Luận văn sư phạm Thế giới nhân vật trong tập truyện Giamilia - truyện Núi đồi và thảo nguyên của Tsinghiz Aitmatôp

Trường đại học sư phạm hà nội 2
Khoa Ngữ Văn
*************

Lưu Thị Hồng Yến

Thế giới nhân vật trong
tập truyện giamilia-truyện
núi đồi và thảo nguyên của
tsinghiz aitmatôp
Khóa luận tốt nghiệp đại học
Chuyên ngành: Văn học nước ngoài

hà nội - 2010

Lu Th Hng Yn

1

Lp K32D Khoa Ng Vn


LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy giáo, cô giáo trong khoa Ngữ Văn Trường ĐHSP Hà Nội 2 đã dạy dỗ, chỉ bảo và truyền đạt kiến thức cho tôi
trong suốt quá trình học tập, rèn luyện tại trường, cũng như trong quá trình
thực hiện khóa luận tốt nghiệp.
Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo TS. Vũ Công
Hảo đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo tôi trong quá trình thực hiện khóa luận tốt
nghiệp.

Hà Nội, tháng 05 năm 2010
Sinh viên
Lưu Thị HồngYến

Lưu Thị Hồng Yến

2

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan những nội dung tôi trình bày trong khóa luận là kết quả
trong quá trình nghiên cứu của bản thân tôi dưới sự hướng dẫn của thầy giáo
TS. Vũ Công Hảo cùng các thầy cô trong khoa Ngữ văn -Trường đại học Sư
phạm Hà Nội 2. Những nội dung này hoàn toàn không trùng hợp với kết quả
nghiên cứu của các tác giả khác. Những tài liệu và dẫn chứng dùng để khảo
sát trong đề tài có nội dung chính xác và có xuất xứ rõ ràng.
Nếu sai, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.

Hà Nội, tháng 05 năm 2010
Sinh viên
Lưu Thị Hồng Yến

Lưu Thị Hồng Yến

3

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn

Tsinghiz Aitmatôp
(1928 – 2008)

Lưu Thị Hồng Yến

4

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn


MỤC LỤC
Mở đầu
1. Lí do chọn đề tài ................................................................................. 1
2. Lịch sử vấn đề .................................................................................... 2
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................... 5
4. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................... 5
5. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 6
6. Phương pháp nghiên cứu .................................................................... 6
7. Đóng góp của khoá luận ..................................................................... 6
8. Bố cục khóa luận ................................................................................ 6
9. Kí hiệu viết tắt của khóa luận ............................................................. 7
CHƯƠNG 1: Thế giới nhân vật trong tập truyện “Giamilia - truyện núi
đồi và thảo nguyên”................................................................................ 8
1.1. Tsinghiz Aitmatôp trong văn học Nga thế kỉ XX ............................. 8
1.1.1. Những đề tài nổi bật của văn học Nga nửa sau thế kỷ XX ............ 8
1.1.2. Quan điểm nghệ thuật về con người của Aitmatôp ..................... 11
1.2. Thế giới nhân vật trong tập truyện “Giamilia - truyện núi đồi và
thảo nguyên” ........................................................................................ 13

1.2.1. Khái niệm về nhân vật ................................................................ 13

Lưu Thị Hồng Yến

5

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn


1.2.2. Thế giới nhân vật trong tập truyện “Giamilia - truyện núi đồi và
thảo nguyên” ........................................................................................ 15
1.2.3. Phân loại nhân vật trong tập truyện “Giamilia - truyện núi đồi và
thảo nguyên”. ...................................................................................... 15
1.2.3.1. Phân loại theo quan điểm xã hội. ............................................. 19
1.2.3.1.1. Nhân vật mẫu mực. .............................................................. 19
1.2.3.1.2. Nhân vật lí tưởng. ................................................................ 22
1.2.3.1.3. Nhân vật chiến thắng bản thân, không đầu hàng hoàn cảnh 25
1.2.3.2. Phân loại nhân vật theo sự phát triển của nội tại tính cách nhân
vật ....................................................................................................... 29
1.2.3.2.1. Nhân vật có tính cách nổi loạn .............................................. 30
1.2.3.2.2. Nhân vật có tính cách phóng khoáng. ................................... 33
1.2.3.2.3. Nhân vật có tính cách mạnh mẽ, cá tính. ............................... 34
Chương 2: Nghệ thuật xây dựng nhân vật ............................................ 38
2.1. Khắc hoạ nhân vật qua nghệ thuật tả. ............................................ 38
2.2. Khắc hoạ nhân vật qua nghệ thuật kể............................................. 43
2.3. Đối thoại và độc thoại.................................................................... 46
2.4. Nghệ thuật xây dựng nhân vật qua biểu tượng. .............................. 69
Kết luận................................................................................................ 53
Tài liệu tham khảo ................................................................................ 55

Lưu Thị Hồng Yến

6

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Tsinghiz Aitmatôp sinh ngày 12 tháng 12 năm 1928 tại bản Sêke vùng
thung lũng Talax, thuộc nước cộng hòa Kirghizia (Liên xô cũ) nay là
Cưrơgưxtan.
Tác phẩm của Aitmatôp được sáng tạo từ cảm hứng thấm đẫm bản sắc
dân tộc và diện mạo văn hóa quê hương mình. Gắn bó với mảnh đất quê
hương nên hầu hết các sáng tác của ông đều đề cập tới bản làng núi đồi
Kirghizia. Đây cũng là lí do cho danh hiệu “ca sĩ của núi đồi và thảo nguyên”
(dùng theo chữ của Lê Sơn) của tác giả. Tuy nhiên, giá trị của các sáng tác ấy
vượt ra ngoài nước cộng hòa Kirghizia và mang tầm nhân loại thế giới.
Mặc dù xuất hiện khá muộn màng, song Aitmatôp đã nhanh chóng tạo
đựơc một con đường riêng để khẳng định tên tuổi của mình trong nền văn học
Xô viết thế kỉ XX. Ông được đánh giá là cây bút xuất sắc nhất của văn học
Xô viết những năm 60 - 70 của thế kỉ XX. Ông trở thành hiện thân cho “tấm
hộ chiếu tinh thần” của đất nước và nhân dân Kirghizia.
Trong sự nghiệp văn học, ông được coi là cầu nối quan trọng giữa văn
học hiện đại và nền văn học nhân văn của quá khứ. Tất cả những sáng tác của
ông đều thuộc về “nền văn học Liên Xô đa sắc tộc” thấm đẫm chủ nghĩa nhân
đạo. Nhà văn Nga Victor Yerofeyev cho rằng: “Aitmatôp ngập trong quà
tặng, huy chương và những lời tán tụng nhưng vẫn luôn lương thiện và không
hề bị mua chuộc. Ông là tấm gương cho trí thức thập niên 70 thế kỉ trước,
thời Bregiơnev khi không còn hi vọng rằng văn chương có thể giữ được sự

trong trắng của mình”.
Aitmatôp là một nhà văn xông xáo, luôn đề cập tới những vấn đề có
tính thời đại sâu sắc. Các tác phẩm của ông được dịch ra 150 thứ tiếng. Nhiều
tác phẩm đã được đưa vào chương trình phổ thông không chỉ ở Liên Xô cũ

Lưu Thị Hồng Yến

7

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn


mà còn nhiều nước trên thế giới. Ở Việt Nam tác phẩm “Người thầy đầu
tiên” đã làm thổn thức bao thế hệ học trò say mê văn học Nga. Những tác
phẩm của ông đã in dấu trong lòng bạn đọc thế giới: tập truyện Giamilia truyện núi đồi và thảo nguyên (1962), Vĩnh biệt Gunxarư (1966), Cánh
đồng mẹ (1963).
Với số lượng tác phẩm không nhiều nhưng các tác phẩm của ông lại
được đánh giá rất cao. Các sáng tác đó là kết quả của sự kết hợp giữa chất
hiện đại của văn phong cuối thế kỉ XX và chất dân tộc đậm đà sâu sắc.
Aitmatôp đã tái hiện cuộc sống của những người dân miền núi một cách tự
nhiên và sống động. Đó là một cuộc sống vừa chứa đựng những khó khăn,
khắc nghiệt; vừa phơi phới niềm lạc quan và tình yêu mãnh liệt.
Theo Phạm Mạnh Hùng thì Aitmatôp là “nhà văn không hề lặp lại
mình, ông luôn luôn tìm kiếm thể hiện thủ pháp nghệ thuật mới nhằm nâng
cao chất lượng tác phẩm của mình”. Cho nên, các phương diện nội dung và
nghệ thuật của ông là đề tài để nhiều nhà nghiên cứu đi sâu tìm hiểu. Nghiên
cứu đặc sắc thế giới nhân vật của Aitmatôp là tìm hiểu nhân cách và tâm hồn
của cả một dân tộc; đồng thời, đó cũng là chiều sâu tìm tòi khám phá của nhà
văn trong việc chiếm lĩnh những vấn đề mang tính thời đại và nhân loại.
Do khuôn khổ có hạn của một khoá luận tốt nghiệp luận chúng tôi chỉ

đi sâu nghiên cứu: Thế giới nhân vật trong tập truyện “Giamilia - truyện núi
đồi và thảo nguyên”. Đây là tác phẩm ngay từ khi ra đời đã gây được ấn
tượng cho bạn đọc đồng thời là điểm tựa cho các sáng tác của ông sau này.
2. Lịch sử vấn đề
Ts.Aitmatôp là nhà văn nổi tiếng, một hiện tượng đặc biệt của văn học
Xô viết thời kì đổi mới. Không chỉ là nhà văn của dân tộc mình, của quốc gia
mình, Aitmatôp đã trở thành người nghệ sĩ lớn của thế kỉ và của nhân loại.

Lưu Thị Hồng Yến

8

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn


GS. Hoàng Ngọc Hiến trong cuốn “Văn học Xô viết đương đại” đã
khẳng định tài năng của Aitmatôp “Một tác giả còn rất trẻ và tài nghệ điêu
luyện, một áng văn đậm đà bản sắc dân tộc và chứa chan tình cảm nhân loại”
[6,196]. Ngoài ra, ông đưa ra những khái quát về hình tượng người lao động
trong sáng tác của Aitmatôp nêu bật những phẩm chất lao động “siêng năng”
của họ. Các nhân vật trong tác phẩm của Aitmatôp không cần phải là những
anh hùng lỗi lạc khẳng định bằng các chiến công to lớn cho xã hội mà
Aitmatôp lại khái quát nhân vật của mình ở khía cạnh bình dị chân chất. Điều
này được nhà nghiên cứu Lê Sơn khẳng định trong “Ca sĩ của núi đồi và thảo
nguyên hay hiện tượng Aitmatôp”: “Nhân vật Aitmatôp trước hết là ở cuộc
sống nội tâm vô cùng sôi động và phong phú của họ, ở sự cởi mở, chân chất,
ở tâm hồn hết sức hào phong và trong sáng… Họ là những con người có
lương tâm và có lòng tự trọng rất cao”[15,9].
Trong bài viết “Đặc sắc tư duy nghệ thuật Ts.Aitmatôp” của nhà
nghiên cứu Đỗ Xuân Hà nhận xét: “Nhân vật tích cực của Aitmatôp bao giờ

cũng “cảm thấy sự gắn bó chặt chẽ giữa mình với thời đại, với nhân dân, vì
nếu ở bên ngoài những cái đó thì anh ta không thể nào hình dung ra được
bản chất, số phận của mình” ở anh ta có “tính người di truyền” và trong quá
trình phát triển anh ta tiến lại gần bản thân mình, đồng thời tiến lại gần mọi
người gần tương lai” [4,40]. Đỗ Xuân Hà đã khái quát được số phận của mỗi
nhân vật, qua đó nhà văn đã phát hiện tư tưởng về hạnh phúc cá nhân và sự
phát triển toàn diện của mỗi người khẳng định mỗi nhân vật vừa là một “con
người trong lịch sử”, vừa là một con người cá nhân.
Điểm qua các công trình nghiên cứu chúng tôi thấy điểm thống nhất
của các hình tượng nhân vật trong sáng tác của Aitmatôp đó là những con
người có tấm lòng bao la, bao dung nhân hậu, có nhân cách đạo đức: “họ
đáng yêu và nhận được sự cảm thông của đôc giả ngay cả trong những phút

Lưu Thị Hồng Yến

9

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn


giây họ lầm đường lạc lối bởi lẽ ngay trong lúc sa ngã, lương tâm họ vẫn
không ngừng cắn dứt” [15,10]. Có thể nhận thấy, cảm hứng nổi bật trong các
sáng tác của Aitmatôp là “cảm hứng đạo đức, là sự khẳng định trách nhiệm
của con người trước thiên nhiên, thế giới lịch sử và thậm trí trước toàn vũ
trụ...”.
Các nhân vật của Aitmatôp luôn vươn lên chiến thắng số phận. Phạm
Xuân Nguyên trong bài “Chingiz Aitmatôp: người đi một ngày qua thế kỉ”
nhận định như sau: “Truyện của Aitmatôp đầy chất thơ, ngay cả khi nói về
hoàn cảnh bi đát, những số phận khốn khó, chất thơ đó đem lại cho người đọc
niềm tin vào lẽ phải và lương tri trong cuộc đời này”. Cùng quan điểm đó,

Thúy Toàn trong mục Điểm sách (Tạp chí văn học số 2/1984) cũng nhận xét
về nhân vật của Aitmatôp, đó là những “con người làm chủ số phận của mình
và ngay cả trong tình thế tuyệt vọng vẫn có thể đứng cao hơn hoàn cảnh,
không chịu làm đồ chơi trong tay hoàn cảnh”.
Nhà phê bình văn học Adehai Laichinian (Cộng hòa dân chủ Đức) đã
nhận xét rất chính xác rằng: “Aitmatôp miêu tả các nhân vật của mình trong
thời điêm quyết định, khi họ, với sự căng thẳng về mặt tinh thần đã đi tới chỗ
nhận thức được những yêu cầu và những khả năng nhân đạo của xã hội mới
đã tự giải phóng khỏi xiềng xích của quy luật thủ cựu, đã xây dựng cuộc sống
của mình với tư cách là những con người kiểu mới”.
Ngoài ra, còn có các lời nhận định qua lời giới thiệu các tập truyện của
tác giả như: Lời giới thiệu trong tập truyện ngắn “Giamilia - truyện núi đồi
và thảo nguyên” (Nxb Văn học, 2005) cũng giới thiệu về các nhân vật như:
Đuysen (Người thầy đầu tiên): “Đuysen vẫn truyền cho chúng ta lòng nhiệt
tình, đức dũng cảm và tính cao thượng mà anh mang theo vào cuộc đấu tranh
nguy hiểm và không cân sức chống lai kẻ thù của mình” [ 8, 7]. Aitmatôp còn
đề cập tới số phận của nhân vật nữ trong tập truyện: “Qua số phận của họ, ta

Lưu Thị Hồng Yến

10

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn


thấy hiện rõ những biến đổi đã được thực hiện ở vùng Trung á dưới chính
quyền Xô viết, những viễn cảnh mở ra trước mắt mọi người, những sức mạnh
tinh thần mà các nhân vật vừa mới đây thôi còn cam chịu nô lệ cho những tập
quán và thói quen nay đã ý thức được ở chính mình” [8, 8].
Lê Sơn trong lời giới thiệu “Và một ngày dài hơn thế kỉ” (Nxb Lao

động, 1986) cũng chỉ ra rằng: “Đứng ở trung tâm thế giới nghệ thuật của nhà
văn bao giờ cũng là những người lao động bình thường nhất, những người
niếm trải nhiều nỗi gian truân, mất mát, đã kinh qua muôn vàn thử thách
nhưng vẫn giữ được phẩm giá con người và một niềm tin mãnh liệt vào sự tất
thắng của cáI thiện vào tương lai đẹp đẽ hơn” [11, 6].
Các ý kiến nhận xét trên đây, dù còn lẻ tẻ, song thực sự là những chỉ
dẫn gợi ý quý báu cho chúng tôi trong quá trình triển khai đề tài. Thực hiện đề
tài này, chúng tôi muốn chỉ ra những phong cách cao quý của những “con
người miền núi” và nghệ thuật xây dựng “nhân vật miền núi” của Aitmatôp
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Triểnkhai đề tài: Thế giới nhân vật trong tập truyện “Giamilia – truyện
núi đồi và thảo nguyên” chúng tôi hướng tới mục đích xác định các kiểu loại
nhân vật trong sáng tác của Aitmatôp, góp phần làm sáng tỏ phong cách nghệ
thuật của nhà văn và đóng góp thêm vào việc giảng dạy Aitmatôp ở trường
phổ thông.
Để thực hiện mục đích trên chúng tôi đề ra những nhiệm vụ cụ thể sau:
- Xác định các kiểu loại của nhân vật trong sáng tác của Aitmatôp
- Chỉ ra phương thức khắc hoạ thế giới nhân vật trong phong cách nghệ
thuật của Aitmatôp
4. Đối tượng nghiên cứu
Khóa luận này nghiên cứu thế giới nhân vật tập truyện “Giamilia truyện núi đồi và thảo nguyên” bao gồm 4 truyện:

Lưu Thị Hồng Yến

11

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn


- Giamilia (1958)

- Cây phong non trùm khăn đỏ (1961)
- Mắt lạc đà (1961)
- Người thầy đầu tiên (1962)
5. Phạm vi nghiên cứu
Luận văn này nghiên cứu về thế giới nhân vật trong tập truyện
“Giamilia - truyện núi đồi và thảo nguyên”, do vậy trong khuôn khổ đề tài
chúng tôi chỉ tập trung khảo sát các vấn đề về thế giới nhân vật, còn các vấn
đề khác nếu có đề cập tới chỉ làm sáng tỏ luận điểm trên.
6. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp tiếp cận đối tượng cơ bản là phương pháp hệ thống,
phương pháp khảo sát văn bản.
Để giải quyết những vấn đề cụ thể đặt ra trong khoá luận, chúng tôi sử
dụng tổng hợp các phương pháp sau:
- Phương pháp tiếp cận hệ thống
- Phương pháp khảo sát, thống kê, phân loại
- Phương pháp phân tích tổng hợp, so sánh, đối chiếu
- Phương pháp phân tích chứng minh.
7. Đóng góp của khoá luận
-Về mặt lí luận: Thông qua đề tài này, chúng tôi muốn góp thêm một
tiếng nói, một hướng phân tích mới trong đặc sắc nghệ thuật của Aitmatôp.
Qua đó, khẳng định tên tuổi và tài năng của Aitmatôp.
- Về mặt thực tiễn: Việc nghiên cứu khía cạnh thế giới nhân vật trong
sáng tác của Aitmatôp phục vụ trực tiếp cho việc giảng dạy sau này
8. Bố cục khóa luận
Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, khoá luận được triển khai thành 2
chương:

Lưu Thị Hồng Yến

12

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn


Chương 1: Thế giới nhân vật trong tập truyện “Giamilia - truyện núi
đồi và thảo nguyên”.
Chương 2: Nghệ thuật xây dựng nhân vật.
9. Kí hiệu viết tắt của khóa luận
Để tiện cho việc nghiên cứu, trong khóa luận này chúng tôi quy ước sử
dụng các kí hiệu sau:
- Với những kí hiệu tác phẩm, tài liệu tham khảo để trong ngoặc vuông []
trong đó: chữ số Arập đứng đầu là số thứ tự tài liệu, số Arập đứng sau
là số trang của tài liệu trích dẫn.
- Các phần trích dẫn, khi cần lược bớt, chúng tôi sử dụng kí hiệu: (…)

Lưu Thị Hồng Yến

13

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn


CHƯƠNG 1: THẾ GIỚI NHÂN VẬT TRONG TẬP TRUYỆN
“GIAMILIA - TRUYỆN NÚI ĐỒI VÀ THẢO NGUYÊN”
1.1. Tsinghiz Aitmatôp trong văn học Nga thế kỉ XX
1.1.1. Những đề tài nổi bật của văn học Nga nửa sau thế kỷ XX
Nếu thế kỷ XIX được coi như là thế kỷ vàng với văn học thì thế kỷ XX là
thế kỷ bạc của văn học Nga. Văn học thế kỷ XX giống như: “Một ngọn triều
mới đang dâng lên trong văn học Xô viết”. Tính truyền thống, tính nhân văn
ưu việt, sự giàu có về tài năng, sự phát triển đa dạng về thể loại vốn là đặc

điểm cơ bản của văn học Nga thế kỉ XIX thì cũng là đặc điểm nổi bật của văn
học thế kỉ XX. Sự kế thừa và thống nhất giữa hai giai đoạn này là điều rõ
ràng, không thể phủ nhận được. Đúng như nhận định: “Muốn hiểu đúng
những đổi mới của văn học Xô viết từ nửa sau những năm 50 đến nay, cần
thấy rằng văn học những năm này trước sau vẫn dựa vào kinh nghiệm những
thập kỉ trước, dựa vào truyền thống và những nguyên tắc tư tưởng - nghệ
thuật đó được xác lập vững vàng trong văn học Xô viết ” [16, 119].
Bước sang thế kỉ XX, nước Nga chuyển mình với một loạt các sự kiện
lớn như: Cách mạng tháng10, thời kì xây dựng Chủ nghĩa xã hội (CNXH),
thời kì Xtalin và chiến tranh thế giới thứ II, sự sụp đổ của CNXH… tạo cho
văn học Nga một “kho tàng” đề tài phong phú và đa dạng. Tuy nhiên, chúng
tôi chỉ đề cập tới những đề tài văn học Nga nửa sau thế kỉ XX.
Văn học Nga nửa sau thế kỉ XX chủ yếu xoay quanh đề tài chiến tranh
và đề tài xây dựng CNXH. Trong cuốn “Văn học Nga sự thật và cái đẹp”
Nxb Giáo dục, 2002, Nguyễn Hải Hà đã khẳng định: “Văn học Xô viết sau
chiến tranh vẫn xoay quanh mấy vấn đề cơ bản tạo nên ba thiên sử thi: sử thi
cách mạng, sử thi xây dựng, sử thi chiến đấu” [3, 283]. Văn học Nga giai

Lưu Thị Hồng Yến

14

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn


đoạn này nổi lên hai khuynh hướng cơ bản đóng vai trò chủ đạo cho sự phát
triển văn học đó là:
- Khuynh hướng chính luận: đó là sự tiếp nối của truyền thống Ôveskin
nghĩa là đi sâu vào những vấn đề nóng bỏng, những thực tiễn xã hội đặt ra
như: chính trị, đạo đức, văn hóa, kinh tế… Hay những xung đột mâu thuẫn

trong đời sống đạo đức và tinh thần của nhân dân.
- Khuynh hướng tâm lí - triết học: Đi sâu vào tinh thần của con người ở
chiều sâu tư tưởng của trạng thái người; đề cập tới những vấn đề mang ý
nghĩa triết học và thế giới quan lâu dài như là: “Quy luật muôn đời” của
Đum-bat-dê, “Và một ngày dài hơn thế kỉ” của Aitmatôp, “Lựa chọn” của
Bônđarep… Con người hiểu được sự thật của bản thân và tìm cách giải phóng
cái tôi của cá nhân. Dựa trên nền tảng hai khuynh hướng trên chúng tôi đi sâu
nghiên cứu hai đề tài: chiến tranh và xây dựng XHCN.
Với một loạt các sáng tác như “Số phận con người” của Sôlôkhôp;
“Rừng Nga” của L.Lêônôp... đã trở thành mốc son mở ra thời kì mới, một
giai đoạn mới. Chưa bao giờ văn học Xô viết lại nhìn nhận đánh giá và khám
phá hiện thực và con người lại trở nên toàn diện và có bề rộng, bề sâu như
giai đoạn này. Trong “Số phận con người”, qua cuộc đời của Anđrây
Xôlôlôp, tác giả đã tổng kết được nhiều vấn đề cụ thể như: vấn đề chiến tranh
và thảm họa chiến tranh, trách nhiệm của mỗi cá nhân với xã hội và ngược lại,
số phận của con người sau chiến tranh… tác giả đã cho độc giả thấy hết được
chiều sâu tâm lí của chiến công anh hùng và tinh thần nhân đạo cao cả của
văn học Xô viết của những con người trong chiến đấu, con người trong lao
động. Trong “Rừng Nga” đó là bản hùng ca bất diệt về lao động, về con
người. Tác giả giúp độc giả khám phá “những tọa độ xác định tính cách của
mỗi người”.

Lưu Thị Hồng Yến

15

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn


Chiến tranh đã đi qua nhưng những gì nó để lại vẫn đang tồn tại từng

ngày trong cuộc sống đó là những dư âm lắng đọng trong lòng mỗi chúng ta.
Văn học giai đoạn này đã đi sâu vào miêu tả hiện thực, đi sâu vào những mặt
cắt, những lớp, những bình diện mới của hiện thực, biểu dương những cái tốt,
cái đẹp, cái cao thượng, khám phá những mặt tiêu cực trong đời sống. Cụ thể
như: “Những người sống và những người chết”của K.Ximônôp, “Yên
tĩnh”của I.Bônđarep; “Vĩnh biệt ngựa già Gunxarư”của Aitmatôp, “Hãy
sống và nhớ lấy” của V.Raxputin… Ở đây các tác giả đã đi sâu vào phơi bày
những tình huống ngặt nghèo, chỉ ra được sự vươn lên kì diệu của con người,
nhận chân những kẻ hèn nhát phản bội. Đồng thời, đi sâu miêu tả đời sống nội
tâm của nhân vật với cảm hứng đạo đức, luân lí của con người. Mặt khác, đặt
ra những vấn đề lớn của đất nước, con người, nhân loại …
Văn học giai đoạn này còn ca ngợi về những người lao động trong công
cuộc xây dựng XHCN, những con người lao động dũng cảm cần cù mang một
tâm hồn siêng năng. Đó là con người Xô viết mới với “tinh thần làm chủ và
những đức tính của con người làm chủ, đó là tinh thần xả thân, sẵn sàng lao
động vì công ích, đó là tình yêu tổ quốc, XHCN và tinh thần quốc tế vô sản
…” [7,84]. Đó là những con người lao động miền núi trong sáng tác của
Aitmatôp. Aitmatôp đã mang gió lộng từ núi đồi và thảo nguyên Kirghizia
(Giamilia) cộng hưởng với hơi ẩm của hồ Izứckul - bài ca dang dở trong “cây
phong non trùm khăn đỏ” thổi hồn vào văn học giai đoạn này. Nhà văn đã
cho chúng ta thấy được cái không khí sôi nổi trong công cuộc xây dựng xã hội
chủ nghĩa của lớp trẻ như: Axen, Giamilia, Ilyax, Đuysen… qua đó vấn đề
mới quan hệ cá nhân - xã hội, nhiệm vụ công dân - hạnh phúc cá nhân được
làm nổi bật. Ngoài ra, các nhà văn đã quan tâm toàn diện hơn về con người cá
nhân như: đề cập tới những tâm sự cá nhân, những khát vọng cá nhân (hạnh
phúc, tự do, bình đẳng..).

Lưu Thị Hồng Yến

16

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn


Giai đoạn này các nhà văn còn đề cập tới những vấn đề kinh tế - xã hội
thời kì phát triển của XHCN. Trong các tác phẩm của mình, các tác giả đã
không hề né tránh sự thực, không ngần ngại miêu tả sự thực tàn nhẫn, cay
đắng. Tuy nhiên, việc bày tỏ hiện thực này không phải để bôi nhọ CNXH mà
thông qua đó giúp mọi người có cái nhìn mới mẻ hơn về CNXH.
Như vậy văn học Xô viết giai đoạn này đã tạo bước chuyển biến mạnh
mẽ bám sát vào hiện thực,đặc biệt là ở hai đề tài chiến tranh và công cuộc xây
dựng XHCN. Đúng như lời nhận định: “những thành tựu lớn trong văn học
Xô viết hiện đại chứng tỏ sức sống mãnh liệt cùng khả năng và tiềm tàng to
lớn của chủ nghĩa hiện thực XHCN” (Những chân trời của Văn học Xô viết,
Tạp chí văn học số 2/2003)
1.1.2. Quan điểm nghệ thuật về con người của Aitmatôp
Văn chương chuyên đào bới những khía cạnh sâu sắc ở chiều sâu tâm
hồn, chính vì vậy dù ít hay nhiều thì dấu ấn cá nhân, dấu ấn quan niệm nghệ
thuật sẽ in hằn trên những trang viết của nhà văn.Trong đó quan niệm nghệ
thuật về con người chính là sợi chỉ đỏ xuyên suốt làm điểm tựa cho nội dung
cũng như những nét đặc sắc của hình thức tác phẩm. Nhân vật văn học là sự
thể hiện quan niệm của nhà văn. Chính vì vậy quan niệm nghệ thuật về con
người là yếu tố chi phối các yếu tố nghệ thuật khác của nghệ thuật thể hiện
được sự gắn bó đời sống , xã hội ở mỗi giai đoạn lịch sử. Và Aitmatôp cũng
đã hình thành được quan niệm nghệ thuật về con người rất độc đáo.
Trong các sáng tác của mình, ông đề cao con người, ca ngợi con người.
Con người đã trở thành trung tâm của vũ trụ, của đời sống. Đó là những con
người lao động chân chính chứ không phải con người mang vóc dáng to lớn
hay có tài năng phi thường như trong thần thoại Hi Lạp; mà là những đứa con
của bản làng miền núi quê hương Trung á của ông. Sáng tác của Aitmatôp là:

“bài ca tuyệt đẹp chân tình về những con người chân chính của thời đại”.

Lưu Thị Hồng Yến

17

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn


Những hình tượng nhân vật như Đuysen, Eđigây… trở thành mẫu mực con
người Xô viết trong thời đại mới.
Văng vẳng bên tai ta những khúc ca bi tráng và hào hùng ca ngợi sự vĩ
đại của những con người lao động. Họ là những con người, mang trong mình
dòng máu Kirghizian trung thực giản dị mà cao thượng, có nhân cách có đạo
đức. Dù đặt trong bất kì tình huống éo le nào thì họ vẫn là những “con người
làm chủ số phận cuả mình và ngay trong tình thế tuyệt vọng vẫn có thể đứng
cao hơn hoàn cảnh không chịu làm thứ đồ chơi trong tay hoàn cảnh” (Tạp
chí văn học số 2/1984). Aitmatôp hòa nhập với dòng chảy của văn học Xô
viết để phát hiện những giá trị tinh thần của con người, để quan tâm nhiều tới
hạnh phúc cá nhân và sự phát triển toàn diện của con người. Tức là ông đi sâu
vào con người bên trong của họ để miêu tả. Chính Bùi Văn Trọng Cường đã
nhận xét: “Ts. Aitmatôp dẫn người đọc đi rất sâu vào đời sống nội tâm của
những người lao động bình thường, mỗi một con người là một thế giới tâm
hồn vô cùng phong phú” [1,119]. Với quan điểm này thì Aitmatôp đã đưa tác
phẩm của mình lên một tầm cao mới.
Dịch giả Phạm Mạnh Hùng nhận định: “Tác giả ca ngợi tinh thần bất
diệt của sự sống và tinh thần hi sinh cao cả của con người cho sự sống… các
nhân vật đều gặp phải các tình thế bi kịch, nhưng cả ba tác phẩm đều đem lại
cho người đọc niềm tin vững chắc vào thắng lợi của cái Thiện đối với cái ác,
của ánh sáng với bóng tối. Triết lí của Aitmatôp bao giờ cũng là triết lí lạc

quan”. Với triết lí lạc quan như vậy, Aitmatôp đã xây dựng thành công những
hình tượng nhân vật đặc sắc. Đó là Đaniyar, Giamilia trong Giamilia, là số
phận của Antưnai trong Người thầy đầu tiên, là khát khao hạnh phúc cậu bé
trong Con tàu trắng… và còn rất nhiều mảnh đời riêng lẻ như vậy. Họ giống
như những hạt bụi nhỏ nhoi đứng trước cơn “vần vũ của giông bão lịch sử”.
Nhưng những con người hiện thực XHCN ấy luôn gắn kết lại với nhau; bởi

Lưu Thị Hồng Yến

18

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn


họ luôn khao khát mơ ước về một cuộc sống nơi đó chỉ có tình yêu và tự do.
Đến đây ta có thể mượn lời khẳng định của Aitmatôp: “Tôi không viết truyện
mạo hiểm, tôi muốn mời người đọc suy nghĩ về những quy luật đạo đức của
lòng nhân ái, về lương tâm, bổn phận, nghĩa là tất cả những gì làm cho con
người có tính người. Đó mới thực sự là con người thực”
Nguồn gốc của quan niệm nghệ thuật của nhà văn xuất phát từ chủ
nghĩa nhân đạo, chủ nghĩa nhân văn chính. Bởi theo Aitmatôp thì chủ nghĩa
nhân đạo ở đây không phải là những triết lí cao siêu mà đó là: “Cần phải đi
sâu hiểu rõ hơn con người, phải biết yêu và đau khổ, phải biết căm ghét cái
ác và ham mê cái Thiện, sao cho độc giả hoàn toàn bị chi phối bởi những tình
cảm đó, sao cho chính độc giả trở nên tốt đẹp hơn, cao thượng hơn, nhân ái
hơn”.
Tóm lại, với quan điểm nghệ thuật về con người như vậy, Aitmatôp đã
tạo được chỗ đứng vững chắc cho mình trong lòng độc giả bởi tác phẩm của
ông là hành trình đi sâu khám phá số phận con người, khám phá những bí ẩn
trong cuộc sống đầy biến động. Điều này đã được chứng minh rõ nét trong

các sáng tác của Aitmatôp.
1.2. Thế giới nhân vật trong tập truyện “Giamilia - truyện núi đồi và thảo
nguyên”
1.2.1. Khái niệm về nhân vật
Trong tác phẩm văn học nói chung và trong truyện ngắn nói riêng nhân
vật đóng vai trò hết sức quan trọng, là mắt xích cơ bản để xâu chuỗi, kết dính
các biến cố, sự kiện cũng như tư tưởng của nhà văn.
Theo “Từ điển thuật ngữ văn học” Nxb Quốc gia, Hà Nội, 2000, nhóm
tác giả Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi định nghĩa: “Nhân vật là
con người cụ thể được miêu tả trong tác phẩm văn học. Nhân vật văn học có
thể có tên riêng (Tấm, Cám, chị Dậu, anh Pha), cũng có thể không có tên

Lưu Thị Hồng Yến

19

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn


riêng như… Khái niệm nhân vật văn học có khi được sử dụng như một ẩn dụ,
không chỉ một con người cụ thể nào cả, mà chỉ một hình tượng nổi bật nào đó
trong tác phẩm... Nhân vật văn học là một đơn vị nghệ thuật đầy tính ước lệ
không thể đồng nhất nó với con người trong đời sống” [5,235].
Trong cuốn “Lí luận văn học” Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2006, do
Phương Lựu (chủ biên) định nghĩa về nhân vật văn học như sau: “Nói đến
nhân vật văn học là nói đến con người được miêu tả thể hiện trong tác phẩm
bằng phương tiện văn học. Đó là những nhân vật có tên như Tấm Cám, Thạch
Sanh…đó là những nhân vật không có tên như thằng bán tơ trong Truyện
Kiều (Nguyễn Du)… khái niệm nhân vật có khi sử dụng một cách ẩn dụ,
không chỉ một con người cụ thể nào mà chỉ là hiện tượng nổi bật trong tác

phẩm… nhưng chủ yếu vẫn là hình tượng con người trong tác phẩm… nhân
vật văn học là một hình tượng nghệ thuật ước lệ, có những dấu hiệu để nhận
ra” [10,277-278].
Theo cuốn “Lí luận văn học”, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2006, do Hà
Minh Đức (chủ biên) các tác giả cho rằng : “Nhân vật văn học là một hiện
tượng nghệ thuật mang tính ước lệ, đó không phải là sự sao chụp đầy đủ mọi
chi tiết biểu hiện của con người mà chỉ là sự thể hiện con người qua những
đặc điểm điển hình về tiểu sử, nghề nghiệp, tính cách… và cần chú ý thêm
một điều: thực ra, khái niệm nhân vật thường được quan niệm với một phạm
vi rộng hơn nhiều, đó không chỉ là con người, những con người có tên hoặc
không tên, được khắc họa sâu đậm hoặc chỉ xuất hiện thoáng qua trong tác
phẩm, mà còn là những sự vật, loài vật khác ít nhiều mang bóng dáng, tính
cách con người…” [2,126].
Như vậy, nhân vật văn học là một đơn vị nghệ thuật, nó mang tính ước
lệ. Tuy nhiên, không thể đồng nhất nhân vật với con người thật trong cuộc
sống. Mặt khác, một tác phẩm thực sự thành công thì yếu tố cốt yếu không thể

Lưu Thị Hồng Yến

20

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn


thiếu đó là nhân vật. Thông qua thế giới nhân vật nhà văn đã xây dựng được
quan niệm và tư tưởng riêng cho mình và nó chỉ thực sự có ý nghĩa khi nó
được đặt trong hệ thống nhân vật.
Có nhiều cách phân loại nhân vật khác nhau cụ thể: Dựa vào cuốn “Từ
điển văn học”, tập2, Nxb KHXH, Hà Nội và cuốn “150 thuật ngữ văn học”
Lại Nguyên Ân (biên soạn) thì nhân vật được phân loại như sau:

- Dựa trên mối quan hệ với lí tưởng xã hội: có nhân vật chính diện, nhân
vật phản diện.
- Dựa trên vai trò của nhân vật trong kết cấu và cốt truyện của tác phẩm:
có nhân vật chính, nhân vật phụ, nhân vật trung tâm.
- Dựa trên cấu trúc hình tượng: có nhân vật chức năng, nhân vật loại
hình, nhân vật tính cách, nhân vật tư tưởng.
Trên cơ sở phân loại trên cùng với quan niệm nghệ thuật về con người
độc đáo tạo nên hệ thống nhân vật phong phú. Cho nên, trong luận văn này
chúng tôi đi tìm hiểu về thế giới nhân vật theo hai hướng cụ thể:
- Thứ nhất: phân chia theo quan điểm xã hội
- Thứ hai: phân chia theo sự phát triển của nội tại tính cách nhân vật.
1.2.2. Thế giới nhân vật trong tập truyện “Giamilia - truyện núi đồi và
thảo nguyên”
Tập truyện ngắn tuy không phải là tác phẩm đồ sộ nhưng có số lượng
nhân vật khá phong phú. Trong đó, tác giả tập trung miêu tả về những con
người lao động miền núi. Tuy nhiên, chúng tôi chỉ thống kê những nhân vật
có tên tuổi cụ thể, đó là những nhân vật là con người chứ không thống nhất kê
những nhân vật được ẩn dụ hóa (sự vật) hay các biêủ tượng (cây phong…) cụ
thể như sau:

Lưu Thị Hồng Yến

21

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn


S
T
T

Tên
truyện

Tên nhân vật

Giới tính

Tuổi tác

Đàn Đàn

Trung

ông
1.Bố chồng
Giamilia

x

Giamilia

1

Giamilia

2

non trùm
khăn đỏ

niên

Già

x

Thợ mộc

x

Nội trợ

x
x

5. Giamilia

x

Bộ đội
x

Nội trợ
Nội trợ và

x

đánh xe

6. Ôrôzomat

x

7. Xêit

x

x

Họa sĩ

8. Đaniyar

x

x

Thương binh

9. Kêrim

x

x

Bộ đội

10. Ôxmôn

x

x

x

x

x

x

Lái xe

x

Nội trợ

x

Lái xe

Gianturin

phong

x

4. Mẹ bé

11.Alibek

Cây

Trẻ

x

2. Mẹ chồng
3. Xađức

bà

Nghề nghiệp

12. Ilyax
13. Axen
14. Giantai

x

x
x

15. Mẹ Axen

x

Đội trưởng

Lái xe

x

Nội trợ
Phụ trách

16. Kađitsa

x

x

điều vận của
trạm xe

Lưu Thị Hồng Yến

22

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn


17.Vợ Alibek

18.Urmatacxaka
n

20.Amangiôlôv

x

x

Lái xe

Trưởng trạm
xe

x

x

Lái xe

x

x

Lái xe

23. Ermek

x

x

Lái xe

24.Kêmen

x

x

Lái xe

Sưriacv

25.Baitemirkulô
v

đà

x
x

22.Vôlôdka

Mắt lạc

x
x

Xtepanôvits

Nội trợ

x

19. Xamat

21.Ivan-

3

x

x

Trạm trưởng

x

cầu đường
kĩ sư cầu

26. Huxainôv

x

x

27. Gulbara

x

x

Công nhân

28. Bakê

x

x

Nhà báo

29. Kêmen

x

x

Sinh viên

30. Andiarôv

x

31. Abakir

x

32. Xôrôkin

x

33. Aliđây

Lưu Thị Hồng Yến

x
x

x

Thầy dạy sử
Lái máy kéo

x
x

23

đường

kĩ sư nông
học
Cấp dưỡng

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn


34. Kalipa

x

35. Xađakêkê

x

36. Exirkep

x

37. Cô gái chăn
38. Đuysen

x

39.Antưnai

x

Xulaimanôva

4

thầy đầu
tiên

x

Lái máy kéo
Thợ phụ máy
kéo

x

Chăn cừu

x

Thầy giáo

x

Viện sĩ

40.Tastankek

x

x

41.Xatumkun

x

x

42. Bà thím
Người

Cấp dưỡng

x
x

cừu

x

x

43.Chú Antưnai

x

44. Xaikan

x

x

46. Giainakova
47. Lão mặt đỏ

x
x

x

48. Vợ cả

x

49. Bâynêu

sĩ

x
x

45. Kartanbai

50.Người

x

x

Bà lang

x

Địa chủ

x

x
họa

x

x

Người bẻ ghi

x

tàu hỏa
Họa sĩ

Qua thống kê ta thấy có 50 nhân vật, trong đó có 34/50 nhân vật là
đàn ông; có 16/50 nhân vật là phụ nữ. Bên cạnh đó thì số lượng số lượng nhân
vật trẻ con rất là ít ỏi chỉ có 1 đến 2 nhân vật. Nhân vật ở độ tuổi trẻ chiếm
khá đông 28/50 nhân vật qua đó khẳng định nhân vật trung tâm mà Aitmatôp

Lưu Thị Hồng Yến

24

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn


đề cập tới là những người lao động trẻ trung yêu đời của vùng núi non Trung
á quê hương ông. Ngoài ra, qua bảng khảo sát ta thấy nghề nghiệp của các
nhân vật đều là những nghề nghiệp rất bình dị như lái xe (26%), bộ đội
(8%)…Điều này chứng tỏ nhân vật mà Aitmatôp đề cập tới là những con
người lao động bình dị nhất, đời thường nhất.
1.2.3. Phân loại nhân vật trong tập truyện “Giamilia - truyện núi đồi và
thảo nguyên”
1.2.3.1. Phân loại theo quan điểm xã hội
Tất cả các nhân vật trong sáng tác của Aitmatôp đều là những người lao
động, những cuộc đời gắn liền với cuộc sống trên quê hương, đất nước
Kirghzian. Họ là những con người hiện thực, những công dân có ý thức và
trách nhiệm trong những năm tháng xây dựng XHCN trên đất nước Nga. Dựa

vào quan điểm xã hội chúng tôi chia hệ thống nhân vật của Aitmatôp thành ba
loại:
- Nhân vật mẫu mực
- Nhân vật lí tưởng
- Nhân vật chiến thắng bản thân, không đầu hàng hoàn cảnh.
1.2.3.1.1. Nhân vật mẫu mực
Trong sáng tác của mình, Aitmatôp viết khá nhiều về những anh
thương binh, những cựu chiến binh, những con người cống hiến xương máu
cho Tổ quốc. Họ là Baitemir trong “Cây phong non trùm khăn đỏ” là
Đaniyar trong “Giamilia”, là Đuysen trong “Người thầy đầu tiên”. Họ đã
từng là những người lính chân chính trong chiến tranh. Giờ đây, đằng sau
những mất mát chiến tranh, họ phải đối diện với thực tại đầy khó khăn; song
họ đã vượt qua tất cả bằng chất lính và nghị lực phi thường để trở thành
những con người mẫu mực, những công dân có trách nhiệm.

Lưu Thị Hồng Yến

25

Lớp K32D – Khoa Ngữ Văn