tiểu luận cao học, đặc điểm NGÔN NGỮ báo MẠNG điện tử

ĐỀ TÀI: ĐẶC ĐIỂM NGÔN NGỮ BÁO MẠNG ĐIỆN TỬ
PHẦN I: PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Báo chí ra đời là để thỏa mãn và đáp ứng nhu cầu thông tin giao
tiếp ngày càng cao của con người. Xã hội ngày càng phát triển, để đáp
ứng nhu cầu thông tin giao tiếp, báo chí cũng không ngừng thay đổi về
nội dung và hình thức để làm trọn trách nhiệm và bổn phận của mình. Sự
ra đời của Báo mạng điện tử là một bước nhảy vọt tuyệt vời trong lịch sử
phát triển của truyền thông nói chung và báo chí nói riêng.
Báo mạng điện tử là một loại hình báo chí ra đời muộn hơn báo in,
phát thanh và truyền hình. Tuy nhiên, không vì vậy mà nó trở nên yếu
thế. Bản thân báo mạng điện tử mang trong mình sức mạnh của phương
tiện truyền thông vừa truyền thống, vừa hiện đại.
Báo mạng điện tử có nhiều ưu thế so với các loại hình báo chí
khác.
Yếu tố ngôn ngữ cũng là yếu tố quan trọng góp phần vào thành
công ngày hôm nay của báo mạng điện tử.
Nghiên cứu đặc điểm ngôn ngữ của báo mạng sẽ giúp người học
và làm báo sử dụng ngôn ngữ thành thạo và chuyên nghiệp hơn khi sáng
tạo tác phẩm báo chí.
2. Đề tài, nội dung, phương pháp nghiên cứu
• Đề tài: đặc điểm ngôn ngữ báo mạng điện tử
• Nội dung
- Lý thuyết cơ bản về báo mạng điện tử
- Nguyên tắc viết báo mạng điện tử


- Đặc điểm nổi bật của ngôn ngữ báo mạng điện tử
• Phương pháp nghiên cứu
- Kết hợp giữa những kiến thức đã học từ môn “ Ngôn ngữ truyền
thông” và thực tiễn hoạt động báo chí.

PHẦN II: NỘI DUNG
1. Báo mạng điện tử và đặc điểm
Báo mạng điện tử là một loại hình báo chí hiện đại, tuy ra đời
muộn hơn so với báo in, báo phát thanh và báo truyền hình, nhưng có thể
đảm đương được nhiệm vụ đưa tin của phát thanh, minh họa của truyền
hình và phân tích, giải thích của báo in một cách dễ dàng.
Bản thân báo mạng điện tử mang trong mình sức mạnh của
phương tiện truyền thông đại chúng truyền thống nhưng kết hợp với
internet nên có nhiều ưu điểm vượt trội, trở thành kênh truyền thông vô
cùng hiệu quả, đặt các phương tiện truyền thông đại chúng khác vào một
cuộc đua tranh khốc liệt.
Báo mạng điện tử có nhiều ưu thế ở khả năng tương tác qua lại
giữa tờ báo với công chúng, giữa công chúng với nhau, tạo điều kiện
thuận lợi để thiết lập các diễn đàn báo chí; có khả năng cập nhật thông
tin nhanh chóng và nóng hổi nhất, đồng thời cũng giúp cho người đọc
lưu giữ
• Độc giả tiếp cận và tiếp nhận thông tin từ báo mạng điện tử
không giống với những loại hình báo chí khác. Đối với báo in, toàn bộ
nội dung thông tin xuất hiện đồng thời trước mắt người đọc, do vậy họ
hoàn toàn chủ động trong việc tiếp nhận thông tin. Sự chủ động bao gồm
từ việc bố trí không gian, thời gian, địa điểm, lựa chọn trình tự, tốc độ và
cách thức đọc. Họ có thể đọc lướt, đọc kỹ hay đọc lại những nội dung
phức tạp.
Trong khi đó, trên báo mạng điện tử, người đọc bị hạn chế bởi độ
rộng của màn hình, sẽ có những khu vực khuất khiến họ không xác định


được bố cục và độ dài tối đa của văn bản. Độc giả vừa đọc vừa liên tục

cuộn thanh trượt dọc vì họ chỉ có thể xem được từng trang báo hiển thị
trên màn hình. Hơn nữa, sự phát sáng và độ phân giải của màn hình các
thiết bị như máy vi tính, điện thoại di động, máy tính bảng… dễ gây
nhức mỏi mắt, chóng mặt và cảm giác mệt mỏi nếu người đọc theo dõi
quá lâu. Một nghiên cứu của nhà phân tích web Jakob Nielsen cho thấy
tốc độ đọc trên máy tính thường chậm hơn trên giấy khoảng 25%.
Theo nghiên cứu của dự án Eyetrack III (nghiên cứu thói quen
đọc, xem web tin tức) thì ở trang chủ, người đọc báo mạng điện tử
thường bắt đầu tại góc phía trên, bên trái của trang, nhìn quanh một lúc
tại khu vực đó rồi chuyển đến khu vực thấp hơn bên phải. Sau khi đọc
hết phần trên, họ chuyển xuống góc dưới bên trái và cuối cùng là nhìn
khu vực cạnh dưới, cạnh bên phải của trang báo. Điều này đúng với quy
luật đọc từ trái sang phải, từ trên xuống dưới của phần lớn con người.
• Khi tiếp nhận thông tin từ báo in, cả tờ báo đều nằm trong tay
người đọc và nội dung bài viết hiển hiện lên ngay trước mắt họ, bởi vậy,
việc đọc của họ diễn ra một cách trôi chảy, tuần tự theo quán tính mà
không có bất kì trở ngại nào. Ngay cả đối với phát thanh, truyền hình,
độc giả có thể lựa chọn tư thế thoải mái nhất để tiếp nhận thông tin như
nằm, ngồi hoặc có thể vừa làm việc vừa theo dõi. Còn khi người đọc tiếp
nhận thông tin từ báo mạng điện tử, họ cần tập trung cao độ vào màn
hình máy tính hoặc điện thoại, máy tính bảng…, việc đọc có thể bị gián
đoạn và gây mệt mỏi bởi việc cuộn và lướt chuột.
• Khi theo dõi báo mạng điện tử, độc giả được chủ động trong quá
trình tiếp nhận thông tin, hoàn toàn có quyền lựa chọn tần suất và trình
tự tiếp nhận chứ không cần phải lần lượt theo định sẵn như đối với báo


phát thanh, truyền hình. Tuy nhiên, cũng giống như 2 loại hình này, báo
mạng điện tử khó giúp người đọc đánh dấu vào tác phẩm (bằng kí hiệu,
bút màu…) để xác định những thông tin quan trọng hoặc muốn đọc lại

như khi đọc báo in. Họ phải đọc lại từng dòng, từng đoạn, lần theo logic
thông tin để xác định được vị trí cần tìm.
• Công chúng tìm tới báo mạng điện tử thường là những người
bận rộn, có ít thời gian rảnh. Đa phần trong số họ không tập trung đọc
nhiều mà chỉ “lướt mắt” để tranh thủ thời gian và chỉ click chuột khi
thấy những tiêu đề hấp dẫn hoặc một vấn đề đáng quan tâm. Hơn nữa,
trong một công cụ như máy tính hay máy tính bảng, độc giả có thể mở
nhiều tờ báo cùng lúc, có rất nhiều sự lựa chọn dành cho họ nên nhìn
chung họ luôn có xu hướng tìm đọc những tin bài nổi bật, lướt nhìn một
vài từ đầu tiên của tiêu đề và sapo để xem qua nội dung thông tin. Do
vậy, nếu không tìm thấy thông tin nào hấp dẫn, thú vị, công chúng sẽ
không dừng mắt tại trang báo đó, và có rất ít trường hợp người đọc lưu
và tải văn bản về máy.
2. Đặc điểm ngôn ngữ báo mạng điện tử
• Ngôn ngữ đa phương tiện
Báo mạng điện tử là loại hình tích hợp được rất nhiều ngôn ngữ
thông tin dưới dạng chữ viết, hình ảnh (tĩnh và động), âm thanh, tiếng
động…. Trên một tác phẩm báo mạng điện tử, công chúng có thê tiếp
nhận thông tin bằng cả ba cách: đọc, nghe và xem. Điều này khác với
các loại hình còn lại, khi báo in chỉ thể hiện thông tin qua các con chữ;
phát thanh chỉ cho phép tiếp nhận thông tin bằng thính giác; truyền hình
linh hoạt hơn nhờ ngôn ngữ hình ảnh, lời nói, âm thanh sống động
nhưng buộc công chúng phải tuân theo thời gian tuyến tính. Điểm vượt


trội của báo mạng điện tử là vừa giúp độc giả thu nhận thông tin một
cách đa dạng, phong phú, hấp dẫn, vừa khiến họ cảm thấy hài lòng khi
được quyền chủ động tiếp nhận theo cách riêng của mình.
• Ngôn ngữ kết hợp nhiều phong cách trong nhiều lớp tin
Các bài viết trên các trang báo mạng điện tử thực chất là những

siêu văn bản – loại văn bản có cơ chế “nở ra” vì có những tham chiếu tới
những văn bản khác. Do vậy, công chúng không bị bó hẹp bởi phạm vi
của một tờ báo mà có thể tới những văn bản khác hay những tệp dữ liệu
âm thanh, hình ảnh… Mỗi lớp thông tin mang một phong cách ngôn ngữ
riêng, bổ sung thông tin cho nhau.
• Ngôn ngữ ít mang dấu ấn cá nhân của tác giả
Một bài viết trên báo mạng điện tử có thể sử dụng nhiều phương
tiện truyền tải như chữ viết, hình ảnh, âm thanh… và có thể được nhiều
người thể hiện. Hơn nữa, nhiều lớp thông tin với nhiều phong cách thể
hiện được chứa đựng trong một văn bản nên người đọc khó nhận biết
bản sắc riêng của tác giả trong từng tác phẩm.
• Ngôn ngữ mang bản sắn dân tộc và có tính quốc tế
Tất cả các loại hình báo chí đều có điểm chung là ngôn ngữ mang
đậm bản sắc văn hóa của đất nước, của dân tộc. Đó là ngôn ngữ của toàn
dân, biểu hiện của ý thức dân tộc thống nhất. Tuy nhiên, ngôn ngữ báo
mạng cũng mang tính quốc tế bởi phạm vi phục vụ, đối tượng độc giả
của loại hình báo chí này là toàn cầu nên từ ngữ, ngữ pháp, văn phong…
phải phù hợp, giành cho nhiều đối tượng độc giả khác nhau.


 Từ những đặc điểm nêu trên, có thể đưa ra một số cách viết cho
báo mạng điện tử sao cho truyền tải được lượng thông tin cần thiết và
giúp người đọc cảm thấy thoải mái, dễ dàng nhất khi tiếp nhận thông tin.
• Viết ngắn gọn, đúng trọng tâm
Dựa vào đặc điểm của người đọc báo mạng là bận rộn, ít thời gian,
nên cần phải viết ngắn gọn, súc tích, nhằm thẳng vào đối tượng, chủ đề
của bài báo. Cần viết dễ hiểu, cụ thể và rõ ràng, tránh lối diễn đạt gián
tiếp, lòng vòng phức tạp, bởi nhu cầu của người đọc là nhận được thông
điệp cô đọng, đúng trọng tâm trong khoảng thời gian ngắn nhất. Bài viết
ra đời để thỏa mãn thông tin, ý thích của người đọc chứ không phải ý

thích của bản thân nhà báo.
Để đạt được tiêu chí này, nhà văn người Mỹ Stephen King đã đưa
ra khái niệm “Phương pháp 10%”, có nghĩa là “Bản thảo thứ hai = Bản
thảo thứ nhất – 10%”, bao gồm một số nguyên tắc:
- Chuyển câu dài thành câu ngắn và cắt bớt một số câu ngắn vừa
tách ra.
- Chuyển những động từ bị động (không cần thiết) sang chủ động.
- Bỏ bớt các từ như thì, là, mà, rằng, này, sự, một cách, ngoài ra,
bên cạnh đó, có, của, những, các, về, được…
- Giảm các từ có chung nghĩa trong câu như “đang” thì thôi
“hiện”, “đã” thì thôi “từng”…
- Trong nhiều tình huống có thể chỉ dùng một trong hai từ:
“thành” hoặc “lập”, “sang” hoặc “thăm”, “phòng” hoặc “chống”, “tham”
hoặc “dự”…
- Không đặt quá nhiều động từ vào cùng một chỗ, trong một câu.


- Trong câu, cố gắng để động từ gần với chủ ngữ; lưu ý hạn chế
dùng các phó từ, các cụm từ bổ nghĩa (không cần thiết) để tránh làm dài
câu.
• Nên sử dụng nhiều bài ngắn, đoạn ngắn, câu đơn giản
Thay vì viết một bài dài như trên báo in, báo mạng điện tử nên viết
nhiều bài báo nhỏ có độ dài chỉ khoảng một đến hai trang màn hình, mỗi
bài báo nhỏ viết sâu về một vấn đề. “Viết gì thì viết nhưng phải dưới 800
từ” – Roy Peter Clark, một cây bút chuyên viết cho Viện nghiên cứu báo
chí Poynter phát biểu. Nếu dài hơn, bản thân bài báo đó phải thu hút sự
chú ý và thuyết phục công chúng hơn rất nhiều.
Hơn nữa, người đọc báo mạng không tiếp nhận thông tin theo
dòng mà theo từng khối, vì vậy cần cắt thông tin làm nhiều khối hoặc
đoạn ngắn và viết thêm tit phụ trong bài để không chỉ giúp phân chia ý

một cách mạng lạc, logic mà còn giúp người đọc hiểu nhanh được nội
dung toàn bài. Mỗi đoạn không nên quá dài (chỉ khoảng 4 – 5 dòng),
diễn đạt được một ý trọn vẹn và nằm gọn trên một trang màn hình. Giữa
các đoạn nên có một khoảng trắng nhất định, vừa là điểm dừng mắt của
người đọc, vừa để phân biệt các đoạn.
Việc sử dụng nhiều kiểu câu cũng có thể tránh sự nhàm chán đối
với người đọc. Tuy nhiên, trên báo mạng điện tử, đặc biệt là ở trang chủ
không nền dùng kiểu câu phức tạp, dài dòng.
• Tăng cường thông tin lý giải và định hướng
Một trong những đặc điểm vượt trội của báo mạng điện tử là đưa
tin một cách nhanh chóng và nóng hổi nhất. Cũng chính vì lí do này mà
trên thực tế có rất nhiều tờ báo luôn đua tranh nhau để trở thành người
đưa tin nhanh, sớm và nhiều nhất, mỗi khi có diễn biến mới nhất về sự


kiện là cập nhật thông tin liên tục. Họ không cần quan tâm xem diễn
biến mới đó có quan trọng và cần thiết đối với độc giả hay không, điều
này dẫn tới hậu quả là những thông tin được đưa thiếu sự chọn lọc.
Trong khi đó, hầu hết bạn đọc không quan tâm tới việc tờ báo nào
đưa tin nhanh nhất và nhiều nhất, họ quan tâm nhiều hơn tới việc gì đã
xảy ra cũng như tầm quan trọng và ý nghĩa của tin tức đó. Vì vậy, cần
phải chọn lọc thông tin khi đăng bài, lý giải thông tin tốt, định hướng
được nhu cầu và thẩm mĩ của người đọc.
Ví dụ, sau hàng loạt những bài viết tường thuật, phân tích, giải
thích về nguyên nhân, diễn biến, kết quả của vụ nổ tại nhà riêng của ông
Phương “khói lửa” khiến 10 người chết hồi tháng 2 vừa rồi, tờ
VnExpress tiếp tục đăng tải những bài viết mang tính ngoài lề, không có
nhiều liên quan tới diễn biến điều tra của vụ việc như Cách tạo cháy nổ
trong phim của “Phương khói lửa”, Nghệ sĩ đau buồn khi cả nhà
“Phương khói lửa” tử nạn hay Dòng người đưa tiễn các nạn nhân vụ sập

nhà. Những bài viết đó mặc dù đáp ứng được một cách toàn diện về thị
hiếu của độc giả đối với sự việc này, tuy nhiên chúng lại không đóng vai
trò lý giải thông tin hoặc định hướng nhu cầu của người đọc, vì vậy cần
phải đăng bài một cách chọn lọc hơn nữa.
• Không bao giờ quên viết sapo
Một tác phẩm báo mạng điện tử thường được việt theo kiểu “mô
hình chữ T”, tức là thông tin được sắp xếp từ trên xuống dưới theo mức
độ quan trọng giảm dần. Theo đó, sapo là phần gạch ngang của chữ T, có
nhiệm vụ tóm tắt hoặc cho biết thông tin quan trọng, cần thiết, hấp dẫn
của sự kiện hoặc vấn đề. Đây là phần bắt buộc của một tác phẩm báo
mạng điện tử, bởi đặc điểm đọc trực tuyến của công chúng là luôn có


nhu cầu nắm bắt được những thông tin quan trọng, hấp dẫn nhất. Đọc
xong sapo cũng là lúc độc giả quyết định có đọc tiếp bài báo hay không.
Đôi khi sapo không cần thông báo kết quả sự kiện mà chỉ cần dẫn
dắt, lôi cuốn người đọc đến với toàn bộ sự kiện. Sau sapo, phần còn lại
của tác phẩm có thể được viết theo dạng tháp ngược.
Ví dụ, bài viết Cây xăng Trần Hưng Đạo bị cháy không được cấp
phép kinh doanh có sapo như sau: “Trạm xăng dầu số 9, nơi bị hỏa hoạn
không hề được cấp phép kinh doanh, cây xăng này ra đời nhằm phục vụ
nhu cầu nội bộ của Bộ Quốc phòng. Thế nhưng vào thời điểm xảy ra vụ
cháy, nơi đây vẫn tấp nập kinh doanh xăng dầu cho người dân…”. Sapo
này đã làm được đúng nhiệm vụ tóm tắt nội dung bài viết, cung cấp cho
độc giả thông tin quan trọng nhất. Bên cạnh đó, sapo cũng khiến người
đọc cảm thấy hứng thú muốn đọc tiếp để biết được kết cục của cây xăng
này như thế nào, bởi nó chỉ dẫn dắt chứ không thông báo kết quả, câu
cuối của sapo có tính chất gợi mở, thể hiện rất rõ ở dấu ba chấm.
• Tăng cường tạo lập các lớp thông tin qua siêu liên kết
Với lợi thế là một siêu văn bản, báo mạng điện tử có thể và nên

tăng cường tạo lập những siêu liên kết (đường dẫn) trong một bài viết và
trong một trang báo. Ngoài những thông tin chính, nên tạo các lớp thông
tin liên quan bổ sung bằng cả chữ viết, hình ảnh, âm thanh… giúp người
đọc có cái nhìn khách quan và đầy đủ về sự kiện, vấn đề. Những thông
tin này được xây dựng như các tập hồ sơ, mỗi tập hồ sơ chứa đựng nhiều
thông tin về một chủ để nhất định. Bản thân những đường dẫn phải
giống như các cửa sổ mở ra cho người đọc một thế giới thông tin phong
phú, đa dạng.


Đối với những liên kết đến thông tin ngoài tờ báo, nhà báo phải có
trách nhiệm thẩm tra tính chính xác và cân nhắc trước khi thực hiện việc
liên kết, lựa chọn những liên kết giúp làm tăng giá trị của câu chuyện
hoặc làm chi tiết hơn câu chuyện. Thông thường mỗi trang chỉ nên có 20
đường dẫn, thường có màu xanh.
• Kết hợp đa phương tiện truyền tải thông tin
Báo mạng điện tử có đặc trưng đa phương tiện, vì vậy nhà báo
luôn phải cân nhắc đến việc thể hiện tác phẩm bằng chữ, bằng âm thanh,
tiếng động, bằng hình ảnh hay đồ hình hoặc là kết hợp tất cả các phương
tiện trên. Việc sử dụng phải được kết hợp hài hòa, logic để chúng có thể
hỗ trợ cho nhau.
Đối với những lời nói của nhân vật, những trích dẫn cụ thể cần
phải biên tập và chọn lọc kỹ càng để đảm bảo sự ngắn gọn súc tích. Khi
sử dụng ảnh minh họa thì cần kèm theo chú thích cung cấp thông tin tới
nhân vật, sự việc, nội dung… Có thể tăng cường sử dụng ảnh động, tức
là vài bức ảnh lần lượt thay thế nhau nhằm đưa đến người xem một
lượng thông tin sinh động, hấp dẫn. Còn khi sử dụng video, cần chú ý
đến tính thống nhất trong văn bản cũng như trong tờ báo
• Hạn chế sử dụng ngôn ngữ địa phương
Trong hoàn cảnh nhất định và ở một mức độ nào đó, từ địa phương

có khả năng diễn đạt và tăng sức biểu cảm cho văn bản. Tuy nhiên, do
phạm vi sử dụng của từ địa phương chỉ gắn với địa phương hoặc một
ngành, một lĩnh vực nào đó, không nên lạm dụng để tránh gây ra sự khó
khăn trong tiếp nhận cho đông đảo công chúng.
Đối với thành ngữ, tục ngữ và từ “lóng” cũng tương tự như vậy.
Trong một vài trường hợp, có thể sử dụng chúng để diễn đạt theo ý đồ


của tác giả, nhưng tránh lạm dụng hoặc dùng mà không hiểu rõ nghĩa,
không phù hợp với hoàn cảnh của bài viết.
• Hạn chế sử dụng dạng bị động và thời quá khứ
Dạng câu bị động hướng người đọc chú ý đến hành động và kết
quả hơn là chủ thể gây ra hành động đó. Hơn nữa, cách vết này có vẻ
khách quan hơn. Tuy nhiên dạng bị động thường có một hạn chế là dài
dòng, khó hiểu, người đọc phải mất công và thời gian để đọc thêm từ mà
lượng thông tin thu được không khác gì. Vì vậy, chỉ khi nào cần thiết,
nhà báo mới sử dụng dạng bị động chứ không nên lạm dụng.
Những trạng từ thời quá khứ cũng nên được sử dụng có mục đích.
Trên báo mạng điện tử, thông tin luôn trực tuyến, được cập nhật từng
giờ, từng phút nên những trạng từ chỉ quá khứ nên được hạn chế. Ví dụ
như các cụm từ “tuần vừa rồi”, “những ngày vừa qua”, “ngày hôm qua”,
“sáng qua”… dễ gây cho người đọc cảm giác thông tin đã cũ, không có
tính thời sự.


KẾT LUẬN:
Báo mạng điện tử với những thế mạnh về ngôn ngữ của mình đã
và đang phát huy tối đa lợi thế để phát triển vượt bậc và trở thành loại
hình báo chí hiện đại rất mạnh, có sức ảnh hưởng lớn.
Nắm được những ưu thế của ngôn ngữ báo mạng điện tử, người

làm báo sẽ thuận lợi hơn để tạo ra những sản phẩm báo chí chất lượng
cho độc giả của mình.