DẠY HỌC LỊCH SỬ CỔ TRUNG ĐẠI VIỆT
NAM THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN
NĂNG LỰC
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH
PHỐ HẠ LONG TỈNH QUẢNG NINH
Ngành: Lịch sử Việt Nam
Mã số: 8.22.90.13

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Đỗ Hồng Thái

THÁI NGUYÊN - 2019
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan mọi kết quả của đề tài “Dạy học lịch sử cổ trung đại Việt Nam
theo định hướng phát triển năng lực ở trường Trung học phổ thông thành phố Hạ
Long tỉnh Quảng Ninh” là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi và chưa từng được
công bố trong bất cứ công trình khoa học nào khác cho tới thời điểm này. Các số liệu,
dữ liệu sử dụng trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, được trích dẫn và công bố đúng
quy định.
Thái Nguyên, ngày 16 tháng 11 năm 2019
Người cam đoan
Vũ Thị Bảo Yến

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




LỜI CẢM ƠN
Trong thời gian học và thực hiện đề tài, tôi đã nhận được sự giúp đỡ, tạo điều
kiện tốt nhất để hoàn thành nhiệm vụ từ phía quý phòng, ban thuộc trường Đại học Sư

phạm Thái Nguyên. Trân trọng cảm ơn công lao của quý thầy, cô đã trang bị cho tôi
những kiến thức trong suốt khóa học; đặc biệt là sự hướng dẫn tận tình của PGS.TS
Đỗ Hồng Thái đã có định hướng, gợi mở phương pháp giải quyết vấn đề… phù hợp,
cần thiết giúp tôi hoàn thành tốt kết quả nghiên cứu của mình.
Qua đây, tôi xin gửi lời cảm ơn đến tập thể Lãnh đạo các trường THPT trên địa
bàn thành phố Hạ Long, các đồng nghiệp nói chung và các giáo viên bộ môn Lịch sử
nói riêng; bạn bè đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành tốt nội dung
học tập, thực hiện nghiên cứu của mình.
Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến gia đình đã giúp đỡ, động viên
cả
về tinh thần và vật chất trong suốt quá trình học tập, thực hiện đề tài.
Trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, ngày 16 tháng 11 năm 2019
Tác giả luận văn
Vũ Thị Bảo Yến

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN......................................................................................................ii
MỤC LỤC ..........................................................................................................iii
DANH MỤC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT........................................................iv
DANH MỤC CÁC BẢNG ..................................................................................v
DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ .......................................................................vi
MỞ ĐẦU.............................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài ..............................................................................................1
2. Lịch sử nghiên cứu đề tài.................................................................................2
3. Đối tượng, phạm vi, nhiệm vụ nghiên cứu......................................................4
4. Nguồn tài liệu và phương pháp nghiên cứu ....................................................5
5. Đóng góp của luận văn ....................................................................................6
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC DẠY HỌC LỊCH
SỬ CỔ TRUNG ĐẠI VIỆT NAM THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT
TRIỂN NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
THÀNH PHỐ HẠ LONG TỈNH QUẢNG NINH ....................................7

1.1.
năng
1.1.1.
1.1.2.
1.1.3.

1.1.4.
1.2.
1.2.1.

Cơ sở lí luận của việc dạy học lịch sử theo định hướng phát triển
lực ............................................................................................................7
Năng lực và dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học
sinh THPT ...............................................................................................7
Dạy học Lịch sử Việt Nam cổ trung đại ở trường THPT theo định
hướng phát triển năng lực......................................................................17
Đề xuất quy trình của việc dạy học lịch sử cổ trung đại Việt Nam
theo định hướng phát triển năng lực ở trường Trung học phổ thông
thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh ...................................................26
Cấu trúc và đặc điểm của học phần Lịch sử Việt Nam cổ trung đại

trong chương trình Lịch sử lớp 10.........................................................32
Cơ sở thực tiễn của việc dạy học Lịch sử Việt Nam cổ trung đại ở
trường THPT thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh ............................33
Khái quát chung về các trường Trung học phổ thông trên địa bàn
thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh ...................................................33

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




1.2.2. Thực trạng việc dạy học lịch sử cổ trung đại Việt Nam theo định
hướng phát triển năng lực ở trường Trung học phổ thông thành phố
Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh ....................................................................37
Kết luận chương 1..............................................................................................47
Chương 2. MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VÀ
THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ CỔ
TRUNG ĐẠI VIỆT NAM Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC
PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HẠ LONG TỈNH QUẢNG NINH ..48
2.1.1. Những yêu cầu khi lựa chọn phương pháp phát triển năng lực cho
học sinh trong dạy học Lịch sử cổ trung đại Việt Nam ........................48
2.1.2. Các phương pháp dạy học phát triển năng lực khi dạy học phần Lịch
sử cổ trung đại Việt Nam ......................................................................50
2.2.
Thực nghiệm sư phạm trong dạy học Lịch sử Việt Nam cổ trung đại
theo định hướng phát triển năng lực ở các trường THPT thành phố
Hạ Long tỉnh Quảng Ninh .....................................................................61
2.2.1. Mục đích thực nghiệm...........................................................................61
2.2.2. Giả thuyết thực nghiệm .........................................................................61
2.2.3. Thời gian, đối tượng thực nghiệm.........................................................62

2.2.4. Phương pháp thực nghiệm.....................................................................62
2.2.5. Quy trình thực nghiệm ..........................................................................63
2.2.6. Nội dung thực nghiệm ...........................................................................64
2.2.7. Phân tích, đánh giá kết quả thực nghiệm ..............................................65
2.2.8. Kết luận thực nghiệm sư phạm..............................................................68
Kết luận chương 2..............................................................................................70
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .................................................................72
1. Kết luận..........................................................................................................72
2. Khuyến nghị...................................................................................................72
TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................74
PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




DANH MỤC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT
1. GV

: Giáo viên

2. HS

: Học sinh

3. PPDH

: Phương pháp dạy học

4. THPT

: Trung học phổ thông

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1.

Nhóm nội dung nhằm phát triển các lĩnh vực năng lực .......................... 12

Bảng 1.2.

Kết quả khảo sát tác dụng của việc áp dụng dạy học theo Phương
pháp định hướng phát triển năng lực ...................................................... 41

Bảng 1.3.

Kết quả khảo sát ý kiến về hiệu quả của việc áp dụng các phương
pháp dạy học phát triển năng lực ............................................................ 42

Bảng 3.1.

Số lượng học sinh đạt học lực Giỏi, Khá năm học 2018 - 2019 của
lớp đối chứng và lớp thực nghiệm .......................................................... 64

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ
Biểu đồ:
Biểu đồ 3.1. Tỷ lệ phần trăm kết quả bài kiểm tra theo khoảng điểm của hai
nhóm đối chứng và thực nghiệm .......................................................... 66
Sơ đồ:
Sơ đồ 1.1.

Quy trình kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh................... 32

Sơ đồ 1.2.

Quy trình thực hiện bài giảng theo định hướng phát triển năng lực
khi dạy học phần Lịch sử cổ trung đại Việt Nam, Lịch sử 10 .............. 32

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Chương trình giáo dục phổ thông mới được xây dựng theo định hướng phát
triển phẩm chất và năng lực của người học. Theo đó, việc tạo môi trường học tập và
rèn luyện giúp học sinh phát triển hài hoà về thể chất, tinh thần, học tập tích cực, tự
giác, biết cách học tập suốt đời, hình thành những phẩm chất tốt đẹp và năng lực cần
thiết để trở thành người công dân có trách nhiệm, đáp ứng nhu cầu phát triển của cá

nhân và yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ đất nước trong bối cảnh của cuộc
cách mạng
4.0 có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Thực hiện mục tiêu đó, chương trình môn Lịch sử
ở cấp trung học phổ thông (THPT) hướng tới giúp học sinh phát triển năng lực tìm tòi,
khám phá, nhận thức và tư duy lịch sử; năng lực vận dụng bài học lịch sử vào thực
tiễn. Trên nền tảng tri thức khoa học lịch sử, giáo dục nhân cách, tinh thần dân tộc,
lòng yêu nước, các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc và tinh hoa văn hoá nhân
loại, hình thành phẩm chất công dân Việt Nam, đủ năng lực hội nhập trong xu thế
toàn cầu hóa hiện nay.
Chuẩn bị thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới, các trường THPT
thông tỉnh Quảng Ninh đặc biệt trên địa bàn thành phố Hạ Long đã có những hoạt
động chuyên môn tích cực để tiếp cận tinh thần đổi mới giáo dục. Trong dạy học
Lịch sử, các phương pháp dạy học tích cực được triển khai rộng rãi và bước đầu có
những kết quả khả quan. Tuy nhiên, việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực
đang còn nhiều bất cập từ nhận thức đến phương pháp triển khai ở trường phổ thông.
Thực tiễn tiến hành việc đổi mới phương pháp dạy học môn Lịch sử, chúng tôi nhận
thấy rằng,
cần phải tập trung vào vấn đề khơi dậy hứng thú, say mê, học tập tự giác, tích cực cho
học sinh, từng bước loại bỏ quan niệm cho rằng đây là một môn học khô khan, trừu
tượng, khó dạy, khó học, khó ứng dụng các phương pháp dạy học. Đây là mấu chốt có
tính đột phá của vấn đề đổi mới, bởi nó chi phối việc lựa chọn nội dung, phương pháp
và hình thức tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong dạy
học lịch sử ở trường THPT.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




Mỗi một phương pháp dạy học đều có đặc trưng và ưu thế riêng. Việc vận dụng
phương pháp dạy học mang lại hiệu quả như thế nào tùy thuộc vào kĩ năng sử dụng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




phương pháp và quá trình tổ chức dạy học, nội dung kiến thức của môn học đó quyết
định.
Đối với việc dạy học Lịch sử ở trường THPT, mỗi bài học có thể sử dụng
nhiều phương pháp dạy học khác nhau, trong đó có những phương pháp giữ vai trò
chủ đạo. Với kinh nghiệm của bản thân, tôi nhận thấy việc dạy học theo định hướng
phát triển năng lực cho học sinh trong dạy học môn Lịch sử ở trường THPT nói chung
và dạy học phần Lịch sử Việt Nam cổ trung đại Lịch sử lớp 10 nói riêng chỉ đem lại
hiệu quả cao khi công tác chuẩn bị cho bài học được tiến hành cẩn trọng, chu đáo.
Để đáp ứng đòi hỏi ngày càng cao của sự phát triển kinh tế - xã hội, yêu cầu
đổi mới toàn diện trong hệ thống giáo dục quốc dân nói chung, nâng cao chất lượng
dạy và học môn Lịch sử nói riêng, tôi đã chọn đề tài “Dạy học lịch sử cổ trung đại
Việt Nam theo định hướng phát triển năng lực ở trường Trung học phổ thông thành
phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh” làm đề tài nghiên cứu tốt nghiệp chương trình thạc sĩ
khoa học giáo dục của mình. Theo tôi, việc nghiên cứu vấn đề này là rất cần thiết,
vừa mang ý nghĩa khoa học, vừa có giá trị thực tiễn lâu dài, nhất là trong năm 2019,
năm bản lề của ngành giáo dục đào tạo với nhiều chương trình, kế hoạch nhằm
chuẩn bị triển khai chương
trình giáo dục phổ thông mới.
2. Lịch sử nghiên cứu đề tài
2.1. Các công trình nghiên cứu của nước ngoài liên quan đến đề tài
Trên thế giới, phương pháp dạy học theo định hướng hình thành và phát triển
năng lực vẫn còn là một nội dung khá mới mẻ đối với nền giáo dục của nhiều nước.
Do vậy, khi tìm hiểu kinh nghiệm của các quốc gia khác về vấn đề này, tác giả gặp
một số khó khăn khi tiếp cận nguồn tài liệu. Hiện tại, trên thế giới, mới chỉ có một số ít

quốc gia có những công trình nghiên cứu và đã áp dụng phương pháp giáo dục này
vào thực tế, đó là New Zealand, Canada, Úc... Do vậy, trong quá trình tìm hiểu trước
khi phát triển để tài, tác giả mới được tiếp cận một số công trình nghiên cứu của nước
ngoài về Phương pháp giáo dục theo định hướng phát triển năng lực, cụ thể là các tài
liệu sau:
1. Capacity Building for School Improvement: A Case Study of a New
Zealand Primary School (tạm dịch Phát triển năng lực cho sự cải thiện của trường
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




học: Bài học kinh nghiệm ở một trường cấp 1 tại New Zealand), tác giả Patricia
Stringer, công bố vào tháng 11 năm 2008.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




2. Teacher Capacity Building and Effective Leaching and Learning: A seamless
connection (tạm dịch là Phát triển năng lực giáo viên và Phương pháp dạy và học
hiệu quả: một mối liên hệ liền mạch), của GS. TS. Benedicta Egbo thuộc Đại học
Windso, Canada, công bố tháng 9 năm 2011.
3. Capacity Development Plan for Teacher educators: Strengthening preservice teacher education in Myanmar (STEM) (tạm dịch là Kế hoạch Định hướng
phát triển năng lực cho Giáo dục bậc sư phạm: Tăng cường giáo dục giáo dục trên
giảng đường bậc sư phạm tại Myanmar), tài liệu thuộc dự án STEM được triển khai
tại Myanmar bởi UNESCO, được tài trợ bởi Chính phủ Úc, công bố vào tháng 08
năm 2016.
4. The Idea of Quality: Voicing the Educational, (tạm dịch là Ý tưởng về chất

lượng: Tiếng nói của nền giáo dục), của Ronald Barnett, xuất bản năm 1992.
2.2. Các công trình nghiên cứu trong nước liên quan đến đề tài
Từ trước đến nay đã có rất nhiều các công trình nghiên cứu về dạy học theo
định hướng phát triển năng lực cho học sinh THPT. Khi nghiên cứu đề tài “Dạy học
lịch sử cổ trung đại Việt Nam theo định hướng phát triển năng lực ở trường Trung
học phổ thông thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh”, tác giả đã được tiếp cận các
công trình nghiên cứu, các tài liệu sau:
Năm 2005, trong tài liệu tập huấn “Phát triển năng lực thông qua phương
pháp và phương tiện dạy học mới” thuộc dự án phát triển giáo dục THPT ở Hà Nội,
GS. Bernd Meier và TS. Nguyễn Văn Cường đã trình bày chi tiết những nội dung cơ
bản về phát triển năng lực gồm 4 phần chính:
- Phần 1: Một số cơ sở của dạy và học trong xã hội tri thức.
- Phần 2: Dạy và học với phương pháp dạy học mới.
- Phần 3: Dạy và học với phương tiện dạy học mới.
- Phần 4: Chất lượng dạy học và chuẩn giáo dục.
Đặc biệt, ngày 4-11-2013, Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đã kí ban hành Nghị
quyết Hội nghị Trung ương 8, Ban chấp hành trung ương khóa XI số 29-NQ/TW về
đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công
nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa và hội nhập quốc tế. Nghị quyết đã nêu rõ quan điểm chỉ đạo, mục tiêu, nhiệm
vụ và giải pháp theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




Bên cạnh đó, Bộ giáo dục và đào tạo cũng ban hành kế hoạch số 831/KHBGDĐT tổ chức hội thảo “Một số vấn đề chung về xây dựng chương trình giáo dục
phổ thông sau năm 2015”. Trong hội thảo có bài viết:
- “Mục tiêu và chuẩn trong chương trình giáo dục phổ thông sau năm 2015”
của tác giả Đinh Quang Báo. Bài viết tập trung làm rõ khái niệm của các năng lực và

phẩm chất của học sinh ở trường THPT và THCS. Từ đó tác giả nêu rõ chuẩn đầu ra
của các năng lực và phẩm chất đạt được ở mỗi cấp học.
- “Bàn về năng lực chung và chuẩn đầu ra của năng lực” của tác giả Mai Văn
Hưng. Bài viết trình bày khái niệm năng lực, những năng lực chung và năng lực riêng
đồng thời đề xuất hình thức đánh giá của một số năng lực.
Riêng bộ môn Lịch sử, cuốn sách “Dạy học phát triển năng lực môn Lịch sử ở
trường trung học phổ thông” của tác giả Nghiêm Đình Vỳ (2018), Nhà xuất bản Đại
học sư phạm đã giới thiệu một số vấn đề lí thuyết về dạy học phát triển năng lực,
phương pháp phát triển năng lực trong môn Lịch sử và kiểm tra, đánh giá năng lực.
Luận văn thạc sĩ “Phát triển năng lực tự học cho học sinh trong dạy học môn
Lịch sử ở trường trung học phổ thông (Thực nghiệm qua lớp 10 chuẩn)” của tác giả
Đơn Nguyệt Linh ở trường Đại học sư phạm Hà Nội đã đưa ra những cơ sở lí luận và
biện phát nhằm nâng cao một năng lực của học sinh THPT đó là năng lực tự học.
Để hoàn thành được đề tài này, các công trình nghiên cứu trên là tài liệu quý
giá để tác giả tham khảo và có một góc nhìn sâu sắc, toàn diện vấn đề mà mình nghiên
cứu.
3. Đối tượng, phạm vi, nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu việc sử dụng phương pháp dạy học theo định hướng phát triển
năng lực học sinh trong giảng dạy nội dung Lịch sử Việt Nam cổ trung đại, chương
trình Lịch sử lớp 10 ở các trường THPT trên địa bàn thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng
Ninh.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi không gian: Thành phố Hạ Long - Tỉnh Quảng Ninh.
- Phạm vi thời gian: Năm học 2018 - 2019.
- Nội dung nghiên cứu: chương trình Lịch sử lớp 10 - Phần hai: Lịch sử Việt
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

Nam từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




- Thực nghiệm sư phạm được tiến hành tại 06 lớp 10 thuộc 3 trường THPT trên
địa bàn thành phố Hạ Long là THPT Hòn Gai (10A1, 10B1); THPT Vũ Văn Hiếu
(10A2, 10A3); THPT Văn Lang (10B, 10C).
3.3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Phân tích làm sáng tỏ một số vấn đề lí luận của phương pháp dạy học theo
định hướng phát triển năng lực trong giảng dạy phần Lịch sử Việt Nam cổ trung đại,
chương trình Lịch sử lớp 10 - THPT.
- Khảo sát, phân tích thực trạng việc sử dụng của phương pháp dạy học theo
định hướng phát triển năng lực ở trường các trường THPT trên địa bàn thành phố Hạ
Long, tỉnh Quảng Ninh.
- Đề xuất các biện pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong dạy
học Lịch sử Việt Nam cổ trung đại, chương trình Lịch sử lớp 10 - THPT.
- Thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng việc sử dụng phương pháp dạy học
theo định hướng phát triển năng lực trong dạy học Lịch sử Việt Nam cổ trung đại,
chương trình Lịch sử lớp 10 ở 03 trường THPT thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh.
4. Nguồn tài liệu và phương pháp nghiên cứu
4.1. Nguồn tài liệu
Để thực hiện đề tài này, tác giả dựa vào những nguồn tài liệu chủ yếu sau:
- Các văn kiện chỉ đạo đổi mới giáo dục, đổi mới phương pháp dạy học.
- Các công trình nghiên cứu về tâm lí học, giáo dục học, giáo dục lịch sử, đặc
biệt các kết quả nghiên cứu về đổi mới phương pháp dạy học, dạy học theo định
hướng phát triển năng lực cho học sinh.

4.2. Phương pháp nghiên cứu
Trên cơ sở xác định mục đích, đối tượng nghiên cứu của đề tài, tác giả đã sử
dụng một số phương pháp nghiên cứu sau:
- Phương pháp nghiên cứu lí luận.
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn:
+ Phương pháp điều tra xã hội học bằng bảng hỏi.
+ Phương pháp quan sát, phỏng vấn.
+ Phương pháp so sánh, đối chiếu, phân tích, tổng kết kinh nghiệm.
+ Phương pháp thống kê toán học.
+ Phương pháp thực nghiệm sư phạm.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




5. Đóng góp của luận văn
- Đề tài hoàn thành góp phần làm sáng tỏ thực trạng phương pháp dạy học theo
định hướng phát triển năng lực trong giảng dạy nội dung Lịch sử Việt Nam cổ trung
đại, chương trình Lịch sử lớp 10 ở các trường THPT trên địa bàn thành phố Hạ Long,
tỉnh Quảng Ninh.
- Cung cấp cơ sở lí luận cho việc sử dụng phương pháp dạy học theo định
hướng phát triển năng lực trong giảng dạy nội dung Lịch sử Việt Nam cổ trung đại,
chương trình Lịch sử lớp 10 ở các trường THPT trên địa bàn thành phố Hạ Long, tỉnh
Quảng
Ninh.
- Đề tài có thể là tài liệu tham khảo cho các học viên cao học, sinh viên các
ngành quan tâm đến phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong
giảng dạy nội dung Lịch sử Việt Nam cổ trung đại, chương trình Lịch sử lớp 10 nhằm
đổi mới phương pháp dạy học.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




Chương 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
CỦA VIỆC DẠY HỌC LỊCH SỬ CỔ TRUNG ĐẠI VIỆT NAM
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC
PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ HẠ LONG TỈNH QUẢNG NINH
1.1. Cơ sở lí luận của việc dạy học lịch sử theo định hướng phát triển năng lực
1.1.1. Năng lực và dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh THPT
1.1.1.1. Khái niệm về năng lực
Khái niệm năng lực (competency) có nguồn gốc tiếng La tinh "competentia".
Ngày nay khái niệm năng lực được hiểu nhiều nghĩa khác nhau.
Theo Barnett (1992): "Năng lực là một tập hợp các kiến thức, kĩ năng và thái
độ phù hợp với một hoạt động thực tiễn". Chú trọng hơn đến tính thực hành của năng
lực, Rogiers (1996) cho rằng: "Năng lực là biết sử dụng các kiến thức và kĩ năng
trong
một tình huống có nghĩa" [14].
Trong Từ Điển Webster's New 20th Century (1965): "Năng lực là khả năng
đáp ứng thích hợp và đầy đủ các yêu cầu của một lĩnh vực hoạt động".
Cùng quan điểm với các ý kiến trên là F.E. Weinert khi tác giả cho rằng:
"Năng lực là những kĩ năng, kĩ xảo học được hoặc sẵn có của cá thể nhằm giải quyết
các tình huống xác định, cũng như sự sẵn sàng về động cơ xã hội và khả năng vận
dụng các cách giải quyết vấn đề một cách có trách nhiệm và hiệu quả trong những
tình huống linh hoạt" [4].
Năm 2002, Tổ chức các nước kinh tế Phát triển (OECD) đã thực hiện một
nghiên cứu lớn về những năng lực cần đạt của người lao động trong thời kỳ kinh tế tri
thức. Nghiên cứu này xác định: "Năng lực là khả năng cá nhân đáp ứng các yêu cầu

phức hợp và thực hiện thành công nhiệm vụ trong một bối cảnh cụ thể".
Theo Bernd Meier, Nguyễn Văn Cường: "Năng lực là một thuộc tính tâm lý
phức hợp, là điểm hội tụ của nhiều yếu tố như tri thức, kĩ năng, kĩ xảo, kinh nghiệm,
sự sẵn sàng hành động và trách nhiệm đạo đức" [4].
Ở Việt Nam, vấn đề năng lực cũng đã sớm được đề cập.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




Theo Từ điển tiếng Việt: Năng lực là phẩm chất tâm lí và sinh lí tạo cho con
người khả năng hoàn thành một loại hoạt động nào đó với chất lượng cao.
Trong các chương trình dạy học hiện nay của các nước thuộc khối OECD,
người ta cũng sử dụng mô hình đơn giản hơn, phân chia năng lực thành hai nhóm
chính, đó là các năng lực chung và các năng lực chuyên biệt.
Các năng lực chung là năng lực cần thiết cho nhiều hoạt động khác nhau bao
gồm: Nhóm năng lực làm chủ và phát triển bản thân
- Năng lực tự học.
- Năng lực giải quyết vấn đề.
- Năng lực tư duy.
- Năng lực tự quản lý.
Nhóm năng lực về quan hệ xã hội
- Năng lực giao tiếp.
- Năng lực hợp tác.
Nhóm năng lực công cụ
- Năng lực sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông.
- Năng lực tính toán [7], [12].
Năng lực chuyên biệt là những năng lực có tính chuyên môn nhằm đáp ứng nhu
cầu của một lĩnh vực chuyên biệt nào đó.
Trong bài viết "Bàn về năng lực chung và chuẩn đầu ra về năng lực của HS

THPT trong chương trình giáo dục phổ thông sau năm 2015", PGS.TS Mai Văn Hưng
đã nêu ra khái niệm về năng lực như sau:
- Năng lực tự nhiên (natural ability) là loại năng lực được nảy sinh trên cơ sở
những tư chất bẩm sinh di truyền, không cần đến tác động của giáo dục, đào tạo. Nó
cho phép con người giải quyết được những yêu cầu tối thiểu, quen thuộc đặt ra cho
mình trong cuộc sống. Chính năng lực tự nhiên này góp phần vào sự phát triển của
các trẻ em, nhưng sự khác nhau giữa các trẻ không phải do yếu tố năng lực tự nhiên
quyết định hoàn toàn.
- Năng lực được đào tạo (trained ability) này được hình thành trên nền tảng của
năng lực tự nhiên nhưng là một bậc cao hơn so với năng lực tự nhiên. Năng lực được
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




đào tạo là những phẩm chất của quá trình hoạt động tâm lý tương đối ổn định và khái
quát của con người.
Như vậy, "Năng lực của con người là sự kết hợp hài hòa giữa năng lực tự nhiên
và năng lực được đào tạo, là hệ thống tiền đề bên trong và bên ngoài để từ đó phát
triển thành tài năng cá nhân".
Với đối tượng cụ thể là HS THPT, tác giả Nguyễn Công Khanh cho rằng:
"Năng lực của HS là khả năng làm chủ những hệ thống kiến thức, kỹ năng, thái độ...
phù hợp với lứa tuổi và vận hành (kết nối) chúng một cách hợp lý vào thực hiện thành
công nhiệm vụ học tập, giải quyết hiệu quả những vấn đề đặt ra cho chính các em
trong cuộc sống" [22].
Tóm lại, trong luận văn này, tôi lựa chọn định nghĩa: "Năng lực là khả năng
thực hiện có hiệu quả và có trách nhiệm các hành động, giải quyết các nhiệm vụ, vấn
đề thuộc lĩnh vực nghề nghiệp, xã hội hay cá nhân trong những tình huống khác nhau
trên cơ sở kết hợp sự hiểu biết, kĩ năng, kĩ xảo, kinh nghiệm và thái độ" làm cơ sở lý
luận

cho đề tài nghiên cứu.
1.1.1.2. Đặc điểm của năng lực
Theo GS. Đinh Quang Báo, tuy năng lực có nhiều cách định nghĩa khác nhau
nhưng năng lực có một số đặc điểm chung, cơ bản là:
- Đề cập tới xu thế đạt được một kết quả nào đó của một công việc cụ thể, do
một con người cụ thể thực hiện năng lực học tập, năng lực tư duy, năng lực tự quản lý
bản thân,... Vậy không tồn tại năng lực chung chung.
- Có sự tác động của một cá nhân cụ thể tới một đối tượng cụ thể (kiến thức,
quan hệ xã hội,...) để có một sản phẩm nhất định; do đó có thể phân biệt người này
với người khác.
- Năng lực là một yếu tố cấu thành trong một hoạt động cụ thể. Năng lực chỉ
tồn tại trong quá trình vận động, phát triển của một hoạt động cụ thể. Vì vậy, năng lực
vừa là mục tiêu, vừa là kết quả hoạt động, nó là điều kiện của hoạt động, nhưng cũng
phát triển trong chính hoạt động đó.
- Bản chất của năng lực là khả năng của chủ thể kết hợp một cách linh hoạt, có
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




tổ chức hợp lí các kiến thức, kĩ năng với thái độ, giá trị, động cơ, nhằm đáp ứng những

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




yêu cầu phức hợp của một hoạt động, bảo đảm cho hoạt động đó đạt kết quả tốt đẹp
trong một bối cảnh (tình huống) nhất định. Biểu hiện của năng lực là biết sử dụng các
nội dung và các kĩ năng trong một tình huống có ý nghĩa, chứ không ở tiếp thu lượng

tri thức rời rạc [1].
Với những đặc điểm chung rút ra trên đây để chỉ đạo quá trình dạy học, giáo
dục là muốn hình thành, rèn luyện, đánh giá năng lực ở cá nhân tất yếu phải đưa cá
nhân tham gia vào hoạt động làm ra sản phẩm.

1.1.1.3. Cấu trúc của năng lực
Để hình thành và phát triển năng lực cần xác định các thành phần và cấu trúc
của chúng. Có nhiều loại năng lực khác nhau. Hiện nay, việc phát triển năng lực thông
qua dạy học được hiểu đồng nghĩa với phát triển năng lực hành động. Cấu trúc chung
của năng lực hành động được mô tả là sự kết hợp của 4 năng lực thành phần sau:
- Năng lực chuyên môn (Professional competency): Là khả năng thực hiện các
nhiệm vụ chuyên môn cũng như khả năng đánh giá kết quả chuyên môn một cách độc
lập, có phương pháp và chính xác về mặt chuyên môn. Trong đó bao gồm cả khả năng
tư duy logic, phân tích, tổng hợp, trừu tượng hóa, khả năng nhận biết các mối quan hệ
hệ thống và quá trình. Năng lực chuyên môn hiểu theo nghĩa hẹp là năng lực nội dung
chuyên môn, theo nghĩa rộng bao gồm cả năng lực phương pháp chuyên môn.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




- Năng lực phương pháp (Methodical competency): Là khả năng đối với những
hành động có kế hoạch, định hướng mục đích trong việc giải quyết các nhiệm vụ và
vấn đề. Năng lực phương pháp bao gồm năng lực phương pháp chung và phương
pháp chuyên môn. Trung tâm của phương pháp nhận thức là những khả năng tiếp
nhận, xử lý, đánh giá, truyền thụ và trình bày tri thức.
- Năng lực xã hội (Social competency): Là khả năng đạt được mục đích trong
những tình huống xã hội cũng như trong những nhiệm vụ khác nhau trong sự phối
hợp
chặt chẽ với những thành viên khác.

- Năng lực cá thể (Individual competency): Là khả năng xác định, đánh giá
được những cơ hội phát triển cũng như những giới hạn của cá nhân, phát triển năng
khiếu, xây dựng và thực hiện kế hoạch phát triển cá nhân, những quan điểm, chuẩn
giá trị đạo đức và động cơ chi phối các thái độ và hành vi ứng xử.
Từ cấu trúc của năng lực cho thấy giáo dục định hướng phát triển năng lực
không chỉ nhằm mục tiêu phát triển năng lực chuyên môn bao gồm tri thức, kỹ năng
chuyên môn mà còn phát triển năng lực phương pháp, năng lực xã hội và năng lực cá
thể. Những năng lực này không tách rời nhau mà có mối quan hệ chặt chẽ. Năng lực
hành động được hình thành trên cơ sở có sự kết hợp các năng lực này [4].
1.1.1.4. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh THPT
Dạy học định hướng phát triển năng lực là chương trình dạy học nhằm khắc
phục những nhược điểm của giáo dục định hướng nội dung "hàn lâm, kinh viện". Mục
tiêu dạy học không chỉ giới hạn trong việc truyền thụ hệ thống tri thức chuyên môn
mà nhằm phát triển toàn diện nhân cách thông qua việc phát triển các năng lực cho
người
học.
Để xác định mục tiêu dạy học của môn học cần xác định những kết quả, năng
lực nào người học cần đạt một cách rõ ràng, cụ thể, có thể đánh giá được. Khi mô tả
mục tiêu dạy học của các bài học theo kiến thức, kĩ năng, thái độ cần liên hệ chúng để
góp phần phát triển những năng lực nào trong các thành phần năng lực.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN




Dạy học định hướng phát triển năng lực, trong đó người học cần được luyện
tập vận dụng kết hợp các thành phần kiến thức, kĩ năng thái độ trong những tình
huống

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN