Một số vấn đề lý luận về mở và sử dụng tài khoản tiền gửi của khách hàng tại ngân hàng

Một số vấn đề lý luận về mở và sử dụng tài khoản tiền gửi
của khách hàng tại ngân hàng
I. Tổng quan về Ngân hàng thương mại trong nền kinh tế
thị trường
1. Khái niệm ngân hàng thương mại
Nghề kinh doanh tiền tệ ra đời gắn liền với sự phát triển của quan hệ
thương mại, lúc đầu được hình thành dưới các tổ chức đơn giản như nhà
thờ, tư nhân .. với hoạt động dơn giản là các dịch vụ đổi tiền .. song với sự
phát triển của kinh tế hàng hoá các quan hệ tiền tệ ngày càng được mở
rộng và thúc đẩy các tổ chức kinh doanh tiền tệ phát tiển cả về số lượng và
qui mô hoạt động. Trong đó ngân hàng thương mại là một trong những tổ
chức kinh doanh tiền tệ đặc biệt quan trọng, là một trong những phát kiến
vĩ đại nhất của con người .
Để đưa ra được một định nghĩa về Ngân hàng thương mại, người ta
thường phải dựa vào tính chất và mục đích của nó trên thị trường tài
chính, và đôi khi còn kết hợp tính chất, mục đích và đối tượng hoạt động.
Dựa vào tính chất và mục đích một số nước trên thế giới định nghĩa NHTM
như sau:
Luật Ngân hàng của Pháp, năm 1941 định nghĩa: “Ngân hàng là
những xí nghiệp hay cơ sở hành nghề thường xuyên nhận của công chúng
dưới hình thức ký thác hay hình thức khác các số tiền mà họ dùng cho
chính họ vào các nghiệp vụ chiết khấu, tín dụng hay dịch vụ tài chính”
Luật Ngân hàng của ấn Độ 1950, được bổ sung 1959 đã nêu ”Ngân
hàng là cơ sở nhận các khoản tiền ký thác để cho vay hay tài trợ, đầu tư”.
Dựa vào sự kết hợp tính chất mục đích và đối tượng hoạt động thì
Luật Ngân hàng của Đan Mạch năm 1930 định nghĩa: “Những nhà băng
thiết yếu gồm các nghiệp vụ nhận tiền ký thác, buôn bán vàng bạc hành
nghề thương mại và các giá trị địa ốc, các phương tiện tín dụng và hối
phiếu, thực hiện các nghiệp vụ chuyển ngân, đứng ra bảo hiểm..
Mặc dù có nhiều cách thể hiện khác nhau, nhưng phân tích, khai thác
nội dung của các định nghĩa đó, người ta dễ dàng nhận thấy các ngân

hàng thương mại đều có chung một tính chất đó là nhận tiền ký thác- tiền
gửi không kỳ hạn và có kỳ hạn, để sử dụng các nghiệp vụ cho vay, chiết
khấu và các dịch vụ kinh doanh khác của ngân hàng.
ở Việt Nam, trong bước chuyển đổi sang kinh tế thị trường có sự quản
lý của nhà nước, thực hiện nhất quán chính sách kinh tế nhiều thành phần
theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Mọi người được tự do kinh doanh theo
pháp luật, được bảo hộ quyền sở hữu và thu nhập hợp pháp, các hình thức
sở hữu có thể hỗn hợp, đan kết với nhau hình thành các tổ chức kinh doanh
đa dạng. Các doanh nghiệp, không phân biệt quan hệ sở hữu đều tự chủ
kinh doanh, hợp tác và cạnh tranh với nhau, bình đẳng trước pháp luật.
Theo hướng đó, nền kinh tế hàng hoá phát triển tất yếu sẽ tạo ra những
tiền đề cần thiết và đòi hỏi sự ra đời của nhiều loại hình ngân hàng và các
tổ chức tín dụng khác. Cho nên để tăng cường quản lý, hướng dẫn hoạt
dộng của các ngân hàng và các tổ chức tín dụng khác, tạo thuận lợi cho sự
phát triển nền kinh tế đồng thời bảo vệ lợi ích hợp pháp của các tổ chức và
cá nhân. Theo điều 20 Luật các Tổ chức tín dụng của Việt Nam có nêu: “ Tổ
chức tín dụng là doanh nghiệp được thành lập theo qui định của luật này
và các qui định khác của pháp luật để hoạt động kinh doanh tiền tệ, làm
dịch vị ngân hàng với nội dung nhận tiền gửi và sử dụng tiền gửi để cấp tín
dụng, cung ứng các dịch vụ thanh toán”
Từ định nghĩa chung đó cũng trong Điều 20 Luật các tổ chức tín dụng
có nêu ”Ngân hàng là loại hình tổ chức tín dụng được thực hiện toàn bộ
ngân hàng và hoạt động kinh doanh khác có liên quan.Theo tính chất và
mục tiêu hoạt động, các loại hình ngân hàng bao gồm ngân hàng thương
mại, ngân hàng phát triển, ngân hàng đầu tư, ngân hàng chính sách, ngân
hàng hợp tác và các loại hình ngân hàng khác.”
Ngày nay, trong thế giới hiện đại, hoạt động của các tổ chức tài chính
là môi giới trên thị trường tài chính ngày càng phát triển về số lượng và
qui mô hoạt động, đa dạng và phong phú, hoạt động đan xen lẫn nhau.
Người ta phân biệt NHTM với các tổ chức môi giới tài chính khác là ở chỗ

NHTM là ngân hàng kinh doanh tiền gửi, chủ yếu là tiền gửi không kỳ hạn,
chính từ hoạt động đó tạo cơ hội cho ngân hàng thương mại có thể làm
tăng bội số tiền gửi của khách hàng trong hệ thống NHTM của mình. Đó là
đặc trưng cơ bản để phân biệt NHTM với các Ngân hàng và TCTD khác .
2. Vai trò của Ngân hàng thương mại
Giữ một vị trí quan trọng trong nền kinh tế thị trường làm trung gian
thanh toán tiền tệ cho toàn bộ nền kinh tế thì hoạt động của ngân hàng
ngày càng phát triển về số lượng và qui mô hoạt động, đa dạng và phong
phú với một số vai trò quan trọng sau:
- Ngân hàng không những làm nhiệm vụ kinh doanh mà ngân hàng còn
là một trong những công cụ quan trọng để nhà nước thực thi chính sách
tiền tệ nhằm điều tiết vĩ mô nền kinh tế để có nền kinh tế phát triển mạnh
mẽ vững chắc.Thông qua hoạt động tín dụng và thanh toán NHTM thực
hiện dẫn dắt luồng tiền, tập hợp phân chia vốn của thị trường, điều khiển
chúng một cách có hiệu quả, thực thi vai trò điều tiết vĩ mô “nhà nước điều
tiết ngân hàng, ngân hàng điều tiết thị trường “.
- NHTM là nơi cung cấp vốn cho nền kinh tế: xuất phát là một trung gian
tài chính, NHTM đứng ra huy động các nguồn vốn nhàn dỗi và tạm thời ở
mọi tổ chức cá nhân, mọi thành phần kinh tế trong xã hội và thông qua
nghiệp vụ tín dụng NHTM cung cấp vốn cho mọi hoạt động kinh tế, đáp
ứng các nhu cầu vốn một cách kịp thời cho quá trình tái sản xuất từ vốn
huy động của mình .
- NHTM là cầu nối giữa các doanh nghiệp với thị trường thể hiện: trong
điều kiện kinh tế thị trường cạnh tranh là vấn đề tất yếu, để có thể đứng
vững trong thương trường các doanh nghiệp phải chịu tác động và hiểu
được các qui luật kinh tế khách quan (như qui luật cung cầu, qui luật giá
trị , ..). Tất cả những hoạt động của các nhà doanh nghiệp đòi hỏi một khối
lượng lớn vốn đầu tư nhiều khi vượt khả năng vốn tự có của doanh nghiệp,
giải quyết khó khăn này doanh nghiệp tìm đến ngân hàng xin vay vốn thoả
mãn nhu cầu đầu tư của mình. Thông qua nghiệp vụ tín dụng ngân hàng là

chiếc cầu nối doanh nghiệp với thị trường
- NHTM là cầu nối tài chính quốc gia với tài chính quốc tế. Khi mối quan
hệ hàng hoá thương mại và tiền tệ ngày càng được mở rộng nhu cầu giao
lưu kinh tế - xã hội các nước trên thế giới ngày trở nên cần thiết. Việc phát
triển kinh tế mỗi nước gắn liền với sự phát triển của nền kinh tế thế giới là
thiết yếu. NHTM đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong sự hoà nhập
này. Thông qua hoạt động thanh toán thương mại giữa các quốc gia, mua
bán ngoại hối NHTM đã thực hiện vai trò điều tiết nền tài chính trong nước
cho phù hợp với sự vận động nền tài chính quốc tế.
3. Chức năng của ngân hàng thương mại
Theo sự phát triển của nền kinh tế hoạt động của ngân hàng ngày càng
rộng lớn và đa dạng. Ngày nay tầm quan trọng của hệ thống NHTM và cơ
cấu hoạt động của nó đóng một vai trò quan trọng trong thể chế tài chính
của mỗi nước được thể hiện thông qua các chức năng cơ bản sau:
*Chức năng trung gian tín dụng: Ngay từ khi mới hình thành các ngân
hàng luôn tìm kiếm những cơ hội để thực hiện cho vay. Với nghiệp vụ huy
động nhưng nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi trong xã hội tạo nên quĩ cho vay
từ đó có thể thoả mãn nhu cầu về vốn vay cho các chủ thể cần vốn bổ sung.
Như vậy ngân hàng đã góp phần giảm thiểu những chi phí thông tin và chi
phí giao dịch trong nền kinh tế. Chức năng trung gian tín dụng là chức
năng cơ bản của ngân hàng thương mại nên đã góp phần không nhỏ vào
điều hoà vốn trong nền kinh tế, đảm bảo sự vận động liên tục của guồng
máy kinh tế xã hội, cải thiện đời sống nhân dân .
*Chức năng trung gian thanh toán: Hàng ngày trong nền kinh tế có
hàng triệu cuộc giao dịch thanh toán, nếu các chủ thể thanh toán trực tiếp
bằng tiền mặt thì sẽ gặp rất nhiều khó khăn. Với phương thức thanh toán
này sẽ gây nhiều phức tạp và chi phí tốn kém, không đảm bảo an toàn. Vì
vậy khi hệ thống NHTM ra đời và phát triển trong quá trình thực hiện chức
năng trung gian tín dụng hệ thống NHTM đã thu hút đại bộ phận các TCKT
và dân cư mở tiền gửi thanh toán tại ngân hàng và khi đó những nghiệp vụ

thanh toán này được uỷ thác cho ngân hàng thông qua các tài khoản tiền
gửi. Nhờ có quá trình này ngân hàng đã tiết kiệm cho xã hội được nhiều chi
phí lưu thông, đẩy mạnh tốc độ luân chuyển vốn, thúc đẩy quá trình lưu
thông hàng hoá và giảm chi phí phát hành tiền.
*Chức năng tạo tiền: Với việc hình thành ngân hàng 2 cấp và sự hoạt
động theo tổ chức hệ thống các NHTM khác nhau, thông qua hoạt động tín
dụng, thanh toán không dùng tiền mặt hệ thống ngân hàng thương mại và
trong mối quan hệ với NHTW, đặc biệt trong quá trình thực thi chính sách
tiền tệ đã tạo ra “bút tệ” thay thế cho tiền mặt .
Việc cung ứng tiền cần được đảm bảo bình thường cho lưu thông. Nếu
cung ứng tiền quá nhanh sẽ gậy tác động tiêu cực cho nền kinh tế. Mục đích
của chính sách tiền tệ là thông qua các NHTM đưa ra khối lượng tiền cung
ứng phù hợp với chính sách ổn định giá cả, thực hiện tăng trưởng kinh tế,
tạo công ăn việc làm. Các NHTM đóng vai trò quan trọng trong thực thi
chính sách tiền tệ, được coi là kênh dẫn vốn mà qua đó tăng giảm lượng
tiền lưu thông phù hợp với từng thời kỳ của nền kinh tế. Đây là một trong
những chức năng cơ bản để hoạt động tín dụng của ngân hàng được mở
rộng hơn về phạm vi và qui mô hoạt động, đảm bảo an toàn trong cả hệ
thống ngân hàng.
Các chức năng của NHTM có mối quan hệ chặt chẽ, bổ sung hỗ trợ cho
nhau trong đó chức năng trung gian tín dụng là chức năng cơ bản và quan
trọng nhất, nó tạo cơ sở cho việc thực hiện các chức năng sau. Đồng thời
khi ngân hàng thực hiện tốt chức năng thanh toán và tạo tiền sẽ góp phần
làm tăng nguồn vốn tín dụng, mở rộng hoạt động tín dụng của ngân hàng.
4. Các nghiệp vụ cơ bản của ngân hàng thương mại
NHTM có hoạt động gần gũi nhất với đời sống nhân dân và nền kinh
tế. Nền kinh tế càng phát triển cao thì hoạt động của NHTM càng đi vào
tận cùng ngõ nghách của đời sống kinh tế đất nước. Để hiểu được sự liên
đới của NHTM với đời sống nhân dân và nền kinh tế cần nghiên cứu các
nghiệp vụ kinh doanh của NHTM có thể khác nhau về phạm vi và công nghệ

nhưng nói chung hoạt động của ngân hàng thương mại bao gồm 3 lĩnh vực
nghiệp vụ :
_Nghiệp vụ tài sản nợ
_Nghiệp vụ tài sản có
_Nghiệp vụ trung gian
Đó là các nghiệp vụ trong bảng tổng kết tài sản, ngoài ra còn có các
dịch vụ khác không phản ánh trên bảng Tổng kết tài sản như bảo lãnh, cho
thuê két sắt, tư vấn .. Các nghiệp vụ NHTM có quan hệ chặt chẽ hỗ trợ lẫn
nhau trong suốt quá trình hoạt động tạo một chỉnh thể thống nhất. Dưới
đây sẽ trình bày lần lượt 3 nghiệp vụ cơ bản của NHTM:
4.1. Ngiệp vụ tài sản nợ: Đây là nghiệp vụ khởi đầu tạo điều kiện cho
sự hoạt động của ngân hàng. Về sau khi ngân hàng thương mại đã hành
thành ổn định, các nghiệp vụ của nó được xen kẽ lẫn nhau trong suốt quá
trình hoạt động, tài sản nợ của ngân hàng thương mại tập trung vào vốn
tự có (vốn pháp định hay vốn điều lệ) và vốn huy động. Tài sản nợ là những
khoản mà nhân dân gửi vào hay chính NHTM đi vay các đối tượng khác
trong nền kinh tế như NHTW, ngân hàng khác, TCTD khác .. Đứng bên tài
sản nợ NHTM là người đi vay là con nợ, đối tượng kia là người cho vay, là
chủ nợ của NHTM.
Tài sản nợ bao gồm :
+Vốn tự có (Vốn pháp định, vốn tự có bổ sung)
+ Vốn huy động (nghiệp vụ tiền gửi, nghiệp vụ phát hành giấy tờ
có giá, nghiệp vụ đi vay )
#Vốn tự có: Không có tổ chức kinh tế nào hoạt động trong lĩnh vực kinh
doanh có thể tồn tại được khi thiếu vốn hay không có vốn. Do vậy vốn là
nhu cầu cần thiết quyết định sự tồn tại và phát triển của một đơn vị kinh
doanh tiền tệ .
Vốn tự có của NHTM là những giá trị tiền tệ do ngân hàng tạo lập
được, thuộc sở hữu của ngân hàng. Tuy chiếm tỷ trọng nhỏ trong nguồn
vốn hoạt động kinh doanh song lại là điều kiện pháp lý bắt buộc khi mới

hình thành và thể hiện thực lực, qui mô của ngân hàng.
+Vốn tự có cơ bản là vốn pháp định -vốn điều lệ: là phần vốn thực
có trong quá trình hoạt động để đảm bảo ngân hàng hoạt động một cách
bình thường.Vốn pháp định là mức vốn tối thiểu phải có để thành lập ngân
hàng do pháp luật qui định.
+Vốn tự có bổ sung: Nguồn vốn này tăng lên theo tốc độ tăng
trưởng kinh doanh của ngân hàng theo các thời kỳ khác nhau bao gồm:
-Quĩ dự trữ bổ sung vốn điều lệ: được hình hành trong quá
trình hoạt động thông qua trích lập quĩ. Căn cứ vào kết quả lợi nhuận ngân
hàng trích lập một phần để bổ sung vốn tự có .
-Quĩ dự trữ đặc biệt: để dự phòng bù đắp rủi ro
-Ngoài ra còn có lợi nhuận chưa chia và các quĩ đặc biệt
khác
Tầm quan trọng của vốn tự có thể hiện thông qua các chức
năng cơ bản sau
+Chức năng bảo vệ: thể hiện ở khả năng duy trì thanh toán với khách
hàng trong trường hợp ngân hàng thua lỗ kinh doanh
+ Chức năng hoạt động: thể hiện ở sự ổn định của vốn tự có mà ngân
hàng có thể sử dụng nguồn này vào các mục đích khác nhau như trang bị
cơ sở vật chất, tạo tài sản cố định..
+ Chức năng điều chỉnh: thể hiện ở sự cân đối các điều kiện hoạt động
của ngân hàng với thực lực của ngân hàng mà có thể hoạt động được
#Vốn huy động:
Nguồn vốn này chiếm tỷ trọng lớn trong tổng nguồn vốn của NHTM, đây
chính là nguồn vốn chủ yếu đáp ứng nhu cầu tín dụng của khách hàng. Vốn
huy động bao gồm: - Nghiệp vụ tiền gửi